Luận văn Thực thi pháp luật về kiểm soát gian lận hoàn thuế giá trị gia tăng trên địa bàn Thành phố Hà Nội

Nội dung text: Luận văn Thực thi pháp luật về kiểm soát gian lận hoàn thuế giá trị gia tăng trên địa bàn Thành phố Hà Nội

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ THỊ MAI LAN THùC THI PH¸P LUËT VỀ KIÓM SO¸T GIAN LËN HOµN THUÕ GI¸ TRÞ GIA T¡NG TR£N §ÞA BµN THµNH PHè Hµ NéI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI -2015
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ THỊ MAI LAN THùC THI PH¸P LUËT VÒ KIÓM SO¸T GIAN LËN HOµN THUÕ GI¸ TRÞ GIA T¡NG TR£N §ÞA BµN THµNH PHè Hµ NéI Chuyên ngành: LUẬT KINH TẾ Mã ngành: 60380107 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS PHẠM THỊ GIANG THU HÀ NỘI - 2015
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Vũ Thị Mai Lan
4. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Tình hình nghiên cứu 2 3. Mục đích và phạm vi nghiên cứu 4 4. Phương pháp nghiên cứu 4 5. Những đóng góp của luận văn 5 6. Kết cấu của luận văn 5 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT GIAN LẬN TRONG HOÀN THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ HOÀN THUẾ, KIỂM SOÁT GIAN LẬN TRONG HOÀN THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG 6 1.1. Những vấn đề lý luận về kiểm soát gian lận trong hoàn thuế giá trị gia tăng 6 1.1.1. Kiểm soát trong hệ thống quản lý Nhà nước 6 1.1.2. Kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT 8 1.1.2.1. Tính phổ biến của việc gian lận trong hoàn thuế GTGT 8 1.1.2.2. Mục tiêu cơ bản của việc kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT. 13 1.1.2.3. Yêu cầu kiểm soát gian lận hoàn thuế GTGT 14 1.2. Pháp luật về hoàn thuế giá trị gia tăng và nội dung cơ bản của pháp luật về kiểm soát gian lận hoàn thuế giá trị gia tăng 15 1.2.1. Pháp luật về hoàn thuế giá trị gia tăng 15 1.2.1.1. Khái niệm thuế GTGT, hoàn thuế GTGT 15 1.2.1.2. Đặc điểm hoàn thuế GTGT 17 1.2.1.3. Đối tượng và các trường hợp được hoàn thuế GTGT 19 1.2.1.4. Điều kiện hoàn thuế GTGT 28 1.2.1.5. Thủ tục hoàn thuế GTGT 31 1.2.2. Nội dung cơ bản của pháp luật về kiểm soát chống gian lận trong hoàn thuếgiá trị gia tăng 36 Kết luận chương 1 38
5. Chương 2 THỰC TIỄN THI HÀNH PHÁP LUẬT KIỂM SOÁT GIAN LẬN HOÀN THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 39 2.1. Tình hình gian lận hoàn thuế giá trị gia tăng trên địa bàn thành phố Hà Nội nhìn dưới góc độ thực thi pháp luật 39 2.1.1. Hà Nội - Trung tâm kinh tế lớn của đất nước và khả năng xảy ra tình trạng gian lân trong hoàn thuế giá trị gia tăng 39 2.1.2. Một số hình thức gian lận trong hoàn thuế giá trị gia tăng 40 2.1.2.1. Thành lập doanh nghiệp “ma” để lừa đảo chiếm đoạt tiền hoàn thuế giá trị gia tăng 41 2.1.2.2. Tình trạng mua bán hóa đơn giá trị gia tăng, kê khống hàng hóa xuất khẩu xảy ra ở nhiều DN 48 2.1.2.3. Ghi giá mua, bán trên hóa đơn giá trị gia tăng không đúng với giá trị thực tế (đây là hình thức gian lận qua giá) 59 2.1.3. Một số thủ đoạn gian lận trong hoàn thuế giá trị gia tăng 60 2.2. Công tác thực thi pháp luật kiểm soát gian lận trong hoàn thuế giá trị gia tăng tại Hà Nội 67 2.2.1. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực thi pháp luật 67 2.2.2. Công tác phòng ngừa các hành vi vi phạm pháp luật hoàn thuế giá trị gia tăng trên địa bàn thành phố. 69 2.2.3. Công tác thanh tra, kiểm tra thuế 74 2.2.4. Công tác phát hiện, điều tra, xử lý các hành vi gian lận hoàn thuế GTGT trên địa bàn thành phố 75 2.2.5. Những yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến việc thực thi pháp luật kiểm soát gian lận hoàn thuế GTGT 76 2.2.5.1. Yếu tố khách quan 76 2.2.5.2. Yếu tố chủ quan 78 Kết luận chương 2 82 Chương 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ ĐỊNH HƯỚNG TĂNG CƯỜNG HIỆU QUẢ KIỂM SOÁT GIAN LẬN TRONG HOÀN THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG 83 3.1. Giải pháp chung 83 3.1.1. Hoàn thiện các văn bản pháp luật có liên quan 83 3.1.2. Hoàn thiện cơ chế quản lý 85
