Luận văn Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vự trật tự đô thị từ thực tiễn Quận Cẩm Lệ, Thành phố đầ nẵng

Nội dung text: Luận văn Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vự trật tự đô thị từ thực tiễn Quận Cẩm Lệ, Thành phố đầ nẵng

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRỊNH VĂN QUANG XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰ TRẬT TỰ ĐÔ THỊ TỪ THỰC TIỄN QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐẦ NẴNG Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 60.38.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. VŨ THƢ HÀ NỘI, năm 2016 1
2. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 4 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XỬ PHẠT HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC TRẬT TỰ ĐÔ THỊ 9 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị 9 1.2. Các thành tố của xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị 13 1.3. Các yếu tố tác động đến hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị 33 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC TRẬT TỰ ĐÔ THỊ TẠI QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG 38 2.1. Các quy định pháp luật hiện hành về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị 38 2.2. Thực tiễn xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị tại quận Cẩm Lệ 43 CHƢƠNG 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC TRẬT TỰ ĐÔ THỊ TỪ THỰC TIỄN QUẬN CẨM LỆ THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG . 59 3.1. Nhu cầu nâng cao hiệu quả xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị 59 3.2. Quan điểm nâng cao hiệu quả xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị 60 3.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị tại quận Cẩm Lệ 63 KẾT LUẬN 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO 2
3. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT TỪ VIẾT TẮT NGHĨA CỦA TỪ 1 ATGT An toàn giao thông 2 GCN Giấy chứng nhận 3 HĐND Hội đồng nhân dân 4 KTQT Kiểm tra quy tắc 5 PCCC Phòng cháy chữa cháy 6 QLĐT Quản lý đô thị 7 QLNN Quản lý nhà nước 8 TTĐT Trật tự đô thị 9 UBND Ủy ban nhân dân 10 VPHC Vi phạm hành chính 3
4. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa rất quan trọng trên nhiều mặt, nền kinh tế đang từng bước đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo định hướng xã hội chủ nghĩa vì sự nghiệp dân giàu nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng và văn minh. Đất nước ta đang đứng trước những thời cơ mới, vận hội mới để phát triển và hội nhập quốc tế. Thành phố Đà Nẵng từ khi thành lập và trở thành đơn vị hành chính trực thuộc Trung ương (1997), đã có nhiều thay đổi theo hướng tích cực. Trong hơn 10 năm qua, Đà Nẵng đã liên tục thay đổi gương mặt của mình. Sự phát triển Đà Nẵng vừa là nhu cầu tự thân, vừa là để đáp ứng yêu cầu của một thành phố đầu tàu có sứ mệnh liên đới trách nhiệm đối với miền Trung trong giai đoạn mới của đất nước. Đến nay, Đà Nẵng đã tích cực đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, cải thiện môi trường, nâng cao an sinh xã hội và được coi là "thành phố đáng sống" của Việt Nam, thành phố đã đạt được nhiều thành tựu to lớn cả về kinh tế - chính trị, văn hóa - xã hội, an ninh - quốc phòng, cùng với đó là tốc độ đô thị hóa nhanh chóng. Được sự quan tâm đầu tư của Trung ương và của UBND thành phố Đà Nẵng, những năm qua quận Cẩm Lệ đã từng bước được quy hoạch đô thị trên diện rộng, chỉnh trang, nâng cấp các tuyến đường, kiệt hẻm; đời sống nhân dân ngày càng được nâng cao rõ rệt; tình hình an ninh chính tri, trật tự an toàn xã hội được giữ vững, thu hút nhiều cá nhân, tổ chức đến đầu tư xây dựng và sinh sống. Song song với sự phát triển của quận thì nhiều vấn đề bức xúc đặt ra cho lãnh đạo địa phương cần quan tâm xử lý, trong đó phải nói đến vấn đề về trật tự đô thị như xây dựng trái phép, không phép, sai phép , lấn chiếm vỉa hè và lòng lề đường để buôn bán nhỏ (quán cóc, quán ăn, xe đẩy, quầy hàng), bán hàng rong (quang gánh, thúng mẹt, xe đạp), chiếm dụng hành lang an toàn 4
