Luận văn Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ thực tiễn tỉnh Sóc Trăng

Nội dung text: Luận văn Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ thực tiễn tỉnh Sóc Trăng

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI   VÕ ANH THẢO TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI TỪ THỰC TIỄN TỈNH SÓC TRĂNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ Hà Nội, năm 2021
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI   VÕ ANH THẢO TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI TỪ THỰC TIỄN TỈNH SÓC TRĂNG Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 8.38.01.04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HOA Hà Nội, năm 2021
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực, chưa được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu khác. Tác giả Võ Anh Thảo
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI 7 1.1 Khái niệm, đặc điểm của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi 7 1.2 Các dấu hiệu pháp lý của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi 9 1.3 Phân biệt Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với một số tội phạm khác mà nạn nhân là người dưới 16 tuổi 28 Chương 2: THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI TẠI TỈNH SÓC TRĂNG VÀ KIẾN NGHỊ 42 2.1 Tổng quan áp dụng pháp luật hình sự về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại tỉnh Sóc Trăng 42 2.2 Kiến nghị các giải pháp bảo đảm áp dụng đúng pháp luật hình sự về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi 64 KẾT LUẬN 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO 80
5. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật Hình sự BLHS 1999 Bộ luật Hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 BLHS 2015 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 CQĐT Cơ quan điều tra CTTP Cấu thành tội phạm TA Tòa án TAND Tòa án nhân dân TANDTC Tòa án nhân dân tối cao TNHS Trách nhiệm hình sự VKSND Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao QĐHP Quyết định hình phạt
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực hiện tư tưởng của Người, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm, chú trọng kiện toàn hệ thống pháp luật, chính sách về bảo vệ, chăm sóc trẻ em. Đặc biệt, Luật Trẻ em có hiệu lực từ ngày 1-6-2017 đã cụ thể hóa nhiều quan điểm tiến bộ, góp phần tăng cường công tác giáo dục, bảo vệ trẻ em. Chính sự vào cuộc đồng bộ, toàn diện nên công tác bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em của Việt Nam đã đạt được những kết quả quan trọng. Tại khoản 1 Điều 37 quy định: “Trẻ em được nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia vào các vấn đề về trẻ em. Nghiêm cấm xâm hại, hành hạ, ngược đãi, bỏ mặc, lạm dụng, bốc lột sức lao động và những hành vi khác xâm phạm quyền trẻ em”. Do trẻ em chưa phát triển đầy đủ về thể chất, tâm sinh lý, chưa có khả năng nhận thức một cách cơ bản và tự bảo vệ mình nên ở độ tuổi này rất dễ tổn thương về mọi mặt và tại Điều 20 Hiến pháp năm 2013 quy định: “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khỏe, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm”[44] . Hành vi xâm hại tình dục trẻ em ngoài việc bị tổn thương sức khỏe, nó còn xâm hại đến danh dự, nhân phẩm trẻ em, ảnh hưởng xấu đến sự phát triển lành mạnh của các em sau này. Vì vậy, quyền được tôn trọng và bảo vệ của trẻ em tránh mọi sự xâm hại có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, mọi hành vi xâm hại đến trẻ em đều cần phải được phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh với các hình phạt nghiêm khắc hơn. Trong những năm qua tình hình tội phạm diễn biến rất phức tạp trên cả nước nói chung và trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng, ngày càng có chiều hướng gia tăng. Đặc biệt, nhóm tội xâm hại liên quan đến trẻ em ngày càng phức tạp về 1