6. 3.1.3. Hoàn thiện chính sách thuế nói chung và các văn bản pháp luật về hoàn thuế GTGT nói riêng 86 3.1.4. Cải cách mạnh mẽ công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm về thuế 87 3.2. Giải pháp cụ thể của cơ quan thuế 88 3.2.1. Tăng cường công tác quản lý và sử dụng hóa đơn 88 3.2.2. Xây dựng phần mềm kiểm tra hóa đơn chéo hóa đơn giữa người mua và người bán 89 3.2.3. Tăng cường nắm bắt thông tin về người nộp thuế 89 3.2.4. Nâng cao hiệu quả hoạt động tuyên truyền, giáo dục pháp luật về thuế; nâng cao ý thức tuân thủ của người nộp thuế kết hợp với hỗ trợ người nộp thuế trong tuân thủ pháp luật thuế 90 3.2.5. Liên tục cập nhật các thủ đoạn gian lận thuế 90 3.2.6. Giao thêm chức năng điều tra cho cơ quan thuế 90 3.2.7. Trú trọng hơn nữa công tác kiểm tra sau hoàn thuế 91 3.2.8. Xây dựng đội ngũ cán bộ thuê có đủ năng lực nhằm đấu tranh có hiệu quả với các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực hoàn thuế GTGT 91 Kết luận chương 3 95 KẾT LUẬN 96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 98
7. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT GTGT: Giá trị gia tăng ĐTNT: Đối tượng nộp thuế NSNN: Ngân sách Nhà nước DN: Doanh nghiệp CNTT: Công nghệ thông tin NNT: Người nộp thuế
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, Việt Nam đã và đang tiến hành công cuộc đổi mới nền kinh tế Việt Nam theo hướng mở cửa, chủ động hội nhập quốc tế đã mang lại những thành tựu quan trọng tạo ra thế và lực mới cho sự phát triển của đất nước. Cùng với sự phát triển đó thì sự phát triển của nền kinh tế, vai trò quản lý vĩ mô của nhà nước ngày càng được thể hiện rõ nét. Thông qua những công cụ đắc lực của mình, Nhà nước, Chính phủ đã thực hiện khá thành công vai trò điều tiết các hoạt động kinh tế trong từng giai đoạn phát triển. Một trong những công cụ quan trọng để thực hiện nhiệm vụ đó là chính sách thuế. Trong hệ thống chính sách thuế thì GTGT đóng vai trò quan trọng, có phạm vi áp dụng rộng, tạo số thu lớn, thường xuyên và ổn định cho NSNN. Công tác quản lý thuế GTGT Việt Nam thời gian qua đã có những đổi mới nhất định, nhưng bên cạnh đó cũng có một số hạn chế, đặc biệt tình trạng gian lận trong hoàn thuế GTGT diễn ra ngày càng phổ biến, trên phạm vi lớn, điều này không chỉ gây thất thu cho NSNN, mà còn gây mất công bằng trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế. Do đó, việc ban hành các quy định pháp luật về thuế GTGT có ý nghĩa vô cùng quan trọng cả trên phương diện kinh tế, chính trị, xã hội và về mặt pháp lý. Luật Thuế GTGT lần đầu tiên được Quốc hội khóa IX thông qua ngày 10/5/1997 và bắt đầu có hiệu lực từ ngày 01/01/1999. Việc quy định thuế GTGT thay cho thuế doanh thu là một bước cải cách quan trọng trong hệ thống chính sách thuế của Việt Nam. Tính đến nay, Luật đã trải qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung, qua 2 lần sửa đổi, bổ sung năm 2003 và 2005, đến năm 2008, Quốc hội khóa XII thông qua Luật thuế GTGT mới và đến nay năm 2013, tại kỳ họp Quốc hội khóa XIII, Luật thuế GTGT một lần nữa được sửa đổi, bổ sung để ngày càng phù hợp với thực thế, đáp ứng yêu cầu với Chiến lược cải cách thuế tới năm 2020. Hoàn thuế GTGT là một chế định hết sức tiến bộ của Luật thuế GTGT, là một trong những chính sách được Chính phủ đưa ra hỗ trợ các DN sản xuất vượt qua khó khăn của nền kinh tế hiện nay.Tuy nhiên thời gian qua, lợi dụng những chủ 1
9. trương, chính sách khuyến khích của Nhà nước, hàng loạt các hành vi vi phạm như: gian lận trong lập hồ sơ hoàn thuế; mua bán hóa đơn, sử dụng hóa đơn GTGT bất hợp pháp; xuất khẩu khống hàng hóa, thành lập DN “ma” nhằm chiếm đoạt tiền hoàn thuế GTGT diễn ra với xu hướng ngày càng phức tạp, với nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi. Điều này không chỉ hạn chế ưu điểm tích cực từ chính sách hoàn thuế GTGT, ảnh hưởng đến việc thu ngân sách nhà nước từ thuế mà còn tạo ra sự bất công đối với những DN làm ăn chân chính đối với chính sách thuế củaNhà nước. Với đặc điểm của một thành phố lớn, thành phố Hà Nội thu hút một lượng lớn đầu tư