Luận văn Thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất từ thực tiễn huyện An Lão, tỉnh Bình Định

Nội dung text: Luận văn Thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất từ thực tiễn huyện An Lão, tỉnh Bình Định

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ NGUYỆT THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TỪ THỰC TIỄN HUYỆN AN LÃO, TỈNH BÌNH ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2020
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ NGUYỆT THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TỪ THỰC TIỄN HUYỆN AN LÃO, TỈNH BÌNH ĐỊNH Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. PHẠM HỮU NGHỊ HÀ NỘI, năm 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn thạc sĩ này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu khoa học, kết quả ngiên cứu nêu trong luận văn là trung thực và và có nguồn gốc rõ ràng. Bình Định, ngày tháng năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Nguyệt
4. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành tốt bài luận văn nghiên cứu với đề tài: “Thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất từ thực tiễn huyện An Lão, tỉnh Bình Định” cùng với sự nỗ lực cố gắng của bản thân, tôi đã nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ của nhiều người. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS. Phạm Hữu Nghị, người trực tiếp hướng dẫn tận tình trong suốt quá trình nghiên cứu để tôi hoàn thành Luận văn Thạc sĩ. Đồng thời, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn các thầy cô giáo khoa Luật, các thầy cô giáo phụ trách giảng dạy chuyên ngành Luật Hiến pháp và Hành chính, Học viện Khoa học xã hội; các anh chị đồng nghiệp, gia đình và các bạn đã tận tình giúp đỡ, đóng góp ý kiến quý báu, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Bình Định, ngày tháng năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Nguyệt
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU . 1 CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT TRONG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất 7 1.2. Nội dung thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất .17 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN AN LÃO, TỈNH BÌNH ĐỊNH 31 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của huyện An Lão,tỉnh Bình Định tác động đến thực hiện pháp luật về bồi thường,hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất 31 2.2. Tình hình quản lý và sử dụng đất trên địa bàn huyện An Lão, tỉnh Bình Định trong thời gian qua 36 2.3. Tình hình thực hiện pháp luật về bồi thường hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện An Lão, tỉnh Bình Định .41 CHƯƠNG 3: QUAN ĐIỂM VÀ CÁC GIẢI PHÁP NHẰM BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TỪ THỰC TIỄN HUYỆN AN LÃO, TỈNH BÌNH ĐỊNH .52 3.1. Quan điểm bảo đảm thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất 52
6. 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái dịnh cư khi Nhà nước thu hồi đất 57 3.3. Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất .60 KẾT LUẬN 68 TÀI LIÊU THAM KHẢO PHỤ LỤC
7. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 BT Bồi thường 2 CNH-HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 3 GPMB Giải phóng mặt bằng 4 HT Hỗ trợ 5 LĐĐ Luật Đất đai 6 SDĐ Sử dụng đất 7 TĐC Tái định cư 8 THĐ Thu hồi đất 9 UBND Uỷ ban nhân dân 10 XHCN Xã hội chủ nghĩa 11 QLNN Quản lý nhà nước 12 PTNT Phát triển nông thôn 13 THCS Trung học cơ sở 14 QSDĐ Quyền sử dụng đất Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng và 15 BQLDAĐTXD&PTQĐ Phát triển quỹ đất
8. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng Hiện trạng sử dụng đất huyện An Lão, tỉnh Bình 2.1 PL Định năm 2019 Tình hình biến động đất đai trên địa bàn huyện An 2.2 PL Lão từ năm 2014 đến năm 2019: Danh mục các công trình, dự án thu hồi đất từ năm 2.3 2015-2019 trên địa bàn huyện An Lão, tỉnh Bình PL Định Danh mục các công trình thẩm định phương án bồi 2.4 thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất từ năm PL 2015-2019 huyện An Lão.
9. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam đi lên từ một nền kinh tế tập trung, bao cấp chuyển sang nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. Hiện nay nước ta đang tập trung đẩy mạnh thực hiện CNH, HĐH đất nước. Để phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững, một trong những nội dung cần tập trung thực hiện đó là vấn đề đầu tư xây dựng kết cấu cơ sở hạ tầng kinh tế- xã hội, nhất là đầu tư hệ thống đường giao thông, trường học, thủy lợi, các công trình phục vụ công cộng, phục vụ dân sinh . Việc thu hồi đất để thực hiện các dự án đầu tư có tác động rất lớn đến người bị thu hồi đất. Để đền bù thiệt hại và đảm bảo an sinh cho người có đất bị thu hồi, Nhà nước ta đã không ngừng hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo hướng ngày càng tốt hơn cho người có đất bị thu hồi. Tuy nhiên, thời gian qua công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất vẫn đang có không ít bất cập, làm cho một bộ phận không nhỏ các hộ dân bị thu hồi đất có nhiều bức xúc, dẫn đến việc khiếu kiện liên quan đến bồi thường kéo dài, ngày càng phức tạp. Nguyên nhân, do quy trình thực hiện phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thiếu chặt chẽ, chưa thực hiện đúng theo quy định của pháp luật, việc áp dụng các chính sách bồi thường còn cứng nhắc, bị động, thiếu linh hoạt, chưa hợp lý, giá bồi thường còn thấp chưa sát với giá thị trường, bên cạnh đó có một số người dân cố tính không chấp hành, gây cản trở việc giải phóng mặt bằng. Hậu quả là nhiều dự án chậm tiến độ do không giải phóng được mặt bằng, làm tăng chi phí đầu tư, cũng như phát sinh vụ việc khiếu nại kéo dài, làm mất an ninh trật tự, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế- xã hội nói chung. An Lão là một huyện niền núi nằm phía Bắc tỉnh Bình Định, thời gian qua nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước về đầu tư phát triển kinh tế- xã hội đối với các xã đặc biệt khó khăn miền núi và vùng sâu, vùng xa, các chương 1
10. trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững, huyện An Lão đã tập trung đầu tư xây dựng nhiều dự án công trình phục vụ phát triển kinh tế- xã hội ở địa phương như dự án đầu tư xây dựng đường, chợ, trung tâm dịch vụ thương mại, các khu tái định cư, các nhà văn hóa truyền thống Mặc dù công tác giải phóng mặt bằng trong thời gian qua ở huyện An Lão cơ bản đáp ứng được mục tiêu phát triển kinh tế- xã hội của địa phương. Tuy nhiên, công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư vẫn đang có không ít bất cập. Chẳng hạn, chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thay đổi liên tục, giá đất biến động tăng cao, việc áp dụng các chính sách bồi thường còn cứng nhắc, bị động, thiếu linh hoạt, chưa hợp lý. Bên cạnh đó có một số hộ dân cố tính không chấp hành, gây cản trở việc giải phóng mặt bằng. Chính quyền địa phương cũng đã và đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Xuất phát từ thực tiễn trên, Học viên chọn đề tài nghiên cứu: “Thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất từ thực tiễn huyện An Lão, tỉnh Bình Định” nhằm hoàn thành luận văn Thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Theo thông tin tra cứu của tác giả, cho đến nay, từ các góc độ khác nhau, đã có nhiều công trình khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu về chính sách, pháp luật đất đai nói chung, về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, nói riêng: "Đổi mới công tác quản lý sử dụng đất đai trong tình hình hiện nay" của Võ Xuân Yêm [50] nêu những thách thức, cơ hội của nước ta và yêu cầu thực tiễn phải đổi mới công tác quản lý, SDĐ nhằm vươn đến mục tiêu đưa việc quản lý SDĐ hiệu quả, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội của đấtnước. "Về thực trạng chính sách đất đai ở Việt Nam" của Phạm Hữu Nghị [27] đã chỉ ra những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân và những vấn đề trọng 2
