Luận văn Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự từ thực tiễn tỉnh Bến Tre

Nội dung text: Luận văn Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự từ thực tiễn tỉnh Bến Tre

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI CAO THỊ NGUYÊN XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ NGÀNH, NGHỀ KINH DOANH CÓ ĐIỀU KIỆN VỀ AN NINH, TRẬT TỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẾN TRE LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI CAO THỊ NGUYÊN XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ NGÀNH, NGHỀ KINH DOANH CÓ ĐIỀU KIỆN VỀ AN NINH, TRẬT TỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẾN TRE Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 60.38.01.02 LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. VŨ THƯ HÀ NỘI - 2017
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ NGÀNH, NGHỀ KINH DOANH CÓ ĐIỀU KIỆN VỀ AN NINH, TRẬT TỰ 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự 7 1.2. Các hình thức, chủ thể và thủ tục xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự 15 1.3. Các yếu tố tác động đến hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự . 22 Chương 2: THỰC TRẠNG XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ NGÀNH, NGHỀ KINH DOANH CÓ ĐIỀU KIỆN VỀ AN NINH, TRẬT TỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẾN TRE 29 2.1. Các đặc điểm tự nhiên kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến việc xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự tại tỉnh Bến Tre 29 2.2. Cơ sở pháp lý của việc xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự 36 2.3. Thực tiễn xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự tại tỉnh Bến Tre 45 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CỦA XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ NGÀNH, NGHỀ KINH DOANH CÓ ĐIỀU KIỆN VỀ AN NINH, TRẬT TỰ 56
4. 3.1. Nhu cầu nâng cao chất lượng của xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự . 56 3.2. Quan điểm nâng cao chất lượng của xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự . 60 3.3. Giải pháp nâng cao chất lượng của xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự . 61 KẾT LUẬN 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 78
5. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ANTT An ninh, trật tự XLVPHC Xử lý vi phạm hành chính XPVPHC Xử phạt vi phạm hành chính
6. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Bảng tổng hợp về vi phạm hành chính đối với ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT tỉnh Bến Tre (từ năm 2012-9/2016) 33 Bảng 2.2: Bảng tổng hợp về XPVPHC đối với ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT tỉnh Bến Tre (từ năm 2012 - 9/2016) 46 Bảng 2.3: Bảng tổng hợp về XPVPHC đối với ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT tỉnh Bến Tre (từ năm 2012 - 9/2016) do Đoàn kiểm tra liên ngành văn hóa xã hội và phòng chống tệ nại xã hội tỉnh 48
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quản lý nhà nước về ANTT đối với ngành, nghề kinh doanh có điều kiện, có vai trò quan trọng, tạo môi trường ANTT ổn định để phát triển kinh tế xã hội. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta quan tâm và đã thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng về cải cách hệ thống pháp luật, cải cách tư pháp, cải cách hành chính được xác định trong các nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII, Nghị quyết 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Nghị định số 96/2016/NĐ-CP ngày 01/7/2016 của Chính phủ quy định điều kiện về ANTT đối với một số ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện và Nghị định số 167/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 của Chính phủ quy định XPVPHC trong lĩnh vực ANTT, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng cháy và chữa cháy; phòng, chống bạo lực gia đình Việc thực hiện văn bản pháp luật này đã góp phần quan trọng trong công tác quản lý nhà nước về ANTT, phòng ngừa và đấu tranh có hiệu quả với hoạt động lợi dụng các ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện để thực hiện phạm tội, vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện các văn bản pháp luật nói trên, ở nhiều địa phương, trong đó có tỉnh Bến Tre vẫn bộc lộ một số hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn của công tác quản lý nhà nước như: chưa quy định cụ thể điều kiện ANTT để hoạt động kinh doanh cũng như hồ sơ, thủ tục cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện ANTT được quy định chung cho các ngành, nghề; vẫn còn những cơ sở ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT không thực hiện việc thông báo lưu trú, không thực hiện đầy đủ các 1
8. quy định về quản lý ANTT đối với ngành, nghề kinh doanh có điều kiện; hoạt động karaoke quá giờ quy định, kinh doanh quá số phòng cho phép, không có hợp đồng lao động với nhân viên; một số khách sạn, một số nhà nghỉ là nơi tổ chức mua bán dâm, sử dụng heroin; nhiều cơ sở cầm đồ vi phạm quy định của pháp luật, nhận cầm xe không chính chủ, không có sổ quản lý cầm đồ, thực chất là tiêu thụ hàng phạm pháp, tiếp tay cho những người tội phạm Tình hình đó, đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình hình phát triển kinh tế xã hội nói chung và tình hình ANTT xã hội trên địa bàn tỉnh Bến Tre nói riêng. Trong khi đó, việc XLVPHC nói chung và việc XPVPHC nói riêng đối với lĩnh vực ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT này còn nhiều bất cập. Đó là việc áp dụng pháp luật chưa nghiêm minh, pháp luật còn thiếu, trách nhiệm xử phạt còn chồng chéo giữa các cấp có thẩm quyền, vướng về cả nhận thức, cả pháp lý và cả thực tiễn, v.v. . Với những trình bày trên, học viên chọn đề tài: “Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT từ thực tiễn tỉnh Bến Tre” làm Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. Học viên mong muốn được vận dụng kiến thức pháp luật của mình góp phần vào nghiên cứu khoa học pháp lý nhằm tìm ra những mặt mạnh, mặt yếu và những nguyên nhân của nó trong quy định của pháp luật cũng như thực tiễn thực hiện việc XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. Đồng thời thông qua đó đề ra những quan điểm và giải pháp đổi mới nhằm nâng cao chất lượng công tác XPVPHC trong lĩnh vực này trong thời gian tới. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Cho đến nay, pháp luật XLVPHC là một trong những chủ đề được giới nghiên cứu khoa học pháp lý quan tâm nghiên cứu với nhiều khía cạnh khác nhau như: Nguyễn Xuân Yêm (1998), Một số vấn đề quản lý nhà nước 2
9. về an ninh quốc an, trật tự an toàn xã hội, Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội; Luận văn thạc sĩ Pháp luật về XLVPHC trong lĩnh vực giao thông đường bộ ở Việt Nam hiện nay - một số vấn đề lý luận và thực tiễn và phương pháp hoàn thiện của tác giả Vũ Thanh Nhàn (2009); Luận văn thạc sĩ XLVPHC trong lĩnh vực xây dựng trên địa bàn các huyện ngoại thành (từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh) của tác giả Nguyễn Thành Nhân (2010); Luận văn thạc sĩ Quản lý nhà nước trên lĩnh vực ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT của tác giả Nguyễn Hữu Kim (2010); Luận văn thạc sĩ XLVPHC thuộc thẩm quyền của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trong hoạt động xây dựng, Lê Phú Huyền (2012), hoặc một số bài báo khoa học của các tác giả, như: Nguyễn Mạnh Hùng (2011), Hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền XPVPHC; Phạm Hồng Quang (năm 