của các cá nhân, DN. Bên cạnh những mặt ưu thế do phát triển kinh tế thì việc quản lý, kiểm soát hoạt động kinh doanh cũng gặp nhiều vấn đề khó khăn. Tội phạm về hoàn thuế GTGT ngày càng phát triển, thủ đoạn lừa đảo để rút tiền ngân sách nhà nước ngày càng tinh vi, phức tạp, khó lường. Pháp luật điều chỉnh lại chưa rõ ràng, đầy đủ, hợp lý và chưa đủ sức răn đe. Loại tội phạm trong lĩnh vực này lại có hiểu biết rất rõ về qui định của pháp luật, tội phạm lại có tính tổ chức cao, có sự tiếp tay của một số cán bộ, công chức trong cơ quan nhà nước. Vì vậy, công tác phát hiện, đấu tranh, phòng ngừa, ngăn chặn đối với loại tội phạm này đang gặp nhiều khó khăn. Với tính chất nóng bỏng, thời sự của vấn đề tội phạm trong lĩnh vực hoàn thuế giá trị gia tăng ở nước ta nói chung, ở thành phố Hà Nội nói riêng, tác giả mạnh dạn nghiên cứu đề tài: “Thực thi pháp luật về kiểm soát gian lận hoàn thuế giá trị gia tăng trên địa bàn thành phố Hà Nội”. 2. Tình hình nghiên cứu Vi phạm pháp luật trong lĩnh vực thuế GTGT nói chung và gian lận trong hoàn thuế GTGT nói riêng là vấn đề được đề cập trong khá nhiều khóa luận, luận văn, luận án, tài liệu, bài viết nghiên cứu ở những góc độ khác nhau về vấn đề liên quan. Các tài liệu là giáo trình, bài giảng của các trường đại học có viết về vấn đề thuế GTGT, hoàn thuế GTGT. Đó là các giáo trình như: “Giáo trình Luật Tài chính ngân hàng”, của Trường Đại học Luật Hà Nội (2002),Nxb Công an nhân dân; 2
10. “Giáo trình Luật Thuế Việt Nam”, của Trường Đại học Luật Hà Nội Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2008; “Giáo trình Luật Tài chính Việt Nam”, của Trường Đại học Quốc gia Hà Nội (2002), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. Các tài liệu này đã cung cấp các khái niệm về thuế GTGT, hoàn thuế GTGT; một số đặc điểm cơ bản của thế GTGT, hoàn thuế GTGT và các quy định hiện hành về việc hoàn thuế GTGT. Bởi vì, gian lận trong hoàn thuế GTGT chỉ là một khía cạnh trong lĩnh vực hoàn thuế GTGTnên các tài liệu trên không đi sâu phân tích cụ thể về vấn đề này trong thực tiễn Tại các trường đào tạo ngành luật học có nhiều các khóa luận, luận văn viết về đề tài liên quan, có thể kể đến Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường: Luận văn thạc sĩ luật học “Hoàn thiện pháp luật thuế GTGT ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay”, của Nguyễn Kim Thái Linh (2010); Luận văn Thạc sĩ “Pháp luật về Khấu trừ và hoàn thuế giá trị gia tăng tại Việt Nam” của Đào Thị Ngọc Ánh (2011), trường ĐH Quốc gia Hà Nội; Luận văn thạc sĩ “ pháp luật về hoàn thuế giá giá trị gia tăng ở Việt Nam- thực trạng và giải pháp” của tác giả Trần Quốc Hùng (2011), trường ĐH Quốc gia Hà Nội Bên cạnh các luận văn, luận án, sách, giáo trình, còn có một số bài viết mang tính nghiên cứu, trao đổi, đưa lại nhiều góc nhìn khác nhau về vấn đề mà đề tài lựa chọn, thực sự hữu ích cho công tác hoàn thiện pháp luật về hoàn thuế GTGT và các biện kiểm sát gian lận hoàn thuế GTGT, như:“Một số ý kiến góp ý cho dự thảo Luật thuế thu nhập DN và thuế giá trị gia tăng”, của tác giả Phan Anh Thông, đăng ở Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp điện tử; “Luật thuế GTGT nên sửa đổi theo hướng nào?”, của tác giả Lê Thị Thu Thủy (2011), đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp; “Một số ý kiến về sửa đổi Nghị định hướng dẫn Luật Thuế TNDN và Luật Thuế GTGT”, của TS. Nguyễn Thị Lan Hương (2011) Một điểm chung của các nhóm công trình nghiên cứu kể trên, đó là phần lớn các tác giả thường thiên về phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật thuế GTGT, hoàn thuế GTGT; phân tích rất sâu một số vấn đề liên quan đến thuế GTGT được quy định trong Luật Thuế GTGT. 3
