Luận văn Tội đánh bạc theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn tỉnh Hòa Bình

Nội dung text: Luận văn Tội đánh bạc theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn tỉnh Hòa Bình

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT * * * BïI MINH GIANG TéI §¸NH B¹C THEO LUËT H×NH Sù VIÖT NAMVµ THùC TIÔN XÐT Xö TR£N §ÞA BµN TØNH HßA B×NH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2014
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT * * * BÙI MINH GIANG TéI §¸NH B¹C THEO LUËT H×NH Sù VIÖT NAM Vµ THùC TIÔN XÐT Xö TR£N §ÞA BµN TØNH HßA B×NH Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số : 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. TRỊNH TIẾN VIỆT HÀ NỘI - 2014
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN BÙI MINH GIANG
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài 1 2. Tình hình nghiên cứu 2 3. Mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4 4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4 5. Những đóng góp mới về khoa học 5 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn. 5 7. Kết cấu 6 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI ĐÁNH BẠC THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 7 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của việc quy định tội đánh bạc trong luật hình sự Việt Nam 7 1.1.1. Khái niệm tội đánh bạc trong luật hình sự Việt Nam 7 1.1.2. Ý nghĩa của việc quy định tội đánh bạc trong luật hình sự Việt Nam 11 1.2. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của luật hình sự Việt Nam về tội đánh bạc từ sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 cho đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 12 1.2.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến trước pháp điển hóa lần thứ nhất luật hình sự - Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985 12 1.2.2. Giai đoạn từ sau khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985 cho đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 20 1.3. Tội đánh bạc trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới 24 1.3.1.Tội đánh bạc theo Bộ luật hình sự Nhật Bản 24 1.3.2. Tội đánh bạc theo Bộ luật hình sự Trung Quốc 25 1.3.1.Tội đánh bạc theo Bộ luật hình sự cộng hòa dân chủ nhân dân Lào 26 Chương 2: TỘI ĐÁNH BẠC THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VÀ THỰC TIỄN XÉT XỬ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÒA BÌNH 28
5. 2.1.Tội đánh bạc theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành 28 2.1.1. Một số điểm mới sửa đổi, bổ sung 28 2.1.2. Những dấu hiệu pháp lý hình sự 31 2.2. Thực tiễn xét xử tội đánh bạc trên địa bàn tỉnh Hòa Bình 39 2.2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - văn hóa - xã hội của tỉnh Hòa Bình 39 2.2.2 Tình hình xét xử tội đánh bạc trên địa bàn tỉnh Hòa Bình 41 2.3. Một số tồn tại, vướng mắc và các nguyên nhân cơ bản 54 2.3.1. Một số tồn tại, vướng mắc trong thực tiễn xét xử 54 2.3.2. Những vướng mắc trong lập pháp hình sự và thực tiễn khi giải quyết vụ án 57 2.3.3. Các nguyên nhân cơ bản 66 Chương 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TỘI ĐÁNH BẠC 68 3.1. Hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về tội đánh bạc 68 3.1.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về tội đánh bạc 68 3.1.2. Nội dung sửa đổi, bổ sung cụ thể 70 3.2. Hoàn thiện các văn bản hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật về tội đánh bạc 71 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện một số quy định cụ thể tại Điều 1 Nghị quyết số 01/2010/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng quy định tại Điều 248 Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành. 72 3.2.2 Về cơ cấu của quy định hướng dẫn Điều 248 Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành 75 3.3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của pháp luật hình sự về tội đánh bạc theo Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành. 76 3.3.1. Giải pháp về kinh tế - xã hội 77 3.3.2. Giải pháp về văn hóa, giáo dục 80
