Luận văn Tội đánh bạc theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh

Nội dung text: Luận văn Tội đánh bạc theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN VĂN VŨ TỘI ĐÁNH BẠC THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số : 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VŨ GIA LÂM HÀ NỘI, 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN TRẦN VĂN VŨ
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU .1 Chương 1: Một số vấn đề chung về tội đánh bạc theo pháp luật hình sự Việt Nam . 6 1.1. Khái niệm và các dấu hiệu pháp lý của tội đánh bạc theo pháp luật hình sự 11 1.2. Phân biệt tội đánh bạc với một số tội phạm khác 30 Chương 2: Tội đánh bạc theo quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 và Bộ luật hình sự năm 2015 35 2.1. Đường lối xử lý tội đánh bạc tại Việt Nam 37 2.2. Hình phạt đối với tội đánh bạc theo quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 và Bộ luật hình sự năm 2015 44 Chương 3: Thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội đánh bạc tại tỉnh Bắc Ninh và giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng 53 3.1. Thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội đánh bạc tại tỉnh Bắc Ninh 53 3.2. Những vướng mắc trong thực tiễn xét xử tội đánh bạc tại Bắc Ninh 67 3.3. Nguyên nhân của những hạn chế vướng mắc trong định tội, quyết định hình phạt đối với tội đánh bạc tại tỉnh Bắc Ninh 70 3.4. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự về tội đánh bạc tại tỉnh Bắc Ninh 73 KẾT LUẬN 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO 80
4. DANH MỤC VIẾT TẮT BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự TANDTC Tòa án nhân dân tối cao TAND Tòa án nhân dân tối TNHS Trách nhiệm hình sự XHCN Xã hội chủ nghĩa
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngay từ khi mới ra đời Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đã luôn coi trọng vấn đề bảo vệ an toàn công cộng, trật tự công cộng, đồng thời không ngừng đổi mới, hoàn thiện việc tổ chức và tăng cường quản lý lĩnh vực này. Bên cạnh việc dùng biện pháp hành chính, kinh tế, thuyết phục, giáo dục, biện pháp hình sự được coi là biện pháp cần thiết góp phần bảo vệ an toàn trật tự công cộng. Trên cơ sở kinh nghiệm thực tiễn áp dụng quy định của BLHS năm 1985 trong đấu tranh phòng chống các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng, BLHS năm 1999 đã quy định về các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng một cách phù hợp với chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước ta, cơ bản đã đáp ứng được các yêu cầu thực tiễn mà đời sống xã hội đặt ra. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của xã hội và quá trình hội nhập đời sống kinh tế - pháp lý quốc tế, BLHS năm 1999 đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập, có một số điều luật không còn phù hợp. Chính vì vậy, BLHS năm 2015 ra đời trên sự kế thừa các ưu điểm và khắc phục các hạn chế của hai BLHS trước đó nhằm quy định có hệ thống, toàn diện các loại tội phạm nói chung và các tội về xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng nói riêng, đánh dấu bước tiến quan trọng trong lịch sử lập pháp hình sự Việt Nam, đặt cơ sở pháp lý quan trọng cho việc đấu tranh phòng chống tội phạm có hiệu quả. Bên cạnh những thành tựu về kinh tế, văn hóa, xã hội đạt được thì nhiều mặt trái của nền kinh tế thị trường đã và đang tác động sâu sắc tới đời sống xã hội của đất nước. Biểu hiện là các tệ nạn xã hội và tội phạm có chiều hướng ngày càng gia tăng và diễn biến phức tạp, trong số đó có tệ nạn cờ bạc và tội phạm đánh bạc. Đánh bạc xuất phát từ các trò chơi, nhưng cùng với sự phát triển của xã hội, với nhiều nguyên nhân khác nhau nó dần dần biến tướng và không còn mang mục đích giải trí thông thường mà nhằm sát phạt nhau về kinh tế, tác động tiêu cực đến xã hội. Trong những năm gần đây, mặc dù công tác phòng chống tội đánh bạc đã thực sự được chú trọng, nhưng thực tế cho thấy tình hình tội phạm đánh bạc diễn ra hết sức phức tạp. Tội đánh bạc tồn tại dưới nhiều hình tức với quy mô lớn nhỏ khác nhau, tài sản là phương tiện thanh 1