11. tâm cần thực hiện để tăng cường công tác quản lý, SDĐ ở ViệtNam. "Quản lý nhà nước về đất đai của chính quyền thành phố Bắc Kạn" của Chu Mạnh Hùng [25] chỉ ra những nguyên tắc, đặc điểm, tầm quan trọng của công tác QLNN về đất đai của chính quyền địa phương cấp huyện. Nêu những bài học kinh nghiệm của một số địa phương nhằm áp dụng, nâng cao hiệu quả công tác QLNN về đất đai đối với thành phố Bắc Kạn “Giải pháp đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng các dự án trọng điểm trên địa bàn thành phố Bắc Ninh” của Nguyễn Hồng Quang [31] Tác giả đã chỉ ra những nguyên nhân, hạn chế tồn tại trong bồi thường giải phóng mặt bằng. Đề xuất các giải pháp cụ thể góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về bồi thường và các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thực thi pháp luật về bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất “ Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất của một số dự án trên địa bàn huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng trị” của Dương Hồng Quang [32] . Tác giả đã đưa ra những giải pháp để tháo gỡ và giải quyết kiến nghị như tăng cường công tác Quản lý nhà nước về đất đai đặt biệt là công tác đo vẽ bản đồ địa chính. Nâng cao trách nhiệm của cán bộ trực tiếp thực hiện công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng. Tăng cường các biện pháp trong quá trình thực hiện bồi thường, hỗ trợ tái định cư. Các kết quả nghiên cứu trong các công trình về pháp luật và thực hiện pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là tài liệu tham khảo hữu ích đối với học viên trong quá trình thực hiện đề tài luận văn của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn (thông qua việc tìm hiểu thực tiễn tại huyện An Lão, tỉnh Bình Định) của việc thực hiện pháp luật về 3
12. bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất phát triển kinh tế xã hội. Từ đó, đề xuất kiến nghị một số giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất từ thực tiễn huyện An Lão, tỉnh Bình Định. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích đề ra, luận văn có một số nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu như sau: - Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. - Phân tích, đánh giá thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất từ khi LĐĐ năm 2013 có hiệu lực đến nay của huyện An Lão. Chỉ ra các quy định phù hợp, những hạn chế, vướng mắc trong việc thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế- xã hội trên địa bàn huyện An Lão, tỉnh Bình Định 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu các quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về về bồi thường hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn huyện An Lão, tỉnh Bình Định từ khi có Luật Đất đai năm 2013 đến nay. 4.2. Phạm vi nghiên cứu +Phạm vi về không gian: Luận văn nghiên cứu thực tiễn thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện An Lão, tỉnh Bình Định. +Phạm vi về thời gian: Luận văn nghiên cứu những quy định hiện hành của pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất 4
13. được thể hiện ở Luật Đất đai 2013 và những văn bản hướng dẫn thi hành. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận: Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về chính sách pháp luật đất đai trong thời kỳ công nghiêp hóa, hiện đại hóa hiện nay. 5.2. Phương pháp luận: Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận kết hợp các phương pháp: tổng hợp, so sánh, thống kê. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận của luận văn Về phương diện lý luận: kết quả của luận văn góp phần làm phong phú thêm lý luận về thực hiện pháp luật nói chung, thực hiện pháp luật trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế- xã hội 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn Về phương diện thực tiễn: Luận văn có thể dung làm tài liệu tham khảo cho hoạt động thực hiện pháp luật về đất đai của huyện An Lão, góp phần tăng cường quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn hiện trong thời gian tới. Luận văn có thể dung làm tài liệu tham khảo trong công tác giảng dạy và học tập môn học Lý luận Nhà nước và pháp luật, Luật đất đai tại các cơ sở đào tạo cũng như có thể sử dụng trong hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đất đai nói chung và pháp luật về bồi thường hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất nói riêng. 7. Kết cấu của luận văn Bên cạnh mục mở đầu, mục kết luận và mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn được kết cấu thành 3 chương dưới đây: 5