6. 3.3.3. Giải pháp về tâm lý - xã hội 85 3.3.4. Giải pháp về nâng cao hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật 87 3.3.5. Giải pháp về quản lý Nhà nước trên một số lĩnh vực 89 KẾT LUẬN 93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 96
7. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Tổng số vụ, số bị cáo phải xét xử, số bị cáo đã xét xử về tội đánh bạc trên tổng số vụ án, số bị cáo đưa ra xét xử trên địa bàn tỉnh Hòa Bình trong thời gian 5 năm (2009 - 2013) 42 Bảng 2.2: Số liệu phát hiện, điều tra, xử lý tội đánh bạc của công an tỉnh Hòa Bình trong thời gian 5 năm (2009 - 2013) 43 Bảng 2.3: Tổng số vụ, bị cáo bị Tòa án xét xử về tội đánh bạc trong thời gian 5 năm ( 2009 - 2013) trên địa bàn toàn tỉnh Hòa Bình 43 Bảng 2.4: Tổng số vụ án, số bị cáo do Tòa án xét xử về tội đánh bạc trong tương quan với các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng trong 5 năm (2009 - 2013) trên địa bàn tỉnh Hòa Bình. 45 Bảng 2.5: Phân tích hình phạt và các biện pháp tha miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt đối với bị cáo bị Tòa án xét xử về tội đánh bạc trong 5 năm (2009 - 2013) trên địa bàn tỉnh Hòa Bình 46 Bảng 2.6: Phân tích đặc điểm nhân thân các bị cáo bị Tòa án xét xử về tội đánh bạc trong 5 năm (2009 - 2013) trên địa bàn tỉnh Hòa Bình 48 Bảng 2.7: Tỷ lệ số liệu xét xử tội đánh bạc ở tỉnh Hòa Bình trên số liệu xét xử tội đánh bạc của cả nước trong trong thời gian 5 năm (2009 - 2013) 49 Bảng 2.8: Loại tội và số vụ án thực hiện trên địa bàn tỉnh Hòa Bình qua nghiên cứu ngẫu nhiên 100 bản án hình sự. 50
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của nước ta, bên cạnh những thành tựu về kinh tế, văn hóa, xã hội đạt được, thì mặt trái của sự phát triển này cũng đã và đang tác động sâu sắc tới đời sống xã hội của đất nước. Biểu hiện là các tội, tệ nạn xã hội gia tăng và diễn biến phức tạp, trong số đó có tội phạm đánh bạc. Tội đánh bạc là tội phạm phổ biến, làm ảnh hưởng đến nếp sống văn minh của nhân dân, làm tha hóa đạo đức của một bộ phận dân cư, gây ra thiệt hại về vật chất, tinh thần cho nhiều gia đình và là nguyên nhân gây ra nhiều loại tội, tệ nạn xã hội khác. Vì vậy, đấu tranh phòng chống, tiến tới đẩy lùi tội phạm đánh bạc ra khỏi đời sống xã hội đã và đang đặt ra những nhiệm vụ cấp bách cho toàn hệ thống chính trị của nước ta. Thực tiễn hoạt động đấu tranh phòng ngừa tội đánh bạc trong giai đoạn hiện nay luôn là mối quan tâm hàng đầu của các địa phương trên cả nước, trong đó có tỉnh Hòa Bình. Nghiên cứu số liệu thống kê những vụ cờ bạc bị phát hiện và xử lý của Công an tỉnh Hòa Bình cho thấy trong 5 năm qua (2009 - 2013), trung bình mỗi năm trên địa bàn tỉnh Hòa Bình có khoảng 300 vụ đánh bạc với khoảng 741 người thực hiện hành vi đánh bạc bị phát hiện và xử lý, cao điểm nhất là năm 2013 con số này lên tới 175 vụ và 340 người tham gia, trong đó có những vụ có quy mô lớn, điển hình như vụ ngày 25/4/2013, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội (C45- Bộ Công an) đã phối hợp với Cục Cảnh sát cơ động, Công an tỉnh Hòa Bình bắt quả tang 59 đối tượng có hành vi đánh bạc bằng hình thức sóc đĩa trên đồi Võng, xã Hoà Sơn - Lương Sơn - Hoà Bình do Nguyễn Văn Tài (trú tại huyện Quốc Oai, Hà Nội) và Nguyễn Đắc Sơn (trú tại Hà Đông, Hà Nội) là 2 đối tượng cầm đầu, thu giữ tại chiếu bạc và trên người các đối tượng hơn 600 triệu đồng. Ngoài ra, cơ quan chức năng thu giữ 6 ô tô, 11 xe máy cùng bộ bát đĩa, quân vị.[43]. 1
