Luận văn Vai trò của viện kiểm sát trong hoạt động điều tra, thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự (trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Thái Nguyên)

Nội dung text: Luận văn Vai trò của viện kiểm sát trong hoạt động điều tra, thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự (trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Thái Nguyên)

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHAN ĐÌNH KIÊN VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG HOẠT ĐỘNG ĐIỀU TRA, THU THẬP CHỨNG CỨ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ (TRÊN CƠ SỞ THỰC TIỄN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHAN ĐÌNH KIÊN VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG HOẠT ĐỘNG ĐIỀU TRA, THU THẬP CHỨNG CỨ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ (TRÊN CƠ SỞ THỰC TIỄN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN) Chuyên ngành:Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 8380101.03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Duy Giảng HÀ NỘI - 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những thông tin, số liệu, tài liệu trong luận văn là trung thực, khách quan và những kết quả nghiên cứu của luận văn là công trình nghiên cứu trung thực của bản thân. Tác giả luận văn Phan Đinh Kiên i
4. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ANTT An ninh trật tự BCA Bộ Công an BLHS Bộ luật Hình sự BLTTHS Bộ luật Tố tụng Hình sự CAND Công an nhân dân CSĐT Cảnh sát điều tra CSND Cảnh sát nhân dân ĐTTP Điều tra tội phạm ĐTV Điều tra viên KSNDTC Kiểm sát nhân dân tối cao TCĐTHS Tổ chức điều tra hình sự TTATXH Trật tự an toàn xã hội TTHS Tố tụng hình sự TTXH Trật tự xã hội KSND Kiểm sát nhân dân VAHS Vụ án hình sự XHCN Xã hội chủ nghĩa ii
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa LỜI CAM ĐOAN i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ii MỤC LỤC iii DANH MỤC BẢNG BIỂU vi MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG ĐIỀU TRA THU THẬP CHỨNG CỨ TRONG ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ 8 1.1. Chủ thể thu thập chứng cứ trong điều tra vụ án hình sự 8 1.2. Một số vấn đề lí luận về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân đối với hoạt động điều tra thu thập chứng cứ trong điều tra vụ án hình sự 9 1.2.1. Vị trí của Viện kiểm sát nhân dân đối với hoạt động điều tra thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra 9 1.2.2. Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong việc bảo đảm giá trị chứng minh của chứng cứ được thu thập trong giai đoạn điều tra 11 1.2.3. Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong việc bảo đảm tính kịp thời, toàn diện, đầy đủ của hoạt đông thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra . 15 Kết luận chƣơng 1 18 Chƣơng 2 TÌNH HÌNH CÓ LIÊN QUAN VÀ THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG ĐIỀU TRA THU THẬP CHỨNG CỨ TRONG ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN 19 2.1. Các đặc điểm có liên quan và tình hình điều tra các vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 19 iii
6. 2.2. Thực trạng hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân đối với hoạt động điều tra thu thập chứng cứ trong điều tra các vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 26 2.2.1. Thực trạng tổ chức lực lượng của Viện kiểm sát nhân dân hai cấp của tỉnh Thái Nguyên để thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra vụ án hình sự 26 2.2.2. Thực trạng hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân các cấp của tỉnh Thái Nguyên đối với hoạt động điều tra thu thập chứng cứ trong điều tra các vụ án hình sự 28 2.3. Nhận xét, đánh giá chung 34 2.3.1. Những kết quả đạt được 34 2.3.2. Một số hạn chế, thiếu sót 35 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế, thiếu sót 39 Kết luận chƣơng 2 46 Chƣơng 3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG ĐIỀU TRA THU THẬP CHỨNG CỨ TRONG ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN 48 3.1. Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động điều tra thu thập chứng cứ 48 3.2. Hoàn thiện tổ chức bộ máy Viện kiểm sát nhân dân hai cấp của tỉnh Thái Nguyên và đội ngũ Kiểm sát viên, Kiểm tra viên đáp ứng yêu cầu của cải cách tư pháp 51 3.3. Tăng cường công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành, phối hợp giữa các lực lượng trong thực hành quyền công tố và kiển sát điều tra các vụ án hình sự . 55 3.4. Nâng cao chất lượng, thực hiện có hiệu quả các biện pháp thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá trình khởi tố, điều tra vụ án hình sự 62 iv
7. 3.5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, kỹ thuật cho hoạt động thực hành quyền công tố, kiểm sát các hoạt động điều tra thu thập chứng cứ trong các vụ án hình sự 66 KẾT LUẬN 68 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 70 v
8. DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Bảng thống kê số liệu án Cơ quan điều tra Công an tỉnh Thái nguyên đã xử lý từ năm 2015 đến tháng 6 năm 2019 75 Bảng 2.2. Bảng thống kê số liệu án Viên kiểm sát nhân dân tỉnh Thái Nguyên đã xử lý từ năm 2015 đến tháng 6 năm 2019 76 Bảng số: 2.3 Thống kê số lượng, trình độ cán bộ kiểm sát của Viện KSND các cấp tỉnh Thái Nguyên đến tháng 6 năm 2019 77 Bảng 2.4. Bảng thống kê thực hành quyền công tố trong quá trình điều tra thu thập chứng cứ của Viện KSND hai cấp của tỉnh Thái Nguyên từ năm 2015 đến tháng 6 năn 2019 78 Bảng 2.5. Bảng thống kê kết quả kiểm sát việc thu thập chứng cứ của Viện KSND hai cấp tỉnh Thái Nguyên từ năm 2015 đến tháng 6 năn 2019 79 Bảng 2.6. Các kiến nghị, thông báo được ban hành trong quá trình kiểm sát thu thập chứng cứ của Viện KSND hai cấp tỉnh Thái Nguyên đối với cơ quan điều tra và các cơ quan khác từ năm 2015 đến THÁNG 6 năn 2019 80 Bảng 2.7. Các văn bản hướng dẫn nghiệp vụ, thông báo rút kinh nghiệm và trả lời thỉnh thị của Viện KSND cấp huyện được Viện kiểm sát nhân tỉnh Thái nguyên ban hành trong quá trình kiểm sát thu thập đánh giá chứng cứ trong giai đoạn điều tra từ năm 2015 đến năn 2019 81 vi
9. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, hoạt động điều tra đóng vai trò quan trọng trong việc làm sáng tỏ sự thật của vụ án xảy ra, tạo cơ sở vững chắc cho việc truy tố và xét xử vụ án hình sự được công minh, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm. Để điều tra, khám phá vụ án hình sự xảy ra, Cơ quan điều tra (sau đây viết tắt là CQĐT) thường phải sử dụng nhiều lực lượng trong sự phối hợp chặt chẽ với nhau, phải sử dụng đồng bộ các lĩnh vực khoa học, vận dụng linh hoạt, sáng tạo những phương pháp, biện pháp, thủ thuật và các phương tiện kỹ thuật vào việc phát hiện, thu thập chứng cứ. Trong quá trình điều tra vụ án, hàng ngày các Điều tra viên phải tiếp xúc với các chứng cứ, người làm chứng, bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án, người bị tạm giữ, người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người phạm tội tự thú, đầu thú, người bị bắt, bị tạm giữ, người tố giác, báo tin về tội phạm, người chứng kiến, bị can, bị cáo , cộng với sức ép từ thời hạn điều tra, yêu cầu của xã hội trong việc giải quyết vụ án, nên sẽ không tránh khỏi bị tác động dẫn đến sai sót, những nhận định mang tính chủ quan trong quá trình thu thập đánh giá chứng cứ. Bên cạnh đó, với lượng án nhiều, nếu không có sự kiểm tra chặt chẽ có thể dẫn đến bỏ bê, trì trệ trong việc thu thập chứng cứ. Để giúp Cơ quan điều tra kịp thời phát hiện ra những sai sót, đồng thời hỗ trợ, giám sát quá trình thu thập chứng cứ, Bộ luật tố tụng hình sự (sau đây viết tắt là Bộ luật TTHS) quy định Viện kiểm sát nhân dân (sau đây viết tắt là Viện KSND) với hai chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc giải quyết vụ án hình sự có trách nhiệm đảm bảo các chứng cứ thu thập được trong giai đoạn điều tra phải đúng quy định của pháp luật, chính xác, nhanh chóng, kịp thời. Trong những năm gần đây, thực tiễn điều tra vụ án hình sự ở nước ta nói 1