5. đường sắt, đậu đỗ các phương tiện giao thông không đúng nơi quy định (ô tô, xe máy, xe đạp), ô nhiễm môi trường, xả rác bừa bãi, buôn bán chèo kéo khách, quảng cáo, rao vặt Trong khi đó, việc xử phạt không nghiêm đã dẫn đến tình trạng tái phạm,điều đó góp phần gây mất trật tự đô thị, cản trở giao thông và mất mỹ quan đô thị. Để góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động xử phạt trong lĩnh vực trật tự đô thị quận Cẩm Lệ nói riêng, hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực trật tự đô thị ở thành phố Đà Nẵng nói chung, với mục tiêu là xây dựng một thành phố Văn hóa văn minh đô thị, Một thành phố đáng sống; bảo vệ tính pháp chế xã hội chủ nghĩa trong lĩnh vực trật tự đô thị trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, học viên chọn đề tài "Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị từ thực tiễn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trước tình hình phức tạp về trật tự đô thị hiện nay, xử phạt trong lĩnh vực trật tự đô thị luôn là đề tài được quan tâm nghiên cứu.Có thể chỉ ra một số công trình nghiên cứu sau: + “Pháp luật và Quản lý đô thị” do TS. KTS. Lê Trọng Bình chủ biên, Trường Đại học Kiến trúc, Hà Nội - 2009, tác giả đã đề cập đến những kiến thức cơ bản về quản lý và phát triển đô thị, giúp cho người nghiên cứu nhận thức đúng đắn về quy luật phát triển đô thị, đảm bảo cho đô thị phát triển một cách trật tự, phù hợp với quy luật khách quan và hình thái kinh tế xã hội nước ta. + Bài viết “Thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính – thực trạng quy định, thực tiễn áp dụng và hướng hoàn thiện”, TS. Trần Mai Hương, tạp chí Luật học số 8/2008. + Luận văn “Quản lý nhà nước về trật tự đô thị từ thực tiễn quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng” của Trần Văn Vũ, học viên Học viện Khoa học và 5
6. Xã Hội năm 2015 đã đánh giá những thực trạng, tìm giải pháp và phương hướng nhằm bổ sung thêm về lý luận, áp dụng vào thực tế quản lý trật tự đô thị ở quận Hải Châu nói riêng, thành phố Đà Nẵng nói chung, từ đó nêu ra bất cập trong công tác quản lý đô thị và đề xuất những giải pháp quản lý trong công tác xây dựng. + Báo cáo “Đánh giá các quy định về xử phạt vi phạm hành chính và khuyến nghị hoàn thiện trong Luật xử lý vi phạm hành chính” của dự án 58492 – Tăng cường tiếp cận công lý và bảo vệ quyền tại Việt Nam, phối hợp giữa Chính phủ Việt Nam và Chương trình phát triển Liên hiệp quốc, 2011. “Xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ qua thực tế tại thành phố Đà Nẵng”, Luận văn thạc sỹ luật học của Hồ Thanh Hiền năm 2012, Khoa Luật Trường Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn đã phản ánh được tình hình xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ qua thực tế tại thành phố Đà Nẵng, tồn tại, hạn chế và các giải pháp hoàn thiện vấn đề này. Các công trình nghiên cứu khoa học trên sẽ là nguồn tư liệu tham khảo vô cùng quý giá, giúp tác giả hình thành nền tảng ban đầu về lý luận và thực tiễn để tiếp tục kế thừa, khẳng định và phát huy cũng như chỉ rõ hướng phát triển cho quá trình học tập, nghiên cứu, áp dụng thực tiễn của đề tài của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về xử phạt hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị tại quận Cẩm Lệ, luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị nói chung, trong đó có Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, nhiệm vụ đặt ra cho luận văn là: Thứ nhất, hệ thống hóa các vấn đề lý luận về xử phạt vi phạm hành 6
7. chính; Thứ hai, phân tích đầy đủ, toàn diện đặc điểm về tình hình vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị từ thực tiễn quận Cẩm Lệ. Đánh giá khách quan về những kết quả đạt được trong hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trên lĩnh vực trật tự đô thị từ thực tiễn quận Cẩm Lệ, đi sâu phân tích kết quả, tìm ra những hạn chế và nguyên nhân. Thứ ba, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị từ thực tiễn quận Cẩm Lệ trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: hoạt động xử phạt hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị. 4.2. Phạm vi nghiêm cứu: Luận văn nghiên cứu hoạt động xử phạt hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị từ thực tiễn quận Cẩm Lệ từ năm 2011 đến năm 2015. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận: Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng cộng sản và Nhà nước Việt Nam về nhà nước và pháp luật; về quản lý nhà nước và cưỡng chế nhà nước dưới góc độ chủ nghĩa xã hội; về đấu tranh với vi phạm hành chính. 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu: Phương pháp luật học so sánh, phương pháp xã hội học, phương pháp thống kê 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận: Luận văn góp phần xây dựng hệ thống các khái niệm, đặc điểm của việc thực hiện, đảm bảo thực hiện và các yêu cầu, yếu tố ảnh hưởng đến việc đảm bảo thực hiện pháp luật xử phạt vi phạm hành chính 7
8. trong lĩnh vực trật tự đô thị. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn góp phần hoàn thiện cơ chế bảo vệ pháp luật, giáo dục pháp luật theo chủ trương, đường lối của Đảng, pháp luật của nhà nước. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo để nghiên cứu xây dựng pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị, đồng thời bổ sung những tài liệu cần thiết cho cán bộ, sinh viên trong công tác, học tập và nghiên cứu khoa học. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu; kết luận; danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị. Chương 2. Thực trạng xử phạt hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị tại quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng. Chương 3. Quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả xử phạt hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị từ thực tiễn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng. 8
9. CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XỬ PHẠT HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC TRẬT TỰ ĐÔ THỊ 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị Trong pháp luật Việt Nam, khái niệm “vi phạm hành chính” lần đầu tiên được định nghĩa một cách chính thức tại Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính ngày 30/11/1989, Điều 1 của Pháp lệnh này quy định “Vi phạm hành chính là hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm quy tắc quản lý Nhà nước mà không phải là tội phạm hình sự và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt hành chính” [26]. Theo Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 1995 và sau đó là Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002 thì khái niệm vi phạm hành chính không được định nghĩa riêng biệt nữa mà được đưa “lẩn” vào trong khái niệm “xử lý vi phạm hành chính”, nếu trích dẫn từ định nghĩa về “xử lý vi phạm hành chính” được quy định tại khoản 1, Điều 2 của Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 vi phạm hành chính được xác định như sau: “Vi phạm hành chính là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính” [8]. Trong khoa học pháp lý cũng như trong thực tiễn, xử phạt vi phạm hành chính được hiểu là việc người có thẩm quyền xử phạt áp dụng hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính. Có thể xác định: Xử phạt vi phạm hành chính là việc người có thẩm 9