9. Tuy nhiên, số liệu trên mới chỉ phản ánh được phần nào của thực trạng của tệ nạn xã hội này. Hiện nay tội, tệ nạn đánh bạc xuất hiện ở mọi nơi trên địa bàn tỉnh Hòa Bình có xu hướng tăng cao, diễn biến phức tạp đã gây ra những ảnh hưởng tiêu cực cho xã hội và quá trình phát triển kinh tế của địa phương. Thực trạng trên đòi hỏi Đảng, Nhà nước phải có biện pháp tăng cường hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm đánh bạc, ngăn chặn những thiệt hại mà tội phạm gây ra cho xã hội. Do vậy, làm sáng tỏ các dấu hiệu pháp lý của tội đánh bạc, phân tích lịch sử hình thành và phát triển của luật hình sự Việt Nam về tội đánh bạc từ 1945 đến nay; so sánh với quy định về tội đánh bạc trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới, đánh giá đúng thực tiễn xét xử loại tội phạm này tại tỉnh Hòa Bình trong thời gian qua (2009 - 2013), trên cơ sở đó chỉ ra một số tồn tại, hạn chế trong thực tiễn, lý luận và các nguyên nhân cơ bản, tìm giải pháp hoàn thiện trên phương diện lập pháp hình sự và giải pháp về mặt thực tiễn (dưới góc độ tội phạm học) để góp phần phòng, chống tội phạm đánh bạc, bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội có ý nghĩa chính trị - pháp lý và lý luận - thực tiễn quan trọng. Đây còn là lý do để chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài:“Tội đánh bạc theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn tỉnh Hòa Bình” làm đề tài luận văn nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu Trong thời gian qua đã có nhiều công trình nghiên cứu về tội đánh bạc và được đề cập đến nhiều trong các công trình khoa học, các giáo trình, sách tham khảo, bài viết, bình luận trên các phương tiện thông tin. Điển hình như các công trình sau: 1) Dưới góc độ giáo trình, sách tham khảo: GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa, chương XXV - Các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng, trong sách "Giáo trình Luật hình sự Việt Nam" của Trường Đại học Luật Hà Nội, 2
10. Nxb Công an nhân dân, Hà Nội,2000; "Giáo trình luật hình sự Việt Nam" (Phần các tội phạm) của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2003; "Bình luận khoa học Bộ luật hình sự 1999" (Phần các tội phạm) của PGS. TS Phùng Thế Vắc, PGS.TS.Trần Văn Luyện, Thạc sĩ Phạm Thanh Bình, TS.Nguyễn Đức Mai, Thạc sĩ Nguyễn Sĩ Đại, Thạc sĩ Nguyễn Mai Bộ, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2001;" Bình luận khoa học Bộ luật hình sự", Phần các tội phạm, tập I (Bình luận chuyên sâu) của Thạc sĩ Đinh Văn Quế, Nxb thành phố Hồ Chí Minh, 2002; "Bình luận khoa học Bộ luật hình sự", PGS.TS Trần Minh Hưởng chủ biên, Nxb Lao động, Hà Nội, 2009; v.v 2) Dưới góc độ các luận án Tiến sĩ, luận văn Thạc sĩ, đề tài nghiên cứu khoa học: Đề tài KX.04.14 năm 1992 của Tổng cục Cảnh sát - Bộ công an với nội dung " Đổi mới chính sách xã hội nhằm khắc phục tệ nạn xã hội trong điều kiện kinh tế thị trường"; đề tài cấp Bộ của Viện nghiên cứu Nhà nước và pháp luật năm 2000 với nội dung "Những luận cứ khoa học cho các giải pháp phòng chống các tệ nạn xã hội ở nước ta"; Luận án tiến sĩ Phan Đình Khánh - Học viện chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh năm 2001 "Tăng cường đấu tranh phòng chống tệ nạn xã hội bằng pháp luật ở Việt Nam hiện nay"; Luận văn Thạc sĩ của tác giả Cao Thị Oanh - Đại học Luật Hà Nội với đề tài "Đấu tranh phòng chống các tội cờ bạc trên địa bàn thành phố Hà Nội năm 2002". 3) Dưới góc độ các bài viết: "Những bất cập và một vài kiến nghị hoàn thiện đối với hướng dẫn áp dụng tội đánh bạc" của tác giả Thạc sĩ Thái Chí Bình, Tòa án nhân dân thị xã Châu Đốc, tỉnh An Giang ( "Những điểm mới của tội đánh bạc theo Luật số 37/2009/QH12 về Sửa đổi và bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự" của tác giả Thạc sĩ Bùi Ngọc Hà - Trường Đại học Cảnh sát nhân dân ( Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu đã nên trên chỉ xem xét tội đánh bạc với ý nghĩa một tội phạm để bình luận các dấu hiệu pháp lý hình sự và 3
