Luận văn Xác định giá đất ở để bồi thường khi nhà nước thu hồi đất theo pháp luật Việt Nam hiện nay

Nội dung text: Luận văn Xác định giá đất ở để bồi thường khi nhà nước thu hồi đất theo pháp luật Việt Nam hiện nay

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM TRỌNG NGHĨA XÁC ĐỊNH GIÁ ĐẤT Ở ĐỂ BỒI THƢỜNG KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Luật kinh tế Mã số : 8.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS DOÃN HỒNG NHUNG HÀ NỘI – 2018
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Phạm Trọng Nghĩa
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁ ĐẤT Ở, ĐỊNH GIÁ ĐẤT Ở VÀ PHÁP LUẬT VỀ XÁC ĐỊNH GIÁ ĐẤT Ở ĐỂ BỒI THƢỜNG KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT 7 1.1. Những vấn đề lý luận về giá đất ở, định giá đất ở 7 1.2. Khái quát pháp luật về định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất 20 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ XÁC ĐỊNH GIÁ ĐẤT Ở ĐỂ BỒI THƢỜNG KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY 28 2.1 Thực trạng pháp luật về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất28 2.2 Thực tiễn thi hành pháp luật về xác định giá đất ở khi Nhà nước thu hồi đất. 45 CHƢƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ XÁC ĐỊNH GIÁ ĐẤT Ở ĐỂ BỒI THƢỜNG KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY 55 3.1 Sự cần thiết hoàn thiện về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất 55 3.2 Định hướng hoàn thiện pháp luật về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất 55 3.3 Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất 57 3.4. Một số biện pháp bổ trợ nhằm bảo đảm thực hiện xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất 61 KẾT LUẬN 63 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 65
4. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT HĐND: Hội đồng nhân dân Luật Đất đai năm 2003: Luật Đất đai số 13/2003/QH11 ngày 26/11/2003 Luật Đất đai năm 2013: Luật Đất đai số 45/2013/QH13 ngày 29/11/2013 UBND: Ủy ban nhân dân
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất luôn là một nguồn tài nguyên quý giá của mỗi quốc gia. Trong quá trình hội nhập và phát triển hiện này, đặc biệt dưới thách thức của nền kinh tế thị trường, đất ngày càng trở thành một nguồn tài nguyên quan trọng hơn. Cụ thể, Nhà nước ta luôn luôn quan tâm việc phát triển chính sách về đất đai và hoàn thiện hệ thống luật pháp về đất đai. Pháp Luật Đất đai được hoàn thiện theo hướng tiếp cận cơ chế thị trường, đưa đất đai trở thành nguồn nội lực, nguồn vốn để phát triển đất nước. Cụ thể, ngày 29 tháng 11 năm 2013, Quốc hội đã thông qua Luật Đất đai số 45/2013/QH13, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/07/2014, đã kế thừa và tạo ra sự đổi mới khá toàn diện của hệ thống pháp Luật Đất đai Việt Nam, đặc biệt là các quy định về hệ thống tài chính đất đai và có các quy định về việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Luật Đất đai 2013 đã đã quy định rõ các trường hợp Nhà nước quyết định thu hồi đất. Nhưng khi Nhà nước quyết định thu hồi đất, giá đất tính bồi thường hiện nay có phản ánh đúng trị giá trên thị trường? Khi bên thu hồi đất và bên có đất bị thu hồi không cùng quan điểm với nhau về giá thì pháp luật quy định giải quyết bất đồng như thế nào để đảm bảo tính khách quan? Trên thực tế, tình hình tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai, cụ thể là việc đền bù, bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, vẫn diễn biến phức tạp, tính chất tranh chấp gay gắt, kéo dài. Tình trạng này gây ra những hậu quả xấu cả về mặt phát triển kinh tế lẫn mặt xã hội: làm chậm tiến độ triển khai của các dự án làm thiệt hai, kìm hãm tốc độ phát triển kinh tế của đất nước. Tình trạng phức tạp trong khâu bồi thường khi thu hồi đất làm giảm tính hấp dẫn đối với các nhà đầu tư với thị trường Việt Nam. Để giải quyết vấn đề này, không thể tách rời mối quan hệ lợi ích về giá trị đất giữa Nhà nước, chủ thể được giao đất và chủ thể bị thu hồi đất (đặc biệt là đất ở) trên cơ sở xác định đúng giá trị đất đai phù hợp với quy luật của thị trường. Việc xác định giá đất ở do tổ chức tư vấn xác định giá đất có đầy đủ năng lực xác định, nhưng có một bất cập, tổ chức này được thuê bởi hội đồng chỉ đạo công tác bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, mà hội đồng chỉ đạo bồi thường và cơ quan có thẩm quyền thu hồi đât là một, vậy kết quả do tổ chức tư vấn định giá đất ở này có “độc lập,khách 1