10. quyền xử phạt áp dụng hình thức xử phạt (phạt tiền, tịch thu ), biện pháp khắc phục hậu quả (buộc tháo dỡ công trình xây dựng trái phép, buộc khắc phục lại tình trạng ban đầu do hành vi vi phạm hành chính gây ra ) đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật [8]. Hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị được thực hiện trên nhiều nhiều lĩnh vực khác nhau: xây dựng, trật tự an toàn giao thông; vệ sinh môi trường và văn hóa văn minh đô thị Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị có một số đặc điểm như sau: Một là, chủ thể xử phạt vi phạm hành chính chính là nhiều cơ quan có thẩm quyền khác nhau, khác với các vụ việc hình sự, dân sự chỉ do một cơ quan xem xét là Tòa án. Chủ thể có thẩm quyền áp dụng các chế tài xử phạt hành chính hoặc các biện pháp xử lý hành chính là những chức danh thuộc cơ quan hành chính nhà nước do pháp luật quy định cụ thể. Việc áp dụng pháp luật về xử phạt vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị do nhiều cơ quan, nhiều người có thẩm quyền thực hiện như: Chủ tịch UBND phường, chủ tịch UBND quận, Thanh tra chuyên ngành xây dựng, Cảnh sát giao thông, Cảnh sát môi trường Hai là, xử phạt vi phạm hành chính là biện pháp xử lý có tính cưỡng chế của Nhà nước, do Nhà nước đặt ra dưới hình thức ban hành văn bản quy phạm pháp luật để áp dụng đối với đối tượng có hành vi vi phạm pháp luật. Nói cách khác, xử phạt vi phạm hành chính là việc áp dụng trách nhiệm pháp lý do Nhà nước quy định đối với các loại vi phạm pháp luật khác nhau tuỳ theo tính chất, mức độ của vi phạm và được Nhà nước bảo đảm thực hiện. Cưỡng chế hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị được ghi nhận trong các văn bản quy phạm pháp luật do nhiều cơ quan ban hành như: Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012; Nghị định số 121/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động xây dựng; kinh doanh bất động sản; khai thác, sản xuất, kinh doanh vật liệu xây dựng; quản lý công 10
11. trình hạ tầng kỹ thuật; quản lý phát triển nhà và công sở; Nghị định số 171/2013/NĐ-CP ngày 13/11/2013 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ, đường sắt; Nghị định số 179/2013/NĐ-CP của Chính phủ: Quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, v.v. Ba là, việc xử phạt vi phạm hành chính được thực hiện theo một trình tự, thủ tục riêng do pháp luật hành chính quy định (thủ tục vi phạm hành chính). Các loại xử phạt vi phạm pháp luật khác hình sự, dân sự cũng theo thủ tục tư pháp riêng tương ứng. Nhìn chung, thủ tục hành chính đơn giản hơn so với thủ tục tư pháp. Tính dân chủ cũng như pháp chế của thủ tục hành chính thấp hơn thủ tục tư pháp. Bốn là, đối tượng bị xử phạt vi phạm hành chính bao gồm cá nhân, tổ chức đã cố ý hoặc vô ý vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước. Như vậy, đối tượng bị áp dụng xử phạt hành chính có thể là cá nhân hoặc tổ chức đã thực hiện vi phạm hành chính. Trong khi đó, đối tượng bị xử phạt do vi phạm pháp luật khác như vi phạm hình sự thường hay chủ yếu là cá nhân. Đối tượng bị xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị là các cá nhân, tổ chức đã cố ý hoặc vô ý vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực trật tự đô thị. Từ những trình bày trên đây, có thể quan niệm về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị như sau: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị là việc người có thẩm quyền xử phạt áp dụng hình thức xử phạt (phạt tiền, tịch thu ), biện pháp khắc phục hậu quả (buộc tháo dỡ công trình xây dựng trái phép, buộc khắc phục lại tình trạng ban đầu do hành vi vi phạm hành chính gây ra ) đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính. 11