2011), Chế tài hành chính và những bất cập trong quy định hiện hành về chế tài hành chính Tuy nhiên, trong các công trình đã thực hiện chưa nghiên cứu tổng kết, đánh giá pháp luật về XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. Do vậy, việc nghiên cứu đề tài này của tác giả, trên cơ sở kế thừa kết quả nghiên cứu các công trình hiện có là cần thiết, ý nghĩa lý luận và thực tiễn nhằm góp phần đảm bảo thực thi pháp luật về vấn đề này trong thời gian tới tại tỉnh Bến Tre. Điều này cho phép khẳng định, việc lựa chọn đề tài “Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT từ thực tiễn tỉnh Bến Tre” để làm luận văn thạc sĩ luật học là không trùng lặp với các công trình khoa học đã được công bố. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT tại tỉnh Bến Tre, luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao 3
10. hiệu quả của XPVPHC trong lĩnh vực này. Để đạt được mục đích nêu trên, đề tài cần thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu: Một là, làm sảng tỏ các vấn đề lý luận về XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. Hai là, phân tích và đánh giá thực trạng các quy định của pháp luật về XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT, tổng kết khái quát những kết quả đã đạt được, chỉ ra những tồn tại, bất cập và các nguyên nhân tồn tại tại tỉnh Bến Tre. Ba là: Đưa ra những quan điểm và đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả pháp luật về XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Không gian nghiên cứu: luận văn nghiên cứu việc thực hiện XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT tại tỉnh Bến Tre. Về thời gian nghiên cứu: luận văn nghiên cứu về XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT và phân tích thực trạng tại tỉnh Bến Tre trong 05 năm gần đây, từ 2012 – 9/2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu, tác giả sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu trên cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác LêNin, tư tưởng Đảng cộng sản Việt Nam về các vấn đề Nhà nước và pháp luật liên 4
11. quan đến XLVPHC nói chung và XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT nói riêng, trong đó có các phương pháp cụ thể: phương pháp tổng hợp, phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp quan sát, gắn lý luận với thực tiễn để chọn lọc tri thức khoa học nghiên cứu về xử phạt vi phạt hành chính. Bên cạnh tiếp nhận các phương pháp truyền thống nêu trên, đề tài cũng áp dụng các phương pháp tiếp cận đa ngành, liên ngành giữa khoa học hành chính và khoa học pháp lý. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu cơ bản, hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về xử phạt vi phạm hành trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. Đưa ra quan điểm, đề xuất giải pháp nhằm đảm bảo và nâng cao hiệu quả thực hiện XPVPHC tại các cơ quan hành chính nhà nước địa phương, nhằm bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Luận văn còn là tài liệu tham khảo cho việc hoàn thiện pháp luật và áp dụng vi phạm hành chính nói chung, lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT nói riêng. Với các kết quả nghiên cứu trên, luận văn có thể là tài liệu tham khảo cho các nhà hoạt động thực tiễn cũng như những người làm công tác nghiên cứu, giảng dạy. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận về XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. Chương 2. Thực trạng XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT từ thực tiễn tỉnh Bến Tre. 5
12. Chương 3. Quan điểm và giải pháp nâng cao chất lượng của XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. 6
13. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XPVPHC TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ NGÀNH, NGHỀ KINH DOANH CÓ ĐIỀU KIỆN VỀ ANTT 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT 1.1.1. Vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT - cơ sở của XPVPHC Vi phạm hành chính là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị XPVPHC. Từ khái niệm trên có thể thấy rằng, vi phạm hành chính có các đặc điểm cơ bản sau đây: Một là, tính xâm hại các quy tắc quản lý nhà nước: Đây là đặc điểm cơ bản nhất của vi phạm hành chính. Tính chất, mức độ xâm hại khác với tính nguy hiểm cho xã hội theo quan niệm của luật hình sự. Do đó, có thể khẳng định vi phạm hành chính không phải là tội phạm mà là hành vi xâm hại hoặc có nguy cơ xâm hại các quan hệ xã hội trong quản lý nhà nước. Tính xâm hại các quy tắc quản lý nhà nước là một dấu hiệu của vi phạm hành chính. Điều này thể hiện rõ ý chí của nhà nước trong quan niệm về vi phạm hành chính, nó nói lên tính giai cấp, tính xã hội của pháp luật hành chính trong việc đưa ra các quy định về XPVPHC. Hai là, tính có lỗi của vi phạm hành chính: Lỗi là dấu hiệu cơ bản trong mặt chủ quan của vi phạm hành chính, là dấu hiệu bắt buộc phải có trong mọi hành vi do cá nhân thực hiện. Hành vi vi phạm được coi là có lỗi thể hiện ở ý thức của người vi phạm, Nếu không nhận thức được tính xâm hại cho quan hệ xã hội của hành vi thì không có lỗi. 7
14. Ba là, tính trái pháp luật hành chính: là hành vi xâm hại các quy tắc quản lý nhà nước, các quy tắc này do pháp luật hành chính quy định. Một hành vi được coi là trái pháp luật khi hành vi đó không phù hợp với yêu cầu của quy phạm pháp luật hoặc là đối lập với yêu cầu đó. Hành vi hành chính được biểu hiện ra bên ngoài bằng hành động hoặc không hành động. Như vậy, tính trái pháp luật hành chính thể hiện ở chỗ hành vi vi phạm đó phải xâm hại đến quan hệ xã hội được Luật hành chính bảo vệ. Nếu một hành vi trái pháp luật nhưng không do Luật hành chính điều chỉnh thì không phải vi phạm hành chính. Bốn là, tính bị XPVPHC: Đây là một dấu hiệu của vi phạm hành chính, nó được xem là thuộc tính của vi phạm hành chính. Điều này được thể hiện ngay trong định nghĩa vi phạm hành chính (theo quy định của pháp luật phải bị XPVPHC). Dấu hiệu này vừa có tính quy kết vừa là thuộc tính của vi phạm hành chính. Tính quy kết thể hiện ở chỗ có vi phạm hành chính thì bị XPVPHC theo quy định của pháp luật. Thuộc tính thể hiện ở chỗ phải theo quy định của pháp luật, phải bị XPVPHC. Như vậy, một hành vi xâm hại quy tắc quản lý nhà nước trái pháp luật hành chính nhưng pháp luật hành chính không quy định phải bị xử phạt thì không gọi là vi phạm hành chính. Điều này cho thấy sự khác biệt giữa vi phạm hành chính và các loại vi phạm pháp luật khác. Trong thực tế có nhiều hành vi xâm hại các nguyên tắc quản lý hành chính nhà nước trái pháp luật hành chính, nhưng lại không có văn bản quy định xử phạt cho nên không thể coi là vi phạm hành chính. Từ việc phân tích những nội dung trên, ta có thể khẳng định: Vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh 8
15. có điều kiện về ANTT mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị XPVPHC. Với các quy định của pháp luật đã thể hiện, từ đó có thể xác định được những dấu hiệu cơ bản đối với vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT là hành vi thể hiện bằng hành động hoặc không hành động mà xâm phạm đến hoạt động ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT ; là hành vi trái pháp luật; là hành vi có lỗi (cố ý hoặc vô ý); là hành vi mà theo quy định của pháp luật phải bị XPVPHC, tức là áp dụng chế tài theo quy định của luật hành chính. Cũng như các vi phạm hành chính khác, vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT được hợp thành bởi những yếu tố nhất định. Những yếu tố đó được gọi là “cấu thành”, bao gồm mặt khách thể, mặt khách quan, chủ thể và mặt chủ quan của vi phạm hành chính. Cụ thể: Khách thể của vi phạm hành chính: Cũng như mọi vi phạm pháp luật khác, vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT cũng nhằm vào những khách thể nhất định, gây tác hại cho chính những khách thể ấy trong một chừng mực nhất định. Chủ thể của vi phạm hành chính: Chủ thể của vi phạm hành chính là cá nhân, tổ chức thực hiện vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. Hành vi trái pháp luật, có lỗi mới là vi phạm pháp luật, vì vậy chủ thể của vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT phải là người có năng lực hành vi trong lĩnh vực này. Mặt khách quan của vi phạm hành chính: Mặt khách quan của vi phạm hành chính là biểu hiện của vi phạm hành chính diễn ra bên ngoài thế giới khách quan, tác động vào các quan hệ xã hội mà pháp luật hành chính bảo vệ, 9
16. với các dấu hiệu: Hành vi, tính trái pháp luật của hành vi, hậu quả thiệt hại mà hành vi gây ra cho xã hội, các điều kiện bên ngoài khác như mối quan hệ nhân quả, thời gian, địa điểm, công cụ, phương tiện vi phạm. Mặt chủ quan của vi phạm hành chính: bao gồm các dấu hiệu lỗi, động cơ, mục đích vi phạm hành chính của các pháp nhân, cá nhân và tổ chức. Vi phạm hành chính là một thể thống nhất giữa các yếu tố khách quan và chủ quan. Sự thống nhất đó thể hiện ở chỗ mặt khách quan của vi phạm hành chính, phản ánh mặt chủ quan của vi phạm hành chính. Đồng thời, mặt chủ quan được biểu hiện thông qua mặt khách quan của vi phạm hành chính. 1.1.2. Khái niệm XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT Khái niệm “Xử lý vi phạm hành chính” được chính thức quy định lần đầu tiên trong Pháp lệnh XLVPHC 1995. Trước đây, trong một số văn bản pháp luật có sử dụng cụm từ “xử lý hành chính” hàm nghĩa chỉ các biện pháp phi hình sự như xử lý kỷ luật hoặc XPVPHC. Trước đó, tại Pháp lệnh XLVPHC năm 1989, các nhà làm luật có sử dụng khái niệm “Xử phạt vi phạm hành chính” chỉ các biện pháp xử phạt thông dụng như cảnh cáo, phạt tiền, tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm Việc xuất hiện khái niệm “Xử lý vi phạm hành chính” trong Pháp lệnh XLVPHC 1995 là nhằm đưa ra một khái niệm chung bao hàm cả các chế tài XPVPHC theo Pháp lệnh 1989 và các biện pháp xử lý hành chính khác như: giáo dục tại xã, phường, thị trấn, đưa vào trường giáo dưỡng, quản chế hành chính Các pháp lệnh XLVPHC 1995 và 2002 đều không đưa ra định nghĩa mang tính lý luận về XLVPHC, XPVPHC và các biện pháp xử lý hành chính khác mà chỉ quy định trực tiếp những hình thức, biện pháp thuộc nội hàm của các chế định này. Như vậy, bản chất của hoạt động XLVPHC là việc áp dụng một số biện pháp cưỡng chế hành chính do pháp luật hành chính quy định. Cưỡng chế 10
17. hành chính là biện pháp do cơ quan hoặc người có thẩm quyền quyết định áp dụng theo thủ tục hành chính đối với cá nhân, tổ chức thực hiện vi phạm hành chính. Khái niệm XLVPHC là khái niệm rộng, trong đó có XPVPHC và các biện pháp xử lý hành chính. Đó là hai “nhánh” chế tài cưỡng chế hành chính trong XLVPHC có sự khác biệt nhất định. Cụ thể là: XPVPHC là việc người có thẩm quyền xử phạt áp dụng hình thức xử phạt (phạt tiền, cảnh cáo ), biện pháp khắc phục hậu quả (buộc tháo dỡ công trình, phần công trình xây dựng không có giấy phép hoặc xây dựng không đúng với giấy phép ), đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về XPVPHC. Biện pháp xử lý hành chính là biện pháp được áp dụng đối với cá nhân vi phạm pháp luật về ANTT, an toàn xã hội mà không phải là tội phạm (giáo dục tại xã, phường, thị trấn, đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc ) Trong luận văn này, tác giả chỉ nghiên cứu phương diện XPVPHC (cảnh cáo, phạt tiền ) được