Luận văn Tác động của công nghiệp hóa và đô thị hóa đến đời sống người dân trên địa bàn huyện Bến Lức - Tỉnh Long An

Nội dung text: Luận văn Tác động của công nghiệp hóa và đô thị hóa đến đời sống người dân trên địa bàn huyện Bến Lức - Tỉnh Long An

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH TÔ CÔNG THÀNH TÁC ĐỘNG CỦA CÔNG NGHIỆP HÓA VÀ ĐÔ THỊ HÓA ĐẾN ĐỜI SỐNG NGƯỜI DÂN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BẾN LỨC - TỈNH LONG AN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh - Năm 2008
2. MC L C PH N M U CH Ơ NG I: Ô TH HÓA, PHÁT TRI N CÔNG NGHI P VÀ BÀI H C KINH NGHI M 1 1.1. ô th hoá và phát tri n công nghi p 2 1.1.1. t nông nghi p và xu h ng bi n ng t nông nghi p 2 1.1.2. Tình hình ô th hoá và phát tri n công nghi p 3 1.1.2.1. ô th hoá 3 1.1.2.2. Phát tri n công nghi p vùng nông thôn 4 1.2. Lý thuyt sinh k b n v ng c a DFID 5 1.3. Bài h c kinh nghi m 9 1.3.1. ô th hóa b n v ng Hàn Qu c: thành t u và nh ng v n t ra 9 1.3.2. Quá trình ô th hóa vùng ven ô thành ph H Chí Minh t sau i mi (1986 – 1996) 12 1.3.3. Bài h c kinh nghi m c úc k t 14 Tóm t t ch ơ ng I 15 CH Ơ NG II: GI I THI U TNG QUAN V HUY N B N L C – T NH LONG AN 16 2.1. V trí a lý Long An 17 2.2. V trí a lý huy n B n L c 18 2.3. Hi n tr ng phát tri n kinh t xã h i huy n B n L c 20 2.3.1. Tng tr ng kinh t 20 2.3.2. Cơ c u kinh t 21 2.3.3. . Thu nh p dân c 21 2.3.4. . Vn hóa xã h i 21 2.3.5. H th ng k t c u h t ng 22 2.3.6. Tc t ng dân s và c ơ c u dân s 23 2.4. Các iu ki n phát tri n 25 2.4.1. t ai 25 2.4.2. Dân s - Lao ng 26 2.4.2.1. Quy mô lc lng lao ng 26 2.4.2.2. Cơ cu lao ng 26 2.4.2.3. Tình trng tht nghip, thiu vic làm 31
3. 2.5. Tình hình phát tri n công nghi p B n L c 33 2.6. Tình hình s d ng t quy ho ch 34 2.7. Tình hình b i th ng, gi i phóng m t b ng vá gi i quy t khi u n i t ai 36 Tóm tt ch ơ ng II 37 CHƠ NG III: KT QU KH O SÁT VÀ CÁC PHÂN TÍCH 38 3.1. Mô t các c tr ng m u 39 3.2. Các c im v sinh k c a ng i dân 40 3.2.1. Vn con ng i 40 3.2.2. t ai (V n t nhiên) 42 3.2.3. Vn tài chính 44 3.2.4. Tài s n v t ch t 45 3.2.5. Tài s n xã h i (v n xã h i) 48 3.3. Các kh n ng ti p c n 50 3.3.1. S d ng in 50 3.3.2. Nc sinh ho t 50 3.3.3. Giao thông i l i 51 3.3.4. V sinh – Rác th i 52 3.4. Các tác ng c a phát tri n công nghi p 53 3.4.1. t ai 53 3.4.2. Vi c làm 56 3.4.3. Thu nh p và chi tiêu c a h 57 3.4.3.1. Thu nh p c a h 57 3.4.3.2. Chi tiêu 59 3.4.4. Môi tr ng 61 3.4.5. T n n xã h i 62 Tóm t t ch ơ ng III 63 CH Ơ NG IV: KT LU N VÀ KI N NGH 64 4.1. Kt lu n 65 4.2. Ki n ngh 66 TÀI LI U THAM KH O PH LC
4. DANH M ỤC B ẢNG Bảng 1.1 : So sánh m c ô th hóa 10 Bảng 2.1 : Di n tích, dân s n m 2007 huy n B n L c 24 Bảng 2.2 : M c ô th hóa gi a huy n B n L c v i toàn t nh Long An 24 Bảng 2.3 : C ơ c u các lo i t 25 Bảng 2.4 : Bi n ng v các lo i t huy n Bn L c 26 Bảng 2.5 : L c l ưng lao ng phân theo nhóm tu i 26 Bảng 2.6 : Trình h c v n c a l c l ưng lao ng giai on 2000-2006 29 Bảng 2.7 : L c l ưng lao ng có trình chuyên môn k thu t theo khu v c 30 Bảng 2.8: T l th t nghi p c a l c l ưng lao ng khu v c thành th chia theo nhóm tu i 32 Bảng 2.9: S c ơ s công nghi p chia theo lo i hình kinh t 33 Bảng 2.10: S lao ng trong các doanh nghi p 34 Bảng 2.11: Các s n ph m công nghi p ch y u c a huy n B n L c 34 Bảng 3.1 : Các xã ti n hành kho sát 39 