12. 1.1.2. Vai trò của xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị Xử phạt vi phạm hành chính có vai trò quan trọng và to lớn, nó là phương tiện, công cụ không thể thiếu để duy trì, bảo vệ trật tự xã hội, tạo điều kiện ổn định và định hướng cho sự phát triển xã hội. Ở đây, vai trò của xử phạt vi phạm hành chính được xem xét trong lĩnh vực trật tự đô thị đó là: Thứ nhất, thông qua việc áp dụng các biện pháp xử phạt vi phạm hành chính có tác dụng to lớn để giáo dục ý thức pháp luật cho chủ thể vi phạm và những người khác về sự đúng đắn, công bằng, hợp đạo đức của biện pháp được áp dụng, giáo dục cho mọi công dân tri thức pháp luật, tình cảm pháp luật, tâm trạng tích cực đối với nhà nước, đối với pháp luật, hình thành ở họ lối sống tuân theo pháp luật. Qua đó, bảo đảm trật tự pháp luật nói chung, trật tự quản lý nhà nước trong lĩnh vực trật tự đô thị. Xử phạt vi phạm hành chính có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ các quy tắc, trật tự đô thị và khôi phục lại trật tự đô thị đã bị thay đổi do các chủ thể vi phạm hành chính gây ra. Thứ hai, xử phạt vi phạm hành chính có vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa các vi phạm của các chủ thể. Thông qua việc xử phạt các hành vi vi phạm và tác dụng giáo dục của biện pháp trách nhiệm được áp dụng pháp luật các chủ thể vi phạm và những người khác kiềm chế không thực hiện hành vi trái pháp luật. Thứ ba, xử phạt vi phạm hành chính là công cụ bổ trợ cho công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực trật tự đô thị. Xử phạt vi phạm hành chính có vai trò trong việc trừng phạt các chủ thể vi phạm pháp luật qua đó, gây tác động đến nhận thức của người vi phạm về ý thức về tính chính đáng của biện pháp trách nhiệm được áp dụng, răn đe người vi pháp luật và những người không vững vàng, dễ vi phạm pháp luật khác. 12
13. 1.2. Các thành tố của xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị 1.2.1. Vi phạm hành chính Vi phạm hành chính là loại vi phạm pháp luật xảy ra khá phổ biến trong đời sống xã hội. Tuy mức độ nguy hiểm cho xã hội của nó thấp hơn so với tội phạm nhưng vi phạm hành chính là hành vi gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước, tập thể, lợi ích của cá nhân cũng như lợi ích chung của toàn thể cộng đồng, là nguyên nhân dẫn đến tình trạng tội phạm nảy sinh trên các lĩnh vực của đời sống xã hội nếu như không được ngăn chặn và xử lý kịp thời. Khi đề cập đến pháp luật xử phạt vi phạm hành chính thì một trong những vấn đề cần được quan tâm hàng đầu là cơ sở của việc xử phạt hành chính. Cơ sở của việc xử phạt vi phạm hành chính là có hành vi vi phạm hành chính được pháp luật quy định. Việc nghiên cứu về khái niệm hành vi vi phạm hành chính vừa có ý nghĩa lý luận quan trọng vừa mang tính thực tiễn sâu sắc, bởi lẽ, chỉ khi định nghĩa được đúng về hành vi vi phạm hành chính mới có thể xác định được các vi phạm hành chính cụ thể trong từng lĩnh vực quản lý nhà nước. Xác định được đúng hành vi vi phạm hành chính, tức là xác định đúng cơ sở xử phạt, thì việc thực hiện xử phạt hành chính mới bảo đảm chính xác, bảo đảm được quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, của tổ chức và cá nhân, phát huy được hiệu quả và mục đích của việc xử phạt hành chính là nhằm lập lại trật tự quản lý nhà nước bị xâm hại, góp phần giáo dục, người vi phạm và răn đe, phòng ngừa vi phạm trong tương lai, tránh được sự tuỳ tiện trong xử phạt hành chính. Ở một số nước trên thế giới, vi phạm hành chính thường được hiểu chung là các hành vi vi phạm pháp luật mà không phải là tội phạm, bị xử phạt bằng các chế tài hành chính. Ví dụ Pháp lệnh của Hội đồng bang Milaca, Minnesota.(1) (1) Bang Minesota, Hoa Kỳ. 13
