Luận văn Phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai

Nội dung text: Luận văn Phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ XUÂN TRƯỜNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TRẢNG BOM, TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC HÀ NỘI, 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ XUÂN TRƯỜNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TRẢNG BOM, TỈNH ĐỒNG NAI Chuyên ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số: 60.38.01.05 _ LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. TRẦN VĂN ĐỘ HÀ NỘI, 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả đề cập trong Luận văn là trung thực, có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng và chính xác. Tác giả luận văn LÊ XUÂN TRƯỜNG
4. MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM 6 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội phạm 6 1.2. Các nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội phạm 10 1.3. Nội dung phòng ngừa tình hình tội phạm 15 1.4. Các chủ thể phòng ngừa tình hình tội phạm 17 Chương 2 THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TRẢNG BOM, TỈNH ĐỒNG NAI 22 2.1. Thực trạng nhận thức về phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai 22 2.2. Thực trạng phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2012 – 2016 31 2.3 Tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2012 – 2016 40 Chương 3 TĂNG CƯỜNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TRẢNG BOM TỈNH ĐỒNG NAI 50 3.1. Dự báo khả năng phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới 50 3.2. Các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai hiện nay 56 KẾT LUẬN 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 77
5. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ANCT: An ninh chính trị ANTQ: An ninh Tổ quốc ANTT: An ninh trật tự BLHS: Bộ luật hình sự CAND: Công an nhân dân CQĐT: Cơ quan điều tra CSND: Cảnh sát nhân dân GĐVH: Gia đình văn hóa HKTT: Hộ khẩu thường trú TAND: Tòa án nhân dân TTATXH: Trật tự an toàn xã hội UBND: Ủy ban nhân dân VKSND: Viện kiểm sát nhân dân
6. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Tình hình phạm pháp hình sự xảy ra trên địa bàn tỉnh Đồng Nai 1 Bảng 2.2. Tổng quan của tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2012 –2016 2 Bảng 2.3. Diễn biến của tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2012 –2016 3 Bảng 2.4. Cơ cấu các loại tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2012 – 2016 theo các loại tội danh 4 Bảng 2.5. Cơ cấu của tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2012 – 2016 theo giới tính của người phạm tội 5
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Huyện Trảng Bom là một trong 11 huyện, thị, thành phố của Tỉnh Đồng Nai nằm về phía đông của thành phố Hồ Chí Minh khoảng 50 km và cách trung tâm thành phố Biên Hòa khoảng 30 km. Là một huyện trung du, phía nam giáp huyện Long Thành, phía đông giáp huyện Thống Nhất, phía tây giáp thành phố Biên Hòa, phía bắc giáp huyện Vĩnh Cửu và hồ Trị An. Trảng Bom là huyện công nghiệp của tỉnh. Có thể nói đây là huyện đông dân nhất tỉnh chủ yếu là dân nhập cư từ miền Bắc và có tốc độ phát triển công nghiệp rất mạnhvới các khu công nghiệp như Hố Nai, Sông Mây, Bầu Xéo, Giang Điền, Trảng Bom kết hợp với các huyện Nhơn Trạch, Long Thành và thành phố Biên Hòa tạo thành khu trung tâm công nghiệp của tỉnh. Đây cũng là một huyện có nhiều người dân theo Công giáo. Đi cùng với sự phát triển kinh tế ấy thì Trảng Bom là một trong những địa bàn trọng điểm phức tạp về ANTT của tỉnh Đồng Nai. Theo thống kê của Tòa án Huyện Trảng Bom từ năm 2012 đến năm 2016 trên địa bàn huyện đã xét xử 1136 vụ án (chiếm 7,6%) với 1707 bị cáo (chiếm 6,5% số bị cáo trên toàn tỉnh). Trước tình hình ấy các cấp có thẩm quyền của tỉnh Đồng Nai nói riêng và huyện Trảng Bom nói chung đã và đang thực hiện