Bảng 3.2 : Gi i tính các ch h ti n hành kh o sát 39 Bảng 3.3 : S lao ng chính trong các h kh o sát 40 Bảng 3.4 : Gi i tính c a ch lao ng th 1 trong s h kh o sát 41 Bảng 3.5 : Th ng kê tu i ch h và tình tr ng gi m t huy n B n L c 41 Bảng 3.6 : Th ng kê tu i lao ng huy n B n L c 41 Bảng 3.7: Trình h c v n các thành viên trong h 42 Bảng 3.8: C ơ c u t s d ng bình quân h 43 Bảng 3.9: Di n tích t th c ư huy n B n L c 43 Bảng 3.10 : S h vay v n huy n B n L c 44 Bảng 3.11: Các hình th c h tr v n huy n B n L c 44 Bảng 3.12: Tình trng vay vn ca các h sau khi có khu công nghip 45
5. Bảng 3.13: Th ng kê các lo i tài s n v t ch t ch y u huy n B n L c 45 Bảng 3.14: Di n tích nhà huy n B n L c 46 Bảng 3.15: Th ng kê mái nhà huy n B n L c 47 Bảng 3.16: Th ng kê vách nhà huy n B n L c 47 Bảng 3.17: Th ng kê nn nhà huy n B n L c 48 Bảng 3.18 : Th ng kê s giúp , h tr dành cho các h huy n B n L c 49 Bảng 3.19 : Tình tr ng s d ng in các h huy n B n L c 50 Bảng 3.20 : Tình trng s d ng n ưc các h huy n B n L c 50 Bảng 3.21: Tình tr ng s d ng n ưc các h huy n B n L c 51 Bảng 3.22: Kho ng cách t nhà n ưng chính các h huy n B n L c 51 Bảng 3.23: Các y u t chính nh h ưng n cu c s ng các h huy n B n L c 52 Bảng 3.24: Tình tr ng s d ng nhà v sinh các h huy n B n L c 52 Bảng 3.25: Tình tr ng x lý rác th i các h huy n B n L c 53 Bảng 3.26: S li u v t nông nghi p huy n B n L c 54 Bảng 3.27: T l các nguyên nhân gi m t nông nghi p 54 Bảng 3.28 : Kho ng cách t nhà n ưng chính 55 Bảng 3.29: Th ng kê cách th c s d ng ti n n bù huy n B n L c 55 Bảng 3.30 : Tình hình thuê t dùng canh tác huy n B n L c 56 Bảng 3.31 : Ngh nghi p c a h tr ưc và sau khi có khu công nghi p huy n B n L c 57 Bảng 3.32 : C ơ c u ngh nghi p huy n B n L c 57 Bảng 3.33: S li u v thu nh p các h huy n B n L c 58 Bảng 3.34: Tình hình thu nh p h gia ình huy n B n L c 58 Bảng 3.35: Các ngu n thu nh p h gia ình huy n B n L c 59 Bảng 3.36: Tình hình chi tiêu các h huy n B n L c 59 Bảng 3.37: T l các kho n chi phí các h huy n B n L c 60 Bảng 3.38: Tình trng thiu n các h huyn Bn Lc 61
6. Bảng 3.39: Th i gian thi u n các h huy n B n L c 61 Bảng 3.40 : Th c tr ng ô nhi m huy n B n L c 62 Bảng 3.41 : Tình tr ng t n n xã h i huy n B n L c 62 Bảng 3.42 : Nh n xét v tình hình an ninh huy n B n L c 63
7. DANH M ỤC BI ỂU, HÌNH Hình 1.1 : Khung sinh k b n v ng 7 Hình 1.2 : Ng giác tài s n 8 Hình 2.1 : B n t nh Long An 17 Hình 2.2 : B n huy n B n L c 18 Bi ểu 2.1 : L c l ư ng lao ng phân chia theo ngành, ngh , khu v c n m 2006 27 Bi ểu 2.2 : L c l ưng lao ng có trình chuyên môn k thu t t s c p h c ngh c t nh Long An và huy n B n L c 31 Bi ểu 2.3 : L c l ưng lao ng có trình công nhân k thu t có b ng tr lên c a huy n B n Lc so v i c t nh Long An 31
8. PH N M U 1. S c n thi t c a tài Xu t phát t xu h ưng công nghi p hóa và ô th hóa các a ph ươ ng trong c n ưc nói chung và a bàn huy n B n L c (t nh Long An) nói riêng, bên c nh nh ng tác ng tích c c nh ư chuy n d ch c ơ c u kinh t , c i thi n c ơ s h t ng, t o nhi u vi c làm, qua ó c i thi n i sng c a a ph ươ ng, còn có nh ng tác ng tiêu c c nh ư ô nhi m môi tr ưng, t n n xã h i và c bi t là v n sinh k c a ng ưi dân m t t do công nghi p hóa và ô th hóa. Trong ph m vi tham kh o tài li u c a tác gi , các tài nghiên c u v ô th hóa, công nghi p hóa ch y u quan tâm n các