Luận văn Tổng hợp hình phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Đà Nẵng

Nội dung text: Luận văn Tổng hợp hình phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Đà Nẵng

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHAN ĐÌNH NAM TỔNG HỢP HÌNH PHẠT THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHAN ĐÌNH NAM TỔNG HỢP HÌNH PHẠT THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Chuyên ngành : Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số : 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐỖ ĐỨC HỒNG HÀ HÀ NỘI, năm 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả trong luận văn thạc sĩ Luật học “Tổng hợp hình phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng” là hoàn toàn trung thực và không trùng lắp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Phan Đình Nam
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẪN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TỔNG HỢP HÌNH PHẠT 8 1.1. Các vấn đề lý luận về Tổng hợp hình phạt 8 1.2. Quy định của pháp luật về Tổng hợp hình phạt 16 CHƯƠNG 2. THỰC TIỄN TỔNG HỢP HÌNH PHẠT TẠI THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG 43 2.1. Tổng quan tình hình xét xử các vụ án trên địa bàn thành phố Đà Nẵng 43 2.2. Thực tiễn Tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội 45 2.3. Thực tiễn Tổng hợp hình phạt trong trường hợp có nhiều bản án 52 2.4. Thực tiễn tổng hợp hình phạt trong trường hợp có liên quan đến án treo trên địa bàn thành phố Đà Nẵng 57 2.5. Thực tiễn tổng hợp hình phạt trong trường hợp người chưa thành niên phạm tội trên địa bàn thành phố Đà Nẵng 59 CHƯƠNG 3. CÁC GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN ĐÚNG TỔNG HỢP HÌNH PHẠT 62 3.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về tổng hợp hình phạt 62 3.2. Các giải pháp khác về Tổng hợp hình phạt 66 KẾT LUẬN 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
5. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự HSST : Hình sự sơ thẩm TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao TP : Thành phố TPĐN : Thành phố Đà Nẵng UBND : Ủy ban nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao
6. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng Số liệu về công tác giải quyết, xét xử án hình sự của tòa án 2.1. nhân dân trên địa bàn thành phố Đà Nẵng từ năm 2012 đến 43 năm 2016 Số liệu về các bị cáo phạm nhiều tội trên địa bàn thành phố Đà 2.2. 45 Nẵng từ năm 2012 đến năm 2016 Số liệu về các bị cáo phạm nhiều tội trên địa bàn thành phố Đà 2.3. 52 Nẵng từ năm 2012 đến năm 2016 Số liệu về tổng số bị cáo được hưởng án treo trên địa bàn thành 2.4. 57 phố Đà Nẵng từ năm 2012 đến năm 2016 Số liệu về tổng số bị cáo đã xét xử là người chưa thành niên từ 2.5. 59 năm 2012 đến 2016
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tội phạm là một hiện tượng tiêu cực trong xã hội, nên việc đấu tranh phòng chống tội phạm để bảo vệ lợi ích và duy trì kỉ cương xã hội luôn là một nhiệm vụ quan trọng nhất của mỗi Nhà nước. Để cụ thể hóa, Bộ luật hình sự đã quy định những hành vi nào được coi là nguy hiểm cho xã hội do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hay vô ý xâm phạm các khách thể được pháp luật hình sự bảo vệ là tội phạm. Hình phạt là một dạng điển hình nhất và phổ biến của trách nhiệm hình sự. Hình phạt là chế tài nghiêm khắc nhất của Nhà nước đối với người phạm tội và họ phải gánh chịu hậu quả bất lợi do hành vi phạm tội của mình. Hậu quả đó là hạn chế hoặc tước bỏ quyền và lợi ích của người phạm tội, thậm chí là cả quyền sống của họ. Việc quyết định hình phạt dựa trên tính chất nguy hiểm và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự để đưa ra một hình phạt phù hợp. Thực tế xét xử vụ án hình sự trong những năm qua cho thấy: Có nhiều trường hợp một người thực hiện nhiều hành vi phạm tội nhưng không bị phát hiện và đưa ra xét xử cùng một lúc, mỗi hành