10. chung và trên địa bàn tỉnh Thái nguyên nói riêng vẫn còn bộc lộ nhiều thiếu sót, sai lầm về thu thập và đánh giá chứng cứ. Số lượng án oan, sai vẫn còn và có chiều hướng diễn biến phức tạp. Đây là một vấn đề cần được quan tâm nghiên cứu để tìm ra nguyên nhân, đề xuất biện pháp khắc phục. Mặt khác, tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên vẫn còn diễn biến phức tạp, đặc biệt đáng lưu ý là thủ đoạn gây án và che giấu tội phạm của người thực hiện hành vi phạm tội ngày càng tinh vi, xảo quyệt hơn. Do đó, công tác điều tra khám phá án hình sự trở nên ngày càng khó khăn, phức tạp hơn, đòi hỏi Viện KSND phải phát huy cao hơn vai trò của mình trong quá trình điều tra vụ án nói chung, trong thu thập đánh giá chứng cứ nói riêng. Với yêu cầu cải cách tư pháp, cần bảo đảm cho Viện KSND thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Trong tiến trình này đang đặt ra các yêu cầu mà vai trò của Viện KSND cần phải thể hiện rõ nét hơn trong quá trình điều tra vụ án hình sự. Theo đó, cần phải nghiên cứu một cách toàn diện cả về lí luận và thực tiễn của công tác này trên địa bàn tỉnh Thái nguyên để đúc rút những kinh nghiệm hay và tìm ra những giải pháp khắc phục những tồn tại hiện nay. Trong thời gian qua, mặc dù có một số công trình khoa học đã nghiên cứu về vai trò của Viện KSND trong các hoạt động khác nhau của tố tụng hình sự như áp dụng các biện pháp ngăn chặn, khởi tố vụ án hình sự , tuy nhiên, chưa có công trình nào trực tiếp nghiên cứu về vai trò của Viện KSND đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong điều tra vụ án hình sự và đặc biệt là chưa có một công trình nào đề cập và giải quyết các vấn đề này của Tỉnh Thái Nguyên. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Vai trò của Viện kiểm sát trong hoạt động điều tra, thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự (trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Thái Nguyên)” làm luận văn thạc sĩ. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2
11. Trong những năm qua, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của Viện KSND trong giải quyết vụ án hình sự đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu liên quan đến vai trò của Viện KSND, như: - Sách chuyên khảo: Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2005 do TS. Lê Hữu Thể Chủ biên; - Quyền công tố ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2002 của tác giả Lê Thị Tuyết Hoa ; - Vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn: bắt, tạm giữ, tạm giam trong luật tố tụng hình sự Việt Nam, luận văn thạc sĩ, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2010 của tác giả Nguyễn Bá Phùng; - Vai trò của Viện kiểm sát trong khởi tố vụ án hình sự, luận văn thạc sĩ, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2014 của tác giả Nguyễn Khắc Quang. Về vấn đề thu thập chứng cứ cũng đã có một số công trình đề cập đến vấn đề này nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện hoặc chưa nghiên cứu dưới góc độ vai trò của Viện KSND đối với hoạt động này trong giai đoạn điều tra, đồng thời cũng chưa có nghiên cứu nào tìm hiểu một cách sâu sắc cụ thể trên địa bản tỉnh Thái Nguyên. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích: Luận văn được nghiên cứu nhằm mục đích hoàn thiện cơ sở lý luận và đưa ra giải pháp nâng cao vai trò của Viện KSND đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong điều tra các vụ án hình sự (sau đây viết tắt là VAHS) trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. - Nhiệm vụ: Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, nhiệm vụ của luận văn tập trung giải quyết những vấn đề cụ thể sau đây: + Nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện những vấn đề lí luận về 3
