Luận văn Thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh trên địa bàn Hà Nội

Nội dung text: Luận văn Thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh trên địa bàn Hà Nội

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ THỦY THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ KINH DOANH TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 60 38 01 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. PHAN THỊ THANH THỦY HÀ NỘI - 2015
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Nội dung được trình bày trong luận văn là hoàn toàn trung thực, được thu thập, tổng hợp từ các tài liệu có liên quan. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng Khoa học nhà trường, Khoa Đào tạo sau đại học và Ban Giám hiệu Đại học Quốc gia Hà Nội. Hà Nội, tháng năm 2015 Ngƣời thực hiện Nguyễn Thị Thủy
3. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình hoc̣ tâp̣ và thực hiện công trình nghiên cứu này , tôi đa ̃ nhâṇ đươc̣ sư ̣ quan tâm, hướng dâñ nhiệt tình của các Thầy, Cô giáo Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, sự giúp đỡ và tạo mọi điều kiện của các đồng nghiệp thuộc Sở KH&ĐT TP Hà Nội, của Cục Quản lý ĐKKD (Bộ KH&ĐT). Với lòng kính troṇ g và biết ơn sâu sắc tôi xin đươc̣ bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới Thầy, Cô giáo của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, Lãnh đạo các cấp và đồng nghiệp thuộc Sở KH&ĐT TP Hà Nội. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới Tiến sỹ Phan Thanh Thủy - giáo viên hướng dẫn, người đã trực tiếp truyền đạt những kiến thức bài giảng và tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình nghiên cứu khoa học để hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình. Với tình cảm thân thương nhất tôi xin cảm ơn gia đình tôi, những người thân luôn bên caṇ h đôṇ g viên, chia sẻ, dành thời gian cho tôi để hoàn thành khóa học và công trình nghiên cứu này với kết quả cao nhất. Mặc dù cũng đã có rất nhiều cố gắng song khả năng nghiên cứu của bản thân còn hạn chế, hơn nữa đây là đề tài nghiên cứu mới nên chắc chắn luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định, do vậy tác giả rất mong nhận được những ý kiến góp ý chân thành từ các Thầy, Cô giáo, đồng nghiệp và các bạn để tiếp tục hoàn thiện công trình nghiên cứu này. Qua công trình nghiên cứu này, tôi đã được trau dồi thêm được những phương pháp và kỹ năng nghiên cứu khoa học, giúp tôi làm chủ kiến thức chuyên môn, bồi đắp thêm lòng nhiệt huyết với nghề nghiệp và mong muốn có những đóp góp thiết thực vào thực tiễn công tác. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng năm 2015 Ngƣời thực hiện
4. Nguyễn Thị Thủy MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH, BẢNG PHẦN MỞ ĐẦU Chƣơng 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ KINH DOANH 7 1.1. Khái quát về đăng ký kinh doanh 7 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của đăng ký kinh doanh 7 1.1.2. Đối tượng đăng ký kinh doanh 11 1.1.3. Hình thức, quy trình đăng ký kinh doanh 11 1.1.4. Nội dung đăng ký kinh doanh 13 1.1.5. Đặc trưng cơ bản pháp luật về đăng ký kinh doanh ở Việt Nam 14 1.2. Cơ sở lý luận và vai trò của hoạt động đăng ký kinh doanh 15 1.2.1. Cơ sở lí luận, bản chất và hiệu lực của hoạt động đăng ký kinh doanh 15 1.2.2. Vai trò, ý nghĩa của đăng ký kinh doanh 20 1.3. Pháp luật về đăng ký kinh doanh và cơ quan đăng ký kinh doanh 22 1.3.1. Pháp luật về đăng ký kinh doanh 22 1.3.2. Cơ quan đăng ký kinh doanh 23 1.4. Thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh 23 1.4.1. Khái niệm và đặc điểm của thực thi pháp luật 23 1.4.2. Thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh 26 1.5. Hoạt động thực thi pháp luật đăng ký kinh doanh ở một số nước trên thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam. 26