quy định cùng với các biện pháp được áp dụng đối với cá nhân vi phạm pháp luật về ANTT, an toàn xã hội mà không phải là tội phạm (giáo dục tại xã, phường, thị trấn, đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc ) XLVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT là thuật ngữ pháp lý tuy rộng, nhưng cũng được dùng để chỉ việc XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT và các biện pháp khắc phục hậu quả. Từ đó, có thể quan niệm: XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT là việc người có thẩm quyền xử phạt áp dụng biện pháp xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT theo quy định của pháp luật. 11
18. 1.1.3. Đặc điểm và vai trò của XPVPHC Trên cơ sở phân tích khái niệm về XPVPHC nêu trên, thì việc XPVPHC là hiện tượng pháp lý mang tính độc lập, do đó có những đặc điểm cơ bản sau: Một là, XPVPHC chính là việc áp dụng các biện pháp trách nhiệm hành chính (xử phạt và khắc phục hậu quả) đối với đối tượng vi phạm hành chính do chủ thể có thẩm quyền áp dụng. Chủ thể có thẩm quyền áp dụng các chế tài XPVPHC hoặc các biện pháp xử lý hành chính là những chức danh thuộc cơ quan hành chính nhà nước do pháp luật quy định cụ thể. Hai là, XPVPHC là biện pháp xử lý có tính cưỡng chế của Nhà nước, do Nhà nước đặt ra dưới hình thức ban hành văn bản quy phạm pháp luật để áp dụng đối với đối tượng có hành vi vi phạm pháp luật. Ba là, việc XPVPHC được thực hiện theo một trình tự, thủ tục riêng do pháp luật hành chính quy định. Các loại xử phạt vi phạm pháp luật khác cũng theo trình tự, thủ tục riêng tương ứng đối với mỗi loại xử phạt vi phạm pháp luật. Bốn là, đối tượng bị XPVPHC bao gồm cá nhân, tổ chức đã cố ý hoặc vô ý vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước. Như vậy, đối tượng bị áp dụng XPVPHC có thể là cá nhân hoặc tổ chức đã thực hiện vi phạm hành chính. Trong khi đó, đối tượng bị xử phạt do vi phạm pháp luật khác (hình sự, dân sự ) thường là cá nhân hoặc cũng có thể là pháp nhân. XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT có các đặc điểm chung của XPVPHC và có các đặc điểm riêng ở lĩnh vực này. Cụ thể: Thứ nhất, XPVPHC là biện pháp xử lý có tính cưỡng chế của Nhà nước, do Nhà nước đặt ra dưới hình thức ban hành văn bản quy phạm pháp 12
19. luật để áp dụng đối với đối tượng có hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước. Đáng chú ý ở đây, XLVPHC là áp dụng trách nhiệm pháp lý đối với các loại vi phạm pháp luật có tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội thấp hơn vi phạm pháp luật hình sự (tội phạm). Thứ hai, XLVPHC chính là việc áp dụng trách nhiệm hành chính (bao gồm XPVPHC, các biện pháp khắc phục hậu quả) đối với đối tượng vi phạm hành chính do chủ thể nhất định áp dụng. Chủ thể có thẩm quyền áp dụng các chế tài XPVPHC hoặc các biện pháp xử lý hành chính là những chức danh thuộc cơ quan hành chính nhà nước do pháp luật quy định cụ thể. Đặc điểm phải kể đến ở đây là trong lĩnh vực XPVPHC nói chung, cùng một vi phạm có thể do nhiều chủ thể khác nhau đều có quyền xử phạt. XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT cũng như vậy. Việc áp dụng pháp luật về xử phạt vi phạm do các chủ thể có thẩm quyền thực hiện như: Chánh Thanh tra chuyên ngành, Quản lý thị trường, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp, Thủ trưởng Công an nhân dân các cấp Thứ ba, đối tượng bị XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT là các cá nhân, tổ chức đã cố ý hoặc vô ý vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. Thứ tư, việc XPVPHC được thực hiện theo thủ tục do pháp luật hành chính quy định. Trong khi đó, đối với xử lý vi phạm pháp luật khác, mỗi loại vi phạm được áp dụng theo thủ tục riêng tương ứng Ví dụ: thủ tục áp dụng xử lý vi phạm pháp luật hình sự được thực hiện theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự, thủ tục áp dụng xử lý vi phạm pháp luật dân sự được thực hiện theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự. Đối với việc XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT được thực hiện theo quy định của Luật XLVPHC và các văn bản quy phạm pháp luật có liên 13