nhiều biện pháp để phòng ngừa tình hình tội phạm một cách có hiệu quả nhất.Bước đầu những biện pháp phòng ngừa ấy đã đạt được những kết quả nhất định, tuy nhiên hiệu quả đạt được vẫn chưa cao, vẫn còn những hạn chế. Bằng chứng là tình hình tội phạm trên địa bàn huyện vẫn còn diễn biến phức tạp, nhiều vụ việc gây ra những hậu quả nghiêm trọng, làm mất lòng tin của nhân dân vào chính quyền địa phương, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình hình ANTT - TTATXH trên địa bàn huyện. Trước yêu cầu đó đặt ra vấn đề bức thiết là phải nghiên cứu làm rõ các nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội phạm từ đó đưa ra những dự báo 1
8. khoa học và đề ra hệ thống các giải pháp hữu hiệu để phòng ngừa, ngăn chặn, hạn chế đến mức tối đa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện. Đó là lý do tác giả lựa chọn Đề tài: “Phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai” làm luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Nghiên cứu về phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung trong thời gian qua đã có một số công trình nghiên cứu như: - “Tội phạm học hiện đại và phòng ngừa tội phạm” - Sách chuyên khảo của tác giả GS.TS Nguyễn Xuân Yêm năm 2001, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. - “Giáo trình tội phạm học” của tác giả GS. TS Võ Khánh Vinh 2013, Trường Đại học Huế, Huế. “Phòng ngừa tình hình các tội cờ bạc trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Lâm Hoàng Tùng, Luận văn thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội năm 2017. “Phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Đặng Ngọc Thắng, Luận văn thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội năm 2016. “Phòng ngừa tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Tô Lan Phương, Luận văn thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội năm 2016. “Phòng ngừa tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn tỉnh Đồng Nai” của tác giả Hoàng Thị Hoa, Luận văn thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội năm 2016. Có thể thấy, thời gian qua đã có khá nhiều công trình nghiên cứu có liên quan đến tội phạm nói chung và phòng ngừa tình hình tội phạm nói riêng. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu trên hoặc chỉ mới nghiên cứu phòng ngừa tình hình một loại tội phạm nhất định ở một địa phương nào đó.Cho đến nay 2
9. chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện, hệ thống chuyên về phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai.Đây cũng chính là hướng tiếp cận nghiên cứu của đề tài này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu làm rõ lý luận và thực tiễn phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai, từ đó Luận văn hướng đến mục đích đề xuất các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới. - Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, luận văn tập trung giải quyết những nhiệm vụ cụ thể sau: + Nghiên cứu lý luận và cơ sở pháp lí cho việc phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung. + Nghiên cứu thực trạng hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đồng Nai nói chung, huyện Trảng Bom nói riêng. Trên cơ sở đó tìm ra nguyên nhân, điều kiện của tội phạm này và đề xuất các giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai. + Dự báo tình hình tội phạm và đề xuất các giải pháp tăng cường hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới. 4. Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu Hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai. - Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung trong Tội phạm học. 3