5. 1.5.1. Hoạt động thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh của một số nước trên thế giới 26 1.5.2. Những kinh nghiệm cho Việt Nam đối với việc thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh 35 Tiểu kết chƣơng 1 37 Chƣơng 2. THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ KINH DOANH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 38 2.1. Hệ thống pháp luật về đăng ký kinh doanh ở Việt Nam 38 2.1.1. Các quy định của pháp luật hiện hành về đăng ký kinh doanh ở Việt Nam 38 2.1.2. Nội dung cơ bản của pháp luật về đăng ký kinh doanh Việt Nam 40 2.2. Giới thiệu cơ quan thực thi pháp luật đăng ký kinh doanh tại TP Hà Nội 43 2.3. Nội dung, thực trạng thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh trên địa bàn TP Hà Nội 44 2.3.1. Xây dựng kế hoạch về đăng ký kinh doanh 44 2.3.2. Tổ chức thực hiện đăng ký kinh doanh 49 2.3.3. Kiểm tra đăng ký kinh doanh 59 2.4. Đánh giá việc thực thi pháp luật về đăng ký doanh nghiệp tại TP Hà Nội 65 2.4.1. Ưu điểm 66 2.4.2. Hạn chế 67 2.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế 71 Tiểu kết chƣơng 2 72 Chƣơng 3. CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ KINH DOANH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 74 3.1. Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh trên địa bàn Thành phố Hà Nội 74 3.1.1. Đáp ứng bối cảnh kinh tế xã hội 74
6. 3.1.2. Tiếp thu sự phát triển của công nghệ thông tin khoa học kỹ thuật 75 3.1.3. Yêu cầu phát triển nguồn nhân lực 76 3.1.4. Yêu cầu hoàn thiện bộ máy quản lý 76 3.1.5. Yêu cầu sự hoàn thiện của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản hướng dẫn thi hành 77 3.1.6. Đáp ứng đòi hỏi của các doanh nghiệp 77 3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả việc thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh trên địa bàn Thành phố Hà Nội 78 3.2.1. Đơn giản hóa thủ tục, rút ngắn thời gian xử lý 78 3.2.2. Hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản hướng dẫn thi hành 78 3.2.3. Hoàn thiện về cơ chế nhân sự 79 3.2.4. Hoàn thiện hệ thống công nghệ thông tin đăng ký kinh doanh 80 3.2.5. Nâng cao hiệu quả công tác hậu kiểm 80 3.2.6. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức của cơ quan thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh 81 3.2.7. Một số giải pháp khác: 82 Tiểu kết chƣơng 3 83 KẾT LUẬN 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO 85
7. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BPMC Bộ phận một cửa CCHC Cải cách hành chính ĐKKD Đăng ký kinh doanh ĐKDN Đăng ký doanh nghiệp GCN Giấy chứng nhận MTKD Môi trường kinh doanh KH&ĐT Kế hoạch và đầu tư QLNN Quản lý nhà nước TP Thành Phố TTHC Thủ tục hành chính UBND Uỷ ban nhân dân LDN Luật Doanh nghiệp
8. DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH, BẢNG CÁC BẢNG: Nội dung Trang Bảng 1.1 Quy trình đăng ký kinh doanh 12 Cơ cấu tổ chức cơ quan đăng ký kinh doanh một Bảng 1.2 35 số nước trên thế giới. Bảng 2.1 Đội ngũ cán bộ chuyên viên ĐKKD của Sở 47 KH&ĐT TP Hà Nội Bảng 2.2 Tình hình tiếp nhận và xử lý hồ sơ của phòng 51 ĐKKD số 03 Các hồ sơ được yêu cầu xác minh của phòng Bảng 2.3 59 ĐKKD số 01 Danh sách doanh nghiệp bị thu hồi GCN tại Bảng 2.4 60 phòng ĐKKD số 01 Danh sách doanh nghiệp bị thu hồi GCN tại Bảng 2.5 61 phòng ĐKKD số 02 HÌNH: Nội dung Trang Hình 2.1 Quá trình tổ chức thực hiện ĐKDN tại Sở 50 KH&ĐT TP Hà Nội
9. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Đăng ký kinh doanh (ĐKKD) là hoạt động pháp lý khai sinh ra doanh nghiệp, hoạt động này có vai trò rất quan trọng không chỉ đối với chính doanh nghiệp được khai sinh mà còn với chủ thể cấp giấy khai sinh cho doanh nghiệp đó. Bởi vậy, trong những hoạt động quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp, vấn đề quản lý hoạt động ĐKKD luôn luôn được chú trọng. Ngày 29/11/2005 Luật Doanh nghiệp 2005 có hiệu lực, cộng đồng doanh nghiệp đã có sự phát triển mạnh mẽ. Số lượng doanh nghiệp thành lập tăng kéo theo sự gia tăng nhanh chóng về khối lượng công việc của đăng ký doanh nghiệp (ĐKDN) cũng như yêu