14. Định nghĩa vi phạm hành chính là hành vi vi phạm quy định của Pháp lệnh này và phải chịu các hình thức xử phạt hành chính theo quy định ”. Luật về xử phạt hành chính của Cộng hòa nhân dân Trung hoa năm 1996 (Điều 3) định nghĩa vi phạm hành chính là “hành vi vi phạm trật tự hành chính của công dân và pháp nhân hoặc các tổ chức khác, bị áp dụng các hình thức phạt hành chính được quy định bởi pháp luật theo quy định của Luật này và các hình thức xử phạt này được giao cho các cơ quan hành chính áp dụng theo thủ tục do Luật này quy định”. Trong khi đó, theo quy định của Bộ luật xử phạt vi phạm hành chính của Cộng hòa liên bang Nga (2) thì vi phạm hành chính được định nghĩa là “hành động (không hành động) của thể nhân hoặc pháp nhân, trái pháp luật, có lỗi và bị Bộ luật này hoặc các luật của Cộng hòa liên bang Nga quy định phải chịu trách nhiệm hành chính”. Trong pháp luật Việt Nam, khái niệm “vi phạm hành chính” lần đầu tiên được định nghĩa một cách chính thức tại Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính ngày 30/11/1989, Điều 1 của Pháp lệnh này quy định “vi phạm hành chính là hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm quy tắc quản lý Nhà nước mà không phải là tội phạm hình sự và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt hành chính” [26]. Tại khoản 1, Điều 2 của Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012, vi phạm hành chính được xác định như sau: “Vi phạm hành chính là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính” [8]. Về ngôn ngữ thể hiện, có thể thấy có đôi chút khác nhau giữa định nghĩa về vi phạm hành chính được quy định trong các Pháp lệnh về xử lý vi phạm hành chính 1989, 1995 và Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012, tuy nhiên về bản chất hành vi vi phạm hành chính thì các định nghĩa trong các (2) Điều 2.1. Bộ luật xử phạt hành chính của Cộng hòa liên bang Nga. 14
15. văn bản pháp luật này, về cơ bản, không có gì khác nhau. Theo chúng tôi, định nghĩa “vi phạm hành chính” có 04 dấu hiệu cơ bản sau đây: Một là, hành vi đó phải là một hành vi khách quan đã được thực hiện (hành động hoặc không hành động), phải là một việc thực, chứ không phải chỉ tồn tại trong ý thức hoặc mới chỉ là dự định, đây có thể coi là dấu hiệu “vật chất” (material) của vi phạm. Hai là, hành vi đó do một cá nhân hoặc pháp nhân (tổ chức) thực hiện, đây là dấu hiệu xác định“chủ thể” của vi phạm. Ba là, vi phạm hành chính là hành vi trái pháp luật, vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước; tác hại (tính nguy hiểm) do hành vi gây ra ở mức độ thấp, chưa hoặc không cấu thành tội phạm hình sự và hành vi đó được quy định trong các văn bản pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính. Đây chính là dấu hiệu “pháp định” của vi phạm. Bốn là, hành vi đó là một hành vi có lỗi, tức là người vi phạm nhận thức được vi phạm của mình, hình thức lỗi có thể là cố ý, nếu người vi phạm nhận thức được tính chất trái pháp luật trong hành vi của mình, thấy trước hậu quả của vi phạm và mong muốn hậu quả đó xảy ra hoặc ý thức được hậu quả và để mặc cho hậu quả xảy ra; hình thức lỗi là vô ý trong trường hợp người vi phạm thấy trước được hậu quả của hành vi nhưng chủ quan cho rằng mình có thể ngăn chặn được hậu quả hoặc không thấy trước hậu quả sẽ xảy ra dù phải thấy trước và có thể thấy trước được hậu quả của vi phạm. Đây có thể coi là dấu hiệu “tinh thần” của vi phạm. Từ khái niệm trên có thể thấy rằng vi phạm hành chính có các đặc điểm chủ yếu sau: - Tính xâm hại các quy tắc quản lý nhà nước: Đây là một đặc điểm riêng của vi phạm hành chính. Tính chất, mức độ xâm hại khác với tính nguy hiểm cho xã hội theo quan niệm của luật hình sự. Do đó, có thể khẳng định vi phạm hành chính quản lý nhà nước tức là nói đến khả năng vi phạm đến trật tự quản 15