7. hành vi. Tội phạm hiếp dâm người dưới 16 tuổi không phải là tội danh mới mà là sửa đổi về tên tội so với quy định của Bộ luật Hình sự năm 1999 (trước đây). Trải qua quá trình thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm về tình dục nói chung và các hành vi phạm Tội hiếp dâm nói riêng. Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015 có nhiều sửa đổi phù hợp và đáp ứng nhu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm trong thời kỳ mới. Tội phạm liên quan đến tình dục bao gồm nhiều loại khác nhau nhưng chung quy lại đều xâm hại đến các khách thể mà BLHS bảo vệ. Tuy nhiên, để đánh giá hiểu đúng bản chất của từng loại tội phạm có sự khác nhau. Trong thực tiễn, để làm sáng tỏ tội danh liên quan đến Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi còn nhiều tranh cãi, gây khó khăn cho việc áp dụng pháp luật. Trong bối cảnh phức tạp của tình hình tội phạm hiện nay, các cơ quan tiến hành tố tụng nhìn chung đã áp dụng pháp luật một cách đúng đắn có hiệu quả, đáp ứng được yêu cầu của công cuộc đấu tranh phòng chống nhiều loại tội phạm, góp phần làm ổn định tình hình chính trị địa phương. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt làm được trong thời gian qua, hoạt động điều tra, truy tố, xét xử các vụ án vẫn còn những hạn chế bất cập như trong việc định khung hình phạt và quyết định hình phạt (QĐHP) cũng chưa chính xác, dẫn đến tình trạng án bị hủy, sửa. Những bất cập, hạn chế đó do nhiều nguyên nhân khác nhau trong đó việc nhận thức pháp luật giữa các cơ quan tiến hành tố tụng khác nhau. Ngày 01 tháng 10 năm 2019, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao ban hành Nghị quyết số 06/2019/NQ-HĐTP về hướng dẫn áp dụng một số quy định tại các Điều 141,142, 143, 144, 145, 146, 147 của Bộ luật Hình sự và việc xét xử vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi đã phần nào góp phần hạn chế việc định tội danh sai trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử nhóm tội phạm xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi [42] . 2
8. Vì vậy, việc nghiên cứu các vấn đề liên quan đến tội phạm hiếp dâm người dưới 16 tuổi nhằm có sự thống nhất trong nhận thức các quy định của pháp luật, phân tích thực tiễn xét xử trên cơ sở đó đề xuất hoàn thiện pháp luật nâng cao hiệu quả xét xử các vụ án có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng. Vì vậy, tác giả quyết định chọn đề tài: “Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ thực tiễn tỉnh Sóc Trăng” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Hiện nay có nhiều các công trình nguyên cứu về nhóm tội phạm xâm phạm tình dục người dưới 18 tuổi. Về các công trình là Sách chuyên khảo có: - Số chuyên đề về Bộ luật Hình sự năm 1999 của Tạp chí Dân chủ và pháp luật, Bộ Tư pháp, xuất bản tháng 3 năm 2000. - Sách 500 bài tập Định tội danh của GS. TSKH Lê Cảm và TS. GVC Trịnh Quốc Toản, Đại học Quốc gia Hà Nội, NXB Đại học Quốc gia năm 2012. Về các công trình là Giáo trình, tài liệu giảng dạy ở các cơ sở đào tạo Luật học có liên quan đến tội phạm này: - Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam của Khoa Luật Đại học Quốc gia HN do PGS. TS Nguyễn Ngọc Chí (chủ biên), NXB Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2014; - Bình luận khoa học chuyên sâu Bộ luật Hình sự năm 1999 (Tập I),Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người của tác giả Đinh Văn Quế, NXB Tư pháp năm 2006; Các công trình là Luận án, Luận văn có: - Các tội xâm hại tình dục trẻ em – Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và nghiên cứu so sánh với một số nước của tác giả Hồ Thị Nhung (2014). Luận văn thạc sỹ luật học của Khoa Luật, Đại học Quốc Gia Hà Nội - Bảo vệ quyền trẻ em bằng pháp luật hình sự Việt Nam của tác giả Tạ Thị Thu Thảo, Khóa luận tốt nghiệp năm 2013, Khoa Luật, Đại học Quốc Gia Hà Nội. 3
