Luận văn Tổ chức và hoạt động của cơ quan thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Bình Phước

Nội dung text: Luận văn Tổ chức và hoạt động của cơ quan thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Bình Phước

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN ĐĂNG TÚ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CƠ QUAN THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH PHƯỚC Ngành:Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số:8.38.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH: LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI, năm 2020 1
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN ĐĂNG TÚ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CƠ QUAN THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH PHƯỚC Ngành:Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8.38.01.02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. BÙI NGUYÊN KHÁNH HÀ NỘI, năm 2020 2
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu thống kê, kết quả đề cập trong luận văn là trung thực, chính xác và có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng. Tác giả luận văn Trần Đăng Tú 3
4. MỤC LỤC Trang LỜI MỞ ĐẦU 7 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 13 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của thi hành án dân sự 13 1.2. Khái niệm và mô hình tổ chức, hoạt động của cơ quan thi hành án dân sự 19 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức và hoạt động của cơ quan Thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện nay 27 Tiểu kết Chương 1 32 Chương 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CƠ QUAN THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH PHƯỚC 33 2.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội và các yếu tố đặc thù làm phát sinh các vụ việc về thi hành án dân sự tại tỉnh Bình Phước 33 2.2. Thực trạng tổ chức thi hành án dân sự tỉnh Bình Phước 36 2.3. Thực trạng hoạt động thi hành án dân sự tại tỉnh Bình Phước 38 2.4. Đánh giá chung về tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự tại tỉnh Bình Phước 47 Tiểu kết Chương 2 62 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CƠ QUAN THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TẠI BÌNH PHƯỚC 64 4
5. 3.1. Phương hướng đổi mới về tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự tại tỉnh Bình Phước 64 3.2. Giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan thi hành án dân sự tại tỉnh Bình Phước 68 Tiểu kết Chương 3 79 KẾT LUẬN 80 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 5
6. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CHV : Chấp hành viên TKTHA : Thư ký thi hành án TTV : Thẩm tra viên THA : Thi hành án THADS : Thi hành án dân sự THAHS : Thi hành án hình sự TPL : Thừa phát lại TAND : Tòa án nhân dân UBND : Ủy ban nhân dân VKSND : Viện Kiểm sát nhân dân TCCB : Tổ chức cán bộ XHCN : Xã hội chủ nghĩa ANCT : An nhinh chính trị TTATXH : Trật tự an toàn xã hội DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1. Kết quả THADS về việc tỉnh Bình Phước (từ 2013 – 2019) . Bảng 2. Kết quả THADS về giá trị tỉnh Bình Phước (từ 2013 – 2019) 6
7. LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau ngày Cách mạng tháng Tám thành công, công tác THADS được Chính quyền cách mạng đặc biệt quan tâm, trải qua hơn 70 năm xây dựng và trưởng thành, với biết bao thăng trầm và biến động, các cơ quan THADS đã từng bước vượt qua những khó khăn, có những đóng góp quan trọng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. THADS là một lĩnh vực hoạt động cụ thể của cơ quan Nhà nước nhằm đưa các Bản án, Quyết định của Tòa án khi đã có hiệu lực pháp luật thi hành trên thực tế. Bản án, Quyết định của Tòa án nhân danh Nhà nước khi được chấp hành nghiêm chỉnh có tác động trực tiếp đến lòng tin của nhân dân đối với pháp luật, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân. Vì vậy, hoạt động THA có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc giữ vững kỷ cương phép nước, củng cố pháp chế và trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, đảm