16. lý nhà nước, làm tổn hại đến các quan hệ xã hội được pháp luật hành chính bảo vệ. Tính xâm hại các quy tắc quản lý nhà nước là một dấu hiệu của vi phạm hành chính. Điều này thể hiện rõ ý chí của nhà nước trong quan niệm về vi phạm hành chính, nó nói lên tính giai cấp, tính xã hội của pháp luật hành chính trong việc đưa ra các quy định về xử phạt vi phạm hành chính. - Tính có lỗi của vi phạm hành chính: Lỗi là dấu hiệu cơ bản trong mặt chủ quan của vi phạm hành chính, là dấu hiệu bắt buộc phải có trong mọi hành vi do cá nhân thực hiện. Hành vi vi phạm được coi là có lỗi thể hiện ở ý thức của người vi phạm, tức là người vi phạm biết được tính xâm hại cho quan hệ xã hội của hành vi trái pháp luật. Nếu không nhận thức được tính xâm hại cho cho quan hệ xã hội của hành vi thì không có lỗi. - Tính trái pháp luật hành chính: Vi phạm hành chính là hành vi xâm hại các quy tắc quản lý nhà nước, các quy tắc này do pháp luật hành chính quy định. Do đó vi phạm hành chính là hành vi xâm hại các trật tự quản lý xã hội do Luật hành chính bảo vệ. Một hành vi được coi là trái pháp luật khi hành vi đó không phù hợp với yêu cầu của quy phạm pháp luật hoặc là đối lập với yêu cầu đó. Hành vi hành chính được biểu hiện ra bên ngoài bằng hành động hoặc không hành động. Ví dụ: xây dựng nhà sai giấy phép, không có giấy phép, lấn chiếm lòng lề đường làm nơi buôn bán, kinh doanh, đổ xà bần, chất thải không đúng nơi quy định Như vậy, tính trái pháp luật hành chính thể hiện ở chỗ hành vi vi phạm đó phải xâm hại trật tự quy hoạch đô thị, cảnh quan môi trường, trật tự an toàn xã hội được pháp luật bảo vệ. Nếu một hành vi trái pháp luật nhưng không do Luật hành chính điều chỉnh thì không phải vi phạm hành chính. Một hành vi xâm hại một quan hệ xã hội nhưng không được pháp luật bảo vệ và cũng không được Luật hành chính bảo vệ thì cũng không phải là vi phạm pháp luật hành chính. - Tính bị xử phạt hành chính: Đây là một dấu hiệu của vi phạm hành chính, nó được xem là thuộc tính của vi phạm hành chính. Điều này được thể 16
17. hiện ngay trong định nghĩa vi phạm hành chính (theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt hành chính). Dấu hiệu này vừa có tính quy kết vừa là thuộc tính của vi phạm hành chính. Tính quy kết thể hiện ở chỗ có vi phạm hành chính thì bị xử phạt hành chính theo quy định của pháp luật. Thuộc tính thể hiện ở chổ phải theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt hành chính. Như vậy, một hành vi xâm hại quy tắc quản lý nhà nước trái pháp luật hành chính nhưng pháp luật hành chính không quy định phải bị xử phạt thì không gọi là vi phạm hành chính. Điều này cho thấy sự khác biệt giữa vi phạm hành chính và các loại vi phạm pháp luật khác. Trong thực tế có nhiều hành vi xâm hại các nguyên tắc quản lý hành chính nhà nước trái pháp luật hành chính, nhưng lại không có văn bản quy định xử phạt cho nên không thể coi là vi phạm hành chính. Vi phạm hành chính ở đô thị có các đặc điểm riêng liên quan đến đời sống đô thị. Đô thị là điểm tập trung dân cư với mật độ cao, chủ yếu là lao động phi nông nghiệp, có hạ tầng cơ sở thích hợp, là trung tâm tổng hợp hay trung tâm chuyên ngành, có vai trò thúc đẩy sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của cả nước, của cả một miền lãnh thổ, của một tỉnh, của một huyện hoặc một vùng trong tỉnh, trong huyện. Trong đô thị luôn tồn tại các nhu cầu ăn, ở, đi lại, làm việc, học tập, chữa bệnh, vui chơi giải trí Các nhu cầu đó ngày càng đòi hỏi cao hơn, và các nhu cầu mới thường xuyên phát sinh. Để đáp ứng các nhu cầu đó việc tổ chức xã hội đô thị một cách khoa học, quản lý nhà nước là yêu cầu khách quan nhằm xác lập trật tự đô thị. Cụ thể là điều chỉnh, sắp xếp các quan hệ xã hội đô thị hoạt động theo các quy tắc, quy chuẩn phù hợp các quy định của pháp luật hiện hành để đảm bảo cho môi trường dân sự đô thị được phát triển bền vững. Trật tự các quan hệ như vậy ở đô thị so với vùng nông thôn là đa dạng, tập trung và phức tạp. Từ những những trình bày trên, ta có thể nhận thức vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị là những hành vi của cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực trật tự đô 17