9. - Tạp chí Tòa án của Tòa án nhân dân Tối cao, Tạp chí Kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân Tối cao, Tạp chí Luật học, Tạp chí Nghề luật đều có những bài báo, bài viết, bài tham luận trình bày về nhóm tội xâm phạm tình dục trẻ em nói chung và Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói riêng. Từ những công trình nghiên cứu này không những đã chỉ ra cơ sở lý luận về cấu thành tội phạm của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi mà còn nêu rõ nhiều vấn đề pháp lý liên quan đến khái niệm “Trẻ em” trong cấu thành cơ bản; làm rõ khái niệm “người chưa thành niên” là như thế nào; làm rõ khách thể bị xâm hại; phân tích rõ các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự ra sao. Đồng thời, có các công trình nghiên cứu về lý luận và thực tiễn đối với các tội phạm xâm phạm tình dục trẻ em. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu còn nhiều nội dung xung đột hoặc chưa đồng nhất trong các luật chuyên ngành; sự phát triển của xã hội ngày càng cao dẫn đến việc xuất hiện nhiều hình thái tội phạm mới phát sinh đối với nhóm tội này mà chưa được đề cập tới, chưa có một công trình nghiên cứu sâu từ chính hoạt động thực tiễn trong việc phát hiện, điều tra, truy tố và xét xử đối với tội danh hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Đặc biệt trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng chưa có tác giả nào nghiên cứu về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi để chỉ ra những bất cập, hạn chế. Do vậy, tác giả của luận văn chọn đề tài “Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ thực tiễn tỉnh Sóc Trăng ” để có giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động điều tra, truy tố và xét xử Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trong các vụ án trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, phân tích thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi đối với người phạm tội trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng, luận văn đề xuất hoàn thiện pháp luật về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trong Bộ luật Hình sự Việt Nam. 4
10. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài là Để đạt được mục đích nghiên cứu luận văn có nhiệm vụ: Phân tích khái niệm và các căn cứ pháp lý của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi; Phân tích các yếu tố cấu thành Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi; Phân tích hình phạt đối với người phạm Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi; Phân tích thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử người phạm Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng. Đề xuất hoàn thiện quá trình điều tra, truy tố và xét xử người phạm tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi được quy định tại Điều 142 của BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các quan điểm, quy định của pháp luật và thực tiễn quyết định hình phạt về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi theo pháp luật hình sự Việt Nam trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài luận văn được nghiên cứu trong phạm vi Bộ luật Hình sự 1999, được sửa đổi bổ sung năm 2009, Bộ luật Hình sự 2015, được sửa đổi bổ sung năm 2017 và các văn bản pháp luật có liên quan. Từ đó đối chiếu với thực tiễn xét xử các vụ án hình sự được thu thập trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng. Luận văn không hướng tới việc so sánh pháp luật hình sự đối với các nước. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu có hiệu quả đề tài, tác giả sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp và bình luận án xuyên suốt quá trình nghiên cứu. Qua đó phân tích các quy định của pháp luật hình sự hiện hành về các vấn đề liên quan đến tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại Điều 142 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017) và các văn bản pháp luật có liên quan. Ngoài ra tác giả sử dụng phương pháp bình luận các vụ án liên quan đến Tội hiếp dâm người 5
11. dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng để đưa thực tiễn xét xử vào công trình nghiên cứu. Tác giả sử dụng phương pháp tổng hợp kết hợp với phương pháp phân tích trong quá trình nghiên cứu về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng. 6. Ý nghĩa của luận văn Việc nghiên cứu thành công đề tài có ý nghĩa quan trọng về lý luận và thực tiễn cho người thực thi pháp luật trong việc định tội danh và quyết định hình phạt đối với người phạm Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi đạt được hiệu quả và chính xác nhằm tránh oan sai hoặc bỏ lọt tội phạm. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung của luận văn gồm có 02 chương: Chương những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật hình sự về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi và Chương thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại tỉnh Sóc Trăng và kiến nghị 6
12. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI 1.1 Khái niệm, đặc điểm của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi Khái niệm Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi Trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam là đối tượng được bảo vệ đặc biệt. Do đó, hành vi xâm phạm đến trẻ em được Pháp luật hình sự Việt Nam bảo vệ đối với những hành vi xâm hại đến trẻ em. Để tìm hiểu về khái niệm của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trước hết chúng ta phải hiểu Tội phạm là gì ? Từ đó đưa ra được khái niệm của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện, có lỗi và xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự; Một số khái niệm khác về Tội hiếp dâm mà ta có thể thấy phổ biến như: Theo Từ điển Tiếng Việt hiếp dâm có nghĩa là dùng sức mạnh bắt người khác phái để thực hiện hành vi dâm dục. [45] Theo Từ điển Bách khoa Công an nhân dân Việt Nam thì hành vi hiếp dâm được hiểu là “Dùng sức mạnh cưỡng bức người khác để thoả mãn nhu cầu tình dục của mình”. Như vậy, theo như quan điểm của trong Từ điểm Bách khoa Công an nhân dân Việt Nam thì hiếp dâm là hành vi dùng sức mạnh (dùng vũ lực như đánh, đấm gây thương tích cho bị hại hoặc trói nạn nhân để không thể chống cự được) hoặc đe dọa (đe dọa giết, đe dọa đánh hoặc làm một việc gì đó ảnh hưởng nghiêm trọng đến nạn nhân) để nhằm thỏa mãn tình dục một cách trái pháp luật. [46] Theo Điều 141 BLHS 2015 quy định về tội hiếp dâm như sau: Hiếp dâm là hành vi “dùng vũ lực, đe doạ dùng vũ lực 7
13. hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác để giao cấu trái với ý muốn của nạn nhân”. Theo quan điểm tác giả là: Hiếp dâm là hành vi dùng vũ lực, đe doạ dùng vũ lực xâm hại về tình dục trái ý muốn đối với người khác. Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi là trường hợp đặc biệt của Tội hiếp dâm (theo Bộ luật Hình sự năm 1999 còn có tên gọi là Tội hiếp dâm trẻ em quy định tại Điều 112) thuộc nhóm các tội xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm của người dưới 16 tuổi. Như vậy, có thể kết hợp các nội dung trên và quy định tại Điều 142 BLHS 2015 để nêu ra khái niệm đối với Tội phạm hiếp dâm người dưới 16 tuổi như sau: “Tội phạm đối với Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự cố ý thực hiện bằng cách thức dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ;giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người dưới 13 tuổi (không phân biệt có trái ý muốn của nạn nhân hay không)”. Đặc điểm của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi Để có cái nhìn rõ hơn về khái niệm của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi thì cần phân tích đặc điểm của Tội phạm này. Cụ thể như sau: Tội phạm này thuộc nhóm tội xâm phạm danh dự, nhân phẩm của người dưới 16 tuổi được quy định trong pháp luật hình sự Việt Nam, thể hiện tại Chương XIV Điều 142 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Hành vi thể hiện dưới dạng hành động cụ thể. Người phạm tội thực hiện hành vi giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái ý muốn đối với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi và thực hiện hành vi giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác đối 8