bảo cho quyền lực tư pháp được thực thi trong đời sống xã hội; góp phần giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, tăng cường hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước. Những năm vừa qua, Hệ thống các cơ quan THADS ngày càng được Đảng và Nhà nước quan tâm, đến nay hệ thống THADS đã được tổ chức thành hệ thống ngành dọc rõ ràng, từ Trung ương là Tổng cục THADS trực thuộc Bộ Tư pháp đến địa phương là Cục THADS cấp tỉnh và Chi cục THADS cấp huyện ngày càng phát triển, hoàn thiện về tổ chức, bộ máy, xác định rõ hơn về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn nhằm đáp ứng yêu cầu thực hiện nhiệm vụ chính trị được giao. Theo số liệu thống kê từ năm 2010 đến năm 2019 cho thấy toàn hệ thống THADS đã thụ lý là 6.822.850 việc với hơn 1.200.141 tỷ đồng. Số liệu trên cho thấy số việc và số tiền phải THA hàng năm là rất lớn. Tuy nhiên, cùng với sự quan tâm của các cấp ủy Đảng, Chính quyền địa phương và sự phối hợp của các cơ quan hữu quan, sự nỗ lực, phấn đấu vượt quan mọi khó khăn của toàn đội ngũ công chức, nhân viên toàn hệ thống, công tác THADS những năm qua đã đạt được kết quả đáng ghi nhận, về cơ bản hàng năm đều 7
8. đạt và vượt các chỉ tiêu được cấp trên giao phó; nhiều vụ việc tồn đọng, phức tạp, kéo dài đã được quan tâm chỉ đạo xử lý, giải quyết dứt điểm, đặc biệt là góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết 42/2014/QH14 của Quốc hội về thí điểm xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng. Kết quả hoạt động trong lĩnh vực THADS đã góp phần thực hiện thắng lợi các chỉ tiêu phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh tỉnh Bình Phước cũng như trong phạm vị cả nước. Đổi mới hoạt động và nâng cao hiệu quả THADS là một nội dung quan trọng của công cuộc cải cách tư pháp được ghi nhận trong nhiều văn bản như: Nghị quyết TW 8 khóa VII; Nghị quyết TW 3 Khóa VIII; báo cáo chính trị tại Đại hội Đảng qua các kì họp, đặc biệt Nghị quyết số 48-NQ/TW về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 của Bộ Chính trị ngày 24/5/2005; Nghị quyết 49 – NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ chính trị “Về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”; Nghị quyết số 111/2015/QH13 của Quốc hội về công tác phòng, chống vi phạm pháp luật và tội phạm, công tác của VKSND, TAND và công tác THA năm 2016 và các năm tiếp theo. Gần đây nhất là Nghị quyết số 96/2019/QH14 ngày 27/11/2019 của Quốc hội về công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật, công tác của VKSND, TAND và công tác THA. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được như đã nêu trên, công tác THADS hiện nay vẫn còn bộc lộ những tồn tại, hạn chế cần phải được sửa đổi, bổ sung kịp thời nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành, như: Hệ thống văn bản pháp luật về THADS còn nhiều bất cập, vướng mắc, có những quy định còn chồng chéo, chưa phù hợp với thực tiễn; cơ sở vật chất, phương tiện hoạt động vẫn còn nhiều khó khăn, đầu tư thiếu đồng bộ; việc kiện toàn, đổi mới tổ chức, bộ máy còn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ được giao; chế độ chính sách đối với người làm công tác THADS còn chưa tương xứng với tính chất đặc thù công việc; tình trạng khiếu nại, tố cáo ngày càng nhiều, diễn biến phức tạp; cơ chế phối hợp trong hoạt động THADS đạt hiệu quả chưa cao, nhiều lúc, nhiều nơi còn mang nặng tính hình thức; kết quả công tác THADS đạt được hàng năm chưa thật sự bền vững; án 8
9. có điều kiện thi hành nhưng kéo dài, chậm giải quyết còn nhiều; đương sự là người phải THA ngày càng chây ỳ, manh động, thách thức pháp luật nhưng chế tài xử lý còn yếu những tồn tại nêu trên cần phải được điều chỉnh kịp thời bằng cơ chế, biện pháp căn cơ nhằm hạn chế đến mức thấp nhất những ảnh hưởng có thể làm giảm hiệu lực, hiệu quả hoạt động công tác THADS trong thời gian tới. Với mong muốn góp phần vào quá trình khắc phục những tồn tại, hạn chế nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài: "Tổ chức và hoạt động của cơ quan Thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Bình Phước" để