14. -Những vấn đề Lý luận và pháp luật trong thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khu hồi đất; -Thực trạng việc thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện An Lão, tỉnh Bình Định; -Quan điểm và các giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất từ thực tiễn huyện An Lão, tỉnh Bình Định. 6
15. CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT TRONG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất 1.1.1. Khái niệm thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất Ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, lĩnh vực quản lý đất đai được Nhà nước và xã hội rất quan tâm. Quản lý nhà nước về đất đai là hoạt động tổ chức và điều chỉnh bằng quyền lực nhà nước đối với các hành vi của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật đất đai để thực hiện và bảo vệ quyền sở hữu toàn dân về đất đai nhằm duy trì và phát triển các quan hệ đất đai theo trật tự pháp luật quy định. Quản lý nhà nước về đất đai là tổng hợp các hoạt động của cơ quan nhà nước về đất đai: đó là các hoạt động trong việc nắm và quản lý tình hình sử dụng đất đai; trong việc phân bố đất đai vào các mục đích sử dụng theo chủ trương của Nhà nước; trong việc kiểm tra, giám sát quá trình sử dụng đất. Các hoạt động tổ chức, điều chỉnh bằng quyền lực nhà nước thực chất là thực hiện các nội dung quản lý nhà nước về đất đai. Đảng và Nhà nước ta trên cơ sở quy định chế độ sở hữu toàn dân về đất đai đã luôn luôn quan tâm tới việc quản lý thống nhất vốn đất quốc gia từ trung ương đến từng địa phương. Vấn đề quản lý không đơn thuần chỉ là xây dựng, kiện toàn các hệ thống cơ quan quản lý đất đai mà quan trọng là xác định được các nội dung quản lý đất đai và quy định chặt chẽ về mặt pháp lý các nội dung đó. Tại Điều 22 của Luật Đất đai 2013 đã xác lập nội dung của quản lý Nhà nước về lĩnh vực đất đai: (1) Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý, sử 7
16. dụng tài nguyên đất và tổ chức triển khai thực hiện các văn bản đó; (2) Xác định cụ thể địa giới hành chính, tiến hành lập và quản lý hồ sơ về địa giới hành chính, tiến hành lập bản đồ hành chính; (3) Khảo sát đo đạc và lập bản đồ địa chính, bản đồ về hiện trạng sử dụng đất và bản đồ về quy hoạch sử dụng đất; khảo sát điều tra và đánh giá về tài nguyên đất; khảo sát điều tra việc xây dựng giá đất; (4) Quản lý quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất; (5) Quản lý việc giao đất, thu hồi đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất; (6) Quản lý công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi thu hồi đất; (7) Đăng ký đất, tiến hành lập và quản lý hồ sơ địa chính, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và các tài sản khác gắn liền với đất; (8) Thống kê, kiểm kê đất; (9) Thiết lập hệ thống thông tin đất đai; (10) Quản lý tài chính về đất và giá đất; (11) Quản lý và giám sát việc thực hiện quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất; (12) Kiểm tra, thanh tra, theo dõi giám sát và đánh giá việc chấp hành quy định pháp luật về đất đai và xử lý các vi phạm pháp luật về đất đai; (13) Tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật về đất đai; (14) Giải quyết các tranh chấp đất đai; giải quyết khiếu nại, tố cáo trong quản lý và sử dụng đất; (15) Quản lý các hoạt động dịch vụ đất đai. -Thu hồi đất Tại Khoản 5 của Điều 4 Luật Đất đai 2003 quy định: Thu hồi đất là việc Nhà nước ra quyết định hành chính nhằm thu lại QSDĐ hoặc thu lại đất đã giao cho tổ chức, UBND cấp xã quản lý theo quy định của Luật này. Hiện nay, theo Khoản 11 của Điều 3 Luật Đất đai 2013 đã quy định: Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại QSDĐ của người được Nhà nước trao QSDĐ hoặc Nhà nước quyết định thu lại đất của người SDĐ vi phạm về pháp luật đất đai. - Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất: 8