cầu quản lý nhà nước về ĐKDN. Trước yêu cầu ngày càng tăng của khối lượng công việc ĐKKD cũng như những hạn chế của quy định cũ, ngày 26/11/2014, Luật Doanh nghiệp năm 2014 [16] được Quốc Hội thông qua. Với việc Luật Doanh nghiệp năm 2014 được thông qua, các quy định pháp luật đối với hoạt động ĐKKD có nhiều thay đổi cần được đưa ra xem xét và kiến giải. Hiện nay việc thực thi pháp luật về ĐKKD doanh nghiệp nói chung có nhiều cải thiện nhưng vẫn còn rất nhiều bất cập, hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu hội nhập. Cụ thể là: Hệ thống văn bản pháp luật về ĐKDN chưa đồng bộ; có nhiều chủ thể có thẩm quyền thành lập và đăng ký các loại hình doanh nghiệp khác nhau; có sự chồng chéo trong quản lý đối với ĐKDN giữa các loại hình doanh nghiệp (doanh nghiệp trong nước, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài); việc phối hợp giữa các cơ quan nhà nước đối với ĐKDN còn nhiều tồn tại. Chính vì vậy việc thực thi pháp luật đối với ĐKDN đã và đang gặp rất nhiều khó khăn với nhiều lý do cả khách quan và chủ quan. Thực tế hiện nay tình trạng doanh nghiệp vi phạm các quy định của Luật Doanh nghiệp (không chấp hành các nội dung trong hồ sơ ĐKDN, không chấp hành các nghĩa vụ theo quy định, đặc biệt là nghĩa vụ báo cáo ) có chiều hướng gia tăng cả về số lượng và tính chất, mức độ vi phạm. Quan ngại hơn cả chính tình trạng này 1
10. là điều kiện, cơ hội cho các cá nhân, doanh nghiệp tổ chức lợi dụng vi phạm pháp luật, gây thiệt hại đến lợi ích của các cá nhân, tổ chức và toàn thể xã hội và làm đau đầu các cơ quan QLNN. TP Hà Nội là trung tâm chính trị - kinh tế - văn hóa của cả nước; phát triển với nhịp độ tăng trưởng cao, đã và đang hội nhập vào nền kinh tế khu vực ASEAN và toàn cầu. Với xu thế phát triển đó, nhu cầu phát triển của cộng đồng doanh nghiệp, với mong muốn nhanh chóng gia nhập thị trường là điều tất yếu khách quan. Hiện nay cộng đồng doanh nghiệp thủ đô Hà Nội với số lượng rất lớn, khoảng hơn 130.000 doanh nghiệp. Tại địa bàn TP Hà Nội đã tồn tại tình trạng các doanh nghiệp “ma”, “mất tích”, bỏ trốn khỏi địa chỉ ĐKKD; nhiều đối tượng đã lợi dụng việc thủ tục thông thoáng để đăng ký thành lập doanh nghiệp, lấy tư cách pháp nhân của doanh nghiệp để hoạt động vi phạm pháp luật. Bên cạnh những thuận lợi trong công tác thực thi pháp luật doanh nghiệp của các cơ quan QLNN TP Hà Nội thì hiện nay việc thực thi pháp luật của Sở KH&ĐT TP Hà Nội đối với ĐKDN theo Luật doanh nghiệp cũng đang gặp nhiều tồn tại, vướng mắc rất cấp thiết phải được hoàn thiện. Nhìn từ phía cộng đồng doanh nghiệp Thủ đô, đa số có ý kiến là hiện nay quy định về công tác ĐKDN còn chưa được tuyên truyền phổ biến rộng rãi; chưa có được sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan QLNN về ĐKDN; doanh nghiệp có lúc còn bị phiền hà, sách nhiễu, công tác hỗ trợ doanh nghiệp chưa được quan tâm. Chính điều đó cũng đã và đang gây cản trở cho sự đóng góp của cộng đồng doanh nghiệp vào thành tựu phát triển kinh tế xã hội Thủ đô Hà Nội. Hiện nay chính quyền TP Hà Nội đang yêu cầu các cơ quan QLNN nâng cao hiệu quả công tác CCHC, chỉ số cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), do đó cơ quan quản lý phải luôn tích cực chủ động đổi mới nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực thi pháp luật đối với doanh nghiệp và ĐKDN. Để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nhanh chóng thành lập, gia nhập thị trường, hạn chế doanh nghiệp vi phạm Luật doanh nghiệp, hướng tới mục đích đảm 2