6. toán việc được thua có giá trị không ngừng tăng lên theo nhịp độ phát triển kinh tế, những thủ đoạn mà các chủ thể sử dụng ngày càng tinh vi, xảo quyệt hơn. Bên cạnh đó, thiệt hại mà tội đánh bạc gây ra cho xã hội cũng tăng lên đáng kể. Từ việc trực tiếp xâm hại đến trật tự công cộng đến những thiệt hại nặng nề về cả vật chất và tinh thần cho gia đình người phạm tội và bản thân những người đó. Tội đánh bạc là loại tội phạm nguy hiểm gây hậu quả nghiêm trọng cho toàn xã hội, gây mất trật tự công cộng của xã hội. Loại tội phạm này còn kéo theo sự phát triển của nhiều loại tội phạm nguy hiểm khác như tội tham nhũng, mại dâm, trộm cắp, lừa đảo, cướp tài sản Tội đánh bạc là tội phạm phổ biến, làm ảnh hưởng đến nếp sống văn minh của nhân dân, làm tha hóa đạo đức của một bộ phận dân cư, gây ra thiệt hại về vật chất, tinh thần cho nhiều gia đình. Vì vậy, đấu tranh phòng ngừa và chống tội đánh bạc, tiến tới đẩy lùi tội phạm đánh bạc ra khỏi đời sống xã hội đã và đang được coi là nhiệm vụ cấp bách cho toàn hệ thống chính trị của nước ta. Thực tiễn hoạt động đấu tranh phòng ngừa và chống tội đánh bạc trong giai đoạn hiện nay luôn là mối quan tâm hàng đầu của các địa phương trên cả nước, trong đó có tỉnh Bắc Ninh. Hiện nay, tệ nạn cờ bạc nhất là tội đánh bạc xuất hiện ở mọi nơi trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh có xu hướng tăng cao, đã gây ra những ảnh hưởng tiêu cực cho xã hội và quá trình phát triển kinh tế của địa phương. Thực trạng trên đòi hỏi Đảng, Nhà nước phải có biện pháp có hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm đánh bạc, ngăn chặn những thiệt hại mà tội phạm này gây ra cho xã hội. Chính vì vậy, để góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng ngừa và chống tội đánh bạc trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, việc nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về tội đánh bạc và từ đó đưa ra những giải pháp nhằm bảo đảm cho xét xử của tội phạm này trên thực tế được chính xác, bảo đảm đúng các quy định của pháp luật, góp phần hạn chế và tiến tới loại trừ tội đánh bạc trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh nói riêng và cả nước nói chung. Chính vì vậy, tác giả quyết định chọn đề tài: “Tội đánh bạc theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh” làm đề tài Luận văn Thạc sĩ luật học. 2
7. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Trong thời gian qua đã có công trình khoa học, các giáo trình, sách tham khảo, bài viết, bài nghiên cứu về tệ nạn cờ bạc và tội đánh bạc. Điển hình như các công trình sau: GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa, chương XXV - Các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng, trong “Giáo trình Luật hình sự Việt Nam” của Trường Đại học Luật Hà Nội - Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2000; “Giáo trình luật hình sự Việt Nam” (Phần các tội phạm) của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2003; “Bình luận khoa học Bộ luật hình sự1999” (Phần các tội phạm) của PGS. TS Phùng Thế Vắc, PGS.TS.Trần Văn Luyện, Thạc sĩ Phạm Thanh Bình, TS.Nguyễn Đức Mai, Thạc sĩ Nguyễn Sĩ Đại, Thạc sĩ Nguyễn MaiBộ,Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2001; “Bình luận khoa học Bộ luật hình sự”, Phần các tội phạm, tập I (Bình luận chuyên sâu) của Thạc sĩ Đinh Văn Quế, Nxb thành phố Hồ Chí Minh, 2002; “Bình luận khoa học Bộ luật hình sự”, PGS.TS Trần Minh Hưởng chủ biên, Nxb Lao động, Hà Nội, 2009; v.v Dưới góc độ các luận án như Luận văn Thạc sĩ của tác giả Cao Thị Oanh - Đại học Luật Hà Nội với đề tài “Đấu tranh phòng chống các tội cờ bạc trên địa bàn thành phố Hà Nội, năm 2002”. Như vậy, việc nghiên cứu tội đánh bạc hiện nay không phải là mới. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu đã nêu trên chỉ xem xét tội đánh bạc với ý nghĩa một tội phạm để bình luận các dấu hiệu pháp lý hình sự và hình phạt, cũng có một vài tác giả nghiên cứu về tội đánh bạc một cách chuyên sâu, có hệ thống ở cấp độ luận văn thạc sĩ dưới góc độ tội phạm học về tình hình tội phạm đánh bạc và đấu tranh phòng chống tội cờ bạc (trong đó có đánh bạc) trên địa bàn một tỉnh, thành phố. Tuy nhiên, chưa thấy có tác giả nào làm luận văn thạc sĩ hoặc luận án tiến sĩ nghiên cứu tội đánh bạc dưới góc độ pháp lý hình sự và thực tiễn xét xử về tội đánh bạc trên một địa bàn cụ thể, nhất là địa bàn tỉnh Bắc Ninh, nơi tệ nạn cờ bạc diễn ra rất phức tạp. Bên cạnh đó, sự ra đời của BLHS 2015 cũng đánh dấu một sự thay đổi lớn về chính sách pháp luật của nước ta đối với tất cả các tội phạm trong đó có tội phạm đánh bạc. Vì lẽ đó, ở cấp độ luận văn thạc sĩ tác giả nghiên cứu, đánh giá loại tội pham này dưới góc độ pháp lý hình sự và thực tiễn xét xử về tội đánh bạc trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 3
8. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội đánh bạc, thực tiễn xét xử loại tội phạm này trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong những năm gần đây. - Phạm vi nghiên cứu: Trong giới hạn đề tài, tác giả sẽ nghiên cứu một số vấn đề về lý luận chung về tội đánh bạc trong BLHS Việt Nam, khái quát sự hình thành và phát triển của các quy định về tội đánh bạc trong BLHS Việt Nam, những vấn đề cơ bản của các tội phạm này như: khái niệm, đặc điểm, dấu hiệu pháp lý, đường lối xử lý, trách nhiệm hình sự và những trường hợp áp dụng cụ thể gắn với thực tiễn xét xử của loại tội phạm này trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, giai đoạn từ năm 2012 đến 6 tháng đầu năm 2016. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở quy định của pháp luật hình sự và thực tiễn xét xử đối với tội đánh bạc trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh để làm sáng tỏ một cách có hệ thống và toàn diện về tội đánh bạc trên các phương diện quy định của luật thực định và thực tiễn thi hành các quy định đó trong xét xử để từ đó có đóng góp nhất định về mặt khoa học và thực tiễn góp phần giải quyết những vấn đề hiện còn tồn tại đối với loại tội phạm này. - Nhiệm vụ nghiên cứu: Luận văn phân tích các dấu hiệu pháp lý hình sự của tội đánh bạc theo pháp luật hình sự Việt Nam; thực tiễn xét xử đối với loại tội phạm này tại tỉnh Bắc Ninh. Luận văn còn phân tích những vướng mắc, bất cập trong việc xử lý tội đánh bạc tại tỉnh Bắc Ninh và đưa ra kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả xét xử nói riêng, hiệu quả đấu tranh phòng ngừa và chống tội đánh bạc nói chung. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Để thực hiện mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đã nêu, Luận văn sửdụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác - Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, quan điểm, nguyên tắc chỉ đạo của Đảng và Nhà nước ta trong hoạt động đấu tranh, phòng chống tội phạm nói chung tội đánh bạc nói riêng. 4