12. hoạt động điều tra thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra và vai trò của Viện KSND đối với hoạt động này. + Khảo sát đánh giá tình hình điều tra vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên từ năm 2014 đến 6 tháng đầu năm 2019; đánh giá thực trạng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động thu thập chứng cứ của các cơ quan điều tra trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên; tìm ra những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân, điều kiện của những tồn tại, hạn chế đó trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động thu thập chứng cứ trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. + Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Viện KSND đối với hoạt động điều tra, thu thập chứng cứ trong điều tra các vụ án hình sự. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận và thực tiễn có liên quan đến vai trò của Viện KSND đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra VAHS. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi về nội dung: Luận văn nghiên cứu vị trí, vai trò Viện KSND đối với hoạt động thu thập chứng cứ từ khi khởi tố vụ án hình sự đến kết thúc điều tra; + Phạm vi về chủ thể tiến hành: Hoạt động điều tra thu thập chứng cứ của các Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an nhân dân và Viện KSND hai cấp thuộc tỉnh Thái Nguyên; + Phạm vi về địa bàn: Luận văn được nghiên cứu trên phạm vi tỉnh Thái Nguyên; + Thời gian nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu tình hình, diễn biến tội phạm và hoạt động của Viện KSND đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong điều tra các vụ án hình sự từ năm 2014 đến 6 tháng đầu năm 2019. 4
13. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phép biện chứng duy vật và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Viện KSND tối cao về hoạt động tư pháp. - Trên cơ sở phương pháp luận khoa học, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: + Phương pháp phân tích, tổng hợp: Được sử dụng để nghiên cứu làm rõ các vấn đề lí luận, trên cơ sở đó xác định các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu và đưa ra các quan điểm của tác giả về vấn đề cần giải quyết. + Phương pháp thống kê khoa học: Phương pháp này được sử dụng để thống kê tình hình tội phạm và các số liệu về thực trạng hoạt động của Viện KSND đối với các hoạt động điều tra thu thập chứng cứ các vụ án hình sự của Cơ quan điều tra, qua đó đánh giá sự biến động, thay đổi, diễn biến của các yếu tố liên quan đến vấn đề nghiên cứu của luận văn. + Phương pháp so sánh: Được sử dụng để đối chiếu giữa giữa lí luận với thực tiễn để xác định những vấn đề cần phải sửa đổi, bổ sung nhằm đảm bảo tính phù hợp của pháp luật với yêu cầu của thực tiễn. + Phương pháp khảo sát thực tế: Trên cơ sở khảo sát điển hình thực tế hoạt động của Viện KSND đối với hoạt động thu thập chứng cứ, trong điều tra một số vụ án nhằm rút ra những ưu điểm, nhược điểm của quy trình tiến hành các hoạt động này trong thực tiễn nhằm rút ra những kinh nghiệm hay và phát hiện các nhược điểm để có những kiến nghị phù hợp. + Phương pháp tọa đàm, trao đổi: Thông qua tọa đàm trao đổi với các cán bộ làm công tác thực tiễn như Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện KSND, Kiểm sát viên để nắm bắt được những thuận lợi và khó khăn, vướng mắc trong 5