vi cấu thành một tội phạm riêng biệt hay một người đang phải chấp hành một bản án mà lại bị xét xử về tội đã phạm trước khi có bản án đó hoặc một người đang phải chấp hành bản án mà phạm tội mới thì để đánh giá toàn diện và đầy đủ tính nguy hiểm cho xã hội của tất cả các tội mà người phạm tội đã thực hiện, Tòa án phải tổng hợp hình phạt của các tội thành hình phạt chung buộc bị cáo phải chấp hành. Đây là một quy định đặc biệt quan trọng trong Luật hình sự. Bộ luật hình sự hiện hành tuy đã có quy định về quy định này nhưng xét về nội dung cũng như kỹ thuật lập pháp của các quy định đó còn chưa hoàn thiện và điều đó đã dẫn đến một số vướng mắc trong quá trình áp dụng. Điều này gây lúng túng và có không ít trường hợp áp dụng còn chưa thống nhất các quy định của BLHS trong hoạt động xét xử của Tòa án các cấp. Bên cạnh đó, Đà Nẵng là một thành phố đang phát triển với tốc độ tăng 1
8. trưởng hàng đầu của Việt Nam, được xếp vào hàng thành phố đáng sống với mặt bằng dân trí cao, người lao động từ các tỉnh khác tập trung về TP Đà Nẵng để làm ăn sinh sống rất đông, nên đây cũng là điều kiện để cho các loại tội phạm nhân cơ hội đó mà phát triển ngày càng có tính tinh vi và nguy hiểm hơn trước. Tình trạng cướp giật, cờ bạc, buôn bán ma túy, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, giết người ngày càng diễn ra phức tạp cùng với sự tinh vi của tội phạm nhằm chống đối với cơ quan thực thi pháp luật. Hiện nay, khoa học luật hình sự trong nước đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về hình phạt, quyết định hình phạt nhưng chủ yếu chỉ đề cập một cách tổng thể và có hệ thống những khía cạnh lý luận chung nhất về hình phạt mà chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu có hệ thống, toàn diện và sâu sắc riêng về tổng hợp hình phạt dưới góc độ lý luận cũng như thực tiễn áp dụng. Trong khi đó, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành các văn bản quan trọng về cải cách tư pháp như: Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về "Một số nhiệm vụ trong tâm công tác tư pháp trong thời gian tới", Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 25/4/2005 của Bộ Chính trị về "Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020". Đặc biệt, trong Nghị quyết số 49- NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về "Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020" đã xác định: "Sớm hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến lĩnh vực tư pháp, phù hợp mục tiêu của chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Coi trọng việc hoàn thiện chính sách hình sự và thủ tục tố tụng tư pháp, đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong việc xử lý người phạm tội" [8]. Việc Tổng hợp hình phạt cũng là một nội dung quan trọng trong công tác hoàn thiện pháp luật để răn đe và đấu tranh phòng ngừa tội phạm có hiệu quả hơn. Như vậy, cần có những nghiên cứu các quy định của pháp luật hiện hành về Tổng hợp hình phạt để làm sáng tỏ về mặt khoa học và đưa ra giải pháp hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả của việc áp dụng Tổng hợp hình phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam nói chung và từ thực tiễn trên địa bàn TP Đà Nẵng nói riêng không chỉ có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và pháp lý quan trọng mà còn là lý do luận chứng cho sự cần thiết để tác giả lựa 2