9. Trong quá trình nghiên cứu đề tài, để thực hiện tất cả các nhiệm vụ nghiên cứu, tác giả sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể như phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu; phương pháp thống kê để tổng hợp các tri thức khoa học và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận Dựa trên phân tích lý luận và tổng kết thực tiễn xét xử đối với tội đánh bạc, hoạt động áp dụng pháp luật hình sự, tố tụng hình sự, Luận văn làm rõ khái niệm khoa học về tội đánh bạc, đặc điểm phân biệt giữa tội đánh bạc với các tội phạm khác có liên quan, có ý nghĩa đối với việc hoàn thiện pháp luật hình sự về tội đánh bạc. - Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng ngừa, chống tội đánh bạc và áp dụng các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam trong thực tiễn xét xử tội đánh bạc trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh nói riêng và cả nước nói chung. Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho người làm công tác nghiên cứu, học tập, giảng dạy khoa học pháp lý nói chung, khoa học luật hình sự, tội phạm học nói riêng; người hoạt động thực tiễn đang tại các cơ quan bảo vệ pháp luật 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm có 3 chương. Chương 1: Một số vấn đề chung về tội đánh bạc theo pháp luật hình sự Việt Nam Chương 2: Tội đánh bạc theo quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 và Bộ luật hình sự năm 2015 Chương 3: Thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội đánh bạc tại tỉnh Bắc Ninh và giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng. 5
10. Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI ĐÁNH BẠC THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Sau khi Cách mạng tháng 8 năm 1945 thành công, Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, Chính phủ mới được thành lập đã nhận thức rõ sự nguy hiểm của các hành vi cờ bạc đối với xã hội và sự phát triển bền vững của chính quyền mới. Trong thời kỳ này, một vấn đề đặt ra gắn liền với những hành vi cờ bạc là một bộ phận dân cư trong xã hội thuộc giai cấp bóc lột lúc bấy giờ chưa được cải tạo, chúng lợi dụng cờ bạc để nhằm mục đích phá hoại, đầu độc nhân dân, làm cho một bộ phận nhân dân ta quên đi nhiệm vụ cách mạng. Nhận thức rõ tính chất nguy hiểm của các hành vi cờ bạc và để đấu tranh, xử lý, ngăn chặn những hệ lụy nguy hại cho xã hội và an ninh quốc gia, Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa đã ban hành Sắc lệnh số 168/SL ngày 14/4/1948 về việc ấn định cách trừng trị tội đánh bạc. Văn bản pháp luật hình sự đầu tiên được Nhà nước ta quy định về tội cờ bạc. Sắc lệnh này thể hiện đường lối xử lí cứng rắn, thái độ nghiêm khắc của Nhà nước ta đối với loại tội phạm này, đặc biệt đối với những đối tượng phạm tội đánh bạc. Tại Điều I của Sắc lệnh 168/SL quy định: “Tất cả các trò chơi cờ bạc, dù là có tính cách may rủi hay là có thể dùng trí khôn để tính nước, mà được thua bằng tiền, đều coi là tội đánh bạc và bị phạt nhưsau. Những cuộc đánh đố nhau bằng tiền, những cuộc xổ số bằng tiền hay bằng đồ mà không có nhà chức trách có thẩm quyền cho phép trước, cũng đều bị phạt như tội đánh bạc.” [42, tr. 497] Sau đó, Thông tư 301/VHH-HS ngày 14/2/1957 và thông tư 2098/VHH-HS ngày 31/5/1957 của Bộ Tư pháp về việc bài trừ tệ nạn cờ bạc ra đời đã giải quyết một phần những vướng mắc của Sắc lệnh 168/SL. Kế tiếp sau hai thông tư nói trên, ngày 8/1/1968, Tòa án nhân dân tối cao đưa ra bản tổng kết số 9/NCPL hướng dẫn đường lối xét xử các tội cờ bạc. Nội dung quan trọng mà bản tổng kết số 9/NCPL nêu ra là giới hạn giữa những hành vi cần thiết phải xử lý bằng chế tài hình sự và những hành vi không cần thiết 6
11. phảixử lý bằng chế tài hình sự. Trong phần này, khái niệm về các hành vi cờ bạc được nêu lên: “Hành vi đánh bạc là hành vi chơi có được thua bằng tiền mặt hay không dùng tiền mặt nhưng thanh toán với nhau bằng tiền, tuy nhiên phải có động cơ mục đích sát phạt nhau” [42, tr. 498]. Sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, ngày 15/3/1976, Hội đồng Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam ban hành Sắc luật số 03- SL/76 quy định tội phạm và hình phạt đối với hành vi xâm phạm trật tự công cộng, an toàn công cộng và sức khoẻ của nhân dân. Văn bản này ra đời trong hoàn cảnh miền Nam