10. Phạm vi không gian: Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai. Về thời gian: Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong thời gian từ năm 2012 đến năm 2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Phương pháp luận của Luận văn là phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác- Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm đường lối chính sách của Đảng về phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung. - Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: Chương 1: Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, nghiên cứu và trích dẫn tài liệu nhằm làm rõ những vấn đề lí luận về phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung Chương 2: Sử dụng các phương pháp phân tích, so sánh, nghiên cứu số liệu của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án và một số hồ sơ vụ án cụ thể để làm rõ thực trạng phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai Chương 3: Trên cơ sở phân tích đánh giá thực trạng, đề ra các giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tình Đồng Nai một cách chính xác và hiệu quả 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Về lý luận: Luận văn góp phần hoàn thiện lí luận phòng ngừa THTP nói chung và làm giàu thêm tri thức của Tội phạm học về phòng ngừa tình hình tội phạm. - Về thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của Luận văn có thể là một trong những nguồn tài liệu tham khảo cho việc hoạch định chính sách phòng ngừa 4
11. tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đồng Nai nói chung và huyện Trảng Bom nói riêng trong thời gian tới. Luận văn có thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy về hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung. 7. Cơ cấu của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung của luận văn được cấu trúc thành 03 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội phạm Chương 2: Thực trạng phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai Chương 3: Tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai 5
12. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội phạm 1.1.1. Khái niệm phòng ngừa tình hình tội phạm Phòng ngừa nói chung là làm một cái gì đó trước khi sự việc diễn ra nhằm ngăn chặn không để xảy ra hậu quả. Tư tưởng về phòng ngừa tội phạm đã từng xuất hiện rất lâu từ trong lịch sử. Từ giữa thế kỷ 18, Mông- téc- xki- ơ đã từng cho rằng: Nhà làm luật thông minh không hẳn chỉ quan tâm đến các hình phạt đối với tội phạm mà chủ yếu phải quan tâm đến việc phòng ngừa tội phạm. Những tư tưởng như vậy được tiếp thu trong các quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lê nin: Phòng ngừa là phương hướng chính của cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm. Ở nước ta, từ ngay sau khi thành lập Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất quan tâm đến công tác phòng ngừa tội phạm. Người đã từng nói “xét xử là tốt, nhưng nếu không phải xét xử thì càng tốt hơn”. Câu nói này của Người đã thể hiện phương châm rất quan trọng trong đường lối xử lý của Nhà nước ta là lấy giáo dục, phòng ngừa là chính, phòng ngừa tốt cũng chính là chống tội phạm tốt. Tư tưởng về phòng ngừa tội phạm chiếm vị trí rất quan trọng trong nội dung chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước ta, phòng ngừa tình hình tội phạm được coi là một bộ phận quan trọng của cuộc đấu tranh giai cấp, là nhiệm vụ chung của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân, cũng như của tất cả các cơ quan, tổ chức, trong đó các cơ quan bảo vệ pháp luật và Công an là lực lượng trung tâm và nòng cốt. Như vậy, phòng ngừa tình hình tội phạm không phải chỉ là nhiệm vụ của một cơ quan, tổ chức và cũng không phải của một ngành khoa học nào trong lĩnh vực tư pháp hình sự, mà nó chính là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Điều này 6