9. chọn đề tài "Tổng hợp hình phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng" làm luận văn thạc sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Trong những năm qua, đã có nhiều công trình nghiên cứu về quy định Tổng hợp hình phạt ở nhiều phương diện, phạm vi khác nhau để làm sáng tỏ các vấn đề mang tính lý luận, thực tiễn và đã được công bố trong các công trình khoa học, giáo trình giảng dạy, bài viết trên các tạp chí và sách chuyên khảo như: Ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật học có các đề tài luận văn thạc sĩ luật học như: Luận văn thạc sĩ luật học, trường Đại học Luật Hà Nội của tác giả Trần Văn Sơn "Quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam", 1996. Luận văn Thạc sĩ luật học, Viện Nhà nước và pháp luật của tác giả Hoàng Chí Kiên "Quyết định hình phạt trong trường hợp đặc biệt", 2004 . Bên cạnh đó, về giáo trình, sách chuyên khảo, bình luận có các công trình sau: Giáo trình Luật hình sự phần chung, nhà xuất bản Công an nhân dân, 2001 và giáo trình Luật hình sự phần các tội phạm, Nhà xuất bản Công an nhân dân, 2002 của GS.TS Võ Khánh Vinh. Hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, của PGS.TS Nguyễn Ngọc Hòa, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995. Tội phạm học, Luật hình sự và Tố tụng hình sự Việt Nam, của GS.TS Võ Khánh Vinh, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995. Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (phần chung), của TS Uông Chu Lưu và ThS. Trần Văn Sơn, Nhà xuất bản giáo dục, Hà Nội, 1997. Dương Tuyết Miên, Định tội danh và quyết định hình phạt, Nhà xuất bản Lao động và xã hội, Hà Nội, 2006; Đinh Văn Quế, Bình luận khoa học BLHS Việt Nam năm 1999 (phần chung), Nhà xuất bản thành phố Hồ Chí Minh, 2000; v.v Ngoài ra, một số tác giả cũng đã công bố những bài báo khoa học có đề cập đến hình phạt như: Đinh Văn Quế, "Tổng hợp hình phạt của nhiều bản án", Tạp chí Tòa án nhân dân, số 11, 2004; Đinh Văn Quế, "Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội", Tạp chí kiểm sát, số 6, 2007; Đinh Thị Chiến, "Điều 50, 51 có mâu thuẫn với điều 33 BLHS hay không", Đặc san khoa học pháp lý, số 4, 2000; Đỗ Văn Chỉnh, "Về việc Tổng hợp hình phạt", Tạp chí Tòa 3
10. án, số 1, 2004; Nguyễn Ngọc Hòa, "Trường hợp phạm nhiều luật trong luật hình sự", Tạp chí Luật học, số 1, 2003; Phạm Hồng Hải, "Một số điểm mới cơ bản trong phần chung BLHS năm 1999", Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 6, 2000; Phạm Văn Thiệu, "Tổng hợp hình phạt của nhiều bản án", Tạp chí Tòa án, số 3, 2008; Phạm Mạnh Hùng, "Vấn đề người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự", Tạp chí Kiểm sát, số 4, 1999; Trần Văn Dũng, "Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội", Tạp chí Luật học, số 5, 2002; Trần Văn Đệ, "Quyết định hình phạt đối với trường hợp phạm nhiều tội", Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 1, 2003; GS.TS Võ Khánh Vinh và Lê Văn Đệ, "Tổng hợp thực tế về phạm nhiều tội - Một hình thức biểu hiện của chế định phạm nhiều tội", Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 12, 1999; ThS. Phạm Mạnh Hùng, "Hoàn thiện các quy định của BLHS về hệ thống hình phạt và quyết định hình phạt", Tạp chí Kiểm sát, số 4, 2001 v.v Trên cơ sở nghiên cứu cho thấy, quy định Tổng hợp hình phạt chưa được quan tâm nghiên cứu đúng mức, quy định này chủ yếu được nằm trong nội dung hình phạt và quyết định hình phạt - đó là một nội dung nhỏ trong của các sách giáo trình, sách chuyên khảo mà không có một cuốn giáo trình, chuyên khảo, bình luận chuyên biệt về quy định này. Quy định Tổng hợp hình phạt được nghiên cứu riêng chủ yếu qua các bài báo của các nhà khoa học. Mặt khác, chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu về đề tài: Tổng hợp hình phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng. Do vậy, quy định Tổng hợp hình phạt cần được quan tâm hơn nữa trong công tác nghiên cứu khoa học, để hoàn thiện quy định này nhằm góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm trong giai đoạn hiện nay trên cả nước nói chung và trên địa bàn t/p Đà Nẵng nói riêng. Như vậy, tình hình nghiên cứu trên đây lại một lần nữa cho phép khẳng định việc nghiên cứu đề tài "Tổng hợp hình phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng" là đòi hỏi khách quan, cấp thiết, vừa có tính lý luận, vừa có tính thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của luận văn là nghiên cứu các quy định của pháp luật về Tổng 4