đã hoàn toàn giải phóng, trật tự cách mạng đã được thiết lập, tình hình trị an xã hội bước đầu đã có chuyển biến tốt nhưng vẫn còn phức tạp, nhiều loại tội phạm, trong đó có tội cờ bạc vẫn xảy ra, gây khó khăn cho việc quản lý xã hội. Vì vậy, những quy định về tội cờ bạc và chính sách xử lý loại tội phạm này trong Sắc luật 03-SL/76 cũng thể hiện thái độ nghiêm khắc của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam đối với các hành vi phạm tội này ở một nửa đất nước vừa giải phóng. Tại Điều 9 của Sắc luật, tội cờ bạc được quy định với mức hình phạt là tù từ 3 tháng đến 5 tháng, trường hợp nghiêm trọng thì phạt tù đến 15 năm. Trong mọi trường hợp, người phạm tội có thể bị phạt tiền đến 1000 đồng Ngân hàng. Ngoài ra, quy định tại Điều 11 về hình phạt phụ, người phạm tội có thể bị tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản, trường hợp phạm tội có tính chất chuyên nghiệp còn có thể bị phạt quản chế hoặc cấm lưu trú ở một số địa phương từ 1 năm đến 5 năm sau khi chấp hành xong hình phạt tù. Ngay sau khi Sắc luật số 03- SL/76 được ban hành, theo tinh thần của Chỉ thị số 54/TATC ngày 6/7/1977 của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn việc thi hành pháp luật thống nhất trong cả nước thì hình phạt đã được quy định đối với các tội phạm về cờ bạc trong Sắc luật 03-SL/76 là quá cao, không phù hợp với tình hình tội phạm này ở miền Bắc. Chính vì vậy, giai đoạn này miền Bắc vẫn áp dụng đường lối xét xử đã được hướng dẫn tại bản tổng kết số 9-NCPL ngày 8/1/1968 và Sắc luật 03- SL/76 chỉ áp dụng tại miền Nam. Có thể nhận thấy rằng, Sắc lệnh 168/SL, Sắc luật 03-SL/76 và các văn bản hướng dẫn đã được ban hành kịp thời để phục vụ cho hoạt động đấu tranh với các loại 7
12. tội phạm về cờ bạc. Tại các văn bản này đã nêu ra những khái niệm, đã có sự phân hóa một cách tương đối rõ về các hành vi thuộc tội phạm cờ bạc. Phương châm xử lý về hình sự đó là “mức độ nặng nhẹ căn cứ vào tính chất của hành vi và nhân thân bịcáo, hành vi tổ chức, chứa gá cờ bạc nguy hiểm hơn hành vi đánh bạc, những đám bạc to nguy hiểm hơn đám bạc nhỏ” [01, tr. 45]. Do vậy, xác định được chính xác các hành vi phạm tội đánh bạc và các tội phạm khác liên quan và phân hóa trách nhiệm hình sự giữa các tội phạm này, đề ra hướng xử lý phù hợp có tính răn đe, giáo dục và phòng ngừa các tội phạm cờ bạc. Ngày 27 tháng 06 năm 1985, BLHS năm 1985 được ban hành đánh dấu một bước tiến quan trọng trong kỹ thuật lập pháp hình sự ở nước ta. Bộ luật hình sự năm 1985 (có hiệu lực từ 1/1/1986) đã trở thành Bộ luật hình sự đầu tiên của nước ta quy định tập trung, thống nhất các vấn đề về tội phạm và hình phạt, Bộ luật hình sự ra đời đã thay thế cho các văn bản pháp luật hình sự đơn lẻ được ban hành và áp dụng từ năm 1945 đến trước khi BLHS năm 1985 có hiệu lực. Bộ luật hình sự năm 1985 quy định các dấu hiệu cấu thành tội phạm đối với các tội phạm về cờ bạc gồm tội đánh bạc, tổ chức đánh bạc, gá bạc. Điều 200 BLHS năm 1985 là điều luật duy nhất quy định về các tội cờ bạc cùng với các quy định trong phần chung và Điều 218 (quy định về hình phạt bổ sung) của Bộ luật là cơ sở pháp lý cho việc xử lý các tội phạm về cờ bạc trong giai đoạn này. Theo đó, điều luật quy định về tội đánh bạc, tội tổ chức đánh bạc hoặc gá bạc như sau: 1- Người nào đánh bạc dưới bất kỳ hình thức nào được thua bằng tiền hay hiện vật, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến một năm hoặc bị phạt tù từ ba tháng đến ba năm 2- Người nào tổ chức đánh bạc hoặc gá bạc thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến một năm hoặc bị phạt tù từ sáu tháng đến ba năm. Phạm tội trong trường hợp tái phạm nguy hiểm thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm. Với cách thức quy định tại Điều 200 BLHS năm 1985 cho thấy, mặc dù được quy định tại cùng một điều luật nhưng tội đánh bạc được phân định rõ rệt với tội tổ chức đánh bạc và tội gá bạc bằng cách quy định cụ thể ở hai khung hình phạt khác nhau với chế tài cụ thể khác nhau. Đây chính là một điểm tiến bộ trong kỹ thuật lập 8