11. hình phạt, cũng như phân tích việc định tội danh hoặc chỉ xem xét tội phạm này dưới góc độ tội phạm học và phòng ngừa cả nhóm tội phạm mà chưa có công trình nào nghiên cứu độc lập, có hệ thống ở cấp độ luận văn thạc sĩ dưới góc độ pháp lý hình sự và thực tiễn xét xử về tội đánh bạc trên một địa bàn, cụ thể là địa bàn tỉnh Hòa Bình. 3. Mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Mục đích nghiên cứu Luận văn nghiên cứu một cách có hệ thống về những vấn đề pháp lý cơ bản của tội đánh bạc như: Khái niệm, các dấu hiệu pháp lý, hình phạt, so sánh với quy định về tội đánh bạc trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới. Đồng thời đi sâu vào phân tích thực tiễn xét xử tội đánh bạc trên địa bàn tỉnh Hoà Bình. Trên cơ sở đó, luận văn chỉ ra một số vướng mắc, tồn tại trong công tác định tội, xử lý để đề xuất những kiến nghị giải pháp hoàn thiện pháp luật và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành về tội đánh bạc. 3.2 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn đúng như tên gọi của nó "Tội đánh bạc theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn tỉnh Hòa Bình" 3.3 Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu tội đánh bạc dưới góc độ pháp lý hình sự và thực tiễn xét xử tội đánh bạc trên địa bàn tỉnh Hòa Bình, trong thời gian 05 năm từ năm 2009 đến năm 2013. 4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận của luận văn là hệ thống quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và của Đảng cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa; những thành tựu của các 4
12. khoa học: Triết học, tội phạm học, luật hình sự, tâm lý học, xã hội học, những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo và các bài viết trên các tạp chí trong nước. 4.2. Cơ sở thực tiễn Cơ sở thực tiễn của luận văn là những bản án, quyết định của Tòa án về tội đánh bạc, các số liệu thống kê, báo cáo tổng kết ngành Tòa án nhân dân tỉnh Hòa Bình và Tòa án nhân dân tối cao về tội đánh bạc. 4.3. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận của luận văn là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Trong khi thực hiện đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp: Lịch sử, lôgíc, hệ thống, thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh pháp luật 5. Những đóng góp mới về khoa học Đây là công trình chuyên khảo trong khoa học pháp lý Việt Nam ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật học nghiên cứu tương đối toàn diện, hệ thống về tội đánh bạc trên cả phương diện lý luận và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Hòa Bình. Có thể xem những nội dung sau đây là những đóng góp mới về khoa học của luận văn: - Xây dựng khái niệm tội đánh bạc và khái quát lịch sử hình thành và phát triển của luật hình sự Việt Nam về tội phạm này từ sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến nay. - Đánh giá đúng thực tiễn xét xử tội đánh bạc trên địa bàn tỉnh Hòa Bình; phân tích, làm rõ nguyên nhân của những tồn tại hạn chế trong lập pháp và hoạt động xét xử tội đánh bạc. - Đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành về tội đánh bạc. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 5