14. thực tiễn hoạt động thu thập chứng điều tra vụ án hình sự tác động của Viện KSND đối với hoạt động này. + Phương pháp chuyên gia: Thông qua đội ngũ chuyên gia nghiên cứu về tội phạm học, khoa học luật hình sự, luật tố tụng hình sự nhằm xem xét, nhận định và giải quyết những vấn đề có tính học thuật, hàn lâm của các nội dung liên quan đến luận văn, luận giải điều kiện thực tiễn để có những dự báo khoa học nhằm tìm ra một giải pháp tối ưu cho hoạt động thu thập chứng cứ trong điều tra các vụ án hình sự trong thời gian tới. 6. Những đóng góp mới của luận văn - Lần đầu tiên đề tài vai trò của Viện kiểm sát nhân dân đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong hoạt động điều tra vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên được nghiên cứu, xem xét một cách có hệ thống, sâu sắc và toàn diện dưới góc độ khoa học luật tố tụng hình sự. - Luận văn hệ thống và làm rõ những vấn đề lí luận của hoạt động thu thập chứng cứ trong điều tra vụ án hình sự, nội dung, phương pháp hoạt động của Viện kiểm sát, chủ thể thực hiện các hoạt động này ở Viện KSND hai cấp của tỉnh Thái Nguyên. - Trên cơ sở đánh giá tình hình thu thập chứng cứ trong điều tra vụ án hình sự của các Cơ quan điều tra Công an tỉnh Thái Nguyên, luận văn đánh giá thực trạng hoạt động của Viện KSND trên hai chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra của Viện KSND hai cấp ở tỉnh Thái Nguyện, từ đó rút ra được những kinh nghiệm hay có tính đặc thù ở địa bàn, đúc kết thành cẩm nang, quy trình để nghiên cứu phục vụ hoạt động của Viện kiểm sát đối với hoạt động điều tra vụ án hình sự của cơ quan điều tra trong thời gian tới. - Xây dựng, đề xuất các giải pháp nâng cao vai trò của Viện KSND đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong điều tra vụ án hình sự trong thời gian tới trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 7. Ý nghĩa khoa học của Luận văn 6
15. - Ý nghĩa lí luận của luận văn: Luận văn được hình thành trên cơ sở khái quát lí luận và đánh giá thực tiễn hoạt động của Viện KSND trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong thời gian qua, nên kết quả nghiên cứu sẽ góp phần hoàn thiện hệ thống lí luận về hoạt động tư pháp nói chung và hoạt động của Viện KSND nói riêng trong giai đoạn hiện nay. Luận văn là một tài liệu tham khảo dùng cho nghiên cứu, giảng dạy học tập chuyên ngành tư pháp hình sự. - Ý nghĩa thực tiễn của luận văn: Các giải pháp nêu trong luận văn có thể giúp cho Viện KSND các cấp nghiên cứu áp dụng trong thực tiễn để nâng cao vai trò của Viện KSND đối với hoạt động điều tra thu thập chứng cứ trong điều tra các vụ án hình sự. Những kết luận, đề xuất của luận văn được đúc rút từ việc nghiên cứu lí luận về vai trò của Viện KSND trong điều tra các VAHS có thể được áp dụng trong thực tế nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của Viện KSND trong thời gian tới. 8. Bố cục của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, đề tài được kết cấu thành 3 chương, 7 tiết. Chương 1: Một số vấn đề chung về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong điều tra vụ án hình sự Chương 2: Tình hình có liên quan và thực trạng hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân đối với hoạt động điều tra thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 7
16. Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG THU THẬP, ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. Chủ thể thu thập chứng cứ trong điều tra vụ án hình sự Với phạm vi nghiên cứu của luận văn là vai trò của Viện KSND đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong điều tra các vụ án hình sự thuộc thẩm quyền Cơ quan Cảnh sát điều tra hai cấp ở tỉnh Thái Nguyên, vì vậy, trong nội dung này, tác giả luận văn chỉ nêu về cơ sở pháp lý của việc tổ chức và phân định thẩm quyền điều tra thu thập chứng cứ giữa hai cấp điều tra và các cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra ở cấp tỉnh và cấp huyện. - Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh: Theo quy định tại Điều 20 Luật Tổ chức Cơ quan điều tra hình sự 2015, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh có thầm quyền tiến hành điều tra vụ án hình sự về các tội phạm quy định tại các chương từ Chương XIV đến Chương XXIV của Bộ luật hình sự 2015 khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương hoặc các tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp huyện xảy ra trên địa bàn nhiều huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương, phạm tội có tổ chức hoặc có yếu tố nước ngoài nếu xét thấy cần trực tiếp điều tra. - Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp huyện: Theo quy định tại Điều 21 Luật tổ chức Điều tra Hình sự, trong điều tra vụ án hình sự, Cơ quan CSĐT công an cấp huyện có thẩm quyền tiến hành điều tra vụ án hình sự về các tội phạm quy định tại các chương từ Chương XIV đến Chương XXIV của 8