11. Ở phạm vi của Luận văn, tác giả muốn đi sâu phân tích các quy định của pháp luật về hoàn thuế GTGT; nhận diện các hình thức gian lận trong hoàn thuế GTGT; đánh giá việc thực thi pháp luật về kiểm soát gian lận hoàn thuế GTGT, từ đó đưa ra các biện pháp kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT trên địa bàn thành phố Hà Nội. 3. Mục đích và phạm vi nghiên cứu *Mục đích nghiên cứu Làm rõ một số vấn đề lý luận về kiểm soát, hoàn thuế GTGT. Trên cơ sở đó đánh giá việc thực thi pháp luật kiểm sát gian lận hoàn thuế GTGT trên địa bàn thành phố Hà Nội. Từ đó đưa ra một số giải pháp để kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT, nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, đấu tranh chống vi phạm pháp luật hoàn thuế giá trị gia tăng. *Phạm vi nghiên cứu Mặc dù các quy phạm của Luật thuế GTGT nói chung và hoàn thuế GTGT nói riêng gắn chặt với các phạm trù kinh tế, nhưng với góc độ của một luận văn thạc sĩ luật học, học viên chỉ đi sâu nghiên cứu các quy định pháp luật, các chính sách pháp luật có liên quan đến hoàn thuế GTGT thông qua việc thực thi pháp luật kiểm soát gian lận hoàn thuế GTGT trên địa bàn thành phố Hà Nội. + Về nội dung: luận văn nghiên cứu việc thực thi pháp luật về kiểm sát gian lận hoàn thuế GTGT. + Về không gian: trên địa bàn thành phố Hà Nội. + Về thời gian: Nghiên cứu vấn đề hoàn thuế GTGT trong pháp luật Thuế GTGT theo Luật Thuế GTGT năm 2008, Luật sửa đổi, bổ sung Luật Thuế GTGT năm 2013, Luật Quản lý thuế năm 2006 và Luật sửa đổi, bổ sung Luật Quản lý thuế năm 2012, các văn bản pháp luật khác có liên quan và tình hình gian lận trong hoàn thuế GTGT trên địa bàn Hà Nội từ năm 2008 đến nay. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về việc thực thi pháp luật kiểm soát gian lận hoàn thuế GTGT trên địa bàn thành phố Hà Nội, chủ yếu sử dụng các phương pháp nghiên 4
12. cứu sau: sưu tầm tài liệu, phân tích tài liệu, tổng hợp, so sánh, thống kê số liệu. Trên cơ sở phân tích các vấn đề lý luận cũng như thực tiễn trong các quy địnhcủa pháp luật về hoàn thuế GTGT ở Việt Nam. Luận văn trình bày một cách trung thực tình hình gian lận trong hoàn thuế GTGT của các DN trên đại bàn thành phố Hà Nội, khi thi hành pháp luật Thuế GTGT nói chung, chính sách hoàn thuế GTGT nói riêng, từ đó đưa ra một số giải pháp, định hướng nhằm hạn chế, kiểm soát tình trạng gian lận trong hoàn thuế GTGT. 5. Những đóng góp của luận văn Luận văn đã làm rõ sự cần thiết phải điều chỉnh bằng pháp luật đối với các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực hoàn thuế GTGT. Luận văn đã phân tích, bình luận, đánh giá toàn diện, khách quan về tình hình thực thi pháp luật kiểm soát gian lận hoàn thuế GTGT trên địa bàn thành phố Hà Nội. Luận văn đã phân tích, đối chiều nội dung của pháp luật về hoàn thuế giá trị gia tăng từ đó đưa ra dự báo, giải pháp kiểm soát gian lận hoàn thuế GTGT. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chương với nội dung chính sau đây: Chương 1: Những vấn đề lý luận về kiểm soát gian lận trong hoàn thuế giá trị gia tăng và các quy định của pháp luật về hoàn thuế, kiểm soát gian lận trong hoàn thuế giá trị gia tăng. Chương 2: Thực tiễn thi hành pháp luật kiểm soát gian lận hoàn thuế giá trị gia tăng trên địa bàn thành phố Hà Nội. Chương 3: Một số giải pháp và định hướng tăng cường hiệu quả kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT. 5
13. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT GIAN LẬN TRONG HOÀN THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ HOÀN THUẾ, KIỂM SOÁT GIAN LẬN TRONG HOÀN THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG Gian lận trong hoàn thuế GTGT là việc đối tượng nộp thuế lợi dụng chính sách hoàn thuế của nhà nước để thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật nhằm chiếm đoạt tiền hoàn thuế từ NSNN. Mỗi đối tượng khác nhau lại có các hành vi, phương thức, thủ đoạn gian lận khác nhau, do đó việc kiểm soát các hành vi gian lận trong hoàn thuế GTGT là vô cùng cần thiết. 