18. thị, mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính. Có thể xác định những dấu hiệu cơ bản đối với vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị như sau: Là hành vi thể hiện bằng hành động hoặc không hành động mà vi phạm đến trật tự đô thị; là hành vi trái pháp luật; là hành vi có lỗi (cố ý hoặc vô ý); là hành vi mà theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt hành chính tức là áp dụng chế tài theo quy định của luật hành chính. Cũng như các vi phạm hành chính khác, vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị được hợp thành bởi những yếu tố nhất định. Những yếu tố đó được gọi là “cấu thành”, bao gồm mặt khách thể, mặt khách quan, chủ thể và mặt chủ quan của vi phạm hành chính [34]. Chúng ta sẽ xem xét dưới đây những đặc điểm của cấu thành vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị. - Khách thể của vi phạm hành chính: Cũng như mọi vi phạm pháp luật khác, vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị cũng nhằm vào những khách thể nhất định, gây tác hại cho trật tự xã hội trong một chừng mực nhất định. Nói một cách khái quát khách thể của vi phạm hành chính trong lĩnh vực này là cái mà vi phạm hành chính vi phạm tới, là cái mà các quy định của pháp luật về trật tự đô thị hướng tới để ổn định an ninh trật tự xã hôi, trật tự đô thị. - Chủ thể của vi phạm hành chính: Chủ thể của vi phạm hành chính là cá nhân, tổ chức thực hiện vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị. Hành vi trái pháp luật, có lỗi mới là vi phạm pháp luật vì vậy chủ thể của vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị là người có năng lực hành vi trong lĩnh vực này. - Mặt khách quan của vi phạm hành chính: Mặt khách quan của vi phạm hành chính là biểu hiện của vi phạm hành chính diễn ra bên ngoài thế giới khách quan, tác động vào các quan hệ xã hội mà pháp luật hành chính bảo vệ, 18
19. với các dấu hiệu: Hành vi, tính trái pháp luật của hành vi, hậu quả thiệt hại mà hành vi gây ra cho xã hội, các điều kiện bên ngoài khác như mối quan hệ nhân quả, thời gian, địa điểm, công cụ, phương tiện vi phạm. - Mặt chủ quan của vi phạm hành chính: Mặt chủ quan của vi phạm hành chính bao gồm các dấu hiệu lỗi, động cơ, mục đích vi phạm hành chính. Vi phạm hành chính là một thể thống nhất giữa các yếu tố khách quan và chủ quan. Sự thống nhất đó thể hiện ở chỗ mặt khách quan của vi phạm hành chính phản ánh mặt chủ quan của vi phạm hành chính. Đồng thời mặt chủ quan được biểu hiện thông qua mặt khách quan của vi phạm hành chính. Tuy nhiên các dấu hiệu về mặt chủ quan của vi phạm hành chính không bao giờ cũng thể hiện đầy đủ với hình thức và mức độ như nhau trong mặt chủ quan của các vi phạm hành chính. Vì vậy, trong mặt chủ quan của vi phạm hành chính, có những dấu hiệu là mang tính bắt buộc chẳng hạn như dấu hiệu “lỗi”. Nhưng cũng có dấu hiệu như “động cơ”, “mục đích” thường không mang tính bắt buộc vì phần lớn các vi phạm hành chính không có động cơ rõ rệt (trừ trường hợp cố ý) và mục đích của chúng cũng không rõ nét, đa số vi phạm hành chính nói chung là họ không muốn (trừ trường hợp cố ý). Đối với vi phạm hành chính trong lĩnh vực trật tự đô thị, lỗi thì thường là lỗi cố ý và nếu xác định động cơ, mục đích là dấu hiệu mang tính bắt buộc. Ví dụ: Mục đích của việc vi phạm xây dựng không có giấy phép, xây dựng sai giấy phép được cơ quan có thẩm quyền cấp; lấn chiếm lòng lề đường làm nơi buôn bán kinh doanh giây cản trở giao thông, đổ nước thải, rác thải không đúng nơi quy định làm ảnh hưởng đến môi trường lỗi cố ý ở đây thể hiện ở chỗ chủ thể có hành vi vi phạm nhận thức được tính chất hành vi của mình nhưng vẫn thực hiện. 1.2.2. Hình thức xử phạt và khắc phục hậu quả Các hình thức xử phạt vi phạm hành chính và biện pháp khắc phục hậu quả là một trong những nội dung quan trọng trong xử phạt vi phạm hành 19