kinh nghi m phát tri n công nghi p, nghiên c u các ngành công nghi p ch lc, các gi i pháp thu hút u t ư i t ưng nghiên c u chính là các khu công nghi p và các doanh nghi p hi n di n trong ó. Bên c nh ó là các tài nghiên c u i t ưng nông dân m t t do công nghi p hóa, hi n i hóa v i nhi u khía c nh nghiên c u và trên nhi u a bàn v i quy mô khác nhau. Tuy nhiên trên a bàn t nh Long An và riêng huy n B n L c ch ưa có m t nghiên c u v tình tr ng nên trên. Các nghiên c u d ng này có vai trò quan tr ng trong vi c tìm hi u hi n tr ng và t ó ưa ra các gi i pháp thi t th c h tr ng ưi dân m t t m t cách hi u qu . 2. Mc tiêu nghiên c u tài nghiên c u này nh m m c tiêu tìm hi u hi n tr ng i s ng c a nh ng ng ưi dân mt t do công nghi p hóa, hi n i hóa, ánh giá các tài s n sinh k , ánh giá tác ng c a quá trình công nghi p hoá và ô th hoá n i s ng c a các h dân. Trên c ơ s phân tích hi n tr ng ra các gi i pháp h tr ng ưi dân m t t chuy n i ngh nghi p, xây d ng sinh k bn v ng. 3. Cách th c thu th p s li u c a tài D li u thu th p ph c nghiên c u này chia làm 2 lo i: + S ơ c p: iu tra kh o sát tr c ti p 281 h dân b ng phi u ph ng v n. Kh o sát trên a bàn huy n B n L c ưc 281 h , g m 4 xã, M Yên (72 h ), Long Hi p (89 h ), L ươ ng Bình và th tr n B n L c (50 h ). Trong ó, 31% s h ưc kh o sát thu c xã Long Hi p t i các p Voi Lá, Long Bình và Ph ưc T nh, t i xã L ươ ng Bình chi m 17,8% s h ưc kh o sát và t p trung t i hai p 3 và 4.
9. + Th c p: các báo cáo tình hình phát tri n kinh t xã h i c a Long An nói chung và B n Lc nói riêng: Các quy ho ch, nh h ưng phát tri n n n m 2010 và t m nhìn 2020; S li u iu tra nông nghi p nông thôn 2006. Các tài nghiên c u có liên quan n l nh vc phát tri n công nghi p trong n ưc. 4. Ph ư ng pháp th c hi n chính Ph ươ ng pháp nghiên c u ch y u dùng th ng kê mô t . ây là ph ươ ng pháp khá thông dng trong nghiên c u, là cách th c thu th p thông tin, s li u ki m ch ng nh ng gi thi t ho c gi i quy t nh ng v n có liên quan n i t ưng nghiên c u. Trong tài này, chúng tôi s d ng ph ươ ng pháp th ng kê mô t phân tích, ánh giá tình hình i s ng, thu nh p và chi tiêu c a h gia ình t i a bàn huy n B n L c, m t trong 3 huy n phát tri n công nghi p quan tr ng c a t nh Long An. Trong ph n mô t , chúng tôi dùng m t s ch tiêu nh ư s t ươ ng i, s tuy t i, s trung bình, t c phát tri n trung bình cho các ch tiêu nghiên c u nh m gi i quy t các v n c ơ bn trên a bàn nghiên c u. 5. im m i c a tài Trong ph m vi tham kh o tài li u nghiên c u c a tác gi ã có nh ng nghiên c u v công nghi p hóa, ô th hoá và m c s ng, thu nh p, phân hoá giàu nghèo c a các h gia ình trong vùng ô th hoá và công nghi p hoá. B K ho ch và u t ư ã có nghiên c u v phát tri n công nghi p, ô th nh m t o vi c làm và nâng cao i s ng ng ưi nghèo. Trong nghiên c u này B KH& T ã phân tích ánh giá t ng quát tình hình và xu t các chính sách và gi i pháp nh m c i thi n i s ng c a ng ưi dân nghèo. B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn ã có nghiên c u v công nghi p hoá, hi n i hoá trong phát tri n nông nghi p và kinh t nông thôn th i k 2001 – 2010. B Lao ng – Th ươ ng Binh và Xã h i ã t ch c m t s h i th o, nghiên c u v xu hưng chuy n i ngh nghi p, nhu c u lao ng vi c làm m t s vùng nh t là nh ng vùng ô th và công nghi p ang phát tri n, các vùng kinh t tr ng im.