làm luận văn thạc sỹ chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm qua đã có một số công trình nghiên cứu trong lĩnh vực THADS, cụ thể: Đề tài nghiên cứu khoa học: Đề tài cấp Bộ "Mô hình quản lý thống nhất công tác thi hành án", mã số 96-98-027/ĐT do Cục Thi hành án dân sự-Bộ Tư pháp thực hiện năm 1996[1]; Đề tài cấp Nhà nước "Luận cứ khoa học của việc đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án ở Việt Nam trong giai đoạn mới" do Bộ Tư pháp chủ trì [2]. Luận văn thạc sĩ luật học "Quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi hành án dân sự" của tác giả Hoàng Kim Chiến [23]; Luận văn thạc sĩ Luật học "Hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự" của tác giả Nguyễn Thanh Thủy [54]; Luận văn thạc sĩ luật học "Xã hội hóa thi hành án dân sự ở Việt Nam" của tác giả Lê Xuân Hồng [38]; Luận văn thạc sĩ luật học "Đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự ở Việt Nam" của tác giả Nguyễn Quang Thái [49]; Các bài viết, chuyên đề, giáo trình: Giáo trình môn Luật Thi hành án dân sự của trường Đại học Luật Hà Nội [37]; Những nội dung cơ bản của Luật Thi hành án dân sự - Tiến sỹ Nguyễn Thanh Thủy, Thạc sỹ luật học Lê Anh Tuấn - Cục Thi hành án dân sự, Bộ Tư pháp [51]. Những công trình nghiên cứu nêu trên đều có nội dung nghiên cứu về 9
10. lĩnh vực THADS ở các góc độ, khía cạnh khác nhau. Về nội dung, các công trình đều đã đề cập đến thực trạng THADS trên phạm vị rộng là toàn quốc nhưng nhấn mạnh, đi sâu vào từng địa phương cụ thể, đồng thời đưa ra giải pháp nhằm hoàn thiện các lĩnh vực trong tổ chức và hoạt động THADS của mỗi địa phương khác nhau. Các công trình đã góp phần từng bước hoàn chỉnh về thế chế THADS, khắc phục được những hạn chế trong quá trình tổ chức thực hiện, đặc biệt là góp phần vào việc làm rõ tính cấp thiết của THASDS trong tình hình mới, đây chính là yếu tố cốt lõi để các cơ quan, tổ chức có chức năng phải tham mưu cho Chính phủ chỉ đạo xây dựng, trình Quốc hội ban hành Luật Thi hành án dân sự năm 2008, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật THADS năm 2014, là cơ sở vững chắc, làm căn cứ triển khai thực hiện thắng lợi chỉ tiêu, nhiệm vụ được Quốc hội giao hằng năm. Tuy nhiên, chủ đề "Tổ chức và hoạt động của cơ quan Thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Bình Phước” thì chưa có nghiên cứu nào đề cập. Vì thế, phạm vi nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu cũng như mục đích nghiên cứu của đề tài này không trùng lặp với những nghiên cứu trong lĩnh vực THADS trước đây. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu: Mục đích nghiên cứu của Luận văn là nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của cơ quan THADS; phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của cơ quan THADS từ thực tiễn tỉnh Bình Phước, từ đó đề xuất các phương hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan THADS nói chung và trên địa bàn tỉnh Bình Phướcnói riêng - Nhiệm vụ nghiên cứu: Nhằm đạt được mục đích nghiên cứu đã đề ra, Luận văn phải hoàn thành các nhiệm vụ nghiên cứu dưới đây, cụ thể: - Kết quả nghiên cứu sẽ làm sáng tỏ những vấn đề lý luận trong tổ chức 10
11. và hoạt động của cơ quan THADS; - Phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của cơ quan THADS từ thực tiễn tỉnh Bình Phước; - Đề xuất các phương hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan THADS trên địa bàn tỉnh Bình Phước hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu -Đối tượng nghiên cứu: Luận văn sẽ đi sâu nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn trong tổ chức và hoạt động của THADS. - Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu bao gồm tổ chức và hoạt động của THADScấp tỉnh và THADScấp huyện trong tỉnh Bình Phước kể từ khi cơ quan THADSđược chuyển giao từ Tòa án sang Chính phủ quản lý, tháng 7 năm 1993 nhưng tập trung nghiên cứu sâu kể từ thời điểm Luật THADSnăm 2008 có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2009đến nay (Luật THADSnăm 2008 được sửa đổi, bổ sung năm 2014). 