1.1. Những vấn đề lý luận về kiểm soát gian lận trong hoàn thuế giá trị gia tăng 1.1.1. Kiểm soát trong hệ thống quản lý Nhà nước Kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT là một trong những hoạt động của quản lý của Nhà nước. Do vậy để hiểu được vấn đề kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT, chúng ta phải xuất phát từ quản lý nói chung và quản lý của Nhà nước nói riêng. Một cách chung nhất quản lý là một quá trình định hướng và tổ chức thực hiện các mục tiêu đã định trên cơ sở những nguồn lực xác định nhằm đạt được hiệu quả cao nhất. Quá trình quản lý bao gồm 4 giai đoạn cơ bản sau: Một là, xác định các mục tiêu của quản lý trên cơ sở dự báo về các nguồn lực hiện có và các nguồn lực tiềm năng. Hai là, đưa ra các quyết định cụ thể để tổ chức thực hiện với những biện pháp, chính sách, chương trình, kế hoạch để đạt được mục tiêu của quản lý. Ba là, giai đoạn tổ chức thực hiện. Trong gia đoạn này cần kết hợp các nguồn lực, sử dụng các quyết định quản lý một cách hiệu quả nhằm đạt được mục tiêu đã đặt ra. 6
14. Bốn là, đánh giá kết quả hoạt động. Giai đoạn này rất quan trọng vì các thông tin thu được sẽ cho biết kết quả đạt được có thỏa mãn các mục tiêu của người quản lý hay không. Như vậy, có thể hiểu quản lý là một quát trình công việc bao gồm hướng dẫn một nhóm, một tổ chức hoàn thành một những mục tiêu xác định. Trong suốt quá trình quản lý kiểm tra, kiểm soát luôn gắn với các giai đoạn của quản lý. Ở hai giai đoạn đầu cần kiểm tra, kiểm soát lại các thông tin về nguồn lực, mục tiêu xây dựng các chương trình, kế hoạch trước khi đưa ra các quyết định cụ thể để tổ chức thực hiện. Ở giai đoạn tổ chức thực hiện cần thường xuyên kiểm tra, kiểm soát diễn biến và kết quả của các quá trình để có những điều chỉnh cần thiết nhằm tối ưu hóa kết quả hoạt động. Như vậy kiểm tra, kiểm soát được thực hiện ở tất cả các giai đoạn của quá trình quản lý, đó dó kiểm tra, kiểm soát là một chức năng của quản lý. Trong quản lý, kiểm tra là công việc nhằm soát xét lại những quyết định và quá trình thực thi những quyết định đó, nhưng được giới hạn theo cấp bậc quản lý. Kiểm soát là công việc nhằm soát xét lại các quy định, những quá trình thực thi các quyết định quản lý được thể hiện trên các nghiệp vụ để nắm bắt, điều hành và quản lý. Nói một cách chung nhất kiểm soát được hiểu là tổng hợp những phương cách để nắm bắt và điều hành đối tượng quản lý. Quá trình kiểm soát được thực hiện theo những bước cơ bản sau: Triển khai các mục tiêu, xác định các mục tiêu cần đạt được. Đây là bước định hướng trong quá trình kiểm soát. Đo lường các kết quả thực hiện theo những mục tiêu đã được xây dựng, phân tích những gì đã thực hiện để có những điều chỉnh phù hợp. Đây là bước rất quan trọng bởi nó cho biết các kết quả đạt được có thỏa mãn được các mục tiêu của người quản lý hay không, từ đó người quản lý có thể có những điều chỉnh cần thiết. So sánh thành tích cụ thể với các mục tiêu; Phân tích nguyên nhân chênh lệch để tính toán mức độ ảnh hưởng của mỗi nhân tố. Xác định hành động quản lý thích hợp; 7
15. Triển khai và đảm bảo hành động được thực hiện như mong muốn; Tiếp tục đánh giá lại: là bước cuối cùng của quá trình kiểm soát, đây chính là kiểm tra sự đúng đắn của việc xác định hành động cần thiết trước đây là cách thức tiến hành những hành động trước đó. 1.1.2. Kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT Kiểm soát thuế GTGT là hoạt động nhằm kiểm tra, soát xét lại những quy định, quá trình chấp hành Luật thuế GTGT của ĐTNT cũng như của cơ quan thuế, được thể hiện bằng những nghiệp vụ chuyên môn cụ thể như thanh tra, kiểm tra, nhằm nắm bắt và điều hành được quá trình thực hiện Luật thuế GTGT. Hoàn thuế GTGT là việc cơ quan thuế ra quyết định trả lại số tiền thuế GTGT đã nộp vuợt quá của chủ thể nộp thuế. Như vậy có thể hiểu kiểm soát gian lận trong hoàn thuế là một trong những chức năng, nhiệm vụ của cơ quan thuế thông qua việc kiểm tra, xác định tính đầy đủ, chính xác của các thông tin, tài liệu trong hồ sơ hoàn thuế nhằm đánh giá sự tuân thủ pháp luật về thuế của người nộp thuế. Từ đó đưa ra các biện pháp chống lại các hành vi vi phạm pháp luật thông qua hoàn thuế GTGT của đối tượng nộp thuế. Kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT là việc cơ quan Nhà nước có thẩm quyền phát hiện, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm, đảm