11. bảo sự phát triển bền vững của cộng đồng của doanh nghiệp, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật phục vụ cho việc phát triển kinh tế xã hội của Thủ đô Hà Nội, việc nghiên cứu công tác thực thi pháp luật ĐKKD trên địa bàn TP Hà Nội để tìm ra những ưu điểm, hạn chế của pháp luật cũng như việc thực thi pháp luật của Sở KH&ĐT TP Hà Nội đối với ĐKDN với mục đích hoàn thiện pháp luật tăng cường hiệu quả việc thực thi có vai trò vô cùng quan trọng, mang tính cấp thiết. Xuất phát từ các lý do nêu trên, là cán bộ đang công tác tại Phòng ĐKKD số 2 - Sở KH&ĐT TP Hà Nội, tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh trên địa bàn Hà Nội” để làm đề tài luận văn thạc sỹ luật kinh tế. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm qua việc nghiên cứu, tổng kết vấn đề pháp luật về ĐKKD nói chung đã được một số tác giả tiến hành. Có một số công trình nghiên cứu về pháp luật ĐKKD có thể kể ra như: Luận văn thạc sĩ “Cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực đăng ký kinh doanh trên địa bàn TP Hà Nội”. Luật văn thạc sĩ Luật học. Người thực hiện: Phạm Thị Thu Hường, Người hướng dẫn TS. Nguyễn Thanh Bình (Khoa Luật 2006). Luận văn này khái quát chung về TTHC và cải cách TTHC trong ĐKKD trên địa bàn Hà Nội; Luận văn thạc sĩ luật “Pháp luật về đăng ký kinh doanh ở Việt Nam thực trạng và phương hướng hoàn thiện”. Người thực hiện: Trần Thị Tố Uyên. Người hướng dẫn: PGS.TS Dương Đăng Huệ năm 2005. Luận văn nghiên cứu vấn đề lý luận về ĐKKD và pháp luật về ĐKKD: khái niệm, đặc điểm, vai trò và ý nghĩa của ĐKKD; nội dung của việc điều chỉnh pháp luật đối với hoạt động ĐKKD. Phân tích những quy định hiện hành của pháp luật về ĐKKD, chỉ ra những ưu, nhược điểm và nguyên nhân. Qua đó đưa ra những phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về ĐKKD ở Việt Nam: giải pháp về hệ thống cơ quan ĐKKD, trình tự, thủ tục ĐKKD, nội dung ĐKKD, chế tài đối với hành vi vi phạm pháp luật ĐKKD. Luận văn thạc sĩ Luật “Đăng ký kinh doanh theo luật doanh nghiệp Việt Nam - thực trạng và một vài kiến nghị”. Người thực hiện: Lê Thế Phúc. Người hướng 3
12. dẫn: TS. Nguyễn Thị Lan Hương. Khoa Luật năm 2006. Luận văn làm sáng tỏ cơ sở lý luận của hoạt động ĐKKD, phân tích thực trạng pháp luật và thực trạng áp dụng pháp luật về ĐKKD ở Việt Nam hiện nay; Luận văn thạc sĩ quản lý công “Hoàn thiện công tác đăng ký kinh doanh ở Việt Nam đến năm 2020”. Người thực hiện Nguyễn Thị Việt Anh, Người hướng dẫn GS.TS. Lars-Torsten Eriksson, TS. Nguyễn Thùy Anh năm 2013 Đại học kinh tế- Đại học quốc gia Hà Nội. Tuy nhiên, lĩnh vực thực thi pháp luật đối với ĐKDN chưa có nhiều tác giả quan tâm; không dễ dàng để tìm thấy đề tài khoa học nghiên cứu về vấn đề này chỉ có thể tìm được một vài bài báo trao đổi, đề cập đến thực thi ĐKKD dưới góc độ nghiệp vụ. Ngay trong lĩnh vực kế hoạch đầu tư, theo khảo sát của tác giả, hiện chưa có nghiên cứu, tổng kết về vấn đề thực thi pháp luật về ĐKKD trên địa bàn TP Hà Nội. Do đó đề tài nghiên cứu này mang tính tiên phong và thực tiễn cao góp phần xây dựng cơ sở lý luận về thực thi về pháp luật ĐKKD trên địa bàn TP Hà Nội. Luận văn còn chỉ ra những điểm còn bất cập, hạn chế trong các quy định hiện hành về đăng ký doanh nghiệp. Trên cơ sở đó đề xuất một số kiến nghị, giải pháp để hoàn thiện những quy định về thực thi về pháp luật ĐKKD trên địa bàn TP Hà Nội 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài Đối tượng nghiên cứu: Luận văn sẽ tập trung nghiên cứu hoạt động thực thi pháp luật về ĐKKD trên địa bàn TP Hà Nội. Phạm vi nghiên cứu: Chỉ tập trung nghiên thực thi pháp luật về ĐKKD trên địa bàn TP Hà Nội đối với đăng ký các loại hình doanh nghiệp được thành lập và hoạt động theo Luật Doanh nghiệp 2005 (được thay thế bởi Luật Doanh nghiệp năm 2014) và các văn bản hướng dẫn thi hành. Đề tài không nghiên cứu vấn đề ĐKKD đối với doanh nghiệp trong khu công nghiệp, khu chế xuất do các cơ quan có thẩm quyền khác đăng ký thành lập và hoạt động theo các luật chuyên ngành. 4
13. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu: - Xây dựng cơ sở lý luận về thực thi pháp luật về ĐKKD trên địa bàn TP Hà Nội; - Phân tích thực trạng thực thi pháp luật về ĐKKD trên địa bàn TP Hà Nội; - Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện thực thi pháp luật về ĐKKD trên địa bàn TP Hà Nội. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để triển khai các mục đích ở trên, tác giả sẽ thực hiện các nhiệm vụ sau: Nghiên cứu, làm sáng tỏ những vấn đề chung về thực thi pháp luật về ĐKKD; Phân tích, đánh giá thực trạng thực thi pháp luật về ĐKKD trên địa bàn TP. Hà Nội để thấy những điểm còn hạn chế, chưa hợp lí; Phân tích, đánh giá thực trạng vi phạm, thực tiễn xử lý vi phạm về thực thi pháp luật về ĐKKD tại TP. Hà Nội, xác định nguyên nhân của nó. Nghiên cứu, tìm hiểu quy định pháp luật về ĐKKD của một số quốc gia trên thế giới để rút ra bài học cho Việt Nam; Đề xuất các phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về thực thi pháp luật về ĐKKD trên cơ sở nghiên cứu điển hình của Hà Nội. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu truyền thống của khoa học pháp lý như: phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp đối chiếu, thống kê, diễn giải, quy nạp, xem xét các hoạt động thực thi pháp luật về ĐKKD trên địa bàn TP Hà Nội. 6. Kết cấu của luận văn Luận văn được kết cấu ra thành ba phần gồm lời mở đầu, nội dung chính và kết luận. Phần nội dung chính tác giả bố cục thành ba chương theo hướng đi từ những vấn đề chung mang tính khái quát đến những vấn đề cụ thể hơn. Chi tiết ba chương như sau: Chƣơng 1: Một số vấn đề lý luận chung về thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh 5
14. Chƣơng 2: Thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh trên địa bàn Thành phố Hà Nội; Chƣơng 3: Các giải pháp nâng cao hiệu quả việc thực thi pháp luật về đăng ký kinh doanh trên địa bàn thành phố Hà Nội 6
15. Chƣơng 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ KINH DOANH 1.1. Khái quát về đăng ký kinh doanh 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của đăng ký kinh doanh 1.1.1.1. Khái niệm kinh doanh “Kinh doanh” (tiếng Anh là business) xuất hiện từ khá sớm trong xã hội loài người cùng với sự hình thành và phát triển của thương nhân, phường hội buôn bán. Cho đến nay khái niệm kinh doanh có nhiều cách hiểu khác nhau tùy theo từng góc độ tiếp cận. Về mặt từ ngữ, từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên [15] đã giải thích thuật ngữ “kinh doanh” theo hai nghĩa: thứ nhất “kinh doanh có nghĩa là mở mang thêm”, và nghĩa thứ hai “tổ chức sản xuất, buôn bán, dịch vụ nhằm mục đích sinh lời”. Dưới góp độ pháp lý: “Kinh doanh là việc thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình, đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích sinh lợi” (16; Điều 4) Hành vi kinh doanh có các dấu hiệu như sau: Hành vi phải mang tính chất nghề nghiệp. Tính chất nghề nghiệp được thể hiện ở các đặc điểm chủ thể thực hiện hành vi khi tham gia thương trường theo sự phân công lao động xã hội; các hành vi được tiến hành thường xuyên, ổn định, đều đặn; có tính chất chuyên nghiệp cao và mang lại nguồn thu nhập chính cho người thực hiện hành vi; Hành vi phải thực hiện một cách độc lập. Các chủ thể nhân danh chính mình để tiến hành hoạt động kinh doanh, tự quyết định và chịu trách nhiệm trước mọi vấn đề liên quan. Hành vi có mục đích sinh lợi. Bên cạnh đó có cách hiểu kinh doanh là để kiếm tiền theo một nghĩa rộng hơn. Ví như kinh doanh để mang lại lợi ích cho cộng đồng (hay kinh doanh xã hội). 7
16. 1.1.1.2. Đăng ký kinh doanh và hậu quả pháp lý của đăng ký kinh doanh Để thực hiện hoạt động kinh doanh trên thị trường, chủ thể phải tiến hành hoạt động ĐKKD với cơ quan nhà nước có thẩm quyền. ĐKKD là thủ tục gia nhập thị trường của doanh nghiệp, theo đó có thể nhìn nhận dưới các góc độ sau: Về phương diện kinh tế-xã hội: ĐKKD là thủ tục đầu tiên của doanh nghiệp phải thực hiện để tham gia vào thị trường, trong hoạt động ĐKKD, việc thành lập doanh nghiệp và các lĩnh vực kinh doanh của doanh nghiệp được thông tin rộng rãi, công khai trên thị trường, bên ngoài xã hội nhằm thu hút sự chú ý của cộng đồng doanh nghiệp (các đối tác tương lai) và cộng đồng xã hội (các bên có liên quan). Vì vậy, tuy trong giai đoạn tiến hành thủ tục ĐKKD, doanh