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Luận văn sẽ được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân và vì dân; nghiên cứu về quyền con người và quyền công dân; thủ tục cải cách hành chính và những vấn đề cải cách tư pháp có liên quan đến lĩnh vực tổ chức và hoạt động THADS. - Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu: Hệ thống hóa, phân tích, tổng hợp, lịch sử, thống kê, kết hợp với các phương pháp khác như so sánh, khảo sát thực tiễn Trong đó, tại chương 1 sẽ nghiên cứu về tổng thể công tác THADS, trong đó đi sâu phân tích quá trình hình thành và phát triển THADS tại Việt Nam; chương 2 sẽ nghiên cứu thực trạng tổ chức và hoạt động về THADS tại Việt Nam nhưng đi sâu nghiên cứu thực trạng về tổ chức và hoạt động về THADS tại Bình Phước, có số liệu minh chứng cụ thể của từng năm; chương 3 sẽ tập trung nghiên cứu, đưa ra các giải 11
12. pháp nhằm hoàn thiện công tác tổ chức và hoạt động về THADS, nhất là đối với các cơ quan THADS trong tỉnh Bình Phước thời gian tới 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn nghiên cứu cơ bản toàn diện, hệ thống đầy đủ các vấn đề lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động THADSở nước ta nói chung và tỉnh Bình Phước nói riêng; đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về THADS, góp phần vào tăng cường hiệu lực của pháp luật đối với lĩnh vực THADS, đáp ứng được yêu cầu trong tình hình mới và hội nhập quốc tế ngày nay. Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho công tác giảng dạy, nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực THADS, nhất là những địa phương có những đặc thù về địa bàn, trình độ dân trí, điều kiện kinh tế tương đồng với tỉnh Bình Phước. 7. Kết cấu của luận văn Sau phần mở đầu, Luận văn được kết cấu thành 03 Chương (Chương 1, 2, 3), sau đó là kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục: Chương 1: Những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động THADS. Chương 2: Thực trạng tổ chức và hoạt động của cơ quan THADS từ thực tiễn tỉnh Bình Phước. Chương 3: Phương hướng và giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động THADS tại tỉnh Bình Phước. Chương 1 12
13. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC VÀHOẠT ĐỘNG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 1.1. Khái niệm và đặc điểm của thi hành án dân sự 1.1.1. Khái niệm thi hành án dân sự Khi các cá nhân, tổ chức phát sinh tranh chấp và yêu cầu Tòa án giải quyết, phán quyết của Tòa án chỉ là kết quả về mặt pháp lý. Để bảo vệ quyền lợi của mình trên thực tế, bên thắng kiện phải yêu cầu cơ quan THADS tổ chức thi hành bản án, quyết định của Tòa án. Việc tổ chức thi hành phần dân sự của bản án, quyết định của Tòa án được gọi là THADS. THADS là một giai đoạn độc lập của quá trình tố tụng dân sự, giai đoạn kết thúc quá trình bảo vệ quyền lợi của đương sự và người có quyền và lợi ích liên quan theo bản án, quyết định của Tòa án được tổ chức thi hành trên thực tế. Đó là hoạt động của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền dựa trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và theo các trình tự, thủ tục do pháp luật quy định nhằm đưa bản án, quyết định của Toà án ra thi hành trên thực tế, bảo đảm tính hiệu lực của các bản án, quyết định dân sự của Tòa án bảo vệ kịp thời các quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự, người có quyền và lợi ích liên quan. Trong quá trình tổ chức thi hành các bản án, quyết định đã có hiệu lực của Tòa án, hoạt động THADS còn góp phần phát hiện sai sót của các quá trình tố tụng dân sự của Tòa án trong việc áp dụng pháp luật hoặc làm ảnh hưởng đến quyền lợi cho công dân, đương sự và không phù hợp với hiện trạng thực tế như lĩnh vực về đất đai, nhà ở, công trình kiến thúc xây dựng , từ đó kiến nghị đến Tòa án có thẩm quyền kịp thời xét xử lại nhằm bảo vệ quyền lợi cho các bên đương sự, người có quyền và lợi ích liên quan. Tuy nhiên, việc tổ chức THADS không những chỉ đối với các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật mà còn phải tổ chức thi hành đối với bản án, quyết định chưa có hiệu lực nhưng phải thi hành ngay trong những trường hợp pháp luật quy địnhcụ thể tại Điều 2, Khoản 2 của Luật Thi hành án dân sự “Những bản án, quyếtđịnh sau đây của Toà án cấp sơ thẩm được thi hành ngay, mặc dù có thể bị kháng cáo, kháng nghị: a) Bản án, quyết định về cấp dưỡng, trả lương, 13