17. Bồi thường - theo Từ điển tiếng Việt, đó là sự đền đáp lại một cách tương xứng đối với tất cả những thiệt hại mà chủ thể đã gây ra. Thiệt hại bao gồm thiệt hại vật chất và thiệt hại tinh thần. Khi Nhà nước THĐ để sử dụng vào mục đích an ninh, quốc phòng, lợi ích quốc gia và lợi ích công cộng hoặc là vì mục đích phát triển KT-XH khiến cho việc THĐ đó gây nên thiệt hại cho một số chủ thể mà không phải do lỗi của người SDĐ. Ở Khoản 6 của Điều 4 Luật Đất đai 2003 đã quy định: Bồi thường khi Nhà nước THĐ là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền SDĐ cho người bị THĐ đối với diện tích đất bị thu hồi. Tại Khoản 12 của Điều 3 Luật Đất đai 2013 xác định: Bồi thường về đất là việc mà Nhà nước trả lại giá trị quyền SDĐ đối với diện tích đất thu hồi cho người SDĐ. - Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất Tại Khoản 7 của Điều 4 Luật Đất đai 2003 xác định: Hỗ trợ khi Nhà nước THĐ là việc Nhà nước giúp cho người bị THĐ thông qua đào tạo nghề mới và bố trí việc làm mới, cấp kinh phí để di dời tới địa điểm mới. Tuy vậy, cách định nghĩa này còn chưa đầy đủ nên ở Khoản 14 của Điều 3 trong Luật Đất đai 2013 đã giải thích rõ và bao quát hơn khi định nghĩa: Hỗ trợ khi Nhà nước THĐ là việc mà Nhà nước trợ giúp cho người có đất bị thu hồi nhằm ổn định đời sống, sản xuất và phát triển. Có thể khẳng định rằng, Luật Đất đai 2013 đã góp phần làm rõ về mục đích căn bản của chính sách hỗ trợ của Nhà nước cho người dân khi bị Nhà nước THĐ nông nghiệp. Hỗ trợ khi Nhà nước THĐ - đó là việc mà Nhà nước trợ giúp cho người có đất bị thu hồi nhằm ổn định đời sống, sản xuất và phát triển. -Tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất: Theo pháp luật hiện hành về đất đai của nước ta, TĐC là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền chuẩn bị đối với nơi ở mới đáp ứng đầy đủ những điều kiện do luật định để cho người bị THĐ ở nhanh chóng đi vào ổn định 9
18. cuộc sống, sản xuất và phát triển. Đối tượng TĐC khi Nhà nước THĐ là các cá nhân, những hộ gia đình phải di dời chỗ ở do bị THĐ ở hoặc là phần đất còn lại sau thu hồi có diện tích nhỏ hơn hạn mức giao đất ở mới tại địa phương, ngoại trừ trường hợp các cá nhân, hộ gia đình không có nhu cầu TĐC. Theo Khoản 2 và khoản 4 của Điều 86 Luật Đất đai 2013 quy định: Người có đất thu hồi được bố trí TĐC tại chỗ - nếu ở khu vực THĐ có dự án TĐC hoặc có điều kiện để bố trí TĐC. Ưu tiên vị trí thuận lợi cho người có đất thu hồi sớm bàn giao mặt bằng, người có đất thu hồi là người có công với cách mạng. Phương án bố trí TĐC đã được phê duyệt phải được công bố công khai tại trụ sở UBND cấp xã, địa điểm sinh hoạt chung của khu dân cư nơi có đất thu hồi và tại nơi TĐC. Trường hợp người có đất thu hồi được bố trí TĐC mà tiền bồi thường, hỗ trợ không đủ để mua một suất TĐC tối thiểu thì được Nhà nước hỗ trợ tiền đủ để mua một suất TĐC tối thiểu. Chính phủ quy định cụ thể suất TĐC tối thiểu cho phù hợp với điều kiện từng vùng, miền và địa phương. - Khái niệm thực hiện pháp luật về BT, HT, TĐC khi Nhà nước THĐ Thực hiện pháp luật - đó là hoạt động tiếp nối kể từ sau khi văn bản pháp luật được ban hành có hiệu lực để tổ chức triển khai làm cho những quy định pháp luật đi vào thực tiễn cuộc sống và chúng trở thành quy tắc xử sự của những chủ thể pháp luật. Hiện nay, có rất nhiều cách hiểu về thực hiện pháp luật. Theo các tài liệu giáo trình, tập bài giảng học tập và tài liệu nghiên cứu đối với học phần Lý luận chung về Nhà nước - pháp luật của khoa Nhà nước và Pháp luật (trực thuộc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chi Minh): Thực hiện pháp luật là “quá trình hoạt động có mục đích nhằm làm cho các quy định pháp luật trở thành hiện thực trong cuộc sống và tạo cơ sở pháp lý cho 10
19. các hoạt động thực tế của chủ thể pháp luật” [21, tr 270]. Với giáo trình Lý luận chung về Nhà nước - Pháp luật của Khoa Luật (thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội): “Thực hiện pháp luật là hiện tượng, quá trình có mục đích nhằm làm cho các quy định pháp luật trở thành những hoạt động thực tế của chủ thể pháp luật” [20, tr.369]. Ở giáo trình Lý luận Nhà nước - pháp luật của Đại học Luật Hà Nội: “Thực hiện pháp luật đó là một quá trình hoạt động có mục đích nhằm làm cho các quy định pháp luật trở thành những hoạt động thực tế của chủ thể pháp luật.”