11. hợp hình phạt dưới khía cạnh lập pháp hình sự và áp dụng chúng trong thực tiễn trên địa bàn t/p Đà Nẵng, từ đó luận văn đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định về tổng hợp hình phạt trong Luật hình sự Việt Nam, cũng như đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả của tổng hợp hình phạt này trong thực tiễn áp dụng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, tác giả luận văn đặt cho mình các nhiệm vụ nghiên cứu chính sau đây: Một là, làm rõ hơn những vấn đề lý luận về Tổng hợp hình phạt; Hai là, nghiên cứu quy định Tổng hợp hình phạt trong lịch sử pháp luật hình sự từ năm 1945 đến nay để thấy được quá trình hình thành và phát triển của quy định, qua đó thấy được chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước ta đối với quy định này; Ba là, nghiên cứu một số trường hợp Tổng hợp hình phạt cụ thể và xem xét đến thực tiễn áp dụng trên địa bàn t/p Đà Nẵng để trên cơ sở đó đưa ra những kiến nghị, đề xuất nhằm hoàn thiện những quy định về Tổng hợp hình phạt cũng như những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng trong thực tiễn. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là tình hình Tổng hợp hình phạt 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về tổng hợp hình phạt dưới góc độ pháp lý hình sự trong thực tiễn xét xử của Tòa án các cấp trên địa bàn t/p Đà Nẵng, thông qua khảo sát thực tiễn từ năm 2012 đến năm 2016 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Cơ sở phương pháp luận của đề tài luận văn là luận điểm của triết học Mác - Lênin về chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và nhà nước ta về xây dựng nhà nước pháp quyền, về chính sách hình sự, về vấn đề cải cách tư 5
12. pháp được thể hiện trong các nghị quyết đại hội Đảng VIII, IX, X và các Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 26/5/2005 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 của Bộ Chính trị. 5.1. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn đã sử dụng các phương pháp cụ thể và đặc thù của khoa học luật hình sự như: Phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh và phương pháp lịch sử. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng về phương diện lý luận và thực tiễn áp dụng vì công trình này đã giải quyết một số vấn đề về lý luận và thực tiễn liên quan tới quy định Tổng hợp hình phạt trong Luật hình sự Việt Nam. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Một là, xây dựng khái niệm Tổng hợp hình phạt và phân tích các nguyên tắc tổng hợp hình phạt. Phân tích, làm rõ các vấn đề liên quan đến quy định tổng hợp hình phạt theo Luật hình sự Việt Nam; Hai là, nghiên cứu chỉ ra những đặc điểm chủ yếu của quá trình hình thành và phát triển của quy định Tổng hợp hình phạt trong Luật hình sự Việt Nam từ năm 1945 cho đến nay; Ba là, nghiên cứu, phân tích các trường hợp Tổng hợp hình phạt, tổng hợp các quan điểm của các nhà khoa học và tình hình áp dụng của Tòa án các cấp trên địa bàn t/p Đà Nẵng; Bốn là, phân tích sự cần thiết phải hoàn thiện các quy định về Tổng hợp hình phạt trong Luật hình sự Việt Nam hiện nay và chỉ ra những phương hướng, đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật và nâng cao chất lượng hoạt động tổng hợp hình phạt trong BLHS Việt Nam hiện nay. Với những điểm mới trên, hy vọng luận văn sẽ là một tài liệu tham khảo bổ ích và cần thiết không chỉ cho những người quan tâm đến vấn đề tổng hợp hình phạt mà còn đối với những người thực thi pháp luật nói chung, và cơ quan xét xử nói riêng, góp phần vào việc nghiên cứu những cơ sở khoa học và thực tiễn để sửa đổi, 6
13. bổ sung hoàn thiện BLHS. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật hình sự Việt Nam về Tổng hợp hình phạt. Chương 2: Thực tiễn Tổng hợp hình phạt tại thành phố Đà Nẵng. Chương 3: Các giải pháp bảo đảm thực hiện đúng Tổng hợp hình phạt. 7