10. Ngành Th ng kê hàng n m và nh k 5 n m t ch c các cu c iu tra kinh t - xã h i h gia ình và m c s ng dân c ư. G n ây nh t, T ng C c Th ng kê t ch c kh o sát m c s ng h gia ình n m 2004 và t ng iu tra nông thôn, nông nghi p và thu s n n m 2006. Trên l nh v c t ai, B Tài nguyên và Môi tr ưng ã có nhi u cu c kh o sát v tình hình qu n lý và s d ng t ai trên a bàn c n ưc, c bi t là nh ng vùng có có m c chuy n i c ơ c u s d ng t nhanh. M t nghiên c u g n nh t c a B Tài nguyên và Môi tr ưng cho th y trên c n ưc t n m 2001 n n m 2005, t ng di n tích t nông nghi p b thu hi là trên 360.000 ha, nh h ưng n i s ng c a 600.000 h dân, 950.000 lao ng và 2,5 tri u ng ưi khác. Trung bình, m t ha t b thu h i s làm 10 lao ng m t vi c. m t s n ơi b thu h i t n 67% s h v n quay l i ngh nông (Mai Ái Tr c, 2007) Theo s li u c a Chính ph , trong giai on 2001 -2005, t phi nông nghi p c a c n ưc t ng 375.440 ha, trong ó: t t ng 155.250 ha, t s n xu t kinh doanh phi nông nghi p t ng 81.900 ha, trong ó có 51.320 ha t khu công nghi p, t s d ng vào các m c ích công c ng nh ư giao thông, thu l i, giáo dc, y t t ng 136.000 ha (Chính ph , 2006). i v i m t s t nh và thành ph có t c phát tri n kinh t , phát tri n ô th nhanh có s ng ưi b m t vi c làm t ng cao. T n m 2001 -2004, Hà N i có g n 80.000 ng ưi (bình quân 2 lao ng/h ) b m t vi c làm, Hà Nam 12.360 ng ưi, H i Phòng 13.274 ng ưi, H i D ươ ng 11.964 ng ưi, Ti n Giang 1.459 ng ưi, Qu ng Ngãi 997 ng ưi, B c Ninh 2.222 ng ưi (Nguy n Phúc Th và Nguy n T n Nh t, 2007). V vi c làm và thu nh p c a các h dân sau khi b thu hi t, m t nghiên c u 2 xã: Long Châu và Phong Khuê – huy n Yên Phong – t nh B c Ninh cho th y, tr ưc khi b thu h i t các h s d ng 72,3 – 73,4% th i gian lao ng trong n m, th i gian nhàn r i 26,6 – 27,7%; trong th i gian làm vi c thì có t i 86 – 87% dành cho s n xu t nông nghi p, sau khi thu h i t gi m xu ng còn 54,9 – 55,9%. Dù gi m t canh tác nh ưng thu nh p bình quân h v n t ng nh ưng không áng k (500.000 – 590.000 /n m). Nguyên nhân ch yu là do các h có thay i ngành ngh lao ng sau khi b thu h i t (Nguy n Phúc Th và Tr n T t Nh t, 2007). Mt nghiên c u khác t i c m công nghi p Phú Ngh a – huy n Chươ ng M - t nh Hà Tây cho k t qu v tình hình s d ng ti n b i th ưng t mua s m thi t b ho c xây nhà c a, chi m 73,33%; nh ng h u t ư vào s n xu t t o công n vi c làm và có ưc ngu n thu nh p n nh r t th p, chi m 6,6% và 16,57% g i vào ngân hàng. C m công nghi p gi i quy t
11. vi c làm cho 26,66% s h b thu h i t; lao ng tu i 45- 60 khó chuy n i ngh nghi p và tìm vi c làm n nh. c bi t, còn 17,82% s h không ng tình v i th t c n bù, 36,67% s h xin góp v n b ng quy n s d ng t v i doanh nghi p (Nguy n Bá Long, Nguy n Th H o, Cao i Ngh a và Nguy n c S , 2007). Nh ng công trình nghiên c u trên ch y u th hi n lu n im, lu n ch ng c a các nhà nghiên c u, nhà khoa h c và các c ơ quan qu n lý Nhà n ưc v bi n ng t ai, xu h ưng chuy n i c ơ c u lao ng, xu h ưng phát tri n ô th , công nghi p trong th i gian qua. M t s nghiên c u có i sâu phân tích v m c s ng, thu nh p, lao ng m t s vùng, a ph ươ ng và nh ng d án. i v i a bàn t nh Long An và huy n Bn L c c ng có nh ng nghiên c u t ươ ng t m c t ng th , trong ph m vi các tài li u mà h c viên ti p c n ưc thì ch ưa có tài phân tích, ánh giá c th v tình tr ng nông dân b gi m di n tích t nông nghi p do ô th hoá và phát tri n công nghi p và tác ng c a tình tr ng này n i s ng c a h . Trên c ơ s k th a, c p nh t và phát tri n nh ng n i dung, v n ã ưc nghiên c u các công trình i tr ưc và các tài li u báo cáo, án có s n và các k t qu kh o sát th c t , nghiên c u này c gng t ng h p, phân tích nh m gi i quy t t t nh t nh ng m c tiêu c a tài. Vì v y, tài nghiên c u cung c p m t s k t qu m i chính y u sau: - Hi n tr ng i s ng c a ng ưi dân m t t trên a bàn huy n B n L c (t nh Long An). - Hi n tr ng các tài s n sinh k c a các h dân m t t. - Tác ng c a ô th hoá và công nghi p hoá n i s ng c a các h dân.