13. hoàn toàn phù hợp với các Nghị quyết của Đảng, văn bản pháp luật và lợi ích chung của Tổ quốc và nhân dân. Công tác đấu tranh với tội phạm có hai phương hướng có tác động chặt chẽ với nhau: phòng ngừa và phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử các loại tội phạm nhằm trừng trị và giáo dục người phạm tội. Tuy nhiên, biện pháp đấu tranh có hiệu quả nhất đối với tội phạm chính là phòng ngừa không cho tội phạm xảy ra. Do đó, phòng ngừa tình hình tội phạm chính là một trong những nội dung quan trọng và chiếm một vị trí đặc biệt trong lý luận về tội phạm học. Nghiên cứu về phòng ngừa tình hình tội phạm chính là nghiên cứu cơ sở, nền tảng và điểm xuất phát để tiếp tục nghiên cứu những nội dung khác trong lý luận tội phạm học. Do đó, mục đích cuối cùng và quan trọng nhất của ngành khoa học này là tìm ra được những biện pháp tác động vào quy luật phát sinh, tồn tại và phát triển của tội phạm, đồng thời khắc phục được nguyên nhân và điều kiện phạm tội của tội phạm. Tuy nhiên, ngành khoa học về phòng ngừa tội phạm (tội phạm học) phải có nhiệm vụ thực hiện chức năng phòng ngừa tình hình tội phạm. Phòng ngừa không để tội phạm xảy ra chứ không phải để tội phạm xảy ra rồi mới tìm cách khắc phục. Trường hợp hãn hữu nếu tội phạm có xảy ra thì ở mức độ hạn chế gây hậu quả (thiệt hại) cho xã hội, kịp thời xử lý nhanh chóng tội phạm, khắc phục hậu quả. Trên cơ sở này, tội phạm học còn phải xây dựng được cơ sở và các nguyên tắc trong hoạt động phòng ngừa, xác định chủ thể phòng ngừa, lập và xây dựng kế hoạch phòng ngừa đầy đủ và khoa học và có hệ thống các biện pháp phòng ngừa. Do đó, nếu thực hiện tốt nhiệm vụ này mới có thể từng bước ngăn chặn tội phạm và tình hình tội phạm trong xã hội, không cho tội phạm phát triển, qua đó từng bước đẩy lùi và tiến tới loại bỏ tội phạm ra khỏi đời sống xã hội. Tuy nhiên, trong thực tiễn của công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm, phòng ngừa tình hình tội phạm lại được hiểu một cách trực tiếp và đơn 7
14. giản chính là hoạt động chủ yếu của các cơ quan chuyên môn, các cơ quan chuyên trách trong công tác bảo vệ pháp luật và phòng chống tội phạm, mà cụ thể là: Công an, Tòa án, Viện kiểm sát, Thanh tra, cơ quan Thi hành án hình sự và một số cơ quan Nhà nước khác (Kiểm lâm, Hải quan, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển ) nhằm ba mục đích là nghiên cứu môi trường sống (gia đình - nhà trường - xã hội) xung quanh các nguyên nhân và điều kiện phạm tội và người phạm tội, qua đó hạn chế, ngăn ngừa những hiện tượng có ảnh hưởng bất lợi và không đúng đến việc hình thành các phẩm chất cá nhân tiêu cực chống đối xã hội của bản thân người phạm tội. Trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp tổng thể và có hệ thống phòng ngừa các hiện tượng tiêu cực về tội phạm, các tác nhân ảnh hưởng và những thiếu sót trong cơ chế quản lý về các mặt (như: kinh tế, xã hội, công tác tổ chức cán bộ ) cũng như kiến nghị hoàn thiện pháp luật hình sự, pháp luật tố tụng hình sự và các ngành luật khác. Tóm lại, trên cơ sở tổng hợp các quan điểm khoa học đã nêu, kết hợp với thực tiễn đấu tranh phòng và chống tội phạm ở nước ta trong thời gian vừa qua, dưới góc độ tội phạm học, theo chúng tôi phòng ngừa tội phạm có thể được khái niệm như sau: Phòng ngừa tình hình tội phạm là hoạt động của các cơ quan,tổ chức và cá nhân, sử dụng tổng hợp và đồng bộ các biện pháp khác nhau hướng vào thủ tiêu những nguyên nhân và điều kiện phạm tội, cũng như loại bỏ các yếu tố tiêu cực ảnh hưởng đến quá trình hình thành phẩm chất cá nhân tiêu cực, đồng thời từng bước hạn chế, đẩy lùi và tiến tới loại bỏ tội phạm ra khỏi đời sống xã hội. 1.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu phòng ngừa tình hình tội phạm Phòng ngừa tình hình tội phạm có ý nghĩa quan trọng trong công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm và quá trình xây dựng và phát triển đất nước, bao gồm: - Ý nghĩa lý luận của phòng ngừa tình hình tội phạm: Nghiên cứu về tội phạm học khẳng định, phòng ngừa tình hình tội phạm chỉ có thể đạt được trên 8