6. quan”, theo giá thị trường hay không. Hiện nay, trong điều kiện Việt Nam chưa thực sự có thị trường đất đai và cũng chưa xác định được “giá trị thị trường” thì khái niệm “sát” hay “phù hợp” với giá trị thị trường khó xác định. Chính vì vậy, tác giả đã quyết định lựa chọn đề tài “Xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất theo pháp luật Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu và thực hiện luận văn thạc sỹ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Hiện nay đã có nhiều công trình nghiên cứu bao gồm luận văn thạc sĩ, sách chuyên khảo, bài báo đăng trên các tạp chí về pháp luật xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, như: - Chuyên đề “Bình luận và góp ý đối với các quy định bồi thường về đất, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trong dự thảo Luật Đất đai sửa đổi” của PGS.TS Nguyễn Quang Tuyến đăng trong hội thảo khoa học “Góp ý dự thảo Luật Đất đai sửa đổi” tổ chức tại Đại học Luật Hà Nội; - Các nghiên cứu của GS.TSKH. Đặng Hùng Võ: “Cần sửa đổi, bổ sung gì cho Luật Đất đai năm 2003”, Tạp chí nghiên cứu lập pháp số 11 (148) tháng 06/2009; “Xây dựng Luật Đất đai đáp ứng nhu cầu hội nhập kinh tế”, “Kinh nghiệm quốc gia về quản lý giá đất” đăng trên tạp chí Tài chính online ngày 29/10/2012; - “Pháp luật về định giá bất động sản trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam” TS. Nguyễn Minh Ngọc, khoa Bất động sản và Kinh tế tài nguyên – Đại học Kinh tế quốc dân, 27/07/2013; - “Giải pháp định giá đất hàng loạt cho các khu đô thị tỉnh Vĩnh Phúc” ,Tạ Ngọc Long, 2013; - Tập bài giảng “Tổng quan về dịch vụ định giá bất động sản”, TS. Doãn Hồng Nhung, Hà Nội, tháng 08/2007. - Luận văn thạc sĩ – Đánh giá ảnh hưởng của tình trạng hai giá đất đến công tác thu hồi đất, giải phóng mặt bằng, Đinh Thu Trang, Trường Đại học Khoa học Tự nhiện, Hà Nội, 2012 2
7. - Sách chuyên khảo “Những điều cần biết về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất” PGS,TS .Phan Trung Hiền, Phó trưởng Khoa Luật, Trường Đại học Cần Thơ, Hà Nội, 2014) - Sách chuyên khảo “Pháp luật về định giá đất trong bồi thường, giải phóng mặt bằng ở Việt Nam” TS. Doãn Hồng Nhung (chủ biên), Hà Nội, 2013. - Sách chuyên khảo“Kinh tế tài nguyên đất”, Ngô Đức Cát, Nhà xuất bản Nông nghiệp, 2000. - Sách chuyên khảo “Vốn hóa đất đai trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam” Trần Thị Minh Châu, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia – Sự thật, 2013. - “Một số đổi mới về cơ chế tài chính đất đai, giá đất, phát triển quỹ đất và đấu giá quyền sử dụng đất” Trần Đình Hạnh, Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, Kỳ 2 – Tháng 9/2015. - “Những vấn đề cơ bản của các lý thuyết kinh tế” Đinh Sơn Hùng –Trương Thị Hiền, Nhà xuất bản Tổng hợp TP Hồ Chí Minh, 2010. - “Bàn về giá đất trong Luật đất đai 2013” Nguyễn Thị Nga, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 5/2015; - Nghị quyết Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại. - Nghị định số 69/2009/NĐ-CP ngày 13/8/2009 của Chính phủ quy định bổ sung về quy hoạch sử dụng đất, giá đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. - Báo cáo kết quả đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Tài chính nhà nước – một công cụ định hướng xã hội chủ nghĩa nền kinh tế thị trường ở Việt nam” Trần Văn Ngọc - Chủ nhiệm đề tài, 2004. -“Kinh tế học” Paul A. Samuelson, William D. Nordhalls, tập 1, Nhà xuất bản Tài chính, 2011. 3
8. Kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trước là nguồn tài liệu quý giá để tác giả kế thừa và tiếp tục nghiên cứu phát triển chuyên sâu hơn về lĩnh vực xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những bất cập chưa được xử lý, chưa có các quy định hướng dẫn. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài trên là cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở phân tích, nghiên cứu vấn đề áp dụng pháp luật, quy định pháp luật của Việt Nam hiện nay về định giá đất ở, giới hạn trong bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất và những bất cập, vướng mắc trong quá trình thực hiện trên thực tiễn áp dụng tại một số địa phương, từ đó, đề xuất ý kiến để hoàn thiện qui định pháp luật, góp phần phát huy vai trò tích cực của xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất trong thực tế, nâng cao vai trò của công tác xác định giá đất nhằm đảm bảo lợi ích cho các bên liên quan. Để đạt mục tiêu trên, luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề sau: - Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn của công tác xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Đưa ra cách hiểu đúng đắn về xác định giá đất ở, mục đích, vai trò và ý nghĩa của giá đất ở trong hoạt động bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, góp phần làm cơ sở để hiểu và vận dụng trong thực tiễn; - Đánh giá thực trạng pháp luật về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất tại một số địa phương, từ đó rút ra các bất cập trong thực tế hiện nay; - Đưa ra những kiến nghị hoàn thiện pháp luật về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất theo pháp luật Việt Nam hiện nay, nâng cao hiệu quả hoạt động xác định giá đất ở. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các qui định pháp luật về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất theo pháp luật Việt Nam hiện nay và thực tiễn hoạt động xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất tại một số địa phương. Phạm vi nghiên cứu của luận văn bao gồm các khía cạnh pháp lý, cơ sở lý luận, nội dung của các qui định về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất theo pháp luật Việt Nam hiện nay. Giới hạn của các phương pháp định giá đất ở và 4
9. nguyên tắc định giá khi thực hiện. Chỉ nghiên cứu định giá đất nhằm phục vụ cho công tác bồi thường mà không nghiên cứu định giá đất nói chung để điều chỉnh các quan hệ đất đai khác. Theo đó, chỉ nghiên cứu định giá đất để xác định Giá đất cụ thể mà không nghiên cứu định giá đất để xác định Khung giá đất và Bảng giá đất. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau, tùy thuộc vào mục đích của luận điểm đề cập trong luận văn. Trong đó, luận văn sử dụng các quan điểm, các học thuyết khoa học pháp lý tại Việt Nam. Các phương pháp nghiên cứu như: phân tích, thống kê, so sánh, lịch sử, chứng minh, tổng hợp, quy nạp được kết hợp sử dụng để triển khai thực hiện đề tài. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về mặt lý luận, luận văn làm rõ một số vấn đề lý luận và pháp lý về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Luận văn đưa ra được khái niệm, đặc điểm và vai trò của xác định giá đất ở đối với hoạt động bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Đồng thời, phân tích khái niệm, nội dung và những yếu tố tác động đến pháp luật điều chỉnh hoạt động xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Về mặt thực tiễn, luận văn đánh giá các qui định của pháp luật về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất và tình hình thực thi các qui định này tại một số địa phương; từ đó đưa ra những giải pháp hoàn thiện đối với pháp luật về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất trên cơ sở pháp luật Việt Nam hiện nay. Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn. Luận văn nghiên cứu khá toàn diện và hệ thống các qui định về xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất trên cơ sở pháp luật Việt Nam hiện nay, có ý nghĩa thiết thực trong hoạt động xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Đồng thời, luận văn là tài liệu hữu ích nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động xác định giá đất ở để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất trên cơ sở pháp luật Việt Nam hiện nay. 5
10. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về giá đất ở, định giá đất ở, thu hồi đất, bồi thường khi nhà nước thu hồi đất. Chương 2: Pháp luật và áp dụng pháp luật về định giá đất ở để bồi thường khi nhà nước thu hồi đất theo pháp luật việt nam hiện nay. Chương 3: Nâng cao hiệu quả về xác định giá đất ở để bồi thường khi nhà nước thu hồi đất theo pháp luật việt nam hiện nay. 6
11. Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁ ĐẤT Ở, ĐỊNH GIÁ ĐẤT Ở VÀ PHÁP LUẬT VỀ XÁC ĐỊNH GIÁ ĐẤT Ở ĐỂ BỒI THƢỜNG KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT 1.1. Những vấn đề lý luận về giá đất ở, định giá đất ở 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm giá đất ở Trong nền kinh tế thị trường, giá đất ở được hiểu là biểu hiện mặt giá trị của quyền sử dụng đất ở. Ở nước ta, đất đai thuộc sở hữu toàn dân, Nhà nước là đại điện chủ sở hữu toàn dân về đất đai; Nhà nước giao đất cho tổ chức, hộ gia đình và cá nhân sử dụng và quyền sử dụng đất được coi là một loại hàng hóa đặc biệt. Tại khoản 19, 20 điều 3 Luật Đất đai số 45/2013/QH13 ngày 29 tháng 11 năm 2013 (sau đây viết tắt là: Luật Đất đai năm 2013) quy định: “Giá đất là giá trị của quyền sử dụng đất tính trên một đơn vị diện tích đất”, “Giá trị quyền sử đụng đất là giá trị bằng tiền của quyền sử dụng đất đối với một diện tích đất xác định trong thời hạn sử dụng xác định”. Từ đó, có thể hiểu: Giá đất ở là giá trị quyền sử dụng đất ở thể hiện bằng tiền của quyền sử dụng đất ở đối với một diện tích đất xác định trong thời gian sử dụng xác định, mà ở đây thời gian sử dụng xác định với đất ở là lâu dài. Giá đất ở là sự cấu thành các yếu tố quyền năng, xã hội, tư nhiên mà nó có hoặc có được ảnh hưởng, để tạo thành giá trị bằng hình thái tiền tệ khi đem ra trao đổi thành công. Đất đai, cụ thể là đất ở, được coi là hàng hóa nhưng là hàng hóa đặc biệt. Mọi sự trao đổi phải theo trình tự, thủ tục nhất định do pháp luật quy định. Định giá đất ở đúng, hợp lý để tính thuế sử dụng, thu lệ phí khi chuyển nhượng, thu tiền sử dụng đất sẽ góp phần điều chỉnh các quan hệ cung cầu về đất đai, tạo điều kiện cho nên kinh tế thị trường phát triển, đồng thời khắc phục được nhược điểm của quan hệ giao đất, thu hồi đất trước đây và làm cho chế độ sở hữu toàn được được củng cố. Giá đất ở theo khung giá của Nhà nước ban hành là cơ sở pháp lý, tạo điều kiển để sở hữu toàn dân về đất đai được vận động theo cơ chế thị trường. Khung giá đất ban hành theo phân loại khu vực, vị trí Khung giá đất được chính phủ ban hành định kỳ 7
12. 05 năm. Dựa theo khung giá đất được chính phủ ban hành, Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có trách nhiệm xây dựng bảng giá đất địa phương và định kỳ 05 năm một lần, được công bố công khai vào ngày 01 tháng 01 của năm đầu kỳ. Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương sẽ công bố hệ số điều chỉnh bảng giá đất 05 năm vào ngày 01 tháng 01 hàng năm. Các giao dịch trên thị trường quyền sử dụng đất lấy khung giá làm cơ sở tham khảo để định giá cho thửa đất. Điều này đã tạo điều kiện cho người sử dụng đất ở tham gia vào thị trường quyền sử dụng đất nói riêng và thị trường bất động sản nói chung có một kênh thông tin tham khảo, làm căn cứ xác định giá đất ở để giao dịch trên thị trường. Tuy nhiên, khung giá đất và bảng giá đất được ủy ban nhân dân tỉnh ban hành chỉ phán ánh một phần nào giá đất ở, chưa phản