14. trả công lao động, trợ cấp thôi việc, trợ cấp mất việc làm, trợ cấp mất sức lao động hoặc bồi thường thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ, tổn thất về tinh thần, nhận người lao động trở lại làm việc;b) Quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời” [39]. Hiện naycòn cónhiều quan điểm, ý kiến khác nhau về tính chất của hoạt động THADS. Quan điểm thứ nhất cho rằng: hoạt động THADS là một hoạt độngtưpháp vì nó là giai đoạn tiếp theo của giai đoạn xét xử không thể thiếu trong quá trình bảo vệ quyền lợi của đương sự, người có quyền và nghĩa vụ liên quan, luôn gắn liền với các giai đoạn tố tụng và được ghi nhận trong Bộ luật Tố tụng Dân sự. Do đó THADS chính là một hoạt động tư pháp, là giai đoạn cuối của tố tụng dân sự. Quan điểm thứ hai cho rằng: hoạt động THADS không phải là hoạtđộng tư pháp, bởi vì không những thi hành các vụ án dân sự, mà còn có trình tự, thủ tục thi hành phần dân sự trong các bản án hình sự, kinh doanh thương mại, hành chính, lao động , trình tự tổ chức thi hành theo một trình tự thủ tục hành chính. Vì vậy, THADS là một loại hoạt động hành chính bởi bản chất và mục đích của THADSkhông giống với hoạt động tố tụng nên không được xem nó là hoạt động tố tụng dân sự. Quan điểm này cho rằng bản chất, mục đích của hoạt động tố tụng dân sự có nhiệm vụ xác định sự thật khách quan trong các vụ án dân sự, vụ việc dân sự và có những phán quyết cuối cùng đúng theo quy định của pháp luật. Khi đưa ra những phán quyết đó, cơ quan tiến hành tố tụng và những cá nhân tiến hành tố tụng phảithực hiện theo một quy trình tố tụng chặt chẽ và công khai, minh bạch trong khi hoạt động THADS thì thực hiện theo những quy định mà điều luật đã được định sẵn. Tức là cơ quan THADS chỉ phải đưa ra một quyết định mang tính hành chính được áp dụng bằng một hoặc nhiều văn bản cá biệt (Nghị định, Thông tư ) để điều chỉnh hoạt động của cá nhân, đối tượng phải có nghĩa vụ THA và chủ thể được THA. Ngoài ra, THADS còn có thể coi là hoạt động hành chính vì bản chất, hoạt động này là 14
15. hoạt động chấp hành và điều hành, theo đó mà nó mang tính quản lý hành chính nhà nước rõ nét. Quan điểm thứ ba cho rằng, THADS là hoạt động “lưỡng tính”, vừamang tính chất hành chính, vừa mang tính chất tư pháp chứ không thể chỉ có riêng tính chất hành chính, hoặc riêng tính chất tư pháp. THADS là một hoạt động mang tính quyền lực nhà nước, do cơ quan THADS và CHV thực hiện nhằm đưa quyết định của các bản án, quyết định về dân sự của Toà án đi vào thực tiễn cuộc sống. Hoạt động THADS trên thực tế luôn gắn liền với quy trình tố tụng nói chung và quy trình tố tụng dân sự nói riêng, gắn với quyền lực hành pháp. Đồng thời, cũng qua hoạt động THADS, các cá nhân, tổ chức có nghĩa vụ phải THADS phải thực hiện đầy đủ các trách nhiệm của mình. Trong trường hợp không thi hành quyết định THA thì cá nhân, tổ chức đó phải chịu sự cưỡng chế của Nhà nước thông qua các cơ quan có chức năng, nhiệm vụ liên quan. Tuy nhiên, việc thi hành án không chỉ do các chủ thể có thẩm quyền thực hiện mà có khi nó được thực hiện một cách tự giác bởi người có nghĩa vụ THA. Khi nào các bản án, phán quyết không được thi hành một cách tự nguyện bởi người có nghĩa vụ thì hoạt động cưỡng chế THA của chủ thể có thẩm quyền mới cần phải thực hiện. Cả ba quan điểm trên đều có điểm hợp lý nhưng theo tác giả, quan điểm thứ ba là phù hợp hơn cả. Bởi vì, xuất phát từ thực tiễn công tác THADSở nước ta cùng với những quy định của pháp luật về THADS hiện hành cho thấy: THADS là hoạt động đặc thù, là giai đoạn thực thi cuối cùng của cả quytrình tố tụng trước đó (điều tra, truy tố, xét xử) nó mang cả tính chất của hoạt động hành chính, cả tính chất của hoạt động tư pháp. Trên cơ sở những lập luận, phân tích nêu trên, có thể hiểu: THADS là hoạtđộng vừa mang tính hành chính –vừa mang tính tư pháp và do cơ quan, tổ chức, cá nhân được pháp luật giao cho thẩm quyền tiến hành theo trình tự, thủ tục luật định nhằm đưa những bản án, quyết định của Tòa án hoặc các quyết định khác của cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật được thực 15