12. 1 CH NG I Ô TH HÓA, PHÁT TRI N CÔNG NGHI P VÀ BÀI H C KINH NGHI M
13. 2 CH NG I: Ô TH HÓA, PHÁT TRI N CÔNG NGHI P VÀ BÀI H C KINH NGHI M 1.1. ô th hoá và phát tri n công nghi p 1.1.1. t nông nghi p và xu h ng bi n ng t nông nghip t ai là tài s n quý c a m i qu c gia. t ai tham gia vào t t c các ngành s n xu t vt ch t xã h i, không nh ng ph c v cho s n xu t nông nghi p, lâm nghi p mà còn ph c v cho các ngành khác nh ư xây d ng, giao thông, thu l i, khai khoáng, nhà , phát tri n ô th . Vi c tính có gi i h n v di n tích, òi h i con ng ưi ph i bi t tính toán, ánh giá y v t ai không ch v m t k thu t mà c v m t kinh t và xã h i c a t ai. Trong l nh vc nông nghi p, t nông nghi p có vai trò c bi t quan tr ng, ưc s d ng vào vi c tr ng tr t, ch n nuôi, nuôi tr ng thu s n. Qu t nông nghi p là t ng th v di n tích ru ng t trên m t vùng lãnh th theo ranh gi i nh t nh, n m trong ph m vi m t m t ơn v s n xu t (h gia ình, doanh nghi p s n xu t nông nghi p) c a m t a ph ươ ng. Các thay i v qu t th ưng di n ra theo hai h ưng: - Thu h p do quá trình ô th hoá, do s phát tri n c a h th ng k t c u h t ng nông thôn, do s hình thành các trung tâm công nghi p m i làm cho qu t nông nghi p b thu h p l i. Xu h ưng này ã và ang di n ra m t cách nhanh chóng. ây là xu h ưng tt y u nên v n t ra là l a ch n a im xây d ng ô th và khu công nghi p cng nh ư các c ơ s h t ng nh ư th nào cho hi u qu . - M r ng do s c ép v lao ng và vi c làm, do nhu c u v nông s n ngày càng t ng trong khi qu t nông nghi p ngày càng b thu h p, vi c khai kh n t ch ưa s d ng, t hoang hoá ưa vào ho t ng s n xu t nông nghi p ã làm cho qu t nông nghi p t ng lên. Cung và c u v t ai, xét trên t ng qu t thì cung t ai là c nh, ưng cung có d ng ưng th ng, tuy nhiên cung c a t ng lo i t có th bi n ng do có s chuy n i mc ích s d ng qua l i l n nhau. C u v t ai là c u phát sinh do s t ng lên c a nhu c u i v i các s n ph m t t ai và các nhu c u khác c a các ngành, c a nhu c u xây d ng nhà . i v i t nông nghi p, m c cung t nông nghi p có th t ng ho c gi m. S t ng lên c a di n tích t nông nghi p có th bi u hi n m t s khía c nh nh ư: (i) Chuy n nh ng din tích t hoang hoá thành t nông nghip mi khai phá; (ii) Chuyn mt phn t khác, ch yu là t lâm nghip, thành t nông nghip; (iii) Lưu chuyn t nông nghip gia các
14. 3 ch th . Tuy bi u hi n sau cùng không làm t ng cung t nông nghi p nh ưng có vai trò quan tr ng trong quá trình phát tri n s n xu t nông nghi p và nh h ưng th tr ưng t nông nghi p. V c u t nông nghi p, xét v lâu dài do quá trình công nghi p hoá và hi n i hoá, tng l ưng c u v t nông nghi p có xu h ưng gi m t ươ ng i và s gi m tuy t i so v i các lo i t khác. C ơ s c a xu h ưng này là s phát tri n c a l c l ưng s n xu t ngày càng cao t o iu ki n t ng n ng su t cây tr ng, v t nuôi trong nông nghi p. Ngoài ra còn m t nguyên nhân khá quan tr ng gây ra gi m cu t nông nghi p là do xu h ưng gi m sút t ươ ng i t su t l i nhu n c a s n xu t nông nghi p so v i các ngành khác, nguyên nhân này t o ra s chuy n d ch lao ng t nông