ánh chính xác giá trị thị trường của thửa đất, cụ thể là giá ở một số khu vực còn khá thấp so với giá trị thị trường thực tế. Đặc biệt, trong công tác bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, giá đất ở đóng vai trò vô cùng quan trọng. Đó là chính sách, biện pháp quyết định tiến độ thu hồi đất ở. Từ trước đến nay, những vướng mắc nhiều nhất liên quan đến đất đai là giá bồi thường đất ở khi Nhà nước thu hồi đất cho các mục đích công cộng, an ninh quốc phòng, mục đích phát triển kinh tế - xã hội. Nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nên quy hoạch theo hướng quy hoạch phát triển lâu dài, đồng bộ, nhất quán nên việc Nhà nước thu hồi đất ở là việc tất yếu. Khi Nhà nước thu hồi đất để đảm bảo lợi ích cho người đang sử dụng đất ở, Nhà nước phải bồi thường cho người sử dụng đất ở. Tuy nhiên, hiện nay, giá đất ở bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất thường được áp dụng theo đơn giá theo khung giá đất của Chính phủ và bảng giá đất được Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành và giá thấp hơn giá thị trường. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng người bị thu hồi đất ở không đồng tình với phương án bồi thường. Hệ quả người sử dụng đất ở khiếu kiện kéo dài, khâu thu hồi đất bị ách tắc, không bàn giao được mặt bằng. Đứng trước thực trạng trên Nhà nước phải có biện pháp xác định giá đất ở hợp lý hơn, gần sát với giá đất ở trên thị trường. * Đặc điểm của giá đất ở Đất ở cũng là một loại đất đai. Giá đất ở cũng mang những đặc điểm của giá đất nhưng thể hiện tính riêng biệt của đất ở. 8
13. - Không giống nhau về phương thức biểu thị: Giá của đất ở phản ánh tác dụng của đất ở trong hoạt động kinh tế, quyền lợi về đất ở đến đâu thì khả năng thu lợi đến đó, cũng như sẽ có giá tương ứng với từng loại quyền lợi. Với đất ở được biểu hiện qua một số quyền như: giá quyền sở hữu, giá quyền sử dụng, giá quyền cho thuê, giá quyền thế chấp Như vậy, giá đất ở được biểu thị ở nhiều phương thức khác nhau, ngoài biểu thị giá quyền sở hữu, giá quyền sử dụng còn có thể biểu thị bằng quyền cho thuê, quyền thế chấp. Giá đất ở của một thửa đất được biểu thị với mỗi mục đích khác nhau là khác nhau . - Không giống nhau về thời gian hình thành: Do đất ở có tính khác biệt cá thể lớn, cũng như nguồn gốc hình thành nên đất ở, có thể là đất ở do cha ông để lại thừa kế, có thể là đất ở Nhà nước giao đất có thu tiền sử dụng đất , lại thiếu một thị trường hoàn chỉnh. Giá đất ở mang yếu tố lịch sử, được hình thành dưới sự ảnh hưởng lâu dài từ quá khứ đến tương lai, do vậy rất khó so sánh với nhau. Do đó công tác xác định giá đất ở để bồi thường cần căn cứ vào các đặc điểm của đất ở - bản thân thửa đất bị thu hồi và tình hình thị trường đất ở tại khu vực thu hồi đất, từ đó tiến hành phân tích cụ thể các yếu tố để đưa ra giá đất ở cụ thể phù hợp với từng thời điểm nhất định. - Giá đất ở không phải biểu hiện tiền tệ của giá trị đất ở: Đất đai nói chung và đất ở nói riêng là một loại hàng hóa đặc biệt, không phải là sản phẩm do lao động của con người nên không có giá thành sản xuất. Giá đất ở cao hay thấp phụ thuộc vào nhu cầu về đất ở. Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và dân số tăng lên không ngừng mà quỹ đất sử dụng làm đất ở có hạn, từ sự chênh lệch cán cân cung – cầu mà làm tăng giá đất ở cả về biên độ lẫn tốc độ. - Giá đất ở có tính khu vực và cá biệt: Đất ở là một loại bất động sản. Cùng với sự hoàn thiện về cơ sở hạ tầng – kỹ thuật và các đặc điểm riêng biệt ở mỗi khu vực khác nhau là khác nhau, vì vậy giá đất ở thuộc khác khu vực nhau là khác nhau 1.1.2. Phân loại đất ở Để xác định chính xác, hợp lý giá đất ở cần nhận biết, xác định đúng loại đất ở. Theo mục a, khoản 2, điều 13 Luật Đất đai năm 2013, Đất ở thuộc nhóm đất phi nông nghiệp gồm: đất ở tại nông thôn và đất ở tại đô thị: 9