14. với người dưới 13 tuổi, người phạm tội đều thực hiện hành vi với lỗi cố ý. Người phạm tội thực hiện hành vi trái pháp luật hình sự như sử dụng vũ lực, đe doạ sử dụng vũ lực hoặc bằng các thủ đoạn khác thực hiện hành vi giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái ý muốn nhằm thỏa mãn những ham muốn tình dục, dục vọng thấp hèn của người phạm tội đối với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi hoặc dưới 13 tuổi (dù nạn nhân có đồng ý hay không đồng). Người phạm tội thực hiện hành vi giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái ý muốn đối với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi hoặc dưới 13 tuổi (dù nạn nhân có đồng ý hay không đồng ý) phải chịu chế tài của pháp luật hình sự và gánh chịu hậu quả pháp lý mà pháp luật hình sự quy đinh. 1.2 Các dấu hiệu pháp lý của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi 1.2.1 Dấu hiệu định tội của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi Theo khoa học hình sự Việt Nam, về cấu trúc của loại Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi thì tội phạm này được hợp thành bởi bốn yếu tố: khách thể, mặt khách quan, chủ thể, mặt chủ quan. Bốn yếu tố này hợp thành cấu thành tội phạm. Cấu thành tội phạm là tổng hợp các dấu hiệu pháp lý đặc trưng của một tội phạm cụ thể. Các dấu hiệu đấy phải phản ánh đúng bản chất của tội phạm cụ thể, phải có tác dụng phân biệt tội phạm này với tội phạm khác. Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi cũng được cấu thành bởi bốn yếu tố cấu thành tội phạm đó là: khách thể, mặt khách quan, chủ thể, mặt chủ quan. Có thể nói khách thể của tội phạm có vai trò rất lớn trong quá trình định tội danh, việc xác định đúng khách thể (khách thể chung, khách thể loại, khách thể trực tiếp) giúp làm sáng tỏ một trong số những tiêu chuẩn trong quá trình định tội danh. Nghiên cứu bốn yếu tố cấu thành tội phạm của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi giúp làm rõ đặc điểm pháp lý của tội phạm, có tác dụng định tội cho tội phạm xảy ra, đồng thời để phân biệt giữa tội phạm này với tội phạm khác. 9
15. Khách thể của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi: Khách thể trực tiếp của tội phạm là quyền bất khả xâm phạm về tình dục, danh dự, nhân phẩm là sự phát triển lành mạnh về cả thể chất lẫn tinh thần của người dưới 16 tuổi. Ngoài ra hành vi Hiếp dâm người dưới 16 tuổi còn xâm phạm đến sự phát triển bình thường về tâm sinh lý của người dưới 16 tuổi, gián tiếp làm suy đồi đạo đức xã hội gây nên sự bất bình trong nhân dân. Hành vi hiếp dâm người dưới 16 tuổi còn có thể gây ra những tổn thương về sức khỏe, có thể nguy hiểm đến cả tính mạng của nạn nhân. Như vậy, khách thể của tội phạm là các quan hệ xã hội bị hành vi phạm tội tác động đến gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho các quan hệ xã hội đã được pháp luật hình sự bảo vệ, khách thể là một yếu tố cấu thành tội phạm mà thiếu nó thì không phải là tội phạm. Đối tượng tác động đối với Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi có đặc điểm bắt buộc về độ tuổi. Đối tượng tác động đối với Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi: Nạn nhân trong trường hợp này là người dưới 16 tuổi (nó phù hợp với sự phát triển về tâm lý do bị xâm phạm ở độ tuổi này nạn nhân khó tự vệ được và dễ bị dụ dỗ, mua chuộc), trong độ tuổi dưới 16 tuổi nên có một vài dấu hiệu thuộc về phía nạn nhân không giống với trường hợp hiếp dâm mà nạn nhân không phải là dưới 16 tuổi như : Đối với nạn nhân từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi thì phải xác định việc giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân, còn đối với nạn nhân dưới 13 tuổi thì dù nạn nhân có đồng ý hay không đồng ý giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác thì người phạm tội vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Việc nhà làm luật quy định nạn nhân dưới 13 tuổi dù có đồng ý để người phạm tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác thì hành vi này vẫn bị coi là phạm Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi xuất phát từ luận điểm: ở độ tuổi dưới 13 trẻ em còn hết sức non nớt, yếu ớt, chưa có khả năng biểu lộ ý chí đúng đắn, dễ bị người khác lôi kéo, rủ rê, mua 10