13. pháp của BLHS năm 1985 so với các văn bản pháp luật thời kì trước. Điều 200 BLHS năm 1985 cho thấy rõ sự kế thừa và phát triển các quy định của pháp luật hình sự giai đoạn trước về tội đánh bạc, đó là vẫn quy định hình thức xử lý nghiêm khắc hơn đối với những đối tượng tham gia đánh bạc. Ngày 21 tháng 12 năm 1999, BLHS năm 1999 ra đời là đánh dấu sự hoàn thiện của hệ thống pháp luật XHCN và trình độ nhận thức của cơ quan lập pháp nước ta đối với tội đánh bạc và tội tổ chức đánh bạc. Trên cơ sở kế thừa những quy định vẫn còn phù hợp trong BLHS năm 1985, bằng sự tiếp thu có chọn lọc, đồng thời phân tích đánh giá những quy định thiếu tính khả thi và chưa phù hợp trong thực tiễn áp dụng vào xét xử, BLHS năm 1999 đã có những quy định mới về tội đánh bạc, tội tổ chức đánh bạc một cách hoàn thiện hơn, đầy đủ hơn, đáp ứng được nhu cầu của cuộc đấu tranh phòng chống loại tội phạm đang ngày càng phát triển này. Giai đoạn này pháp luật hình sự Việt nam có bước tiến rõ rệt, khác với quy định của BLHS năm 1985, BLHS năm 1999 đã quy định cụ thể hơn về tội đánh bạc trong một điều luật độc lập. Nếu như BLHS năm 1985 quy định tội đánh bạc và tội tổ chức đánh bạc hoặc gá bạc trong cùng một điều luật, thì BLHS năm 1999 quy định tội đánh bạc tại Điều 248, còn tội tổ chức đánh bạc hoặc gá bạc được quy định tại Điều 249. Việc tách tội đánh bạc và tội tổ chức đánh bạc hoặc gá bạc thành hai điều luật riêng là nhằm cá thể hóa trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội do yêu cầu thực tiễn đấu tranh phòng chống loại tội phạm này. Tiếp đó, BLHS năm 1999, được sửa đổi, bổ sung năm 2009 đã quy định cụ thể hơn về giá trị tài sản (tiền, hiện vật) là dấu hiệu cấu thành tội phạm này. Nghị quyết 01/HĐTP ngày 22 tháng 10 năm 2010 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng điều 248 và 249 BLHS cụ thể rõ hơn nữa quy định tại Điều 248, Điều 249 Bộ luật hình sự. Giai đoạn này thể hiện bước tiến quan trọng trong việc củng cố hệ thống pháp luật nói chung và những quy định của pháp luật hình sự về tội đánh bạc nói riêng, góp phần có hiệu quả trong việc quản lí nhà nước, giữ gìn an ninh, trật tự xã hội. Giai đoạn này cũng đánh dấu bước tiến vượt bậc trong kĩ thuật lập pháp của nhà nước ta, thể hiện sự nỗ lực to lớn của toàn Đảng, toàn dân ta, thể hiện ý chí đấu tranh mạnh mẽ với 9
14. tệ nạn cờ bạc là một tệ nạn tiêu cực ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống nhân dân , làm suy thoái đạo đức con người. Ngày 27/11/2015, Quốc hội khóa 13 kỳ họp thứ 10 đã thông qua BLHS năm 2015 và sắp tới BLHS này sẽ có hiệu lực thi hành. Việc thông qua BLHS mới nhằm đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm trong đoạn giai phát triển mới của đất nước sau khi có Hiến pháp năm 2013. Bộ luật này được xây dựng khoa học, có tính minh bạch, tính khả thi và tính dự báo cao hơn nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả áp dụng, phát huy hơn nữa vai trò là công cụ pháp lý sắc bén, hữu hiệu trong đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, góp phần bảo vệ chủ quyền, an ninh của đất nước, bảo vệ chế độ, bảo vệ các quyền con người, quyền công dân, bảo vệ và thúc đẩy nền kinh tế thị trường XHCN phát triển đúng hướng, đấu tranh chống tham nhũng có hiệu quả, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, tạo môi trường xã hội và môi trường sinh thái an toàn, lành mạnh cho mọi người dân. Việc xây dựng Bộ luật hình sự năm 2015 dựa trên cơ sở tổng kết thực tiễn, kế thừa, phát triển các quy định còn phù hợp của BLHS năm 1999, bổ sung những quy định mới để giải quyết những vướng