bảo thực hiện có hiệu quả chính sách thuế của Nhà nước, đồng thời góp phần đánh giá việc chấp hành các cơ chế, chính sách thuế GTGT của Nhà nước nói chung và hoàn thuế GTGT nói riêng ở các DN, các cơ sở sản xuất kinh doanh. Kiểm soát đưa công tác quản lý thuế, thực hiện nghĩa vụ thuế vào nề nếp, đúng chính sách của nhà nước, bên cạnh đó phát hiện những điểm chưa phù hợp trong chính sách hoàn thuế để kiến nghị nhà nước sửa đổi. 1.1.2.1. Tính phổ biến của việc gian lận trong hoàn thuế GTGT. Gian lận trong hoàn thuế GTGT là vấn đề mang tính thực tiễn cao, nó vừa là những hành vi vi phạm những quy định của pháp luật thuế nhưng cũng đông thời là một hiện tượng mang tính kinh tế, xã hội, nhất là trong nền kinh tế thị trường. Tình trạng gian lận hoàn thuế GTGT ngày càng có xu hướng tăng nhanh với nhiều hình 8
16. thức ngày càng tinh vi để qua mặt các nhà quản lý. Tình trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, có thể là nguyên nhân chủ quan, có thể là nguyên nhân khách quan nhưng có một số nguyên nhân cơ bản sau: Thứ nhất, hệ thống pháp luật của nước ta còn chưa đồng bộ, nhiều nội dung còn chồng chéo gây khó khăn cho người thực hiện. Chính sách thành lập DN theo Luật Doanh nghiệp khá thông thoáng nhưng việc theo dõi, nắm bắt tình hình của DN thế nào thì còn buông lỏng. Từ khâu hậu kiểm, quản lý DN sau giấy phép đến sự phối hợp giữa cơ quan thuế và cơ quan quản lý Nhà nước còn nhiều kẽ hở, tạo điều kiện cho việc thành lập DN “ma”. Mặt khác cơ chế thanh toán giữa các giao dịch kinh tế còn chưa bắt buộc thanh toán qua hệ thống ngân hàng do vậy rất khó kiểm soát việc các hoạt động kinh tế đó đã phát sinh thực tế hay chỉ trên giấy tờ. Cơ chế, chính sách về hoàn thuế chưa phù hợp, chưa chặt chẽ dẫn đến vi phạm của các DN. Công tác quản lý Nhà nước của các ngành chức năng còn nhiều tồn tại, thiếu sót, chưa thực sự phù hợp với thực tại và yêu cầu phát triển của nền kinh tế. Do trình độ quản lý chưa tương xứng với yêu cầu của công tác quản lý, vì vậy các cơ quan quản lý bị các DN “qua mặt” một cách dễ dàng; thiếu sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan chức năng với cơ quan thuế; giữa cơ quan thuế với cơ quan hải quan; giữa cơ quan thuế, cơ quan hải quan với cơ quan công an, biên phòng, quản lý thị trường nên không phát hiện được và ngăn chặn kịp thời các hành vi gian lận. Việc thiếu các văn bản hướng dẫn thi hành đã gây khó khăn cho các cơ quan chức năng trong việc thu thuế, hoàn thuế, kiểm tra, kiểm soát, từ đó làm cho việc thực thi pháp luật giữa các cơ quan nhà nước không đồng bộ, không thống nhất. Sự lỏng lẻo trong quản lý luôn đi kèm với việc tạo điều kiện thuận lợi cho tổ chức, cá nhân, DN lợi dụng thực hiện các hành vi gian lận nhằm chiếm đoạt tiền thuế của nhà nước. Khi cơ chế quản lý còn chưa phù hợp, chưa chặt chẽ thì sai phạm trong lĩnh vực đó sẽ tăng cả về số lượng cũng như tính phức tạp, tinh vi trong phương thức và thủ đoạn hoạt động. Do đó, cơ chế hoàn thuế tồn tại sơ hở luôn là điểm thuận lợi để những cá nhân xấu có kiếm thức pháp luật lợi dụng. Thời gian qua, 9
17. mặc dù đã có những điều chỉnh từ phía các cơ quan chức năng trong việc thực thi các chính sách và công tác quản lý, kiểm tra, kiểm soát nhưng vẫn chưa đủ sức để ngăn chặn tình trạng vi phạm đang diễn ra ngày một nhiều và phức tạp trong tình hình hiện nay. Việc một DN chiếm đoạt được một lượng tiền lớn từ NSNN thông qua các hoạt động gian lận, lừa đảo sẽ tạo cho các DN sau nó một động cơ lớn để tiếp tục thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật này nhằm chiếm được những lượng tiền lớn hơn từ NSNN. Thứ hai, ý thức chấp hành pháp luật của nhiều DN còn kém. Nhiều DN vì hám lợi đã bất chấp quy định của pháp luật để bòn rút tiền của NSNN. Việc bòn rút tiền từ NSNN nói chung hay những vi phạm trong hoàn thuế GTGT nói riêng chủ yếu xuất phát từ hành vi thiếu tôn trọng pháp luật của DN bởi chính các DN là chủ thể thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật và các hành vi vi phạm pháp luật được