17. Bộ luật hình sự khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân cấp huyện, trừ các tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện KSND tối cao và Cơ quan An ninh điều tra của Công an nhân dân. - Các cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra các vụ án thuộc thẩm quyền của Cơ quan Cảnh sát điều tra công an cấp tỉnh: Các cơ quan của Công an nhân dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra gồm có Phòng Cảnh sát giao thông; Phòng Cảnh sát phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ; Phòng Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường; Phòng Cảnh sát phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao; Cảnh sát phòng cháy và chữa cháy tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Trại giam. Các cơ quan này, nếu khi đang làm nhiệm vụ phát hiện thấy sự việc có dấu hiệu tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan Cảnh sát điều tra thì tiến hành khởi tố vụ án hình sự và tiến hành các hoạt động điều tra ban đầu trong thời hạn 07 ngày, sau đó phải chuyển vụ án và các tài liệu có liên quan cho Cơ quan Cảnh sát điều tra có thẩm quyền. Trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, các cơ quan điều tra tiến hành các hoạt động điều tra theo luật định để thu thập chứng cứ 1.2. Một số vấn đề lí luận về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong điều tra vụ án hình sự 1.2.1. Vị trí của Viện kiểm sát nhân dân đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra Trong các cơ quan tiến hành tố tụng, Viện KSND có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ công lý và trật tự chung trong xã hội, được Đảng và Nhà nước giao cho chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Với vị trí, vai trò độc lập đó, Viện KSND là cơ quan có nhiệm vụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, bảo vệ pháp chế XHCN. Chức năng hiến định của Viện KSND được quy định tại Điều 107, Hiến pháp 2013: “Viện kiểm sát nhân 9
18. dân thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp” và được cụ thể hóa tại khoản 1, Điều 2, Luật tổ chức Viện KSDN năm 2014 “Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.” Với tư cách là một cơ quan tiến hành tố tụng, Viện KSND trực tiếp tham gia đấu tranh chống tội phạm. Thông qua hoạt động của mình, Viện KSND có trách nhiệm đảm bảo mọi hành vi phạm tội đều được phát hiện, xử lý kịp thời, việc truy tố đúng người, đúng tội, đúng pháp luật không để lọt tội phạm, không làm oan sai người vô tội, đảm bảo mọi hoạt động thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra đều phải tuân thủ đúng quy định của pháp luật. Vì vậy, Viện KSND có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc đảm bảo các vụ án phải thu thập chứng cứ khách quan toàn diện và đầy đủ. Hoạt động của Viện KSND xuyên suốt quá trình điều tra, thông qua việc thực hiện chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra. Vai trò của Viện KSND trong hoạt động thu thập chứng cứ được thể hiện thông qua các hoạt động trực tiếp trong quá trình điều tra như tham dự các hoạt động điều tra của Cơ quan Điều tra, đề ra yêu cầu điều tra, trực tiếp tiến hành các hoạt động điều tra, xác định tư cách của người tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra Như vậy, Viện KSND không phải là chủ thể chính, trực tiếp đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra nhưng là cơ quan có vị trí rất quan trọng trong việc đảm bảo cho các chứng cứ thu thập trong giai đoạn điều tra bảo đảm khác quan, toàn diện, đầy đủ. Viện KSND vừa có vai trò kiểm tra giám sát hoạt động thu thập đánh giá chứng cứ của Cơ quan điều tra để đảm bảo giá trị chứng minh của chứng cứ, vừa có vai trò đốc thúc hoạt động thu thập chứng cứ để bảo đảm thu thập chứng cứ kịp thời, đầy đủ, lại vừa có vai trò trực tiếp thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra để đảm bảo tính đầy đủ của chứng cứ. 10