mắc, bất cập đang đặt ra trong công tác đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, sửa đổi hoặc loại bỏ những quy định không còn phù hợp; đồng thời hoàn thiện kỹ thuật lập pháp hình sự nhằm bảo đảm tính thống nhất nội tại của BLHS và tính thống nhất của hệ thống pháp luật; nâng cao tính minh bạch, khả thi và tính dự báo của BLHS. Theo đó tội đánh bạc được quy định tại Điều 321 BLHS năm 2015 đã có thay đổi cơ bản phù hợp với thực tiễn như đã nâng mức độ xử lý hình sự từ giá trị tiền hoặc hiện vật đánh bạc từ hai triệu đồng lên năm triệu đồng đối với người phạm tội đánh bạc. Như vậy, có thể nhận thấy theo thời gian từ khi đất nước còn đang thời kỳ chiến tranh cho đến nay, các quy định của pháp luật về tội đánh bạc đã được hình thành và phát triển mạnh mẽ qua từng thời kỳ nhằm đảm bảo cho các quy định này đi vào cuộc sống, góp phần bảo vệ trật tự an toàn xã hội. Chính vì vậy, để hiểu sâu sắc hơn về tội đánh bạc, người viết đi nghiên cứu khái niệm cũng như các dấu hiệu pháp lý tội đánh bạc. 1.1. Khái niệm và các dấu hiệu pháp lý của tội đánh bạc theo pháp luật hình sự 1.1.1. Khái niệm tội đánh bạc Tội phạm là hiện tượng tiêu cực trong xã hội, tội phạm “xuất hiện cùng với sự ra 10
15. đời của Nhà nước và pháp luật, cũng như khi xã hội phân chia thành giai cấp đối kháng” [19, tr. 287]. Vì vậy, để bảo vệ đặc quyền của giai cấp thống trị, Nhà nước đã quy định những hành vi nguy hiểm cho xã hội nào là tội phạm và áp dụng trách nhiệm hình sự đối với người thực hiện các hành vi phạm tội. Do đó, tội phạm về bản chất là một hiện tượng xã hội có tính chất pháp lý. Với thuộc tính là hiện tượng mang tính xã hội - pháp lý, tội phạm luôn chứa đựng đặc tính chống lại Nhà nước, chống đối lại xã hội, làm ảnh hưởng tiêu cực tới lợi ích chung của cộng đồng, xâm phạm tới quyền sống, quyền tự do, các quyền và lợi ích hợp pháp của con người, xâm phạm tới trật tự an toàn xã hội. Về khái niệm tội đánh bạc quy định trong BLHS, tội đánh bạc là sự cụ thể hóa khái niệm tội phạm (nói chung), hiện nay trong giới nghiên cứu khoa học luật hình sự nước ta còn nhiều quan điểm khác nhau, cụ thể: Có quan điểm cho rằng: “Đánh bạc là tham gia trò chơi có được thua bằng tiền hoặc tài sản dưới bất kỳ hình thức nào”[28, tr.176]. Quan điểm này chỉ mới nêu định nghĩa hành vi đánh bạc chứ chưa làm rõ khái niệm tội đánh bạc, hơn nữa hànhvi phạm tội khác tội phạm vì khái niệm tội phạm đòi hỏi phải đầy đủ như khái niệm quy định tại Điều 8 BLHS năm 1999 và Điều 8 BLHS năm 2015. Quan điểm khác lại cho rằng: “Đánh bạc được hiểu là nhiều người (ít nhất hai người trở lên) cùng tham gia thực hiện hành vi được thua bằng tiền hay hiện vật dưới bất kỳ hình thức nào”[27, tr. 295]. Quan điểm này cũng giống như quan điểm nêu trên là mới nhìn nhận khái niệm tội đánh bạc ở góc độ chung (hành vi đánh bạc), chưa nêu bật và đầy đủ được những dấu hiệu đặc trưng của tội phạm này. Gần đây, có quan điểm khác cho rằng: Đánh bạc là (hành vi) tham gia vào trò chơi được tổ chức bất hợp pháp mà sự được (hoặc thua) kèm theo việc được (hoặc mất) lợi ích vật chất đáng kể (tiền, hiện vật hoặc các hình thức tài sản khác). Đánh bạc là hành vi nguy hiểm cho xã hội, không chỉ ảnh hưởng xấu đến gia đình và cá nhân người chơi mà còn có thể là nguyên nhân của tệ nạnxã hội và tội phạm khác [80, tr. 27]. Tác giả cho rằng quan điểm này có ưu điểm là đã nêu bật được khách thể của tội phạm, nhưng vẫn chưa nêu cụ thể hành vi phạm tội và dấu hiệu chủ thể của tội phạm này. 11