16. hiện trên thực tế, là giai đoạn cuối cùng của quá trình bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan trong các quan hệ dân sự. 1.1.2. Đặc điểm của thi hành án dân sự Thứ nhất, THADS là hoạt động liên quan đến quyền lực nhà nước. Nó bao gồm nhiều hoạt động của nhiều chủ thể khác nhau nên đòi hỏi sự tham gia của chủ thể không chỉ các cơ quan hành chính nhà nước mà cả các cơ quan tư pháp và bổ trợ tư pháp cũng như của chính người có nghĩa vụ THA. Như đã phân tích, việc thực hiện quyền lực nhà nước trong THADS là sự ''lưỡng tính” giữa quyền hành pháp và quyền tư pháp. Tuy nhiên, do có sự tham gia của chủ thể không mang quyền lực nhà nước, có hoạt động thực hiện các phán quyết của các chủ thể được nhà nước trao quyền hoặc công nhận (phán quyết của trọng tài), cho phép tồn tại sự thỏa thuận giữa các bên đương sự nên THADS không hoàn toàn mang tính quyền lực nhà nước . Vì vậy THADS không hoàn toàn dùng các biện pháp cứng nhắc của quyền lực nhà nước. Thứ hai, THADS là hoạt động có mục đích là để thực hiện lợi ích của người được THA. Ngoài việc bảo vệ quyền và lợi ích của cá nhân, tổ chức, nhà nước là đối tượng trực tiếp được THA thì hoạt động THADS còn góp phần giữ vững kỷ cương, phép nước, giữ vững giá trị của pháp luật trong đời sống xã hội. Đồng thời THADS còn phải đảm bảo lợi ích hợp pháp của những người có liên quan đến tài sản là đối tượng trong các quyết định THADS. Thứ ba, THADS chủ yếu là hoạt động thi hành bản án, quyết định của Toà án về tài sản nên tính chất dân sự mà tài sản mang lại có ý nghĩa rất lớn trong việc xác định tính chất của quan hệ pháp luật là quan hệ pháp luật dân sự. Tính tự nguyện, tự định đoạt từ phía người được THADS được tôn trọng. Do đó, trong quá trình THADS, cơ quan THADS luôn luôn bảo đảm quyền tự nguyện, tự định đoạt và tự chịu trách nhiệm với sự lựa chọn thực hiện hay không thực hiện của đương sự, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đếnTHA mà cơ quan này không được tự tiện can thiệp. 16
17. Thứ tư, THADS là hoạt động có ý nghĩa trong việc góp phần nâng caochất lượng, hiệu quả của hiệu lực xét xử. Chủ thể tiến hành tố tụng đều là những người có uy tín, trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao nhưng xuất phát từ đặc điểm tính chất vụ án dân sự đa dạng, phức tạp, một số yếu tố như sự tác động của những người có vị trí trong xã hội hay sự hấp dẫn của vật chất có thể làm thay đổi quan điểm của công chức trực tiếp THA. Trong khi đó qui định của pháp luật về nội dung cũng như qui định về thủ tục tố tụng nhiều khi còn chưa chặt chẽ, thiếu sót dẫn đến có những bản án, quyết định tuyên không rõ ràng, không khả thi ở thực tế. Cơ quan THADS, CHV không chỉ làm cho các bản án hoặc phán quyết được tôn trọng mà còn có thể phát hiện ra những sai sót của bản án, quyết định của Toà án mà họ đang thi hành thì có quyền kiến nghị với người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật tố tụng để bản án hay quyết định đó được xét xử lại theo trình tự giám đốc thẩm, tái thẩm. Như vậy, THADS chính là giai đoạn kiểm nghiệm qua thực tiễn những bản án, quyết định của Tòa án, phản ảnh trung thực, chất lượng và hiệu quả của toàn bộ quá trình giải quyết vụ án. Từ thực tiễn THA mà mỗi Thẩm phán, Kiểm sát viên, Hội thẩm nhân dân, thư ký Tòa án có thể rút ra bài học kinh nghiệm khắc phục những khiếm khuyết, nâng cao chất lượng xét xử, bảo đảm tính khả thi cao của bản án, quyết định của Tòa án. Thứ năm, THADS là hoạt động không mang tính áp đặt đơn phươngthuần túy như THAHS. THADS có thể có sự hợp tác của các chủ thể khác, điều này có thể thấy rất rõ khi các chủ thể có nghĩa vụ thi hành các bản án đã tự nguyện thực hiện nghĩa vụ của mình hoặc khi có sự tham gia của Thừa phát lại. Mặt khác, THADS chỉ do cơ quan THA thực hiện khi có sự yêu cầu của người được thi hành bản án hoặc người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan và chủ động thi hành trong những trường hợp pháp luật quy định như các khoản thi hành theo khoản 1, Điều 36 Luật THADS được sửa đổi, bổ sung năm 2014[38]. Ngay trong quá trình THA, các chủ thể THA còn có nghĩa vụ thuyết phục các bên thỏa thuận hoặc hòa giải với nhau để cho bản án được thực hiện một cách thuận lợi, đạt hiệu quả cao, đồng thời phải tôn trọng sự thỏa thuận ấy mà 17