14. Đất ở nông thôn: “Đất ở do hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng tại nông thôn gồm đất để xây dựng nhà ở, xây dựng các công trình phục vụ đời sống, vườn, ao trong cùng thửa đất thuộc khu dân cư nông thôn, phù hợp với quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt” (khoản 1 điều 143 Luật Đất đai năm 2013). Đất ở tại đô thị: “Đất ở tại đô thị bao gồm đất để xây dựng nhà ở, xây dựng các công trình phục vụ đời sống, vườn, ao trong cùng một thửa đất thuộc khu dân cư đô thị, phù hợp với quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch xây dựng đô thị đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt” (khoản 1 điều 144 Luật Đất đai năm 2013). Ngoài hai loại đất ở nêu trên, Luật Đất đai năm 2013 có một điểm mới, cũng là sự ghi nhận, thay đổi của Nhà nước, Chính phủ cho phù hợp với xu thế phát triển và bắt kịp với các nước phát triển. Cụ thể, tại Điều 49, Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15 tháng 05 năm 2014 quy định về chế độ sử dụng đất xây dựng nhà chung cư và Điều 2 Nghị định số 01/2017/NĐ-CP ngày 06 tháng 01 năm 2017 về sử đổi, bổ sung một số nghị định quy định chi tiết thi hành Luật Đất đai thì đất xây dựng nhà chung cư, nhà chung cư có mục đích hỗn hợp để ở và làm văn phòng, cơ sở thương mại, dịch vụ (gọi chung là nhà chung cư) được xác định là đất ở. Nhưng khác với đất ở đô thị và đất ở nông thôn, đất xây dựng chung cư thuộc quyền sử dụng chung của các chủ sở hữu căn hộ nhà chung cư, văn phòng làm việc, cơ sở thương mại, dịch vụ trong nhà chung cư, còn với đất ở đô thị, đất ở nông thôn thuộc quyền sử dụng riêng của cá nhân hoặc hộ gia đình. Qua đó, có thể xác định có ba loại đất ở: đất ở nông thôn, đất ở đô thị và đất xây dựng chung cư với hình thức sử dụng đất ở khác nhau là sử dụng riêng và sử dụng chung. 1.1.3. Khái niệm, các đặc điểm, nguyên tắc về định giá đất ở Định giá tài sản nói chung và định giá đất ở nói riêng có lịch sử hình thành và phát triển khá lâu ở nhiều nước trên thế giới. Định giá là hoạt động khách quan tồn tại trọng đời sống kinh tế sản xuất, hàng hóa, đặc biệt là đối với những nền kinh tế phát triển theo cơ chế thị thường. Định giá là loại hoạt động chuyên môn vừa mang tính kinh tế – kỹ thuật, tính pháp lý, còn mang tính xã hội, tính nghệ thuật. Hoạt động định giá là một dịch vụ chuyên nghiệp được hình thành, tồn tại và phát triển gắn liền với sự 10
15. hình thành, tồn tại và phát triển của thị trường, rất cần thiết đối với sự vận hành của nền kinh tế thị trường. Có thể hiểu một cách đơn giản: Định giá là việc xác định giá của tài sản ở trên thị trường. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp không có thị trường đế mà định giá. Nhà định giá phải dựa vào các cơ sở phi thị trường. Định giá là một dạng đặc biệt của xác định giá: Công việc định giá do các nhà chuyên môn được đào tạo, có kiến thức, có kinh nghiệm và có tính trung thực cao trong nghề nghiệp thực hiện. Để phản ánh được nét đặc trưng này, nhiều học giả cho rằng khái niệm về định giá cần phải được xác định một cách rõ ràng, như một thuật ngữ mang tính chất chuyên ngành: Theo từ điến Oxford: “Định giá (valuation) là sự ước tính trị giá bằng tiền của một vật, của một tài sản”, “là sự ước tính giá trị hiện hành của tài sản trong kinh doanh”. Theo Giáo sư W.Seabrooke – Viện Đại học Portsmouth Vương quốc Anh: “Định giá là sự ước tính về giá trị các quyền sở hữu tài sản cụ thể bằng hình thái tiền tệ cho một mục đích đã được xác định rõ” [25]. Theo Fred Peter Marrone – Giám đốc Maketing của AVO (Hiệp hội định giá Australia) trình bày trong lớp bồi dưỡng nghiệp vụ định giá tại Thành phố Hồ Chí Minh ngày 25/05/1999: “Định giá là việc xác định giá trị của bất động sản tại một thời điểm, có tính đến bản chất của bất động sản và mục đích của định giá. Do vậy, định giá là áp dụng các dữ kiện thị trường so sánh mà bạn thu thập được và phân tích, sau đó so sánh với tài sản dược định giá để hình thành giá trị của