19. Viện KSND giữ một vị trí rất quan trọng đối với hoạt động thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra, là một trong những công cụ hữu hiệu để bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Hoạt động thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra của Cơ quan Cảnh sát điều tra chính là việc tiến hành các hoạt động điều tra và xem xét kết luận về các vấn đề cần phải chứng minh trong vụ án hình sự. Với vị trí của mình, Viện KSND có trách nhiệm phải bảo đảm giá trị chứng minh của chứng cứ, bảo đảm tính kịp thời, toàn diện trong thu thập đánh giá chứng cứ và bảo đảm tính đấy đủ của chứng cứ. 1.2.2. Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong việc bảo đảm giá trị chứng minh của chứng cứ được thu thập trong giai đoạn điều tra 1.2.2.1. Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong việc tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động điều tra thu thập chứng cứ Các hoạt động điều tra thu thập chứng cứ chỉ được tiến hành sau khi có quyết định khởi tố vụ án hình sự. Quyết định khởi tố vụ án hình sự chính là cơ sở pháp lý cho các hoạt động điều tra. Chính vì vậy, vai trò của Viện KSND trong vấn đề này thể hiện ở các nhiệm vụ, quyền hạn đối với việc khởi tố vụ án hình sự. Vai trò đó thể hiện: - Yêu cầu CQĐT khởi tố hoặc thay đổi quyết định khởi tố VAHS; Hủy bỏ các quyết định khởi tố, quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án, quyết định không khởi tố vụ án trái pháp luật: Viện KSND yêu cầu CQĐT khởi tố VAHS khi nhận được kiến nghị khởi tố hình sự của cơ quan nhà nước và khi vụ án đang được điều tra. Viện KSND yêu cầu CQĐT thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố VAHS nếu trong quá trình tiến hành điều 11
20. tra hoặc khi đã kết thúc điều tra, có căn cứ xác định tội phạm đã khởi tố không đúng với hành vi phạm tội xảy ra hoặc còn có tội phạm khác. Khi thấy quyết định khởi tố vụ án hình sự của các các cơ quan có thẩm quyền không có căn cứ theo quy định tại Điều 143 Bộ luật TTHS 2015 thì Viện KSND ra quyết định hủy quyết định khởi tố đó. Khi xác định quyết định không khởi tố vụ án của CQĐT, cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra không có căn cứ quy định tại Điều 157 Bộ luật TTHS thì Viện KSND hủy bỏ quyết định đó. - Quyết định khởi tố VAHS: Điều 153 Bộ luật TTHS 2015 quy định các trường hợp Viện KSND ra quyết định khởi tố VAHS trong ba trường hợp: Khi hủy quyết định không khởi tố của cơ quan điều tra; Khi Hội đồng xét xử yêu cầu Viện KSND khởi tố vụ án; Khi xác định hành vi của Điều tra viên có dấu hiệu tội phạm. Để Viện KSND khởi tố vụ án, phải căn cứ vào quy định tại Điều 100 Bộ luật TTHS. Tuy nhiên, nếu yêu cầu khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử không có căn cứ khởi tố và có các căn cứ không được khởi tố VAHS quy định tại điều Điều 107 Bộ luật TTHS, thì Viện KSND còn có quyền ra quyết định không khởi tố VAHS. Vai trò của Viện KSND trong việc khởi tố vụ án là quan trọng. Theo quy định tại khoản 3 Điều 153 Bộ luật TTHS, mọi quyết định khởi tố VAHS của các cơ quan có thẩm quyền khởi tố chỉ thực sự có giá trị sau khi đã được Viện KSND xem xét, quyết định việc điều tra hay quyết định việc khởi tố. Điều đó có nghĩa là, xét đến cùng việc khởi tố hay không khởi tố vụ án là do Viện KSND quyết định. Những hoạt động trên của Viện KSND sẽ tạo cơ sở cho các hoạt động điều tra thu thập chứng cứ. Thông tin thu thập được chỉ có giá trị chứng minh khi các hoạt động điều tra được tiến hành sau khi có quyết định khởi tố vụ án hình sự. 12