20. quan. So với các thủ tục tư pháp vừa nêu, thủ tục XPVPHC đơn giản hơn rất nhiều. Cuối cùng, XPVPHC được áp dụng trong lĩnh vực rất cụ thể là lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. XPVPHC có vai trò quan trọng và to lớn trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. Vai trò của nó thể hiện ở những điểm sau: Thứ nhất, XPVPHC có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ các quy tắc, đảm bảo ANTT trong ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT được xác định trong các quy phạm pháp luật hành chính. Thứ hai, thông qua việc áp dụng các biện pháp XPVPHC có tác dụng to lớn, nhằm giáo dục ý thức chấp hành pháp luật cho chủ thể vi phạm và những người khác nhận thức về sự đúng đắn các biện pháp được áp dụng, đồng thời giáo dục cho mọi công dân tri thức pháp luật, tình cảm pháp luật, tâm trạng tích cực đối với nhà nước, đối với pháp luật, hình thành ở họ lối sống và làm việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật. Qua đó, bảo đảm trật tự pháp luật nói chung, trật tự quản lý nhà nước trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT nói riêng. Thứ ba, XPVPHC có vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa các vi phạm của các chủ thể. Thông qua việc xử lý các hành vi vi phạm và tác dụng giáo dục của biện pháp trách nhiệm được áp dụng pháp luật các chủ thể vi phạm và những người khác kiềm chế không thực hiện hành vi trái pháp luật. Thứ tư, XPVPHC là công cụ bổ trợ cho công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. XPVPHC có vai trò trong việc trừng phạt các chủ thể vi phạm pháp luật qua đó, gây tác động đến nhận thức của người vi phạm về ý thức, về tính chính đáng của biện pháp trách nhiệm được áp dụng, răn đe người vi phạm pháp luật và những 14
21. người không vững vàng, dễ vi phạm pháp luật khác. 1.2. Các hình thức, chủ thể và thủ tục XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT 1.2.1. Các hình thức XPVPHC và biện pháp khắc phục hậu quả trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT Về cơ bản, các hình thức XPVPHC có tính nguyên tắc và biện pháp khắc phục hậu quả là một trong những nội dung quan trọng trong XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. Hình thức xử phạt thể hiện sự trừng phạt của pháp luật đối với những cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm quy tắc quản lý nhà nước thông qua việc buộc người vi phạm phải chịu những hậu quả về vật chất hoặc tinh thần. Ngoài mục đích ngăn chặn hành vi vi phạm và răn đe, trừng phạt, các quy định này còn mang tính giáo dục đối với cá nhân, tổ chức bị xử phạt, góp phần nâng cao ý thức của công dân trong việc chấp hành pháp luật và các quy tắc quản lý nhà nước, qua đó bảo vệ và duy trì trật tự quản lý nhà nước. Các biện pháp khắc phục hậu quả trong XPVPHC mang tính cưỡng chế nhà nước, được áp dụng nhằm khắc phục triệt để hậu quả do vi phạm hành chính gây ra, bảo đảm lợi ích chung của cộng đồng và hoạt động bình thường của xã hội. 1.2.1.1. Các hình thức XPVPHC trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT Nhằm đảm bảo các hình thức XPVPHC ở nước ta cũng như ở nhiều nước thường bao gồm các hình thức: cảnh cáo, phạt tiền, tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính Trong pháp luật Việt Nam, cho đến nay, các hình thức XPVPHC theo Luật XLVPHC năm 2012 quy định các hình thức XPVPHC bao gồm: Cảnh cáo; phạt tiền; tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề có thời hạn hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn; tịch thu 15