nghi p sang các l nh v c khác. 1.1.2. Tình hình ô th hoá và phát tri n công nghip 1.1.2.1. ô th hoá Quá trình phát tri n kinh t xã h i cho th y ô th hoá là xu h ưng t t y u c a m i qu c gia. ô th hoá phát tri n tr ưc h t s thúc y m nh m s phân công s n xu t, em l i s phát tri n kinh t hàng hoá và y nhanh quá trình phát tri n h t ng c ơ s ph c v s n xu t, kinh doanh và i s ng sinh ho t c a con ng ưi. Quá trình ô th hoá là t ng th c a nhi u l nh v c, trong ó vi c t ch c các khu dân c ư, s hình thành các quy ho ch không gian lãnh th , s quy ho ch hoá các th loi ki n trúc g n li n v i nh ng c im l ch s , xã hi và nhân v n c a th dân. Trong ó, theo L ưu c H i (Phó giáo s ư, Ti n s - Vi n tr ưng Vi n qui ho ch ô th và Nông thôn, B Xây d ng) : ô th hoá nông thôn là m t quá trình phát tri n t t y u c a m t qu c gia, c bi t i v i n ưc ta ang trong giai on u c a công cu c công nghi p hoá t n ưc. T c ô th hoá trong th i gian qua còn di n ra nhanh hơn n a. ô th hoá ã, ang và s mang l i các m t tích c c nh ư thúc y phát tri n kinh t - xã h i rõ r t, ng th i nó c ng n y sinh nh ng m t tiêu c c nh ư thu h p t ai canh tác nông nghi p, gây nguy c ơ ô nhi m môi tr ưng; ng th i ô th hoá không bó h p vi c hình thành các ô th trong ó có công nghi p v nông thôn thông qua các xí nghip v a và nh , thu hút lao ng nông thôn, h n ch s di ng nhân l c t nông thôn vào thành th (Lâm Quang Huyên, 2003). Nh ư v y, n i dung c a ô th hoá r t a d ng và các nh h ưng c a nó i v i xã h i cng r t phong phú; xu h ưng và ti n trình ô th hoá ph thu c vào c im, iu ki n c a tng a phương, vùng và quc gia. Tuy nhiên, mt s biu hin chung ca ô th hoá là s
15. 4 gia t ng t l dân s ô th , di n tích t nông nghi p b thu h p, chuy n d ch c ơ c u kinh t theo h ưng nhi u ngành, ngh m i, phát tri n các ho t ng d ch v , t ng t tr ng các ngành phi nông nghi p; k t c u h t ng c ơ s , v n hoá - xã h i, môi tr ưng sinh thái thay i. i v i Vi t Nam, quá trình phát tri n ô th có th chia thành các giai on nh ư sau: Giai on tr ưc 1954, chính quy n Pháp thi t l p b máy qu n lý t i Vi t Nam, c ng c và m r ng các thành ph c và phát tri n các thành ph m i, c tr ưng là H i Phòng, Hà N i, Sài Gòn. Th i k này công nghi p phát tri n nh ưng còn y u. Giai on t n m 1954 – 1975 tc ô th hoá c a Vi t Nam ã phát tri n nh ưng còn ch m ( Quý Trung, 2007). T nm 1975 n 1990, n n kinh t Vi t Nam trong tình tr ng trì tr , ô th hoá di n ra y u. Giai on t 1990 tr l i ây ô th hoá Vi t Nam phát tri n nhanh, N m 1990, c n ưc có 500 ô th l n, nh ; n n m 2000 ã t ng lên 649 ô th , n m 2003 s ô th t ng lên 656. Dân s ô th t ng t 11,87 tri u ng ưi (n m 1986 chi m 19,3 % dân s c n ưc) lên 13 tri u ng ưi (n m 1990 chi m 20,75% dân s c n ưc); n m 2000 chi m 25%; n m 2002 chi m 25,3%; d báo n m 2010 là 33% và n n m 2020 s là 45%. ô th hoá c ng làm di n tích t ô th t ng d n. N m 1999, di n tích t các ô th chi m 0,2% trên t ng di n tích t nhiên c a qu c gia, ã t ng lên 1% vào n m 2003. Các khu công nghip c ng phát tri n mnh, n m 1991 c n ưc m i có 1 khu công nghi p, n n m 2003 ã l p thêm 82 khu công nghi p ( Quang Quý, 2007). 