21. 1.2.2.2. Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong việc bảo đảm tính đúng đắn cho hoạt động điều tra thu thập chứng cứ - Phê chuẩn, không phê chuẩn hoặc hủy bỏ các lệnh, quyết định tiến hành các hoạt động điều tra của CQĐT: Viện KSND ra quyết định phê chuẩn hoặc không phê chuẩn các quyết định của CQĐT như lệnh khám xét, quyết định thu giữ thư tín điện tín. Đối với các quyết định tố tụng khác, nếu xác định cơ quan điều tra ra quyết định không có căn cứ thì Viện KSND có quyền hủy bỏ. Viện KSND hủy bỏ các quyết định trái pháp luật của CQĐT là quyền năng quan trọng mà pháp luật quy định cho Viện KSND, thể hiện sự nghiêm minh của pháp luật, là phương tiện bảo đảm cho các hoạt động điều tra thu thập chứng cứ thực hiện theo pháp luật TTHS, tránh tùy tiện. - Yêu cầu Thủ trưởng CQĐT thay đổi Điều tra viên: Khi phát hiện thấy Điều tra viên thuộc một trong những trường hợp quy định tại Điều 51 Bộ luật TTHS, Kiểm sát viên có quyền đề nghị Thủ trưởng CQĐT xem xét để thay đổi Điều tra viên hoặc đề nghị Viện trưởng Viện KSND cấp mình xem xét để yêu cầu Thủ trưởng CQĐT thay đổi Điều tra viên. Quyền năng này của Viện KSND nhằm đảm bảo sự vô tư trong quá trình thu thập chứng cứ của Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên, cán bộ điều tra. - Kiểm sát các hoạt động điều tra trong quá trình điều tra vụ án: + Kiểm sát khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi: Để kiểm sát khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi, bắt buộc Kiểm sát viên phải có mặt tại buổi khám nghiệm. Khi kiểm sát khám nghiệm hiện trường, Kiểm sát viên cần chú ý việc đảm bảo các yêu cầu pháp lý của việc khám nghiệm hiện trường như phải có người chứng kiến, các nhà chuyên môn trong lĩnh vực cụ thể để tham gia việc khám nghiệm. Khi phát hiện các dấu vết, vật 13
22. chứng có ý nghĩa đối với vụ án cần thu giữ, Kiểm sát viên phối hợp với Điều tra viên để xác nhận kết quả, đảm bảo tính khách quan cho những gì thu thập được. Kiểm sát viên cũng cần phải bảo đảm những nội dung của buổi khám nghiệm phải được thể hiện đầy đủ trong biên bản khám nghiệm hiện trượng, đảm bảo giá trị pháp lý cho biên bản khám nghiệm. + Kiểm sát hoạt động khám xét, thu giữ, tạm giữ đồ vật tài liệu và kê biên tài sản: Khi kiểm sát hoạt động này, Viện KSND phải bảo đảm các nội dung cơ bản sau: Chỉ khi có căn cứ theo quy định của pháp luật TTHS thì mới được khám xét. Phải đảm bảo mọi cuộc khám xét đều có lệnh của người có thẩm quyền. Khi khám xét phải đảm bảo các trình tự thủ tục theo luật định và phải bảo đảm tôn trọng các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, không được lợi dụng khám xét mà xâm phạm một cách trái pháp luật các quyền, lợi ích đó. Trong trường hợp CQĐT tiến hành khám xét khẩn cấp, nếu qua kiểm tra báo cáo của CQĐT thấy rằng việc khám xét không có căn cứ và không hợp pháp thì Viện KSND yêu cầu CQĐT khắc phục hậu quả ngay, đồng thời ra quyết định huỷ bỏ kết quả khám xét đó. Khi khám xét nếu CQĐT tiến hành tạm giữ các đồ vật tài liệu, cần kiểm tra đảm bảo giữa biên bản và các đồ vật tài liệu tạm giữ phù hợp với nhau. Đối với những đồ vật, tài liệu theo quy định phải niêm phong thì cần xem xét chúng có được niêm phong đúng yêu cầu và dấu niêm phong còn nguyên vẹn hay không. + Kiểm sát hoạt động hỏi cung bị can: Cơ sở pháp lý để Viện KSND thực hiện kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc hỏi cung bị can đó là Bộ luật TTHS năm 2015, Điều 15 Luật Tổ chức Viện KSND năm 2014 và Điều 16 quy chế công tác kiểm sát điều tra. Để kiểm sát hoạt động hỏi cung bị can, Kiểm sát viên có thể trực tiếp tham gia các buổi hỏi cung của Điều tra viên hoặc nghiên cứu biên bản hỏi cung. Kiểm sát hoạt động hỏi cung bị can phải bảo đảm được ba yếu tố, đó là khách quan, trung thực và đúng pháp luật. 14