nghiệp chưa thực sự có, song chi phí trong quá trình ĐKKD thành lập doanh nghiệp vẫn được tính vào chi phí hợp lý của doanh nghiệp và được khấu trừ trong khi tính thuế. Về phương diện pháp lý: ĐKKD là một thủ tục pháp lý mang tính hành chính- tư pháp để xác nhận địa vị pháp lý của các chủ thể kinh doanh trên thị trường. Theo đó nhà đầu tư phải khai báo với cơ quan nhà nước có thẩm quyền về dự kiến hoạt động của mình và được Nhà nước thừa nhận bằng việc cấp GCN ĐKKD. Nói cách khác đây là thủ tục khai sinh cho doanh nghiệp và đưa doanh nghiệp đến với thương trường một cách hợp pháp. Tùy theo luật pháp các quốc gia mà ĐKKD được giao cho cơ quan hành chính hay cơ quan tư pháp. Ở Việt Nam, ĐKKD được giao cho cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền chuyên môn là Sở KH&ĐT. Như vậy, ĐKKD được hiểu là hoạt động pháp lý bao gồm hành vi của cơ quan nhà nước có thẩm quyền ĐKKD và của chủ thể kinh doanh. Theo đó, chủ thể trực tiếp tiến hành hoạt động kinh doanh phải khai báo theo đúng quy định của pháp luật với các nội dung cụ thể, còn cơ quan nhà nước có thẩm quyền tiến hành ghi tên vào sổ ĐKKD đồng thời cấp cho chủ thể ĐKKD GCN ĐKDN. GCN ĐKDN là bằng chứng pháp lý chứng minh chủ thể kinh doanh tiến hành các hoạt động kinh doanh một cách hợp pháp, được nhà nước công nhận và bảo hộ. 8
17. Về phương diện QLNN: một trong những thủ tục hành chính bắt buộc mà doanh nghiệp và thương nhân phải hoàn tất trước yêu cầu của nhà nước, nhằm quản lý các công việc kinh doanh. Bất cứ hình thức kinh doanh nào chỉ được xem là hợp pháp trong nước nếu có GCN ĐKKD. Nói cách khác, ĐKKD được coi là một trong những biện pháp QLNN về kinh tế. ĐKKD là hoạt động quản lý đầu tiên của nhà nước đối với doanh nghiệp, nó sẽ tạo điều kiện để để Nhà nước có thể thực hiện các hoạt động quản lý tiếp theo của mình khi doanh nghiệp đi vào sản xuất, kinh doanh. Về phương diện chính trị-pháp lý: ĐKKD được hiểu là quyền tự do kinh doanh, một bộ phận của quyền tự do dân chủ của nhân dân. Tuy nhiên quyền này phải được hiểu là tự do trong khuôn khổ, dân chủ tập trung và bình đẳng trước pháp luật. Quyền ĐKKD cũng đồng thời là nghĩa vụ phải thực hiện. Quyền tự do kinh doanh của công dân có nội hàm bao gồm cả quyền tự do lựa chọn ngành nghề, hình thức kinh doanh và tự do ĐKKD. Bất cứ tổ chức nào có đủ điều kiện để kinh doanh đều có thể đăng ký với nhà nước để tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh mà không ai có quyền ngăn cản trái phép. Theo góc nhìn của pháp luật doanh nghiệp, ĐKDN được hiểu là việc ghi nhận về mặt pháp lý sự ra đời và cập nhập những thay đổi pháp lý trong suốt vòng đời của doanh nghiệp. ĐKKD bao gồm nội dung về ĐKKD và đăng ký thuế đối với các loại hình doanh nghiệp thành lập theo quy định của Luật Doanh nghiệp. ĐKKD bao gồm đăng ký thành lập mới doanh nghiệp và đăng ký thay đổi nội dung ĐKKD [7; Khoản 1, Điều 3]. Khái niệm ĐKDN nêu trên chỉ đề cập đến việc đăng ký của các loại hình doanh nghiệp (vốn trong nước) được thành lập và hoạt động theo Luật Doanh nghiệp năm 2005. Không đề cập đến việc ĐKDN có vốn đầu tư nước ngoài theo Luật Đầu tư, các loại hình doanh nghiệp khác thành lập và hoạt động theo các Luật chuyên ngành khác nhau (doanh nghiệp trong khu công nghiệp, khu chế xuất, tổ chức tài chính tín dụng, chứng khoán, bảo hiểm ) Hậu quả pháp lý của ĐKKD: có hai hậu quả pháp lý đối với hành vi ĐKKD là: Doanh nghiệp được cấp GCN ĐKKD: Để được cấp GCN ĐKKD, doanh 9