thực hiện là do ý muốn chủ quan từ phía DN. Nếu như các thiếu sót trong cơ chế hoàn thuế còn nhiều nhưng DN có ý thức chấp hành tốt cơ chế, chính sách trong việc hoàn thuế thì những hành vi gian lận, lừa đảo chiếm đoạt tiền hoàn thuế sẽ không phức tạp như hiện nay. Thứ ba, công tác quản lý, sử dụng hóa đơn còn nhiều kẽ hở. Chế độ quản lý sử dụng, kiểm tra, kiểm soát chưa thật sự hiệu quả. Việc xác minh hóa đơn, chứng từ có biểu hiện quá tải, hiệu quả thấp. Việc kiểm tra, quản lý của các cơ quan chức năng được thể hiện rõ nhất thông qua việc xác minh hóa đơn, chứng từ từ phía các DN nộp hồ sơ xin hoàn thuế GTGT. Một DN muốn được hoàn thuế phải được cơ quan chức năng xem xét DN đó có vi phạm về hồ sơ, thủ tục xin hoàn thuế hay không. Khi cơ quan chức năng thực hiện tốt công tác kiểm tra, quản lý thì sẽ phát hiện ngay và ngăn chặn được những vi phạm này. Từ đó có thể thấy một trong những nguyên nhân của tình trạng vi phạm pháp luật hoàn thuế GTGT là do sự chậm chễ, hiệu quả thấp trong quá trình xác minh hóa đơn. chứng từ đã làm lọt các trường hợp vi phạm pháp luật. Việc chậm chễ, hiệu quả thấp này là do lực lượng kiểm tra thì số lượng có hạn, chất lượng không cao trong khi đó số lượng DN đăng ký hoạt động trên địa bàn Hà Nội rất lớn. Một số lượng lớn các hồ sơ được DN gửi 10
18. đến để xác minh đã làm cho các cơ quan này quá tải cộng với thời gian xác minh ngắn đã làm giảm hiệu quả, tính chính xác của công tác kiểm tra, xác minh hồ sơ. Việc kiểm tra, xác minh gặp nhiều khó khăn hơn khi tình trạng DN “ma” mọc lên ngày một nhiều với thủ đoạn rất tinh vi, xảo quyệt móc nối với nhau và được sự tiếp tay của một số cán bộ thoái hóa, biến chất trong các cơ quan nhà nước để lập hồ sơ giả gửi đến các cơ quan chức năng để xin hoàn thuế. Thứ tư, công tác kiểm tra, giám sát và xử lý các vi phạm của các cơ quan chức năng cũng chưa được quyết liệt nên nhiều DN đã lợi dụng lỗ hổng này để thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật. Thiếu sự quyết liệt trong xử phạt, chế tài xử phạt các hành vi vi phạm chưa đủ mạnh để răn đe, việc bị phạt vài ba triệu so với cái lợi của hàng trăm triệu, hay hàng tỷ trở lên thì phạt thế không có hiệu quả. Trên thực tế, thiệt hại do mua bán hóa đơn GTGT khiến Nhà nước thất thoát hàng trăm tỷ đồng. Có vụ án một cá nhân chiếm đoạt nhiều tỷ đồng tiền hoàn thuế. Nếu không xử lý quyết liệt thì pháp luật không còn tính răn đe. Thứ năm, trình độ năng lực của một bộ phận cán bộ thuế còn hạn chế, trách nhiệm trong công tác đôi lúc chưa cao. Trình độ chuyên môn của cán bộ thuế là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình thực thi Luật thuế GTGT có hiệu quả hay không. Nếu các cán bộ thuế có trình độ chuyên môn tốt, có kinh nghiệm trong quá trình quản lý và thực thi Luật thuế GTGT, hiểu chính xác các quy định của pháp luật thì có thể áp dụng chúng một cách đúng đắn, đầy đủ và khoa học trong thực tế. Ngược lại, nếu cán bộ thuế có trình độ chuyên môn không tốt sẽ dẫn đến hiểu sai và áp dụng không đúng các quy định của pháp luật trong thực tế, tạo điều kiện cho các đối tượng xấu trốn thuế, gian lận, lừa đảo chiếm đoạt tiền thuế của nhà nước. Có thể thấy rằng cơ sở hạ tầng, phương tiện vật chất kĩ thuật cũng ảnh hưởng không nhỏ tới hiệu quả thực hiện luật này trên thực tế. Nếu các cơ quan thuế được trang bị đầy đủ các phương tiện kĩ thuật hỗ trợ đắc lực cho quá trình làm việc thì quá trình thu thuế, kê khai thuế, hoàn thuế được thực hiện một cách nhanh chóng và chính xác. Nếu các phương tiện quá lạc hậu, điều kiện cơ sở vật chất không đáp ứng đầy đủ cho các cán bộ thuế làm việc sẽ hạn chế tính chính xác, ảnh hưởng tới 11