[22,tr.463]. Từ những định nghĩa được nêu trên, chúng có điểm chung thống nhất về nội dung căn bản của thực hiện pháp luật: thực hiện pháp luật đó là những hoạt động có mục đích để tổ chức thực hiện các yêu cầu mà pháp luật quy định, thực hiện pháp luật là các hoạt động thực tế và hợp pháp của những chủ thể pháp luật nhằm điều chỉnh các mối quan hệ xã hội theo yêu cầu luật định. Từ đó, ta có thể đưa ra định nghĩa: Thực hiện pháp luật là quá trình tổ chức hoạt động có mục đích để hiện thực hóa những quy định pháp luật trong thực tiễn cuộc sống, trở thành các hành vi thực tế và hợp pháp của chủ thể pháp luật. Kể từ sau khi chính sách BT, HT,TĐC được hoạch định thì việc cần làm đó là phải thực hiện chính sách này trong cuộc sống. Đây là giai đoạn cốt lõi và rất quan trọng trong quá trình thực thi chính sách để biến chính sách BT, HT,TĐC thành chương trình hành động với những hoạt động cụ thể và đạt kết quả trên thực tế. Hệ thống các cơ quan nhà nước, mà trước tiên là bộ máy hành chính Nhà nước là chủ thể then chốt vừa phải đề xuất những phương án thực hiện chính sách BT, HT,TĐC, vừa đồng thời là chủ thể mơt đường trong tổ chức thực hiện chính sách này. Thực hiện chính sách pháp luật BT, HT,TĐC là quá trình thông qua việc tổ chức và triển khai các hoạt 11
20. động của bộ máy nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức nhà nước nhằm hiện thực hoá những mục tiêu mà chính sách pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất đã đề ra 1.1.2. Đặc điểm thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất Thứ nhất, thực hiện pháp luật về bồi thường, giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước Điều này được thể hiện rõ vì theo quy định pháp luật đất đai hiện hành, việc THĐ áp giá bồi thường hỗ trợ do cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện. THĐ là một biện pháp pháp lý dưới hình thức của một quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền để chấm dứt quan hệ pháp luật đất đai (tức là áp đặt bằng mệnh lệnh hành chính đối với đối tượng bị THĐ). Quyết định hành chính này thể hiện quyền lực nhà nước để thực thi một trong các nội dung của quản lý nhà nước về đất đai. Do đó, thẩm quyền THĐ phải tuân thủ Điều 66 của Luật Đất đai 2013. Một quyết định THĐ một khi trái thẩm quyền hoặc không đúng thẩm quyền thì không thể chấm dứt quan hệ pháp luật về đất đai. Yêu cầu đặt ra là mọi quyết định THĐ đều phải tuân thủ quy định về thẩm quyền THĐ. Thứ hai, thực hiện pháp luật về bồi thường, giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất đối là hoạt động mang tính cụ thể. Căn cứ quy định của Luật Đất đai 2013, Nghị định 47/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 của Chính phủ quy định BT, HT, TĐC khi Nhà nước THĐ; Thông tư 37/2014/TT-BTNMT ngày 30/6/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định chi tiết về BT, HT, TĐC khi Nhà nước THĐ. Hàng năm UBND tỉnh Bình Định ban hành quy định chính sách BT, HT, TĐC khi Nhà nước THĐ trên địa bàn tỉnh Bình Định, cụ thể năm 2019 UBND tỉnh Bình Định ban hành Quyết định số 04/2019/QĐ-UBND ngày 14/02/2019 “ V/v ban 12
21. hành chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Bình Định” trong đó có một số đặc điểm mang tính cá biệt so với các tỉnh khác như : chính sách hộ trợ ổn định đời sống và sản xuất, hỗ trợ tái định cư, hệ số điều chỉnh giá đất cho phù hợp với từng dự án . Việc thực hiện các chính sách bồi thường được áp dụng cụ thể cho các đối tượng sử dụng đất đảm bảo tính thống nhất trên địa bàn toàn tỉnh. Thứ ba, thực hiện pháp luật về bồi thường, giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất đảm bảo các thủ tục chặt chẽ do pháp luật quy định. Theo quy định Điều 69 Luật đất đai năm 2013 quy định cụ thể về trình tự thủ tục thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng và Điều 67 của Luật này quy định về thời gian thông báo thu hồi đất và chấp hành quyết định thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Mặt dù pháp luật đất đai quy định cụ thể về trình tự thủ tục cũng như nội dung văn bản quy phạm pháp luật đất đai áp dụng trong công tác bồi thường hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đấtnhưng trên thực tế triển khai thực hiện phát sinh nhiều vấn đề đặt ra cần phải giải quyết linh hoạt sáng tạo.Đến thời điểm hiện tại trên địa bàn tỉnh Bình Định chưa ban hành quy định về trình tự thủ tục về công tác bồi thường, hỗ trợ tái định định cư khi Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế- xã hội, thực tiễn cán bộ công chức đang thực thi nhiệm vụ qua tự nghiên văn bản quy phạm pháp luật, đúc kết thực tiễn, quá trình tổ chức thực hiện phát sinh khó khăn như: Hệ thống văn bản pháp lý liên quan đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng chưa đồng bộ, nhiều quy định mới thay thế chưa phù hợp, chưa kịp thời, đơn giá bồi thường, hỗ trợ còn chậm điều chỉnh chưa phù hợp với tình hình thực tế. Công tác tuyên truyền, vận động nhân dân có nơi gặp không ít khó khăn do sự hiểu biết về pháp luật của người dân còn hạn chế; có sự so sánh về chính sách và giá đền bù giữa 13