14. CHƯƠNG 1 NHỮNG VẪN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TỔNG HỢP HÌNH PHẠT 1.1. Các vấn đề lý luận về Tổng hợp hình phạt 1.1.1. Khái niệm Tổng hợp hình phạt Theo nguyên tắc của Luật hình sự thì một người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội và được BLHS quy định là tội phạm thì phải chịu hình phạt. Theo điều 45 BLHS quy định: "Khi quyết định hình phạt, Tòa án căn cứ vào quy định của BLHS, cân nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự" [30]. Đây là trường hợp người phạm một tội được quy định trong BLHS. Tuy nhiên, nhiều trường hợp, người phạm tội phạm nhiều tội tương ứng với việc tuyên nhiều hình phạt. Về mặt lý luận cũng như thực tiễn xét xử cho thấy, không phải người phạm nhiều tội nào cũng bị phát hiện và đem ra xét xử cùng một lúc. Có trường hợp một người thực hiện nhiều hành vi phạm tội bị phát hiện, được đưa ra xét xử cùng một lần và bị Tòa án tuyên nhiều hình phạt (trường hợp phạm nhiều tội). Tuy nhiên, cũng có trường hợp bị cáo đang chấp hành một bản án lại bị đem ra xét xử về một tội mà người đó đã phạm trước hoặc sau khi có bản án đang chấp hành (trường hợp có nhiều bản án). Trong các trường hợp trên, người bị kết án sẽ phải chịu nhiều hình phạt tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm của các hành vi phạm tội. Hình phạt người bị kết án phải chấp hành có thể cùng loại nhưng cũng có thể khác loại. Có loại hình phạt có thể quy về cùng loại nhưng cũng có trường hợp bị cáo phải chấp hành đồng thời nhiều hình phạt. Để đánh giá toàn diện về nhân thân người phạm tội cũng như thể hiện đầy đủ nhất thái độ của Nhà nước đối với họ, khi xét xử Tòa án phải tổng hợp tất cả các hình phạt đã tuyên thành hình phạt chung. Mặt khác, việc tổng hợp hình phạt sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan thi hành án khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Trong BLHS Việt Nam năm 1999 có bốn trường hợp khi xét xử Tòa án phải tổng hợp hình phạt. Đó là: 8
15. * Tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội (điều 50) Theo điều 50 BLHS quy định: "Khi xét xử cùng một lần một người phạm nhiều tội, Tòa án quyết định hình phạt đối với từng tội, sau đó tổng hợp hình phạt theo quy định" [30]. Như vậy, tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội là trường hợp khi xét xử, Tòa án kết án bị cáo phạm từ hai tội trở lên và khi quyết định hình phạt Tòa án phải quyết định hình phạt đối với từng tội, sau đó mới quyết định hình phạt chung đối với các tội đó và buộc bị cáo phải chấp hành. Những nguyên tắc để quyết định hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội do điều 50 BLHS quy định được áp dụng khi có những điều kiện sau: Thứ nhất, người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là có lỗi trong việc thực hiện 2 tội phạm trở lên. Thứ hai, những tội phạm đó do những điều luật khác nhau (các khoản khác nhau của một điều luật) của phần các tội phạm của Bộ luật hình sự quy định. Thứ ba, đối với các tội đã được thực hiện chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự và việc ban hành đại xá không ảnh hưởng đến việc áp dụng hình phạt. Thứ tư, người phạm tội chưa bị kết án về một trong những tội do họ đã thực hiện " [52, tr.421]. Như vậy, việc quyết định hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội được thực hiện khi người phạm tội phạm đã phạm hai hay nhiều tội phạm. Tòa án sẽ quyết định hình phạt hình phạt chính và hình phạt bổ sung (nếu có) cho mỗi tội phạm theo quy định về quyết định hình phạt, sau đó tổng hợp thành hình phạt chung theo quy định riêng đối với trường hợp phạm nhiều tội. Để Tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội thì ta phải hiểu thế nào là "phạm nhiều tội". Mặc dù khái niệm "phạm nhiều tội" chưa được đề cập ở bất cứ BLHS nào của Việt Nam, song khái niệm này đã được đề cập nhiều trong khoa học luật hình sự. Việc làm rõ khái niệm "phạm nhiều tội" thể hiện bản chất của việc áp dụng điều 50 BLHS. Do vậy, việc tìm hiểu khái niệm "phạm nhiều tội" là cần thiết. Trong các giai đoạn lịch sử, khoa học luật hình sự đều thừa nhận có hai trường hợp phạm nhiều tội, đó là: Trường hợp thứ nhất, trường hợp người phạm tội thực hiện nhiều hành vi khác 9