18. không cần phải áp dụng các biện pháp cưỡng chế THA. Vì vậy, không phải bao giờ hoạt động THA cũng chỉ là thực hiện quyền lực nhà nước một cách thuần túy để áp đặt cho các đương sự liên quan đến phán quyết. 1.1.3. Vai trò của THADS THADS là công đoạn cuối cùng của cả một quá trình tố tụng, làm cho bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân và Nhà nước, tăng cường tính nghiêm minh của pháp luật nên có vai trò quan trọng, thể hiện ở các khía cạnh dưới đây: Một là, Mọi bản án, quyết địnhcủa toà án có hiệu lực pháp luật hoặc quyết định của những cơ quan có thẩm quyền chỉ thực sự có giá trị khi được thực hiện trong thực tế thông qua kết quả của hoạt độngTHADS. Rất khó trông chờ vào sự tự nguyện thi hành của người phải THA, đặc biệt là đối với chủ thể bắt buộc phải chấp hành nếu không có “giai đoạn” THA. Biện pháp cưỡng chế THADS theo quy định của pháp luật là công cụ pháp chế bảo đảm tính hiệu lực cho bản án, quyết định của tòa án và các quyết định của cơ quan có thẩm quyền được thực hiện. Hai là, quyền, lợi ích của người được THA sẽ được bảo đảm, các chủ thể chấp hành đúng các nghĩa vụ, trách nhiệm của mình khi quyết định, bản án của Tòa án và quyết định khác của cơ quan có thẩm quyền được thi hành trong thực tế. Và khi đó, việc bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân và Nhà nước sẽ được thực thi, góp phần giữ vững ổn định chính trị, TT ATXH. Ba là, tăng cường hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước.THADSđược thực hiện bởi các chủ thể được Nhà nước trao quyền. Việc tổ chức và hoạt động của cơ quan THADS được tổ chức theo hệ thống ngành dọc từ trung ương đến cấp tỉnh, cấp huyện và cơ quan THA quân sự mà đảm bảo việc áp dụng thống nhất các quy định của pháp luật, cơ chế quản lý về mặt tổ chức, nhân sự, hoạt động trong THADS từ trung ương đến địa phương, góp phần 18
19. nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực THA, góp phần giữ vững ổn định chính trị- xã hội, tăng cường hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước. Bốn là, THADS đã, đang và sẽ góp phần quan trọng trong việc bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật.THADS chứa đựng những chế định quan trọng của tố tụng dân sự và luôn được pháp luật thừa nhận, điều chỉnh. Mọi tổ chức, cá nhân thực hiện đúng các quy định pháp luật về THADS trong thực tế đã góp phần đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. Pháp luật điều chỉnh mọi chủ thể khi tham gia trong các quan hệ về THADS nhằm tăng cường và góp phần đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật, pháp chế XHCN. Năm là, góp phần giáo dục ý thức pháp luật cho công dân. Một trongnhững vai trò quan trọng của THADS chính là việc góp phần giáo dục ý thức pháp luật đến với công dân. Thông qua hoạt động THADS, các quy định về pháp luật dân sự, quy định pháp luật về THADS được tuyên truyền, phổ biến, thẩm thấu vào các chủ thể đương sự bao gồm người được THA án và người phải THA, các cá nhân có liên quan, qua đó, nâng cao được hiểu biết của công dân về pháp luật. 1.2. Tổ chức và hoạt động của cơ quan thi hành án dân sự 1.2.1. Tổ chức của cơ quan thi hành án dân sự Khái niệm tổ chức thi hành án dân sự Sự giao thoa về đối tượng, phạm vi nghiên cứu ngay trong những chuyên ngành khoa học cũng có những cách tiếp cận, cắt nghĩa khác nhau về “Tổ chức”, cụ thể là: Quy định về tên gọi là ”Pháp nhân” đối với ”Tổ chức” trong Luật học (khoa học luật dân sự) nhằm để phân biệt với thể nhân (con người) chính là các chủ thể của quan hệ trong pháp luật dân sự. Một tổ chức được công nhận là pháp nhân theo quy định tại Điều 74 Bộ luật Dân sự 2015 khi được thành lập hợp pháp; có cơ cấu tổ chức chặt chẽ; có tài sản độc lập với cá nhân, tổ chức 19