18. nghiệp phải thỏa mãn đồng thời các điều kiện sau đây: - Ngành, nghề ĐKKD không bị cấm đầu tư kinh doanh; - Tên của doanh nghiệp được đặt theo đúng quy định của pháp luật; - Có hồ sơ đăng ký doanh nghiệp hợp lệ theo quy định; - Nộp đủ lệ phí đăng ký doanh nghiệp theo quy định pháp luật về phí và lệ phí; Doanh nghiệp không được cấp GCN ĐKKD: nếu không thỏa mãn một trong những điều kiện ở trên. Phân biệt Đăng ký kinh doanh với Đăng ký doanh nghiệp Thuật ngữ ĐKKD được sử dụng phổ biến trước đây nhưng đã có điều chỉnh qua những chặng đường phát triển của quản lý nhà nước về ĐKKD. Trong Luật Doanh nghiệp năm 2005, thuật ngữ ĐKKD được sử dụng. Sau đó, từ Nghị định 43/2010/NĐ-CP về đăng ký doanh nghiệp, Nghị định 102/2010/NĐ- CP hướng dẫn Luật doanh nghiệp thuật ngữ này chuyển thành đăng ký doanh nghiệp và sau này là Luật Doanh nghiệp năm 2014 cùng văn bản hướng dẫn của nó là Nghị định số 78/2015/NĐCP cũng đã thống nhất sử dụng thuật ngữ đăng ký doanh nghiệp. Về bản chất, hai thuật ngữ này được sử dụng giống nhau là thủ tục đăng ký khai sinh ra doanh nghiệp, điều chỉnh trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp nhưng xét trên phương diện câu chữ, nó lại có sự khác nhau trên một số phương diện như: ĐKKD đề cập đến mục đích hoạt động quản lý nhà nước, ĐKDN hướng đến hậu quả pháp lý một cách trực tiếp là doanh nghiệp. Việc ĐKKD là do CQNN trao cho chủ thể quyền cũng như giao phó nghĩa vụ theo quy định. Theo tác giả, nhà làm luật sử dụng thuật ngữ đăng ký doanh nghiệp nhằm tạo một cách hiểu trực tiếp và phản ánh bản chất của hoạt động này. 1.1.1.3 Đặc điểm của đăng ký kinh doanh Thứ nhất, ĐKKD là một trong những dịch vụ hành chính công do cơ quan QLNN (được nêu cụ thể tại mục 1.3.2) trực tiếp thực hiện. Thứ hai, theo quy định trong Luật Doanh nghiệp ĐKKD cũng là thủ tục đầu 10
19. tiên để tiến hành hoạt động kinh doanh dưới hình thức doanh nghiệp. Thứ ba, bất kỳ một doanh nghiệp nào khi đăng ký gia nhập thị trường đều phải thực hiện theo một khung pháp lý chung gồm các TTHC sau: 1) ĐKKD, 2) Đăng ký mã số thuế (nay đã gộp vào một) và 3) Đăng ký giấy phép khắc dấu (nay là công bố mẫu con dấu). Hiện nay, theo quy định pháp luật hiện hành đã có sự điều chỉnh và sẽ đề cập cụ thể ở phần sau. Thứ tư, để thành lập 1 trong 4 loại hình doanh nghiệp (công ty TNHH, công ty cổ phần, doanh nghiệp tư nhân hoặc công ty hợp danh) thì nhà đầu tư sẽ thực hiện thủ tục ĐKDN với cơ quan ĐKKD cấp tỉnh nơi doanh nghiệp dự định đặt trụ sở chính. 1.1.2. Đối tƣợng đăng ký kinh doanh Đối tượng của ĐKKD theo Luật Doanh nghiệp gồm có (1) Doanh nghiệp tư nhân; (2) Công ty cổ phần; (3) Công ty hợp danh; (4) Công ty trách nhiệm hữu hạn (gồm công ty TNNH một thành viên và công ty TNNH hai thành viên trở lên) 1.1.3. Hình thức, quy trình đăng ký kinh doanh a. Hình thức đăng ký kinh doanh Theo tính chất ĐKDN, có các hình thức đăng ký doanh nghiệp như sau: - Đăng ký thành lập mới các loại hình doanh nghiệp; - Đăng ký thay đổi các loại hình doanh nghiệp; - Đăng ký chuyển đổi các loại hình doanh nghiệp. b. Quy trình đăng ký kinh doanh STT Ngƣời thực hiện Nội dung công việc thực hiện - Tiếp nhận: kiểm tra mục lục hồ sơ ĐKDN và tiếp nhận vào Hệ thống 1 Bộ phận một cửa - Thu phí, ghi giấy hẹn trả kết quả - Bàn giao hồ sơ cho Phòng ĐKKD 11
20. Trưởng Phòng Phân công hồ sơ cho cán bộ thụ lý và Phó trưởng Phòng 2 ĐKKD ủy quyền ký duyệt hồ sơ. - Kiểm tra tính hợp lệ của hồ sơ Cán bộ thụ lý hồ 3 - Xử lý hồ sơ đối với các trường hợp: hồ sơ hợp lệ, hồ sơ ĐKDN sơ không hợp lệ, chưa có kết quả giải quyết gửi yêu cầu Mã số doanh nghiệp sang Cơ quan Thuế - Duyệt ký Kết quả ĐKDN (Giấy CN ĐKDN, Thông 4 Lãnh đạo Phòng báo sửa đổi bổ sung hồ sơ) Văn thư Phòng - Phô tô đóng dấu, vào số 5 ĐKKD - Chuyển giao cho BPMC - Trả hồ sơ và kết quả ĐKDN 6 Bộ phận một cửa - Lập danh sách hồ sơ giao cho Phòng ĐKKD - Biên mục hồ sơ Văn thư Phòng 7 - Gửi Bản sao Giấy CN ĐKDN cho các cơ quan QLNN ĐKKD - Bàn giao hồ sơ lưu trữ cho Văn phòng Bảng 1.1 Quy trình đăng ký kinh doanh (Theo tài liệu của Sở KH&ĐT TP Hà Nội ) Với quy trình ĐKKD như trên, ta thấy có một số đặc điểm như sau: Thứ nhất, quy trình được triển khai qua nhiều bước khác nhau. Chiểu theo quy định của phòng ĐKKD – Sở KH&ĐT Hà Nội, quy trình gồm 7 bước. Quy trình này là tương đối nhiều bước và tiêu tốn nhiều thời gian. Thứ hai, có nhiều nhân sự tham gia vào quy trình đăng ký. Điểm quy trình ĐKKD của TP. Hà Nội ta thấy rằng nhân sự phục vụ cho quy trình này bao gồm: Cán bộ tiếp nhận, trưởng phòng, cán bộ thụ lý, cán bộ văn thư. Việc tham gia của nhiều nhân sự cũng làm cho tiến trình đăng ký có thể bị trì hoãn và kéo dài. Thứ ba, quy trình đăng ký kinh doanh khác nhau giữa các địa phương. Việc tổ 12