15. cơ sở đã hiểu rõ khách thể nghiên cứu của nó là tình hình tội phạm, cũng như đã xác định được quy luật vận động của khách thể đó. Quy luật này chính là đối tượng nghiên cứu của tội phạm học và nó được xác định thông qua việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm trên cơ sở của cơ chế hành vi phạm tội. Điều đó có nghĩa rằng, tội phạm học thừa nhận tình hình tội phạm là hiện tượng tiêu cực tồn tại khách quan, do những con người bình thường, không phải bẩm sinh phạm tội, gây ra; đồng thời nó cũng phát sinh từ những yếu tố chủ quan của con người như nhận thức, hoàn cảnh Chính vì thế, phòng ngừa tình hình tội phạm phải khống chế được các yếu tố tiêu cực của tội phạm của họ và của những người khác ở trạng thái tiềm tàng và hạn chế những nguyên nhân xuất phát từ phía nạn nhân của tội phạm từ đó từng bước đẩy lùi tội phạm khỏi đời sống xã hội. Đó chính là cái nghĩa lý luận, giải thích tại sao, phòng ngừa tội phạm hay phòng ngừa tình hình tội phạm luôn luôn chiếm vị trí quan trọng trong nghiên cứu tội phạm học. - Ý nghĩa thực tiễn của phòng ngừa tình hình tội phạm: Việc phòng ngừa tình hình tội phạm là hệ thống nhiều mức độ các biện pháp mang tính chất Nhà nước, xã hội nhằm khắc phục những nguyên nhân và điều kiện của tội phạm hoặc làm vô hiệu hóa chúng và bằng cách đó làm giảm và dần dần loại bỏ tình hình tội phạm [29, tr. 154]. Phòng ngừa tội phạm là một phương hướng có tính chiến lược lâu dài, hỗ trợ và tạo điều kiện cho các hoạt động đấu tranh phòng chống tội phạm khác. Đó là hoạt động phòng ngừa tội phạm được được thực hiện trong mọi thời gian, không gian khác nhau. Ngoài ra, phòng ngừa tình hình tội phạm còn tác động đến các quá lĩnh vực khác của quá trình xây dựng và phát triển đất nước như lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc phòng trong mối quan hệ với các hoạt động đấu tranh phòng chống tội phạm khác thông qua công tác phòng ngừa tội phạm [17, tr. 393]. 9
16. Ngoài ra, phòng ngừa tình hình tội phạm còn mang ý nghĩa chính trị xã hội sâu sắc, làm tốt công tác phòng ngừa tình hình tội phạm giúp giữ vững an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ tài sản của xã hội, tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của mọi người dân. Đối với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền như cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án việc xử lý tội phạm, làm tốt công tác phòng ngừa giúp hiệu quả hoạt động của các cơ quan này tăng cao, làm tăng niềm tin của quần chúng nhân dân vào các cơ quan bảo vệ pháp luật, vào chế độ xã hội chủ nghĩa. Trong hoạt động của mình các cơ quan bảo vệ pháp luật, các chức danh tư pháp hình sự và thi hành án việc phòng ngừa tội phạm giúp làm giảm áp lực công việc lên cán bộ thực thi công vụ, tiết kiệm sức lao động của nhân viên Nhà nước cũng như của công dân trong các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và giáo dục, cải tạo người phạm tội. Hơn nữa, làm tốt công tác phòng ngừa tình hình tội phạm còn mang ý nghĩa kinh tế sâu sắc, làm giảm các chi phí liên quan đến việc xử lý tội phạm, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước, nghĩa là tiền thuế của người dân sẽ được dùng cho các công việc phúc lợi khác thay vì dùng cho việc xử lý tội phạm. 1.2. Các nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội phạm Phòng ngừa tình hình tội phạm là hoạt động của toàn xã hội do Đảng lãnh đạo nhằm giải quyết hai vấn đề có liên quan chặt chẽ với nhau là vấn đề thực trạng của tình hình tội phạm và vấn đề nguyên nhân, điều kiện của hiện tượng tiêu cực này. Phòng ngừa tình hình tội phạm trên một địa bàn nhất định sẽ có những đặc điểm riêng biệt liên quan tới địa bàn đó. Mặc dù vậy, hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung vẫn phải tuân thủ những nguyên tắc sau đây: 1.2.1. Nguyên tắc Đảng lãnh đạo trong phòng ngừa tình hình tội phạm Điều 4 Hiến pháp 2013 khẳng định: “Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội” trong đó tất nhiên bao gồm sự lãnh đạo hoạt 10