chúng”. Fred Peter Marrone cũng cho rằng: Định giá thường được mô tả như một “khoa học không chính xác”. Nó được xác định là một khoa học vì nó dựa vào công việc phân tích. Nó “không chính xác” vì nó chỉ được xem như một ỷ kiến cho đến khi giao dịch xảy ra, không phải là một thực tế được chứng minh. Theo Giáo sư Lim Lan Yuan – Trường Xây dựng và bất động sản – Đại học Quốc gia Singapore: “Định giá là một nghệ thuật hay khoa học về ước tính giá trị cho một mục đích cụ thể, của một tài sản cụ thể, tại một thời điểm, có cân nhắc đến tất cả đặc điểm của tài sản, cũng như xem xét tất cả các yếu tố kinh tế căn bản của thị trường, bao gồm các loại đầu tư lựa chọn” [32]. Ở nước ta, Luật Kinh doanh bất động sản số 63/2006/QH11 ngày 29/06/2006 cũng đưa ra khái niệm: “Định giá bất động sản là hoạt động tư vấn, xác định giá của một loại bất động sản cụ thể tại một thời điểm xác định”. 11
16. Mặc dù có thể còn nhiều định nghĩa khác, song những nét đặc trưng cơ bản của định giá cần được thừa nhận: Định giá là công việc ước tính; Định giá là hoạt động đòi hỏi tính chuyên môn; Giá trị của tài sản được tính bằng tiền; Tài sản được định giá có thể là bất kỳ tài sản nào, song chủ yếu là bất động sản; Xác định tại một thời điểm cụ thể; Xác định cho một mục đích nhất định; Dữ liệu sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp liên quan đến thị trường. Để khái quát một cách đầy đủ và rõ ràng những đặc trưng nêu trên, cần phải có một định nghĩa chính xác: “Định giá là việc ước tính bằng tiền với độ tin cậy cao nhất về lợi ích mà tài sản có thể mang lại cho chủ thể nào đó với một mục đích nhất định, tại một thời điểm nhất định”. Định giá đất ở là hình thức phân tích kinh tế ứng dụng, là việc ước tính giá trị của quyền sở sử dụng đất ở cụ thể bằng hình thức tiền tệ cho một mục đích đã được xác định rõ trong những điều kiện cụ thể và trên một thị trường nhất định với những phương pháp phù hợp. Định giá đất ở là hoạt động chuyên môn mang tính bản chất kinh tế và kỹ thuật. Nó mang tính pháp luật, tính xã hội và thực hiện ở trình độ cao là nghệ thuật định giá đất. Định giá đất ở có mối quan hệ mật thiết với sự hình thành và phát triển của thị trường bất động sản. Định giá đất ở được phân tích và ứng dụng trong hoạt động kinh doanh, thương mại và là căn cứ để tính tiền dịch vụ trong kinh doanh bất động sản. Định giá đất ở đúng có thể thực hiện khi có đầy đủ, chính xác, cơ bản thông tin về quyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu trong quan hệ pháp Luật Đất đai, vị trí, kích thước, hình dạng, loại, hạng đất cũng như đối tượng sử dụng đất, lịch sử, nguồn gốc của đất ở và tài sản gắn liền trên đất ở. Từ đây, ta có thể định nghĩa định giá đất ở để bồi thường là: Xác định giá đất ở cụ thể cho mục đích thay thế đất ở bị Nhà nước thu hồi bằng hiện vật (đất ở) hoặc tiền tại thời điểm xác định. * Các đặc điểm của định giá đất ở để bồi thường Thứ nhất, tính đa dạng: Mỗi một dự án thu hồi đất ở gắn với một địa điểm, khu vực cụ thể; do đó chúng khác nhau cơ bản về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, cũng 12
17. như mang những đặc thù riêng biệt của địa điểm, khu vực diễn ra dự án. Mặc dù quy trình xác định giá đất ở cụ thể để bồi thường đã được pháp luật quy định khá chi tiết nhưng khi áp dụng thực tiễn, mỗi dự án khác nhau cùng với những đặc điểm cơ bản và riêng biệt của từng dự án sẽ phải sử dụng những phương án định giá và cách thu thập thông tin phù hợp để xác định giá đất cụ thể phù hợp với giá thị trường nhất. Hơn nữa dự án thu hồi đất được chia thành nhiều loại khác nhau, tùy theo quy mô, mức độ quan trọng của dự án, mục đích sử dụng đất ở sau thu hồi của dự án, do vậy việc định giá đất ở để bồi thường rất đa dạng, luôn có sự khác biệt ở mỗi dự án, khu vực thu hồi đất. Thứ hai, tính phức tạp: Đất ở là một loại tài sản lớn, gắn liền với cuộc sống, những sinh hoạt thường ngày của người dân – người