22. người được áp dụng theo thời điểm đã ban hành chính sách cũ với người đang được thực hiện chính sách mới cũng làm nảy sinh nhiều phức tạp.Một bộ phận nhân dân chưa chấp hành chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về bồi thường, giải phóng mặt bằng; thực hiện tách nhập hộ khẩu, lấn chiếm, mua bán đất đai trong vùng dự án nhằm trục lợi; kích động những người liên quan tham gia khiếu kiện tập thể, gây mất ổn định xã hội. Nhiều trường hợp người dân cố tình cản trở quá trình thu hồi đất, không chịu bàn giao mặt bằng khi đã có quyết định thu hồi đất; nhiều trường hợp đã nhận tiền đền bù nhưng không chịu bàn giao mặt bằng, thậm chí cản trở tiến độ thi công công trình, nhiều trường hợp mặc dù được tuyên truyền vận động nhiều lần nhưng cương quyết không nhận tiền đền bù giải phóng mặt bằng, không nhận hỗ trợ đất dịch vụ bằng đất hoặc bằng tiền. Trong khi đó, công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương chưa thực sự tích cực, chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành, công tác tuyên truyền vận động nhân dân ngay từ cấp cơ sở đạt hiệu quả chưa cao. 1.1.3. Vai trò của việc thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là bước quan trọng, có vai trò đặt biệt quyết định đến sự thành công của dự án. Khi chúng ta thực hiện tốt công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư sẽ tạo ra nhận thức tốt hơn đối với người dân bị thu hồi đất về lĩnh vực này từ đó nhân dân sẽ chấp hành tốt việc bàn giao mặt bằng cho các chủ đầu tư để triển khai dự án, rút ngắn quá trình xây dựng cơ bản, giảm chi phí cơ hội của dự án, tăng hiệu quả đầu tư góp phần nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp. Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư gắn liền với sự phát triển kinh tế xã hội của địa phương và có sự ảnh hưởng nhất định đối với cuộc sống của người dân bị thu hồi đất và tốc độ phát triển kinh tế vì khi cơ quan Nhà 14
23. nước muốn quy hoạch phát triển kinh tế xã hội cho một vùng, địa phương nào trước hết phải thực hiện công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng để có được một quỹ đất mới xây dựng được các hạng mục công trình trên khu vực đó. Thu hồi đất để xây dựng các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu dân cư, trung tâm thương mại, cơ quan Nhà nước qua thực tiễn công tác bồi thường giải phóng mặt bằng trong những năm qua cho thấy, nếu tỉnh nào thực hiện tốt công tác này sẽ thúc đẩy nhanh chóng sự phát triển các công trình cơ sở hạ tầng giao thông, kinh tế, hệ thống an sinh xã hội, cũng như thu hút vốn đầu tư và tận dụng có hiệu quả các nguồnvốn. Việc thực hiện pháp luật việc thực hiện pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước Thực hiện pháp luật về bồi thường, giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất có vai trò quan trọng trong bảo đảm phát huy quyền làm chủ của nhân dân, củng cố mối quan hệ, lòng tin giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước. Hiện nay, công tác bồi thường giải phóng mặt bằng được xem là nhiệm vụ trọng tâm và phải có sự tham gia của cả hệ thống chính trị chú trọng khâu tuyên truyền vận động người dân trong đó bảo đảm phát huy quyền làm chủ của nhân dân, củng cố mối quan hệ, lòng tin giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong những năm gần đây có những kết quả nổi bật trong việc nắm bắt tâm tư nguyện vọng của nhân dân. Nhiều địa phương có những hướng đi đổi mới trong việc nắm bắt, tìm hiểu, xử lý những vụ việc nghiêm trọng. Công tác phối hợp trong hệ thống chính trị ngày càng được tăng cường. Trong quá trình triển khai công tác dân vận, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần đưa ra những khuyến nghị về các chính sách nhằm giảm 15