1.1.2.2. Phát tri n công nghi p vùng nông thôn Phát tri n công nghi p vùng nông thôn g n li n v i quá trình phát tri n ô th . Trong xu th phát tri n kinh t , ô th d n tr thành các trung tâm giao l ưu kinh t , th ươ ng m i, v n hoá và các d ch v xã h i khác; các c ơ s s n xu t công nghi p s ưc chuy n v khu công nghi p s d ng nhi u lao ng. Nm 1997, c n ưc có 688 c ơ s s n xu t công nghi p quan tr ng, trong ó có 195 c ơ s trên a bàn nông thôn ã có nh ng óng góp áng k trong n n kinh t . H u h t các c ơ s ch bi n nông lâm s n u có nguyên li u s n xu t t i nông thôn, nên có t i 80% c ơ s ưc xây d ng nông thôn; t c t ng tr ưng công nghi p nông thôn t 1991 – 1996 t ng liên tc. T l h công nghi p, ti u th công nghi p và xây d ng n m 2001 chi m 5,8% n nm 2006 t ng lên 10%; h d ch v t 11,25 t ng lên 14,8%. Sau 5 n m (2001 - 2006), t trng các loi h phi nông nghip khu vc nông thôn ã tng thêm 8% so vi nm 2001
16. 5 (Nguy n Sinh Cúc, 2007). Công nghi p nông thôn phát tri n làm thay i c ơ c u kinh t , ngành ngh và lao ng nông thôn theo h ưng t ng s l ưng và t tr ng c a các nhóm h công nghi p, xây d ng, d ch v và gi m t tr ng h công nghi p. V m t tích c c, ô th hoá và phát tri n công nghi p t ng b ưc hình thành các trung tâm ô th , th ươ ng m i, du l ch, chuy n i c ơ c u kinh t , c ơ c u lao ng, thu nh p và i sng c a ng ưi dân v v t ch t l n tinh th n ngày càng ưc nâng lên. Tuy nhiên, song song vi quá trình ô th hoá và phát tri n công nghi p c ng ã n y sinh nhi u v n c p bách cn gi i quy t, tr ưc tiên là m t ph n t ai ph c v s n xu t nông nghi p chuy n sang m c ích s dng khác, m t b ph n nông dân ph i chuy n i ngh nghi p và thu nh p, i s ng có nh ng chuy n bi n nh t nh; tình tr ng ô nhi m môi tr ưng, h t ng c ơ s phát tri n không ng b , v n lao ng - vi c làm, phân hoá giàu nghèo, t n n xã h i. 1.2. Lý thuy t sinh k b n v ng c a DFID Nghiên c u này s d ng lý thuy t v ti p c n sinh k b n v ng (SLA) c a U ban phát tri n Qu c t (DFID). nh ngh a sinh k b n v ng Thu t ng sinh k b n v ng ưc s d ng l n u tiên nh ư m t khái ni m phát tri n vào u th p niên 90. Chambers và Conway (1991) ã nh ngh a sinh k b n v ng nh ư sau: “Sinh k bao g m con ng ưi, nh ng kh n ng c a h và ph ươ ng ti n sinh s ng, bao g m th c n, thu nh p và tài s n. Tài s n h u hình là tài nguyên và tích lu , và tài s n vô hình là quy n yêu sách và quy n ti p c n”. Mt sinh k g m có nh ng kh n ng, nh ng tài s n (bao g m c ngu n tài nguyên v t ch t và xã h i) và nh ng ho t ng c n thi t ki m s ng. M t sinh k ưc xem là b n vng khi nó có th i phó và khôi ph c tr ưc tác ng c a nh ng áp l c và nh ng cú s c, và duy trì ho c t ng c ưng nh ng n ng l c l n tài s n c a nó trong hi n t i và t ươ ng lai, trong khi không làm suy thoái ngu n tài nguyên thiên nhiên. S b n v ng có nhi u khía c nh, nh ưng quan tr ng nh t là cách ti p c n sinh k b n vng. Sinh k b n v ng khi chúng: • Mau khôi ph c khi i m t v i nh ng cú s c và nh ng áp l c t bên ngoài.