17. động phòng ngừa tội phạm. Nội dung của nguyên tắc Đảng lãnh đạo thể hiện ở chỗ mọi hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm cũng như hoạt động của các chủ thể tiến hành các hoạt động phòng ngừa tội phạm đều đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam với lý luận khoa học chủ đạo là chủ nghĩa Mác – Lênin kết hợp với Tư tưởng Hồ Chi Minh làm nền tảng tư tưởng. Mỗi khi tình hình an ninh thế giới, trong nước có những biến động phức tạp lớn, Đảng ta đều kịp thời có các chỉ thị, nghị quyết quan trọng để lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội như Nghị quyết về nhiệm vụ quốc phòng bảo vệ an ninh quốc gia chống "diễn biến hoà bình", Chiến lược bảo vệ an ninh quốc gia, Chiến lược bảo vệ Tổ quốc, Nghị quyết về nâng cao hiệu quả, chất lượng công tác công an trong tình hình mới, Chỉ thị về tăng cường lãnh đạo công tác đảm bảo an ninh quốc gia trong tình hình mới Việc thực hiện các nghị quyết của Đảng về bảo vệ an ninh quốc gia và giữ gìn trật tự an toàn xã hội đã tạo được sự chuyển biến rõ nét trong nhận thức của cán bộ, đảng viên, các cấp, các ngành, các tầng lớp nhân dân về nhiều vấn đề lớn quan hệ đến sự lãnh đạo của Đảng, về chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, về sự nghiệp đổi mới, củng cố lòng tin vào sự lãnh đạo của Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa; đồng thời cũng nhận thức rõ hơn về khó khăn và thách thức mà Đảng ta, nhân dân ta phải khắc phục trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế; về âm mưu, hoạt động phá hoại cách mạng của các thế lực thù địch, hoạt động của các loại tội phạm. Từ đó nâng cao ý thức cảnh giác cách mạng và trách nhiệm của cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân đối với nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, phòng chống tội phạm, bài trừ tệ nạn xã hội. 1.2.2. Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa trong phòng ngừa tình hình tội phạm Nguyên tắc pháp chế thể hiện ở chỗ hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung và việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa phải có cơ sở pháp 11
18. luật, phải phù hợp với các quy định của pháp luật. Trong quá trình tiến hành các hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm các chủ thể tuân thủ nghiêm chỉnh, nhất quán các quy định của pháp luật về hoạt động đó [29, tr.157]. Nội dung của nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa đó là hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm phải có cơ sở pháp luật, phải phù hợp với các quy định của pháp luật, đồng thời trong quá trình tiến hành các hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm các chủ thể phải tuân thủ nghiêm chỉnh các quy định của pháp luật. Hiện nay, phòng ngừa tình hình tội phạm là để Nhà nước xây dựng kế hoạch phòng ngừa, nhận diện những diễn biến tội phạm và tình hình tội phạm trong tương lai, khả năng xuất hiện, thay đổi của tội phạm cũ và tội phạm mới, diễn biến và quy luật của quá trình tội phạm hóa – phi tội phạm hóa, hình sự hóa – phi hình sự hóa, cũng như những biến đổi của đời sống xã hội khác. Nói một cách khác, phòng ngừa tình hình tội phạm góp phần bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa, và có pháp chế thì Nhà nước pháp quyền mới đi vào thực tế. Pháp chế chính là đòi hỏi quan trọng của pháp luật. “Pháp chế như là tính thiêng liêng của pháp luật, tính bền vững của các quy phạm pháp lý Pháp chế có mối quan hệ chặt chẽ với pháp luật, với bình đẳng và với sự tuân thủ luật pháp, không một ai, không một người nào có bất kỳ một đặc quyền nào trước pháp luật ”. Cho nên, không phải ngẫu nhiên, trong Bộ Luật hình sự nhà làm luật nước ta đã quy định rằng, pháp luật hình sự là một trong những công cụ sắc bén, hữu hiệu để đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, góp phần đắc lực vào việc bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, góp phần duy trì trật tự an toàn xã hội, trật tự quản lý kinh tế, bảo đảm cho mọi người được sống trong một môi trường xã hội và sinh thái an toàn, lành mạnh, mang tính 12