22. tang vật vi phạm hành chính, phương tiện được sử dụng để vi phạm hành chính (sau đây gọi chung là tang vật, phương tiện vi phạm hành chính); trục xuất. Trong đó, hình thức xử phạt cảnh cáo; phạt tiền và áp dụng là hình thức xử phạt chính. Cụ thể là: Về hình thức phạt cảnh cáo: Cảnh cáo được áp dụng đối với vi phạm hành chính không nghiêm trọng, có tình tiết giảm nhẹ và theo quy định thì bị áp dụng hình thức xử phạt cảnh cáo hoặc đối với mọi hành vi vi phạm hành chính do người chưa thành niên từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi thực hiện. Cảnh cáo được quyết định bằng văn bản. Về hình thức phạt tiền: Phạt tiền là hình thức phổ biến nhất và tác động về mặt tinh thần, tác động về mặt đạo đức, tác động tới tài sản người vi phạm bằng cách bắt buộc người vi phạm thực hiện nghĩa vụ bổ sung là phải nộp một khoản tiền do nhà nước quy định. Về hình thức tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề có thời hạn, hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn là hình thức xử phạt được áp dụng đối với cá nhân, tổ chức vi phạm nghiêm trọng các hoạt động được ghi trong giấy phép, chứng chỉ hành nghề. Trong thời gian bị tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề, cá nhân, tổ chức không được tiến hành các hoạt động ghi trong giấy phép, chứng chỉ hành nghề. Về hình thức tịch thu tang vật vi phạm hành chính, phương tiện được sử dụng để vi phạm hành chính (sau đây gọi chung là tang vật, phương tiện vi phạm hành chính). Về hình thức trục xuất: Các chế tài phạt có thể được áp dụng độc lập trong các trường hợp như: Thực hiện hành vi vi phạm hành chính trong tình thế cấp thiết; thực hiện hành vi vi phạm hành chính do phòng vệ chính đáng; thực hiện hành vi vi phạm hành chính do sự kiện bất ngờ; thực hiện hành vi vi phạm hành chính do sự kiện bất khả kháng; không xác định được đối tượng vi 16
23. phạm hành chính; hết thời hiệu XPVPHC hoặc hết thời hạn ra quyết định xử phạt; cá nhân vi phạm hành chính chết, mất tích, tổ chức vi phạm hành chính đã giải thể, phá sản trong thời gian xem xét ra quyết định xử phạt, v.v. Cần nhấn mạnh ở đây rằng, trong số các vụ việc vi phạm hành chính mà đã quá hạn, không tìm được người vi phạm thì không nên quan niệm đó là chế tài. Điểm chung của tất cả các hình thức XPVPHC trên đây đều là biện pháp xử lý đối với người vi phạm, nhưng mỗi chế tài có cơ chế tác động khác nhau dựa trên cơ sở áp dụng xác định và có mục đích trực tiếp xác định. 1.2.1.2. Các biện pháp khắc phục hậu quả trong lĩnh vực quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về ANTT. Bản chất của việc khắc phục lại những vi phạm hành chính là khôi phục lại trạng thái ban đầu. Ngoài các biện pháp khắc phục hậu quả quy định tại Khoản 1 Điều 28 Luật XLVPHC, cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực ANTT còn có thể bị áp dụng một hoặc nhiều biện pháp khắc phục hậu quả sau đây: Buộc di chuyển chất nguy hiểm về cháy, nổ do vi phạm hành chính gây ra đến kho, địa điểm theo quy định. Buộc sắp xếp lại chất, hàng nguy hiểm về cháy, nổ theo quy định. Buộc thu hồi, hủy bỏ giấy tờ, tài liệu, thông tin liên quan đến vi phạm hành chính. Buộc tháo gỡ, tháo dỡ hoặc xóa quảng cáo. Buộc xin lỗi công khai khi nạn nhân có yêu cầu. Buộc xin lỗi tổ chức, cá nhân. Tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề, giấy chứng nhận đủ điều kiện về ANTT trong thời hạn từ 03 tháng đến 06 tháng đối với hành vi quy định tại Điểm a, c Khoản 2; Điểm d Khoản 3 Điều 11 Nghị định số 167/2013/NĐ-CP. Tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề, giấy chứng nhận 17