17. 6 • Không ph thu c vào s giúp t bên ngoài (ho c n u có ph thu c thì s giúp này c ng ch nên là s giúp n nh v kinh t và th ch ). • Duy trì n ng su t c a tài nguyên thiên nhiên trong dài h n. • Không làm xói mòn sinh k , ho c làm h i n nh ng l a ch n sinh k m ra v i nh ng ng ưi khác. Cách ti p c n sinh k b n v ng: Ly trung tâm là con ng ưi và sinh k c a h , th t ưu tiên tài s n c a h (tài s n vô hình và h u hình), kh n ng ch ng ch u nh ng cú s c (xem xét kh n ng b t n th ươ ng), và chính sách và th ch ph n ánh quy n ưu tiên c a ng ưi nghèo. i t ng c a cách ti p c n sinh k b n v ng DFID là m t trong nh ng ng ưi u tiên xu t ti p c n sinh k b n v ng. i tưng c a cách th c ti p c n này là: - S hi u bi t hi n th c h ơn v sinh k c a ng ưi nghèo và y u t hình thành nên chúng. - Xây d ng môi tr ưng chính sách và th ch h tr sinh k c a ng ưi nghèo. - H tr phát tri n d a trên th m nh c a ng ưi nghèo và cung c p cho h c ơ h i c i thi n sinh k . Khung sinh k b n v ng ưc dùng c i thi n hi u bi t c a chúng ta v sinh k , c th là sinh k c a ng ưi nghèo. Nó ưc phát tri n b i y ban c v n sinh k b n v ng nông thôn, xây d ng tr ưc ó b i Vi n nghiên c u phát tri n. Nó có th ưc s d ng lên k ho ch cho nh ng ho t ng phát tri n m i và ánh giá s óng góp vào s b n v ng sinh k c a nh ng ho t ng hi n t i.
18. 7 Hình 1.1 Khung sinh k b n v ng Ngu n: DFID (Department For International Development), n m 1999, Sustainable Livelihoods Guidance Sheets, t i Website:www.dfid.gov.uk Các thành ph n c a khung sinh k b n v ng: Hoàn c nh d b t n th ơ ng Hoàn c nh d b t n th ươ ng là môi tr ưng s ng bên ngoài c a con ng ưi. Sinh k và tài s n s n có c a con ng ưi b nh h ưng c ơ b n b i nh ng xu h ướng ch y u, c ng nh ư bi nh ững cú s ốc và tính th ời v ụ. Chính nh ng iu này khi n sinh k và tài s n tr nên b gi i h n và không ki m soát ưc. Ví d : - Xu h ướng : xu h ưng dân s , xu h ưng tài nguyên k c xung t, xu h ưng kinh t qu c gia, qu c t , nh ng xu h ưng cai tr (bao g m chính sách, nh ng xu h ưng k thu t. - Cú s ốc: cú s c v s kho con ng ưi, thiên tai, chi n tranh, d ch b nh cây tr ng vt nuôi. - Tính th ời v ụ: bi n ng giá c , s n xu t, s c kho , nh ng c ơ h i làm vi c. Nh ng nhân t c u thành hoàn c nh d b t n th ươ ng quan tr ng vì chúng có tác ng tr c ti p lên tình tr ng tài s n và nh ng l a ch n c a con ng ưi mà v i chúng s m ra c ơ hi h theo ui nh ng k t qu sinh k có l i.
19. 8 Nh ng tài s n sinh k Các tài s n sinh k bao g m: Vn con ng ưi (H), V n xã h i (S), V n t nhiên (N), Vn v t ch t h u hình (P), V n tài chính Hình 1.2 Ng giác tài s n (F). Hình d ng c a ng giác di n t kh nng ti p c n c a ng ưi dân v i các lo i tài sn. Tâm im ng giác là n ơi không ti p cn ưc v i lo i tài s n nào. Các im n m trên chu vi ti p c n t i a v i các lo i tài sn. Nh ng hình d ng ng giác khác nhau có th ưc phác th o cho nh ng c ng ng khác nhau ho c nh ng nhóm xã h i bên trong nh ng c ng ng. Ngu n: DFID c im c a ng giác tài s n: - Hình d ng c a ng giác di n t kh n ng ti p c n c a ng ưi dân v i các lo i tài s n. Tâm im là n ơi không ti p c n ưc v i lo i tài s n nào. Các im n m trên chu vi là ti p c n t i a v i các lo i tài s n. - Nh ng ng giác có hình d ng khác nhau có th ưc v cho nh ng c ng ng khác nhau ho c cho nh ng nhóm xã h i khác nhau trong c ng ng ó. - Mt tài s n riêng l có th t o ra nhi u l i ích. N u m t ng ưi có th ti p c n ch c ch n v i t ai (tài s n t nhiên) h c ng có th có ưc ngu n tài chính vì h có th s d ng t ai không ch cho nh ng ho t ng s n xu t tr c ti p mà còn cho thuê. - Ph m ch t c a tài s n thay i th ưng xuyên vì v y ng giác c ng thay i liên t c theo th i gian. Qua hình này, ta có th so sánh m c ti p c n tài s n c a các nhóm xã h i khác nhau. t ó xác nh nhu c u c a t ng nhóm m b o s cân b ng gi a các lo i tài s n. Mi quan h gi a các lo i tài s n: Các lo i tài s n liên k t v i nhau theo nhi u cách sinh ra k t qu thu nh p th c. Hai cách k t h p thông d ng nh t là: • S tun t: ngưi ta bt u thoát nghèo bng nhng kt hp tài sn nào? Tip cn mt hay mt vài tài sn c th nào ó là cn và thoát nghèo? Nu như vy, nó có