19. nhân văn cao, đồng thời chỉ rõ tại Bộ Luật hình sự. Cụ thể, Bộ Luật hình sự thể hiện tinh thần chủ động phòng ngừa và kiên quyết đấu tranh chống tội phạm và thông qua hình phạt để răn đe, giáo dục, cảm hóa, cải tạo người phạm tội trở thành người lương thiện; qua đó, bồi dưỡng cho mọi công dân tinh thần, ý thức làm chủ xã hội, ý thức tuân thủ pháp luật, chủ động tham gia phòng ngừa và chống tội phạm. 1.2.3. Nguyên tắc dân chủ trong phòng ngừa tình hình tội phạm Cơ sở của nguyên tắc này được quy định tại Điều 8 của Hiến pháp năm 2013 như sau: Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức phải tôn trọng Nhân dân, tận tụy phục vụ Nhân dân, liên hệ chặt chẽ với Nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của Nhân dân; kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí và mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền. Dân chủ xã hội chủ nghĩa thể hiện ở việc thu hút đông đảo quần chúng nhân dân lao động, các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội, các tổ chức kinh tế thuộc mọi thành phần và toàn xã hội tham gia vào hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung. Nguyên tắc này đòi hỏi phải phát huy tinh thần chủ động, tính tích cực, sáng tạo của mọi chủ thể tham gia vào hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Công an phải dựa vào dân, không được xa rời dân. Nếu không thế thì sẽ thất bại. Khi nhân dân giúp đỡ ta nhiều thì thành công nhiều, giúp đỡ ta ít thì thành công ít, giúp đỡ ta hoàn toàn thì thắng lợi hoàn toàn”. Để các tầng lớp nhân dân tích cực tham gia phong trào Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc cần phải làm tốt công tác tuyên truyền, vận động từ đó hiểu được tâm tư, nguyện vọng của nhân dân; đặc biệt phải làm để dân tin, dân phục, dân yêu, dân tự nguyện tham gia vào công cuộc đấu tranh phòng ngừa tội phạm. 13
20. 1.2.4. Nguyên tắc nhân đạo trong phòng ngừa tình hình tội phạm Nguyên tắc nhân đạo đòi hỏi các biện pháp phòng ngừa được xây dựng và áp dụng trong thực tiễn không được hạ thấp nhân phẩm, danh dự, các quyền cơ bản của con người mà phải hướng đến việc định hướng hành vi, lối sống cho họ theo hướng hòa nhập với xã hội, làm những việc có ích cho xã hội. Nguyên tắc này còn đòi hỏi hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm phải kết hợp hài hòa, đúng mức độ biện pháp cưỡng chế với thuyết phục theo hướng tăng cường sự thuyết phục, giáo dục [29, tr. 158]. Theo đó, để đảm bảo nguyên tắc này trong phòng ngừa tình hình tội phạm cần đảm bảo: các biện pháp trách nhiệm pháp lý áp dụng không nhằm gây đau đớn về thể xác, không nhằm hạ thấp hoặc xúc phạm danh dự nhân phẩm của người vi phạm pháp luật, kể cả người đó là người phạm tội, mà nhằm đảm bảo công lý, công bằng xã hội,cải tạo giáo dục người vi phạm pháp luật sửa chữa lỗi lầm để trở thành người lương thiện, có ích cho xã hội, ngăn ngừa họ tái vi phạm pháp luật đồng thời giáo dục người khác ý thức tôn trọng pháp luật và không vi phạm pháp luật. 1.2.5. Nguyên tắc khoa học và tiến bộ của hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm Cùng với sự phát triển của xã hội, tội phạm hoạt động ngày càng tinh vi và hiện đại, đặc biệt trong các lĩnh vực như bảo hiểm, tài chính, ngân hàng, cờ bạc Chính vì vậy trong phòng ngừa tình hình tội phạm thì việc áp dụng nguyên tắc khoa học và tiến bộ trong áp dụng các biện pháp phòng ngừa tình hình tội phạm phải được xây dựng đồng bộ trên cơ sở khoa học, các thành tựu khoa học nhất định, phải ứng dụng các thành tựu của khoa học và công nghệ trong việc xây dựng các biện pháp phòng ngừa tội phạm. Các biện pháp phòng ngừa tội phạm luôn phải đảm bảo cho mọi người có cơ hội phát triển bình đẳng, không được phân biệt chủng tộc, tôn giáo, giới tính, thái độ chính trị. 14