16. nhau, mỗi hành vi cấu thành tội phạm một tội trong phần tội phạm của BLHS. Trường hợp thứ hai, trường hợp một hành vi phạm tội thỏa mãn đồng thời nhiều cấu thành tội phạm cụ thể khác nhau, gồm có các trường hợp sau: - Một hành vi phạm tội đồng thời thỏa mãn dấu hiệu của hai cấu thành tội phạm cụ thể khác nhau. - Một hành vi phạm tội vừa thỏa mãn một cấu thành tội phạm cụ thể vừa thỏa mãn cấu thành tội phạm của hành vi đồng phạm của một tội cụ thể khác. Ví dụ: Bị cáo A là nhân viên chi cục Hải quan nhận tiền của B để B buôn lậu hàng hóa với số lượng lớn. Trong trường hợp này, hành vi của bị cáo không chỉ thỏa mãn cấu thành tội phạm của tội nhận hối lộ (điều 279) mà còn thỏa mãn dấu hiệu hành vi đồng phạm của tội buôn lậu (điều 153). Nói chung và đối với thực tiễn áp dụng pháp luật nói riêng thì cần phân biệt trường hợp phạm nhiều tội với tội kéo dài, tội liên tục và phạm tội nhiều lần. Tội kéo dài là trường hợp về bản chất hành vi phạm tội kéo dài từ lúc bắt đầu được thực hiện và chỉ kết thúc khi tội phạm bị phát hiện bắt giữ hoặc người phạm tội chủ động kết thúc việc phạm tội đó. Tội liên tục là trường hợp người phạm tội thực hiện liên tục nhiều hành động phạm tội cùng tính chất đối với cùng một đối tượng và vì vậy chỉ cấu thành một tội phạm. Phạm tội nhiều lần là trường hợp người phạm tội thực hiện nhiều hành vi phạm tội cùng tính chất và cùng xâm phạm một khách thể và các hành vi có sự cách nhau một khoảng thời gian nhất định. Đồng thời cũng cần phân biệt phạm nhiều tội với trường hợp một hành vi vừa thỏa mãn cấu thành tội phạm của một tội cụ thể, vừa thỏa mãn tình tiết tăng nặng định khung của tội phạm khác. Ví dụ 1: Hành vi hành hung để tẩu thoát sau khi cướp giật tài sản đã gây thương tích cho người chủ tài sản. Trong trường hợp này, hành vi hành hung để tẩu thoát có dấu hiệu của tội Cố ý gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho người khác theo điều 104, vừa thỏa mãn tình tiết tăng nặng tại điểm đ khoản 2 điều 136 tội Cướp giật tài sản. Việc xác định "phạm nhiều tội" mang nhiều ý nghĩa trong việc định tội danh, quyết định hình phạt và tổng hợp hình phạt. Nếu không phân biệt được người phạm tội phạm một tội hay nhiều tội thì sẽ dẫn đến định tội danh sai, định tội danh sai dẫn đến quyết định hình phạt sai, quyết định hình phạt sai dẫn đến tổng hợp hình phạt 10
17. sai. Vì vậy, khi quyết định hình phạt Tòa án cần chú ý đến trường hợp này để tránh những sai sót đáng tiếc có thể xảy ra. Tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội là trường hợp trước khi tổng hợp và quyết định hình phạt chung cho các tội thì Tòa án phải quyết định hình phạt cho từng tội theo quy định của pháp luật hình sự. Việc tổng hợp này có ý nghĩa sau: Một là, việc tuyên hình phạt cho từng tội theo nguyên tắc của luật hình sự đảm bảo cho hình phạt được tuyên tương xứng với từng tội bị cáo đã thực hiện. Do vậy, việc tổng hợp hình phạt thành hình phạt chung thì hình phạt đó là hình phạt xứng đáng mà bị cáo phải chấp hành nhằm đảm bảo được mục đích của hình phạt. Hai là, việc quyết định hình phạt cho từng tội là tiền đề để tổng hợp hình phạt. Có thể nói, việc quyết định hình phạt cho từng tội đúng là nền tảng, là cơ sở để Tòa án tổng hợp đúng. Ba là, việc quyết định hình phạt cho từng tội giúp quá trình phát hiện sai sót (nếu có) của Tòa án cấp trên khi xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm. Bên cạnh đó, nó cũng là cơ sở để xem xét việc áp dụng các chế định khác như chế định Tái phạm, Tái phạm nguy hiểm trong các bản án, quyết định của Tòa án. Điều này, là cơ sở cho việc tổng kết thực tiễn