16. chuộc, khó có thể tự vệ được, không thể chống cự, tự vệ lại hành vi xâm hại, độ tuổi của nạn nhân là đặc điểm có ảnh hưởng quan trọng đến tính nguy hiểm của tội phạm, nên cần được bảo vệ một cách đặc biệt nhằm bảo đảm sự phát triển bình thường, lành mạnh của các em mà cần phải trừng trị thật nghiêm khắc đối với hành vi xâm phạm tình dục đối với trẻ em. Đối tượng tác động là một trong những dấu hiệu được mô tả trong cấu thành tội phạm tại Điều 142 BLHS 2015 về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, nó có ý nghĩa trong việc phân biệt Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với các tội danh về tình dục khác cũng như xác định khung hình phạt và quyết định mức hình phạt. Như đã nêu ở trên, thì độ tuổi của nạn nhân là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành tội phạm của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, thể hiện nay trong tên của tội danh, cơ quan tiến hành tố tụng buộc phải xác định tuổi của nạn nhân trên cơ sở các loại giấy tờ nhân thân của họ (ví dụ như giấy khai sinh của nạn nhân), nếu trường hợp không có giấy tờ nào (nếu mất giấy khai sinh hoặc không có giấy khai sinh) thì các cơ quan tiến hành tố tụng phải dùng tất cả các biện pháp có thể được để xác định được tuổi thật của nạn nhân, nếu đến cuối cùng vẫn không xác định được tuổi thật của nạn nhân thì phải áp dụng nguyên tắc có lợi cho người phạm tội. Mặt khách quan của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi: Mặt khách quan của tội phạm là mặt bên ngoài của tội phạm, bất kỳ tội phạm nào cũng được thể hiện ra bên ngoài, phản ánh trong thế giới khách quan, có thể hiểu bao gồm những biểu hiện của tội phạm diễn ra trong thực tại hoặc tồn tại bên ngoài thế giới khách quan, thì mặt khách quan của tội phạm bao gồm những dấu hiệu: Hành vi nguy hiểm cho xã hội, hậu quả do hành vi đó gây ra, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi nguy hiểm cho xã hội và hậu quả tác hại, các điều kiện chi phối hành vi và hậu quả của hành vi và các dấu hiệu khách quan khác như thời gian, địa điểm, phương pháp thực hiện phạm 11
17. tội, công cụ thực hiện phạm tội, phương tiện phạm tội (các dấu hiệu này không bắt buộc). Do đó, hành vi khách quan của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi chia làm hai loại: Loại thứ nhất, đối với đối tượng từ 13 tuổi đến chưa đủ 16 tuổi. Trường hợp này người phạm tội thực hiện hành vi dùng vũ lực (vật lộn, giữ chân tay, bịt miệng, bóp cổ, trói ), đe dọa dùng vũ lực ( dùng lời nói hoặc hành động uy hiếp tinh thần của nạn nhân ) hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân (nạn nhân đang đau ốm, bệnh tật, ngất xỉu, bị tâm thần ) hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác (thì hành vi giống như đối với nạn nhân của Tội hiếp dâm quy định tại Điều 141 Bộ luật Hình sự năm 2015). Loại thứ hai: Đối với người chưa đủ 13 tuổi thì hành vi hiếp dâm có hai trường hợp. Trường hợp thứ nhất người phạm tội có hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực thủ đoạn khác nhằm giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác trái ý muốn với người chưa đủ 13 tuổi (giống như hành vi với người từ đủ 13 tuổi đến chưa đủ 16 tuổi nêu trên). Trường hợp thứ hai đối với người chưa đủ 13 tuổi thì chỉ cần người phạm tội có hành vi giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác (không nhất thiết phải có dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc thủ đoạn khác). Bởi vì đối tượng nạn nhân là người chưa đủ 13 tuổi là đối tượng còn hết sức non nớt, yếu ớt, chưa có khả năng biểu lộ ý chí đúng đắn, chưa phát triển đầy đủ về nhận thức, dễ bị người khác lôi kéo rủ rê, không có khả năng tự bảo vệ mình, cần được bảo vệ một cách đặc biệt nhằm bảo đảm sự phát triển bình thường, lành mạnh nên chỉ cần hành vi giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với những đối tượng nạn nhân là người chưa đủ 13 tuổi này cũng cấu thành tội phạm. Như vậy, hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc thủ đoạn khác (như lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân) nhằm để giao 12
18. cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái ý muốn đối với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi hay mọi hành vi giao cấu hoặc hành vi quan hệ tình dục khác đối với người dưới 13 tuổi là mặt khách quan của Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Trên thực tế, việc xác định có trái ý muốn hay không cần dựa vào thực tế của người phạm tội có dùng vũ lực hay thủ đoạn khác hay không, thái độ của nạn nhân trước, trong và sau khi bị giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác, trái ý muốn của nạn nhân được thể hiện ra bên ngoài, có thể nhìn thấy được như các vết thương trên cơ thể, vết cào cấu, tiếng kêu cứu, trầy xước hoặc vết cắn, vùng vẫy nhằm trốn thoát, vết bẩn bùn đất Nhưng cũng có trường hợp nạn nhân sợ hãi, hoặc sức khỏe yếu không có khả năng kháng cự, nên để xác định việc giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái ý muốn của nạn nhân thường căn cứ vào nhiều yếu tố khác nhau: mối quan hệ giữa nạn nhân và người phạm tội, thủ đoạn thực hiện tội phạm, hoàn cảnh cụ thể xảy ra giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác, nhân thân của nạn nhân và người phạm tội v v cho nên một vài trường hợp việc chứng minh trạng thái tâm lý trái ý muốn nạn nhân có thể gặp trở ngại, khó khăn. Có trường hợp nạn nhân và người phạm tội có quan hệ tình cảm với nhau nhưng khi bị người khác phát hiện nạn nhân sợ ảnh hưởng đến bản thân mà khai mình bị hiếp dâm, có trường hợp do gia đình người phạm tội tác động đến gia đình nạn nhân để nạn nhân cho lời khai có lợi cho người phạm tội chuyển từ tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi thành tội Giao cấu với người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi; có trường hợp tội phạm ẩn diễn ra đã lâu nhưng vì thiếu hiểu biết pháp luật hoặc gia đình nạn nhân sợ ảnh hưởng đến danh dự nhân phẩm của nạn nhân, hoặc bị đe dọa về tinh thần của nạn nhân mà không tố giác nên khi cơ quan chức năng phát hiện thì đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, có những trường hợp do thiếu hiểu biết pháp luật nên bản thân người phạm tội và nạn nhân đều không biết hành vi giao cấu 13
19. của cả hai dẫn đến việc người phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự, Vì vậy, các cơ quan tiến hành tố tụng phải đánh giá cẩn trọng, khách quan, phải căn cứ vào nhiều yếu tố khác nhau nhằm hạn chế việc chủ quan, đánh giá phiến diện, tránh trường hợp xử lý oan sai hoặc bỏ lọt tội phạm. Hành vi trái với ý muốn của nạn nhân có thể hiểu là hành vi mà người phạm tội thực hiện nhưng nạn nhân không đồng ý, nạn nhân chống cự không thành nên phó mặc cho người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội hoặc nạn nhân còn quá nhỏ tuổi không có khả năng biểu lộ ý chí của mình đối với hành vi quan hệ tình dục cố ý của người phạm tội. Như vậy, để thực hiện được mục đích giao cấu hoặc thực hiện các hành vi quan hệ tình dục khác trái ý muốn nạn nhân trong Tội hiếp dâm nói chung được thực hiện thông qua các biểu hiện cụ thể sau: Hành vi dùng vũ lực thông thường là hành vi làm thế nào để buộc nạn nhân phải để cho người phạm tội thực hiện giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác. Là những hành vi chủ yếu làm tê liệt hoặc vô hiệu hóa sự kháng cự của nạn nhân để người phạm tội thực hiện hành vi giao cấu hoặc hành vi quan hệ tình dục khác như: vật lộn, giữ chân tay, dùng hung khí de dọa, bịt miệng nạn nhân, dùng dây trói, bóp cổ, đánh đấm vào cơ thể nạn nhân, Thực tế có trường hợp nạn nhân bị người phạm tội dùng vũ lực tới mức làm cho nạn nhân bất tỉnh nhưng chưa chết, sau khi người phạm tội thực hiện xong hành vi đã thỏa mãn được dục vọng thì nạn nhân đã chết thì người phạm tội có thể phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội giết người, ngoài tội hiếp dâm mà người phạm tội đã thực hiện. Hành vi đe dọa dùng vũ lực: Là hành vi của một người dùng lời nói hoặc hành động nhằm uy hiếp về tinh thần nạn nhân, làm cho nạn nhân sợ hãi, tê liệt ý chí kháng cự, buộc nạn nhân phải chịu cho người phạm tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác mà không kháng cự như: dọa giết chết, dọa gây thiệt hại tính mạng sức khỏe người thân, dọa đánh, dọa 14