21. chức công tác ĐKKD không theo một quy chuẩn chung mà mỗi địa phương đưa ra một quy trình khác nhau để triển khai thực thi công tác ĐKKD. Do vậy, nó dẫn đến sự khác biệt trong quy trình giữa các địa phương. 1.1.4. Nội dung đăng ký kinh doanh Hoạt động ĐKKD bao gồm các nội dung sau: - Đăng ký thành lập doanh nghiệp mới: đối với doanh nghiệp tư nhân; công ty TNHH một thành viên; công ty TNHH hai thành viên trở lên, công ty cổ phần và công ty hợp danh. ĐKDN đối với các công ty được thành lập trên cơ sở chia, tách, hợp nhất và đối với công ty nhận sáp nhập; - Đăng ký chuyển đổi loại hình doanh nghiệp: công ty TNHH một thành viên thành công ty TNHH hai thành viên trở lên và ngược lại, doanh nghiệp tư nhân thành công ty trách nhiệm hữu hạn; công ty trách nhiệm hữu hạn thành công ty cổ phần và ngược lại; - Đăng ký thay đổi nội dung ĐKDN: Thay đổi nội dung ĐKDN (tên doanh nghiệp, địa chỉ trụ sở chính , vốn điều lệ /vốn đầu tư , người đại diện theo ủy quyền/thành viên/cổ đông công ty ); thay đổi người đại diện theo pháp luật ; thay đổi chủ doanh nghiệp tư nhân /chủ sở hữu công ty ; thay đổi thông tin đăng ký thuế; - Đăng ký bổ sung, cập nhật thông tin ĐKDN và đăng ký thuế; - Đăng ký thành lập mới và đăng ký thay đổi nội dung hoạt động các đơn vị phụ thuộc của doanh nghiệp (chi nhánh, văn phòng đại diện, địa điểm kinh doanh); - Đăng ký tạm ngừng kinh doanh, hoạt động trở lại của doanh nghiệp và các đơn vị phụ thuộc của doanh nghiệp; - Đăng ký giải thể doanh nghiệp và chấm dứt tồn tại của doanh nghiệp do bị chia/bị hợp nhất/bị sáp nhập. Các trường hợp đăng ký chấm dứt hoạt động đơn vị phụ thuộc của doanh nghiệp; - Đăng ký cấp đổi sang Giấy CN ĐKDN, cấp lại Giấy CN ĐKDN, Giấy CN đăng ký hoạt động chi nhánh/văn phòng đại diện; 13
22. - Đăng ký cấp GCN ĐKDN thay thế nội dung ĐKKD trong Giấy phép đầu tư, Giấy chứng nhận đầu tư. 1.1.5. Đặc trƣng cơ bản pháp luật về đăng ký kinh doanh ở Việt Nam Thứ nhất, trong tổ chức thực hiện, tính pháp chế của pháp luật về ĐKDN còn thấp. Như trên đã đề cập, hệ thống pháp luật quy định về hoạt động ĐKKD tại Việt Nam là tương đối đồng bộ (ngoại trừ văn bản hướng dẫn Luật Doanh nghiệp 2014 chưa được ban hành thì các văn bản phần nào đã đáp ứng được yêu cầu của hoạt động QLNN về ĐKKD), tuy nhiên, vấn đề thực thi nhìn chung cũng giống như các quy định pháp luật khác còn chưa đề cao tính pháp chế. Thực trạng chung này làm ảnh hưởng rất lớn đến chủ trương xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mà Đảng và Nhà nước ta đã đề ra [14]. Thứ hai, QLNN về ĐKKD được phân cho cơ quan quản lý về KH&ĐT trực thuộc Chính Phủ. So với các quốc gia ở Châu Á-Thái Bình Dương, Châu Phi và Trung Đông, đây là đặc điểm tương đồng khi các quốc gia ở các khu vực này việc QLNN về ĐKKD được giao cho Chính phủ. Tuy nhiên, ở những khu vực khác như Châu Âu và Châu Mĩ, việc QLNN bên cạnh việc giao cho Chính phủ còn được giao cho Ủy ban thương mại (Chamber of Commerce), theo mô hình hợp tác công tư (Public Private Partnership), Tòa án tư pháp (Court of Justice) và các cơ quan khác [40]. Thứ ba, thẩm quyền quản lý được phân công và phân cấp cho nhiều cơ quan. Hiện nay, cơ cấu tổ chức và quản lý hoạt động ĐKKD được phân công cho nhiều cơ quan khác nhau. Ở Trung ương: Bộ KH&ĐT được giao chức năng QLNN đối với hoạt động ĐKKD. Bộ KH&ĐT đã tổ chức quản lý bằng việc tổ chức 02 Cục bao gồm: Cục Quản lý ĐKKD và Cục Phát triển doanh nghiệp: Cục Quản lý ĐKKD: giúp Bộ trưởng Bộ KH&ĐT QLNN về ĐKKD; Cục Phát triển doanh nghiệp: giúp Bộ trưởng Bộ KH&ĐT thực hiện chức năng QLNN về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa và phát triển doanh nghiệp nhà nước. 14