của Tòa cấp trên, qua đó Tòa án cấp trên có hướng dẫn, chỉ đạo kịp thời áp dụng thống nhất các quy định pháp luật đối với Tòa cấp dưới. Như trên đã phân tích, việc tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội là việc trước khi tuyên hình phạt chung, Tòa án phải tuyên hình phạt riêng cho từng tội. Hình phạt chung không được vượt quá giới hạn luật quy định đối với từng loại hình phạt theo quy định của điều 50 BLHS. Hình phạt chung này mang tính chất đánh giá khách quan, toàn diện và đầy đủ đối với tất cả các tội mà bị cáo đã thực hiện nên mức phạt phải tương xứng với toàn bộ các tội mà bị cáo đã phạm. Do vậy, để đạt được mục đích chung của hình phạt, việc tổng hợp hình phạt chung phải được tổng hợp khách quan, đầy đủ, đúng quy định của pháp luật. * Tổng hợp hình phạt trong trường hợp có nhiều bản án (điều 51) Tổng hợp hình phạt trong trường hợp một người phạm nhiều tội, trong nhiều trường hợp các tội này đều cùng được phát hiện và đưa ra xét xử cùng một thời điểm, tuy nhiên cũng có nhiều trường hợp tội phạm được phát hiện và đưa ra xét xử 11
18. ở những thời điểm khác nhau. Trong trường hợp tội phạm được đưa ra xét xử ở những thời điểm khác nhau thì có ba dạng: - Dạng thứ nhất, người phạm tội đang chấp hành hình phạt của bản án có hiệu lực pháp luật thì họ bị đưa ra xét xử về một tội đã phạm trước khi có bản án này; - Dạng thứ hai: Người phạm tội đang chấp hành một bản án có hiệu lực pháp luật lại phạm tội mới và bị đem ra xét xử; - Dạng thứ ba: Người phạm tội được kết án bằng nhiều bản án có hiệu lực pháp luật nhưng các bản án này chưa được tổng hợp. Các dạng nói trên là nội dung của vấn đề tổng hợp hình phạt của nhiều bản án được quy định của pháp luật hình sự. Như vậy, tổng hợp hình phạt của nhiều bản án là việc Tòa án quyết định cho người phạm tội một hình phạt chung trong trường hợp người đó bị tuyên nhiều hình phạt trong nhiều bản án khác nhau. Khi tổng hợp hình phạt của nhiều bản án, Tòa án phải quyết định hình phạt chung cho bị cáo dựa trên cơ sở các bản án có khác nhau. Vì vậy, trong trường hợp này, để tuyên hình phạt cho từng bản án cụ thể, Tòa án vẫn phải tuân thủ các quy định chung về quyết định hình phạt theo BLHS, đồng thời khi quyết định hình phạt, Tòa án còn phải áp dụng các quy định riêng cho trường hợp này được quy định tại điều 51 BLHS. * Tổng hợp hình phạt trong trường hợp có liên quan đến án treo (điều 60) Án treo là một chế định đặc biệt trong luật hình sự. Trong lịch sử lập pháp hình sự nước ta, chế định án treo xuất hiện khá sớm và dần được hoàn thiện. Về bản chất pháp lý thì "Án treo là miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện". Theo quy định tại điều 60 BLHS quy định tại khoản 1 và 5 thì: Khi xử phạt tù không quá 3 năm, căn cứ vào nhân thân của người phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, nếu xét thấy không cần phải bắt chấp hành hình phạt tù, thì Tòa án cho hưởng án treo và ấn định thời gian thử thách từ 1 năm đến 5 năm. Đối với người được hưởng án treo mà phạm tội mới trong thời gian thử thách, thì Tòa án quyết định buộc phải chấp hành hình phạt của bản án trước và tổng hợp với hình phạt của bản án mới theo quy định tại điều 51 của bộ luật này. 12
19. * Tổng hợp hình phạt trong trường hợp người chưa thành niên phạm tội (điều 75) Người chưa thành niên phạm tội là người chưa đủ 18 tuổi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà BLHS quy định đó là tội phạm. Theo quy định tại điều 12 BLHS về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thì chỉ những người chưa thành niên đủ 14 tuổi trở lên mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Người chưa thành niên là một chủ thể đặc biệt, vì vậy việc quyết định hình phạt nói chung và tổng hợp hình phạt nói riêng đối với người chưa thành niên cũng là một trường hợp đặc biệt. Tính chất đặc biệt ở chỗ, ngoài việc phải tuân thủ các quy định chung khi quyết định hình