16. Tóm lại, dưới góc độ khoa học luật hình sự, khái niệm tội đánh bạc cần thể hiện được đầy đủ các dấu hiệu chung của tội phạm quy định trong BLHS, đồng thời phải phản ánh những dấu hiệu đặc trưng của loại tội phạm này so với các hành vi tương ứng không bị coi là tội phạm. Do đó, theo tác giả khái niệm tội phạm đánh bạc được định nghĩa như sau: Tội đánh bạc là tội danh được thực hiện dưới hành vi tham gia trò chơi trái phép dưới bất kỳ hình thức nào được thua bằng tiền hay hiện vật từ hai triệu đồngtrở lên hoặc dưới hai triệu đồng nhưng đã bị kết án về tội này hoặc tội tổ chức đánh bạcvà gá bạc, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, nhằm mục đích sát phạt lẫn nhau về kinh tế, do người có năng lực trách nhiệm hình sự vàđủ độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp, xâm phạm trực tiếp đến trật tự công cộng. Từ khái niệm trên, có thể chỉra các đặc điểm cơ bản của tội đánh bạc như sau: Một là, tội đánh bạc là tội danh được thực hiện dưới hành vi tham gia các trò chơi dưới nhiều hình thức khác nhau một cách trái phép, được thua bằng tiền hay hiện vật có giá trị từ hai triệu đồng trở lên hoặc dưới hai triệu đồng nhưng đã bị kết án về tội này hoặc tội tổ chức đánh bạc và gá bạc, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. Hai là, tội đánh bạc do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện và người thực hiện có đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của BLHS. Tội phạm này được thực hiện với hình thức lỗi cố ý trực tiếp, nhằm mục đích sát phạt lẫn nhau về kinh tế. Ba là, tội đánh bạc xâm phạm trực tiếp đến an toàn trật tự công cộng. Trật tự công cộng được hiểu là một trạng thái xã hội lành mạnh, có tổ chức, có kỷ luật và ổn định đòi hỏi Nhà nước, các cơ quan, tổ chức và mọi công dân trong xã hội đều phải có trách nhiệm xây dựng, thực hiện và bảo vệ các quy tắc của trật tự sinh hoạt chung trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội và nó được cho là một trong những tiêu chí để đánh giá sự ổn định, phát triển, văn minh, dân chủ của một quốc gia. Để nhận thức sâu sắc hơn về tội đánh bạc điều quan trọng là phải phân tích các dấu hiệu của tội này được thể hiện trong các yếu tố cấu thành tội đánh bạc bao gồm các dấu hiệu pháp lý của tội này. 12
17. 1.1.2. Dấu hiệu pháp lý của tội đánh bạc BLHS năm 1999 và năm 2015 đều quy định tách riêng giữa tội đánh bạc và tội tổ chức đánh bạc và gá bạc. Theo đó, Điều 248 BLHS năm 1999 và điều 321 BLHS năm 2015 quy định về tội đánh bạc; Điều 249 BLHS năm 1999 và điều 322 BLHS năm 2015 quy định về tội tổ chức đánh bạc và gá bạc. Việc tách tội đánh bạc và tội tổ chức đánh bạc và gá bạc thành những điều luật riêng là nhằm cá thể hóa trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội do yêu cầu của thực tiễn đấu tranh phòng ngừa tội phạm trong tình hình phát triển kinh tế - xã hội. Tội đánh bạc tại điều 248 BLHS năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 quy định như sau: 1. Người nào đánh bạc trái phép dưới bất kỳ hình thức nào được thua bằng tiền hay hiện vật có giá trị từ hai triệu đồng đến dưới năm mươi triệu đồng hoặc dưới hai triệu đồng nhưng đã bị kết án về tội này hoặc tội quy định tại Điều 249 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ năm triệu đồng đến năm mươi triệu đồng, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm. 2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm: a. Có tính chất chuyên nghiệp; b. Tiền hoặc hiện vật dùng đánh bạc có giá trị từ năm mươi triệu đồng trở lên; c. Tái phạm nguy hiểm. 3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ ba triệu đồng đến ba mươi triệu đồng. Tội đánh bạc tại điều 321 BLHS năm 2015 quy định: 1. Người nào đánh bạc trái phép dưới bất kỳ hình thức nào được thua bằng tiền hay hiện vật trị giá từ 5.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 5.000.000 đồng, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc hành vi quy định tại Điều 322 của Bộ luật này hoặc bị kết án về tội này hoặc tội quy định tại Điều 322 củaBộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm. 2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm 13