được Nhà nước giao cho quyền sử dụng đất ở. Cùng với tâm lí ngại di chuyển địa điểm sinh sống, kinh doanh đã quen thuộc đến khu vực mới, làm đời sống thay đổi. Liệu khu vực mới có đảm mức sống như khu vực đang sống hay không? Những điều này càng làm việc định giá đất ở phục vụ công tác bồi thường càng phức tạp. Vì điều này ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích của nhiều bên khác nhau trong quan hệ bồi thường khi thu hồi đất: người được trao quyền sử dụng đất ở bị thu hồi, Nhà nước, chủ đầu tư được Nhà nước giao quyền sử dụng đất ở sau khi thu hồi. Các bên thường có mong muốn, lợi ích trái ngược nhau. Việc định giá đất ở cụ thể để bồi thường nếu ra mức giá phù hợp với nhóm đối tượng này nhưng chưa chắc đã hài lòng nhóm đối tượng khác thuộc các bên quan hệ trong công tác thu hồi đất. Kết hợp với các yếu tố làm nên sự khác biệt của từng dự án, khu vực có đất ở bị thu hồi làm cho việc xác định giá đất ở để bồi thường rất phức tạp. Để làm sao mức giá cụ thể đưa ra vừa phù hợp với giá thị trường, vừa làm hài lòng các bên liên quan trong việc thu hồi đất. * Các nguyên tắc định giá đất ở Thứ nhất, nguyên tắc sử dụng hiệu quả nhất: Do đất đai nói chung và đất ở nói riêng có tính đa dạng trong sử dụng, phương thức sử dụng khác nhau có thể mang lại thu nhập khác nhau cho người có quyền sử dụng đất. Hơn nữa người sử dụng đất đều luôn có mong muốn thu lợi được nhiều nhất từ đất ở mình đang sử dụng. Với đất ở ngoài mục đích chính để ở, thì có thể cho thuê, kinh doanh mặt bằng. Vì vậy tiền đề xác định giá đất ở là phát huy hiệu quả nhất sử dụng đất ở đó. Khi tiến hành định giá 13
18. đất ở theo nguyên tắc sự dụng hiệu quả nhất, thì không nên bó buộc vào mục đích sử dụng thực tế của thửa đất mà phải xác định chính xác trong tình huống nào thì thửa đất được sử dụng hiệu quả nhất. Thứ hai, nguyên tắc thay thế: Giá đất ở cũng tuân thủ quy luật thay thế. Giá của một thửa đất ở chịu sự ràng buộc với giá đất ở của một thửa đất trong cùng khu vực, có các các yếu tố, giá trị sử dụng tương đồng có thể thay thế nó. Căn cứ vào nguyên tắc này, khi xác định giá của một thửa đất ở có thể thông qua các điều kiện về đất đai, giá trị sử dụng của các thửa đất tương đương để định giá đất ở. Thứ ba, nguyên tắc biến động: Đất ở là một loại hàng hóa đặc biệt, giá đất ở sẽ biến động theo các nhân tố cấu thành nên giá. Khi định giá đất ở cần xác định rõ các yếu tố tác động trực tiếp làm biến động giá đất, từ đó đưa ra phương án định giá đất ở một cách phù hợp. Thứ tư, nguyên tắc cạnh tranh: Kết quả của cạnh tranh giá đất ở - cạnh tranh hàng hóa đặc biệt là mức lợi nhuận hợp lí mà hai bên cung – cầu chấp nhận được. Từ đó có thể xác định được lợi nhuận đem lại từ thửa đất ở từ đó ảnh hương đến việc định giá đất ở sử dụng phương pháp phù hợp nhất. 1.1.4 Các hình thức định giá đất ở Có nhiều hình thức định giá đất ở để sử dụng vào nhiều mục đích khác nhau, chính vì vậy việc định giá đất ở được áp dụng trong từng hoàn cảnh khác nhau cho kết quả khác nhau. Trong luận văn này, tôi đề cập tới hai hình thức định giá đất: định giá đất ở hàng loạt và định giá đất ở cá biệt. Định giá đất hàng loạt [6] là biện pháp định giá đất cho một khu vực đất bằng cách lựa chọn một số địa điểm điển hình để định giá rồi từ đó suy ra giá đất của tất cả các vị trí khác khau trên một khu đất. Việc định giá tại một thửa đất đã lựa chọn được thực hiện theo nguyên tắc và phương pháp định giá do pháp luật quy định tại nghị định số 44/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 của Chính phủ quy định về giá đất và được hướng dẫn cụ thể tại thông tư số 36/2014/BTNMT ngày 30/06/2014 của Bộ Tài nguyên và môi trường quy định chi tiết phương pháp định giá đất; xây dựng, điều chỉnh bảng giá đất; định giá đất cụ thể và tư vấn xác định giá đất. Kết quả định giá hàng loạt chỉ có độ chính xác tương đối vì đây là kết quả đây là kết quả của bài toán 14