21. 1.2.6. Nguyên tắc phối hợp chặt chẽ hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm giữa các chủ thể Trong quá trình đấu tranh phòng, chống tội phạm nguyên tắc phối hợp chặt chẽ hoạt động phòng ngừa giữa các chủ thể là một nguyên tắc vô cùng quan trọng bởi vì hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm sẽ chỉ phát huy hiệu quả cao nhất khi các chủ thể hoạt động phòng ngừa tội phạm có sự nhất quán về hình thức, nội dung và phạm vi hoạt động phòng ngừa. Nguyên tắc ấy đòi hỏi hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm phải đặt trong một cơ chế phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng, có sự điều hành thống nhất giữa các cơ quan chuyên trách và không chuyên trách, giữa các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội, các tổ chức kinh tế và mọi công dân, giữa trung ương với địa phương. Để thực hiện nguyên tắc này, trước hết phải đảm bảo sự lãnh đạo tuyệt đối của Đảng. Các chương trình, kế hoạch đấu tranh phòng chống tội phạm phải được xây dựng một cách khoa học, quá trình áp dụng phải đồng bộ, có sự chỉ đạo thống nhất, tập trung. 1.3. Nội dung phòng ngừa tình hình tội phạm Phòng ngừa tình hình tội phạm được tiến hành bằng hệ thống các biện pháp khác nhau. Mỗi biện pháp phòng ngừa tình hình tội phạm đều gắn liền với chức năng, vai trò của cơ quan nhà nước và tổ chức xã hội nhất định [25, tr. 33]. Việc phòng ngừa tình hình tội phạm được thực hiện bằng cách giải quyết cả những nhiệm vụ xã hội chung lẫn những nhiệm vụ chuyên môn. Phòng ngừa tình hình tội phạm là một chỉnh thể thống nhất gồm nhiều bộ phận hợp thành, mỗi bộ phận đó tuy khác nhau cơ bản về tính chất, phạm vi, cấp độ, mức độ tác động nhưng lại có mối liên hệ với hệ thống, lại có tính độc lập tương đối. Vì vậy, tội phạm học một mặt, nghiên cứu về phòng ngừa tội phạm như một chỉnh thể thống nhất, mặt khác, nghiên cứu từng loại biện pháp khác nhau với tư cách là các bộ phận hợp thành của hệ thống. Hệ thống này gồm hai mức độ khác nhau 15
22. phòng ngừa chung và phòng ngừa riêng (phòng ngừa chuyên biệt). Hai mức độ này có quan hệ chặt chẽ tác động qua lại lẫn nhau. - Biện pháp phòng ngừa chung: được thực hiện một cách nhất quán bởi quá trình phát triển và hoàn thiện về mọi mặt của xã hội. Đó là tổng hợp tất cả các biện pháp về kinh tế, chính trị, xã hội, pháp luật, văn hóa, giáo dục được thực hiện trong quá trình xây dựng và phát triển mọi mặt của đời sống xã hội do các cơ quan, tổ chức, cá nhân cùng phối hợp thực hiện nhằm hướng đến việc khắc phục hoặc làm mất hiệu lực các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm; tạo những tiền đề tích cực; những điều kiện căn bản cho việc loại trừ tình hình tội phạm. Việc giải quyết những mâu thuẫn trong xã hội, những vấn đề khó khăn thực tế, khắc phục những những thiếu sót, khuyết điểm, lỗ hổng trong quản lý là cơ sở kinh tế, xã hội, chính trị của việc khắc phục quá trình và hiện tượng tiêu cực phát sinh tội phạm. Các biện pháp này được thực hiện bởi tất cả các chủ thể trong xã hội, và hiệu quả của các biện pháp này được phản ánh thông qua thực trạng phòng ngừa tội phạm tại địa phương đó. - Biện pháp phòng ngừa riêng: là việc áp dụng các biện pháp mang tính đặc trưng, chuyên ngành của các Cơ quan bảo vệ pháp luật: Công an, Viện kiểm sát và Tòa án – trong đó lực lượng Công an là lực lượng chủ chốt trong đấu tranh phòng chống tội phạm sẽ sử dụng các biện pháp nghiệp vụ khác nhau nhằm hạn chế tiến tới đẩy lùi tội phạm khỏi đời sống xã hội. Thông qua các công tác khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án đúng người, đúng tội, đúng quy định của pháp luật, tạo lòng tin trong nhân dân; biện pháp quản lý các đối tượng (nhóm đối tượng) hình sự, đối tượng có tiền án, tiền sự, những đối tượng có nguy cơ sẽ thực hiện hành vi phạm tội nhằm làm vô hiệu hóa hoặc loại bỏ nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội phạm nói chung. 16