phạt hay tổng hợp hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội, Tòa án còn phải căn cứ vào các quy định trong chương X Bộ luật hình sự. Khi quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội, Tòa án phải tuân thủ nguyên tắc được quy định tại điều 69 BLHS. Cụ thể: “Việc xử lý hành vi phạm tội của người chưa thành niên chủ yếu nhằm giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội”. Đối với trường hợp người chưa thành niên phạm tội, việc tổng hợp hình phạt được quy định tại điều 75 Bộ luật hình sự, 1.1.2. Nguyên tắc Tổng hợp hình phạt 1.1.2.1. Nguyên tắc cộng hình phạt Theo nguyên tắc cộng hình phạt thì có hai trường hợp, đó là: Nguyên tắc cộng toàn bộ và nguyên tắc cộng một phần. a. Nguyên tắc cộng toàn bộ là nguyên tắc cho phép cộng toàn bộ các hình phạt thành hình phạt chung. Nguyên tắc này được áp dụng khi có thể và cần thiết phải cộng toàn bộ các hình phạt với nhau (hình phạt chung sau khi đã cộng không vượt giới hạn mà luật cho phép đối với loại hình phạt đó). b. Nguyên tắc cộng một phần là nguyên tắc cho phép cộng hình phạt cao nhất với một phần hình phạt còn lại thành hình phạt chung. Nguyên tắc này được áp dụng khi, không thể cộng toàn bộ được vì mới cộng một phần với hình phạt nặng nhất đã đạt mức tối đa cho phép của loại hình phạt này. Ví dụ: A bị Toà án tuyên phạt 20 năm tù về tội Cướp tài sản theo khoản 3 điều 133 BLHS, 15 năm tù về tội Cướp giật tài sản theo khoản 4 điều 136. Trong trường hợp này, hình phạt chung mà bị cáo A phải chấp hành là 30 năm tù. Tổng cộng hình 13
20. phạt đúng ra A phải chịu mức tù là 35 năm, nhưng theo quy định của BLHS thì hình phạt chung không được quá 30 năm nên Toà án chỉ có thể cộng 20 năm tù của tội Cướp tài sản với 10 năm tù của tội Cướp giật tài sản thì đã đạt mức tối đa cho phép là 30 năm (điểm a khoản 1 điều 50 BLHS) 1.1.2.2. Nguyên tắc thu hút hình phạt Theo nguyên tắc thu hút, hình phạt chung là hình phạt nặng nhất trong số các hình phạt đã tuyên. Nguyên tắc này được áp dụng trong trường hợp không thể cộng hết các hình phạt lại với nhau, do có một trong các hình phạt đã tuyên là hình phạt nặng nhất trong hệ thống hình phạt, hay do các hình phạt không thể cùng chấp hành. Ví dụ: Bị cáo B phạm tội Hiếp dâm và tội Giết người. Toà án tuyên tử hình đối với tội Giết người và 10 năm tù với tội Hiếp dâm. Hình phạt chung trong trường hợp này là tử hình. Ví dụ khác: Bị cáo C phạm tội Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khoẻ của người khác và tội huỷ hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản. Toà án tuyên hình phạt tù chung thân đối với tội “Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khoẻ của người khác” và 5 năm tù với tội “Huỷ hoại hoặc Cố ý làm hư hỏng tài sản”. Trong trường hợp này, hình phạt chung là tù chung thân. (điểm c khoản 1 điều 50 BLHS). 1.1.2.3 Nguyên tắc cùng tồn tại Nguyên tắc cùng tồn tại được áp dụng khi không áp dụng được hai nguyên tắc trên. Tổng hợp hình phạt theo nguyên tắc này sẽ không có hình phạt chung cho tất cả các tội mà chỉ có việc phải chấp hành đồng thời các hình phạt. Ví dụ: Bị cáo D phạm tội Buôn lậu và tội Chống người thi hành công vụ. Toà án tuyên phạt 50 triệu đồng về tội “Buôn lậu” và phạt 3 năm tù về “tội Chống người thi hành công vụ”. Trường hợp này bị cáo phải chấp hành đồng thời cả hai hình phạt trên. Tóm lại, tổng hợp hình phạt là một trường hợp đặc biệt của hoạt động quyết định hình phạt. Khi tổng hợp hình phạt, Toà án trước hết phải áp dụng các quy định chung đối với quyết định hình phạt sau đó còn phải áp dụng quy định riêng đối với trường hợp này theo quy định của pháp luật. Việc tổng hợp hình phạt phải tuân thủ những nguyên tắc và cách thức nhất định. Theo pháp luật hiện hành, có ba nguyên tắc tổng hợp hình phạt đối với trường hợp phạm nhiều tội. Đó là các nguyên tắc: Nguyên tắc thu hút, nguyên tắc cộng hình phạt, nguyên tắc cùng tồn tại. Mỗi 14