20. chém, dọa bắn hay các hành vi đe dọa khác Điều luật không quy định đe dọa dùng vũ lực ngay tức khắc nên có thể hiểu hành vi đe dọa dùng vũ lực ở đây bao gồm đe dọa dùng vũ lực ngay tức khắc và trường hợp đe dọa dùng vũ lực sau đó cách một thời gian, tuy nhiên thông thường đối với Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi được hiểu là hành vi dùng vũ lực ngay tức khắc, không có khoản cách về mặt thời gian và sức mạnh của sự đe dọa đã đến mức làm cho nạn nhân bị tê liệt hoàn toàn ý chí kháng cự lại với người phạm tội. Hành vi lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân: là hành vi lợi dụng tình trạng sẳn có của nạn nhân khi nạn nhân bị đau ốm, bệnh tật, hay ngất xỉu, say rượu, .với tình trạng này thì nạn nhân không thể kháng cự được nếu như bị người khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác. Tình trạng không thể chống cự được là ngẫu nhiên, sẳn có từ chính nạn nhân chứ không phải do người phạm tội thực hiện hay tạo ra tình trạng không thể chống cự được như việc lợi dụng nạn nhân bại liệt, bệnh tật, thiểu năng về trí tuệ, . để thực hiện hành vi. Do đó, theo quy định tại khoản 1 Điều 141 và khoản 1 Điều 142 của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) là việc người phạm tội lợi dụng tình trạng người bị hại lâm vào một trong những hoàn cảnh sau đây để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác: Người bị hại không thể chống cự được (ví dụ: người bị hại bị bệnh tật, tai nạn, bị ngất xỉu, bị trói, bị khuyết tật dẫn đến không thể chống cự được); Người bị hại bị hạn chế hoặc bị mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi (ví dụ: người bị hại bị say rượu, bia, thuốc ngủ, thuốc gây mê, ma túy, thuốc an thần, thuốc kích thích, các chất kích thích khác, bị bệnh tâm thần hoặc bị bệnh khác dẫn đến nạn nhân bị hạn chế hoặc bị mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi). Hành vi dùng thủ đoạn khác: là hành vi mà phạm phạm tội thực hiện giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác không được sự đồng ý của nạn nhân. Là những thủ đoạn như đầu độc nạn nhân; cho nạn nhân uống thuốc 15
21. ngủ, thuốc gây mê, uống rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh khác làm nạn nhân lâm vào tình trạng mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác; hứa hẹn cho tốt nghiệp, cho đi học, đi thi đấu, đi biểu diễn ở nước ngoài để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác. Về hậu quả thiệt hại: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi là tội cấu thành hình thức, tức là chỉ cần người phạm tội sử dụng vũ lực, đe dọa sử dụng vũ lực, lợi dụng tình trạng không tự vệ được của nạn nhân hoặc sử dụng các thủ đoạn khác để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái ý muốn với nạn nhân là người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi hoặc thực hiện các hành vi giao cấu, quan hệ tình dục khác với người dưới 13 tuổi thì đã cấu thành Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Việc thực hiện xong hành vi giao cấu hoặc hành vi quan hệ tình dục khác trong Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi không nên được xem là căn cứ để xác định chủ thể thực hiện tội phạm đã phạm tội. Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi là tội cấu thành hình thức, tức là trong ý nghĩ của chủ thể thực hiện hành vi phải thể hiện mong muốn giao cấu hoặc thực hiện các hành vi quan hệ tình dục khác với nạn nhân. Các hành vi để thực hiện được ý đồ đó trên thực tế phải được diễn ra trước, hành vi giao cấu và hành vi quan hệ tình dục khác không nhất thiết phải ở tình trạng hoàn thành mà có thể được diễn ra ở giai đoạn chuẩn bị, phạm tội chưa đạt chưa hoàn thành hoặc phạm tội chưa đạt đã hoàn thành. Mục đích cuối cùng là thỏa mãn nhu cầu tình dục của người phạm tội trái ý muốn đối với nạn nhân, để đánh giá điều này rất khó khăn. Nên trên thực tế chỉ cần dựa vào việc đối tượng đã thực hiện đủ các thủ đoạn khác nhằm mục đích giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác (như cho nạn nhân uống thuốc kích thích, thuốc mê nhằm để nạn nhân không kháng cự khi người phạm tội thực hiện giao cấu nhưng vì một lý do gì đó mà không thực hiện được) trước khi giao cấu hoặc hành vi quan hệ tình dục khác, 16