13. Kết quả nghiên cứu và những đề xuất được nêu trong luận văn có ý nghĩa lý luận và thực tiễn trong việc nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng ngừa tội đánh bạc và áp dụng các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam trong thực tiễn xét xử trên địa bàn tỉnh Hòa Bình nói riêng và cả nước nói chung. Những giải pháp đề cập trong đề tài luận văn giúp các cơ quan có thẩm quyền xem xét, nghiên cứu áp dụng, góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh và phòng ngừa tội đánh bạc. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho cán bộ làm công tác nghiên cứu, giảng dạy về khoa học pháp lý nói chung, khoa học luật hình sự, tội phạm học nói riêng và các cán bộ thực tiễn đang công tác tại các cơ quan bảo vệ pháp luật 7. Kết cấu Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận văn gồm 3 chương mục như sau: Chương 1: Những vấn đề chung về tội đánh bạc theo luật hình sự Việt Nam Chương 2: Tội đánh bạc theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành và thực tiễn xét xử trên địa bàn tỉnh Hòa Bình. Chương 3: Hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về tội đánh bạc. 6
14. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI ĐÁNH BẠC THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của việc quy định tội đánh bạc trong luật hình sự Việt Nam 1.1.1. Khái niệm tội đánh bạc trong luật hình sự Việt Nam Tội phạm là hiện tượng tiêu cực trong xã hội, tội phạm "xuất hiện cùng với sự ra đời của Nhà nước và pháp luật, cũng như khi xã hội phân chia thành giai cấp đối kháng" [5, tr 287]. Vì vậy, để bảo vệ đặc quyền của của giai cấp thống trị, Nhà nước đã quy định những hành vi nguy hiểm cho xã hội nào là tội phạm và áp dụng trách nhiệm hình sự đối với những người nào thực hiện các hành vi đó. Do đó, tội phạm mang bản chất là một hiện tượng có tính chất pháp lý. Với thuộc tính là hiện tượng mang tính xã hội - pháp lý, tội phạm luôn chứa đựng đặc tính chống lại Nhà nước, chống đối lại xã hội, làm ảnh hưởng tiêu cực tới lợi ích chung của cộng đồng, xâm phạm tới quyền, tự do, các lợi ích hợp pháp của con người, xâm phạm tới trật tự an toàn xã hội. Tội phạm có nguồn gốc xã hội, tồn tại và phát triển cùng với lịch sử tồn tại và phát triển của xã hội loài người. Cho nên, tội phạm mang tính lịch sử. Nhìn nhận và đánh giá về tội phạm, nhà luật học Larry J.Siegel đã đưa ra khái niệm tội phạm như sau: Tội phạm là một hành vi vi phạm các nguyên tắc xã hội được giải thích và quy định trong một đạo luật hình sự do những người nắm giữ quyền lực chính trị và xã hội tạo ra. Những cá nhân vi phạm các nguyên tắc này là đối tượng sẽ bị trừng phạt bởi các cơ quan có thẩm quyền [50, tr 20]. Nghiên cứu khái niệm tội phạm dưới góc độ khoa học luật hình sự cho thấy khái niệm tội phạm được các nhà luật học trong và ngoài nước nghiên cứu rất kỹ, nhiều quốc gia đã đưa vào Bộ luật hình sự định nghĩa lập pháp của 7
15. khái niệm này như: Trung Quốc, Liên Bang Nga, Thụy Điển, v.v Khái niệm tội phạm là một trong những vấn đề quan trọng nhất của luật hình sự. Chế định tội phạm là chế định trung tâm thể hiện rõ nét bản chất giai cấp, các đặc điểm chính trị, xã hội cũng như pháp lý của luật hình sự mỗi nước Vì vậy, nghiên cứu khái niệm tội phạm luôn luôn là chủ đề nóng hổi trong khoa học pháp lý hình sự trên thế giới nói chung và ở nước ta nói riêng [17, tr157-158]. Nghiên cứu Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2009), nhà làm luật nước ta đã ghi nhận định nghĩa tội phạm tại Điều 8 như sau: Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa [31, Điều 8]. Tuy nhiên, khái niệm tội phạm trong định nghĩa lập pháp được các nhà làm luật nước ta ghi nhận trong Bộ luật hình sự hiện hành mới bao gồm bốn dấu hiệu (đặc điểm) cơ bản, mà theo GS.TSKH Lê Văn Cảm, khái niệm này còn thiếu một dấu hiệu (đặc điểm) cơ bản là tội phạm do người đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện. Đặc điểm này cùng với các đặc điểm (dấu hiệu) cơ bản của tội phạm đã được các nhà làm luật nước ta ghi nhận mới thể hiện được đầy đủ cả ba bình diện tương ứng với năm dấu hiệu (đặc điểm) cơ bản của tội phạm đó là:1) Bình diện khách quan (nội dung) - tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội (1); 2) Bình diện pháp lý (hình thức) - tội phạm là 8