19. tâm lí của cán bộ thuế dẫn tới hiệu quả làm việc không cao. Bên cạnh trình độ chuyên môn thì phẩm chất đạo đức của các cán bộ thuế cũng ảnh hưởng không nhỏ tới quá trình thực thi luật thuế GTGT bởi những món lợi về thuế thường có giá trị lớn, nếu các cán bộ thuế không có phẩm chất đạo đức tốt, không trung thực, làm việc không có trách nhiệm thì rất dễ bị cám dỗ bởi những khoản lợi ích to lớn ấy mà câu kết với các đối tượng xấu thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật. Thứ sáu, công tác quản lý đối tượng nộp thuế chưa chặt chẽ, thiếu sự đồng bộ giữa các ngành, các cấp trong công tác cấp phép và quản lý đối tượng đăng ký kinh doanh. Trên thực tế công tác quản lý đối tượng nộp thuế còn nhiều thiếu sót, việc kiểm tra, kiểm soát đôi lúc còn buông lỏng. Lợi dụng sự thông thoáng trong việc thành lập DN mà hàng loạt các DN “ma” đã nổi lên, cơ quan thuế đôi lúc cũng không kiểm tra kỹ sự tồn tại và hoạt động của DN mà vẫn cho hoàn thuế. Không quy định chặt chẽ việc thành lập DN, mức vốn thành lập DN nên nhiều DN mức vốn không đủ để thành lập nhưng vẫn cho thành lập. Sau khi thành lập các DN này mua hóa đơn GTGT từ cơ quan thuế gây ra tình trạng mua bán hóa đơn GTGT tràn lan, không kiểm soát được và với một địa bàn tương đối rộng và nhiều vấn đề phức tạp như thành phố Hà Nội thì vấn đề quản lý, kiểm soát lại càng khó khăn, phức tạp. Thứ bảy, chức năng, nhiệm vụ của cơ quan thuế còn hạn chế. Theo quy định của Nhà nước thì cơ quan thuế không có chức năng điều tra, do đó việc kiểm tra, thanh tra của cơ quan thuế khi phát hiện có những dấu hiệu vi phạm thì cơ quan thuế không thể tiếp tục dùng các biện pháp khác cho việc điều tra, mà chỉ có thể tiến hành kiểm tra trên sổ sách, chứng từ kế toán do đối tượng chịu thuế GTGT cung cấp, trong khi những tài liệu đó có thể đã bị thay đổi, chỉnh sửa. Mặc dù có nhìn thấy rõ ràng các vi phạm, gian lận, trốn thuế nhưng cơ quan thuế cũng không làm gì được, chỉ có thể ra thông báo và chuyển cơ quan công an điều tra. Thứ tám, do một bộ phận cán bộ thực thi chính sách thuế, hoàn thuế thoái hóa, biến chất vì động cơ vụ lợi cá nhân đã tiếp tay cho các đối tượng phạm tội để những đối tượng này gian lận, lừa đảo chiếm đoạt tiền hoàn thuế của nhà nước. Không ít trường hợp chính cán bộ thuế gợi ý và tiếp tay cho một số cá nhân gian 12
20. lận tiền thuế. Để thu được một tỷ đồng tiền thuế, nhiều cán bộ thuế phải nỗ lực phấn đấu có khi cả năm, nhưng chỉ cần một vài cán bộ thuế thoái hóa cũng đủ gây thất thoát NSNN nhiều lần hơn thế trong thời gian tương đối ngắn. Sự tiếp tay từ bên trong của một số cán bộ, công chức thiếu tinh thần trách nhiệm với công việc, thoái hóa biến chất đã làm cho tội phạm trong lĩnh vực thuế ngày càng phức tạp, khó kiểm soát. Đây là một vấn đề nghiêm trọng mà khi phát hiện cần nghiêm trị trước pháp luật để đảm bảo sự uy nghiêm của pháp luật cũng như răn đe các đối tượng khắc. 1.1.2.2. Mục tiêu cơ bản của việc kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT. Một là, kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT góp phần sử dụng có hiệu quả Quỹ hoàn thuế được giao bởi trong quá trình thực hiện việc hoàn thuế, cơ quan thuế phải kiểm soát đối chiếu việc hoàn thuế với phạm vi hạn mức sử dụng Quỹ hoàn thuế được giao. Đây là mục tiêu chủ yếu vì với mục tiêu này, việc kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT mới thể hiện đầy đủ vai trò của nó trong việc chi hoàn thuế GTGT từ Quỹ hoàn thuế GTGT. Hai là, kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT góp phần phòng ngừa, ngăn chặn có hiệu quả các hành vi gian lận, sai phạm trong việc hoàn thuế cũng như phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật trong việc hoàn thuế GTGT. Ba là, kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT nhằm đề cao ý thức tự giác chấp hành pháp luật về thuế và tạo điều kiện cho DN thực hiện tốt nghĩa vụ thuế. Đây là mục tiêu thường xuyên, lâu dài và tác động tới ý thức tự giác của DN. Để thực hiện mục tiêu này thì việc kiểm soát gian lận hoàn thuế GTGT phải tuân thủ nghiêm chỉnh các quy trình quản lý thuế và các quy định của quá trình kiểm tra, kiểm soát. Bốn là, kiểm soát gian lận trong hoàn thuế GTGT góp phần tạo ra một môi trường kinh doanh ổn định, bảo đảm cạnh tranh lành mạnh trong các hoạt động kinh doanh giữa các thành phần kinh tế, giúp chính sách hoàn thuế của Nhà nước thực sự phát huy được hiệu quả. 13