20. khác và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản đó; nhân danh mình tham gia các quan hệ pháp luật một cách độc lập. Các điều kiện thành lập tổ chức và các yêu cầu đảm bảo hoạt động của tổ chức đều được quy định chặt chẽ trong pháp luật hiện hành. Trong cuốn “Sổ tay nghiệp vụ cán bộ làm công tác tổ chức nhà nước” định nghĩa: “Tổ chức là một đơn vị xã hội, được điều phối một cách có ý thức, có phạm vi tương đối rõ ràng, hoạt động nhằm đạt được một hoặc nhiều mục tiêu chung (của tổ chức). Quan niệm của những người làm công tác tổ chức nhà nước có nhiều điểm tương đồng với khoa học quản lý, luật học trong đó nhấn mạnh tới mục tiêu chung, nguyên tắc hoạt động của tổ chức (điều phối một cách có ý thức). Điểm mới quan trọng của quan niệm này về tổ chức thể hiện ở ý nói về phạm vi của tổ chức, mỗi tổ chức có phạm vi hoạt động khác nhau phụ thuộc vào các yếu tố chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền, cơ cấu, nguồn lực của tổ chức đó. Các yếu tố này là những điều kiện của tổ chức. Trên cơ sở khái niệm THADS và khái niệm “tổ chức”, liên hệ từ mô hình tổ chức THADS được quy định trong pháp luật về THADS ở nước ta hiện nay, có thể hiểu:”Tổ chức THADS là cơ quan trong bộ máy hành chính của Nhà nước và được tổ chức theo hệ thống dọc, chặt chẽ, thống nhất từ trung ương đến địa phương;có chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn nhằm tổ chức thi hành các bản án, quyết định của Toà án khi đã có hiệu lực pháp luật và các quyết định của cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật; bộ máy tổ chức được biên chế gồm các công chức như: CHV, TTV, TKTHA, kế toán,thủ kho – thủ quỹ, công chức làm công tác thống kê vv , được hưởng lương từ ngân sách nhà nước”. Mô hình tổ chức cơ quan thi hành án dân sự: Sắc lệnh số 13/SL ngày 24/01/1946 do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ban hành, quy định về tổ chức các Tòa án và các ngạch Thẩm phán, đặt cơ sở pháp lý đầu tiên cho tổ chức THADS Việt Nam. Trải qua hơn 70 năm phát triển và trưởng thành (19/7/1946-19/7/2020), cả trong giai đoạn mô hình cơ quan 20
21. THADS trực thuộc Tòa án, do Tòa án quản lý và giai đoạn từ năm 1993 đến nay, hệ thống các cơ quan THADS trực thuộc Chính phủ do Chính phủ thống nhất quản lý (từ ngày Pháp lệnh THADS năm 1993 có hiệu lực thi hành, ngày 01/6/1993). Ở cả hai giai đoạn này, mô hình hệ thống các cơ quan THADS đều có tính hợp lý trong từng thời điểm cụ thể, phù hợp với thực tiễn và đòi hỏi tất yếu mang tính khách quan theo chủ trương cải cách bộ máy nhà nước nói chung và cải cách tư pháp nói riêng của Đảng và Nhà nước. Hệ thống và cơ cấu tổ chức cơ quan THADS Điều 13 Luật THADS 2008, được sửa đổi, bổ sung năm 2014 quy định: hệ thống tổ chức THADS hiện nay gồm cơ quan quản lý THADS và cơ quan THADS [38]. Theo đó, cơ quan quản lý THADS gồm cơ quan quản lý THADS thuộc Bộ Tư pháp và cơ quan quản lý THADS thuộc Bộ Quốc phòng. Hướng dẫn thực hiện Luật THADS, Điều 52 và Điều 54 Nghị định số 62/2015/NĐ-CP lần lượt quy định về hệ thống tổ chức THADS và hệ thống tổ chức THA trong quân đội như sau: (1) Hệ thống tổ chức THADS được tổ chức và quản lý tập trung, thống nhất gồm: Trung ương có Tổng cục HADS là cơ quan quản lý THADS trực thuộc Bộ Tư pháp; ở cấp tỉnh có Cục THADS là cơ quan THADS trực thuộc Tổng cục THADS; ở cấp huyện có Chi cục THADS là cơ quan THADS trực thuộc Cục THADS. (2) Hệ thống tổ chức THA trong quân đội gồm: Bộ Quốc phòng có Cục THA Bộ Quốc phòng là cơ quan quản lý THA trưc thuộc Bộ Quốc phòng; ở quân khu và tương đương có Phòng THA quân khu và tương đương là cơ quan THA trực thuộc quân khu và tương đương [26]. Cục THADS cấp tỉnh thực hiện chức năng THADS, THA hành chính, có nhiệm vụ giúp Tổng Cục trưởng Tổng cục THADS quản lý một số mặt công tác tổ chức, cán bộ của cơ quan THADS địa phương và thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật. Chi cục THADS cấp huyện thực hiện chức năng THADS, đôn đốc THA hành chính và thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật. 21