16. hành vi trái pháp luật hình sự (2) và ; 3) Bình diện chủ quan - tội phạm là hành vi do người có năng lực trách nhiệm hình sự (3) và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự (4) thực hiện một cách có lỗi (5) [5, tr 289]. Qua nghiên cứu lý luận và thực tiễn chúng tôi hoàn toàn tán thành với quan điểm này. Về khái niệm tội phạm cụ thể - Tội đánh bạc là sự cụ thể hóa khái niệm tội phạm (chung), hiện nay trong khoa học luật hình sự nước ta còn nhiều quan điểm khác nhau, cụ thể: Có tác giả cho rằng: “Đánh bạc là tham gia trò chơi có được thua bằng tiền hoặc tài sản dưới bất kỳ hình thức nào”[26, tr176]. Quan điểm này chỉ mới nêu định nghĩa hành vi đánh bạc chứ chưa làm rõ khái niệm tội đánh bạc, hơn nữa hành vi phạm tội khác tội phạm vì khái niệm tội phạm đòi hỏi phải đầy đủ như khái niệm quy định tại Điều 8 Bộ luật hình sự hiện hành. Quan điểm khác lại cho rằng :“Đánh bạc được hiểu là nhiều người (ít nhất hai người trở lên) cùng tham gia thực hiện hành vi được thua bằng tiền hay hiện vật dưới bất kỳ hình thức nào [16, tr 295]. Quan điểm này nhìn nhận khái niệm tội đánh bạc ở góc độ chung chung, chưa nêu bật và đầy đủ được những dấu hiệu đặc trưng của tội phạm. Có quan điểm, quan niệm: Đánh bạc là được thua bằng tiền hay lợi ích khác trên cơ sở một kết quả không hiển nhiên hoặc một biến cố sẽ xảy ra trong tương lai. Thông thường, các kết quả hay biến cố nói trên sẽ biết được rõ ràng, trong thời gian ngắn. Ngoài ra, đánh bạc cũng được hiểu khác nhau tùy thuộc vào bối cảnh văn hóa, lịch sử” [15]. Qua cách nhìn nhận như trên thì quan điểm, quan niệm này cũng chỉ dừng lại việc định nghĩa khái niệm hành vi đánh bạc dưới góc độ văn hóa – xã hội mà chưa nêu được cụ thể những dấu hiệu tương ứng và đầy đủ về tội đánh bạc. Gần đây, quan điểm khác lại cho rằng: 9
17. Đánh bạc là (hành vi) tham gia vào trò chơi được tổ chức bất hợp pháp mà sự được (hoặc thua) kèm theo việc được (hoặc mất) lợi ích vật chất đáng kể (tiền, hiện vật hoặc các hình thức tài sản khác). Đánh bạc là hành vi nguy hiểm cho xã hội, không chỉ ảnh hưởng xấu đến gia đình và cá nhân người chơi mà còn có thể là nguyên nhân của tệ nạn xã hội và tội phạm khác [46, tr 227]. Chúng tôi cho rằng quan điểm này có ưu điểm là đã nêu bật được khách thể của tội phạm xâm phạm đến, nhưng vẫn chưa nêu cụ thể hành vi phạm tội và dấu hiệu chủ thể của tội phạm này. Tóm lại, dưới góc độ khoa học luật hình sự, khái niệm tội đánh bạc cần thể hiện được đầy đủ cả ba bình diện tương ứng với năm đặc điểm (dấu hiệu) tương ứng cơ bản của tội phạm như đã nêu trên. Do đó khái niệm tội phạm này được định nghĩa như sau: Tội đánh bạc là hành vi tham gia trò chơi trái phép dưới bất kỳ hình thức nào được thua bằng tiền hay hiện vật từ hai triệu đồng trở lên, hoặc dưới hai triệu đồng nhưng đã bị kết án về tội này hoặc tội tổ chức đánh bạc và gá bạc, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. Do người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp,xâm phạm đến trật tự, an toàn công cộng. Từ khái niệm trên, có thể chỉ ra các đặc điểm cơ bản của tội đánh bạc như sau: Một là, tội đánh bạc là hành vi tham gia các trò chơi được thua bằng tiền hay hiện vật từ hai triệu đồng trở lên dưới nhiều hình thức khác nhau một cách trái pháp luật, gây thiệt hại cho trật tự an toàn công cộng, hoặc dưới hai triệu đồng nhưng đã bị kết án về tội này hoặc tội tổ chức đánh bạc và gá bạc, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. Hai là, tội đánh bạc do người có đủ năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện một cách có lỗi với 10
18. hình thức lỗi cố ý trực tiếp. Người thực hiện tội đánh bạc trái phép không có mục đích chống chính quyền nhân dân. Ba là, tội đánh bạc nằm trong nhóm tội xâm phạm trật tự công cộng, do đó xâm phạm đến trật tự công cộng. Trật tự công cộng là một trong những tiêu chí để đánh giá sự ổn định, phát triển, văn minh, dân chủ của một quốc gia. Để có trật tự công cộng - một trạng thái xã hội lành mạnh, có tổ chức, có kỷ luật và ổn định đòi hỏi Nhà nước, các cơ quan, tổ chức và mọi công dân trong xã hội đều phải có trách nhiệm xây dựng, thực hiện và bảo vệ các quy tắc của trật tự sinh hoạt chung trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Đi ngược lại điều này là xâm phạm đến trật tự công cộng và sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật hình sự Việt Nam nếu sự vi phạm đó có đủ các yếu tố cấu thành tội phạm. 1.1.2. Ý nghĩa của việc quy định tội đánh bạc trong luật hình sự Việt Nam Từ việc quy định tội đánh bạc trong luật hình sự Việt Nam có ý nghĩa quan trọng dưới các góc độ chính sau đây: Một là, dưới góc độ chính trị - pháp lý: Góp phần cụ thể hóa chính sách hình sự của Nhà nước ta đối với việc bảo vệ an ninh, trật tự, an toàn xã hội; bảo đảm sự hoạt động bình thường và ổn định của xã hội. Bên cạnh đó còn thúc đẩy xây dựng xã hội công bằng, dân chủ và văn minh. Việc quy định tội đánh bạc trong luật hình sự Việt Nam là cơ sở để đấu tranh kiên quyết, xử lý nghiêm minh, triệt để, đúng pháp luật các hành vi xâm phạm tới trật tự, an toàn công cộng ở các mức độ khác nhau và bảo đảm tính thống nhất của pháp chế xã hội chủ nghĩa, tính thượng tôn pháp luật của Nhà nước pháp quyền. Hai là, dưới góc độ lý luận - thực tiễn: Việc quy định tội đánh bạc trong luật hình sự Việt Nam bổ sung và góp phần làm hoàn thiện chính sách pháp luật hình sự của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Đồng thời là cơ sở để các cơ quan bảo vệ pháp luật áp dụng để xử lý nghiêm 11
19. minh các hành vi vi phạm trật tự, an toàn công cộng, đảm bảo việc điều tra, truy tố, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. 1.2. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của luật hình sự Việt Nam về tội đánh bạc từ sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 cho đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 1.2.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến trước pháp điển hóa lần thứ nhất luật hình sự - Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985 Sau khi Cách mạng tháng 8 năm 1945 thành công, Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời. Chính phủ mới được thành lập đã nhận thức rõ sự nguy hiểm của các hành vi cờ bạc đối với xã hội và sự phát triển bền vững của chính quyền mới. Trong thời kỳ này một vấn đề đặt ra gắn liền với những hành vi cờ bạc là quân dịch và những thành phần thuộc giai cấp bóc lột lúc bấy giờ chưa bị thủ tiêu, chúng lợi dụng cờ bạc để nhằm mục đích phá hoại, đầu độc bóc lột nhân dân, làm cho một bộ phận nhân dân ta quên đi nhiệm vụ cách mạng. Nhận thức rõ tính chất nguy hiểm của các hành vi cờ bạc và để đấu tranh, xử lý, ngăn chặn những hệ lụy nguy hại cho xã hội và an ninh quốc gia, Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa đã ban hành Sắc lệnh số 168/SL ngày 14/4/1948 - Văn bản pháp luật hình sự đầu tiên được Nhà nước ta quy định về tội cờ bạc. Sắc lệnh này thể hiện đường lối xử lí cứng rắn, thái độ nghiêm khắc của nhà nước đối với loại tội phạm này, đặc biệt đối với những đối tượng đánh bạc. Tại Điều I của Sắc lệnh 168/SL quy định về hành vi đánh bạc như sau: - Hành vi đánh bạc bao gồm: "Tất cả các trò chơi cờ bạc dù có tính chất may rủi hay là có dùng trí khôn để tính nước mà được thua bằng tiền đều coi là tội đánh bạc " [42, tr 497]; hoặc những cuộc đánh đố nhau vì tiền, những cuộc xổ số vì tiền hay bằng đồ mà không có nhà chức trách có thẩm quyền cho phép trước thì đều được coi là hành vi đánh cờ bạc không cứ ở nơi nào. 12
20. - Tại Điều II Sắc lệnh 168/SL cũng quy định hành vi tổ chức đánh bạc với nội dung là tổ chức một cuộc đánh bài, đánh bạc, một trò chơi đã được nêu tại điều I của Sắc lệnh mà không phụ thuộc vào địa điểm thực hiện hành vi. - Sắc lệnh chưa được quy định về hành vi gá bạc nhưng quy định đối với những người mà cho mượn tiền, mượn địa điểm để tổ chức đánh bạc không cần biết có thu lợi hay không đều bị xử lý như người tổ chức đánh bạc - Sắc lệnh 168/SL cũng quy định: Những người giúp, người khác tổ chức những cuộc chơi nói trên, những người quản lý người làm cái, lấy hồ, những người làm công khác giúp việc trực tiếp vào cuộc chơi đều bị coi là tòng phạm của người tổ chức đánh bạc và bị phạt tù từ 2 - 5 năm tù và phạt bằng tiền từ 10.000đ đến 100.000đ [42, tr 497]. Bên cạnh việc xác định phạm vi những đối tượng bị xử lý về hình sự Sắc lệnh 168/SL cũng quy định chế tài xử lý nghiêm khắc được áp dụng đối với người phạm tội đánh bạc : - Điều II của Sắc lệnh 168/SL quy định hình phạt đối với người phạm tội đánh bạc là tù từ 1 năm đến 3 năm và phạt bạc (phạt tiền) từ 5000 đồng đến 50000 đồng. - Ngoài hình phạt chính, điều luật còn quy định hình phạt bổ sung có thể áp dụng đối với người phạm tội là bị quản thúc từ 1 năm đến 5 năm. Văn bản cũng quy định các dụng cụ dùng vào việc đánh bạc, tiền nong bắt được trên bàn hay trên chiếu bạc đều bị tịch thu. Ngoài ra, Điều IV của Sắc lệnh thể hiện thái độ rất nghiêm khắc của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa trong việc xử lý những người thực hiện hành vi cờ bạc. Dù rằng Tòa án có xét xử tình trạng nên giảm, cũng bắt buộc áp dụng hình phạt tối thiểu về tù và tiền nói trong Điều II và Điều III trên đây. Tòa án phải phạt vừa tù và tiền mà không cho bị can hưởng án 13
21. treo. Nếu có trường hợp tái phạm, các hình phạt sẽ tăng gấp đôi [42, tr 497]. Sắc lệnh số 168/SL ngày 14/04/1948, mặc dù chưa phân biệt rõ các hành vi cờ bạc, nhưng trong quy định đã có phân hóa để xử lý đối với những đối tượng tổ chức đánh bạc, gá bạc và những người đánh bạc. Hình phạt được áp dụng đối với các tội phạm về cờ bạc là rất nghiêm khắc, đặc biệt đối với những người đánh bạc bao gồm hình phạt chính gồm cả phạt tù và phạt tiền, hình phạt bổ sung là bị quản thúc từ 1 năm đến 5 năm. Ngoài ra còn áp dụng biện pháp tịch thu tất cả các đồ vật, tiền dùng để đánh bạc. Sau khi ra ban hành và áp dụng một thời gian, Sắc lệnh 168/SL là cơ sở pháp lý quan trọng phục vụ cho việc phòng chống các tội cờ bạc nói chung và tội đánh bạc nói riêng. Tuy nhiên sự biến đổi sâu sắc của kinh tế, chính trị - xã hội miền Bắc qua công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa, thì một số quy định của Sắc lệnh đã không còn phù hợp và cần thiết phải tiến hành những sửa đổi. Thông tư 301/VHH-HS ngày 14/2/1957 và thông tư 2098/VHH-HS ngày 31/5/1957 của Bộ Tư pháp về việc bài trừ tệ nạn cờ bạc đã giải quyết một phần những vướng mắc của Sắc lệnh 168/SL. Tại Thông tư 301/VHH-HS, với phương châm “lấy giáo dục làm chính” đường lối xử lý các tội cờ bạc của Nhà nước ta đã có sự giảm nhẹ. Thông tư 301/VHH - HS cũng đưa ra đường lối xử lý của các cơ quan tư pháp đối với việc đánh bạc, đó là: Không nhất thiết phải bắt được quả tang đánh bạc mới có thể truy tố được. Có thể việc chứng bằng bất kì hình thức nào để chứng minh là bị can đã đánh bạc nhưng phải thận trọng trong trường hợp này. Có bằng chứng rõ ràng thì mới truy tố, không nên suy luận hoặc chỉ dựa vào lời khai của một vài nhân chứng (Phần B mục I). Thông tư này cũng xác định chỉ truy tố đối với các đối tượng: - Bọn tổ chức, bọn chứa gá, bọn sóc cái, bọn hồ lỳ, bọn canh gác chuyên sống về nghề cờ bạc. 14