Luận văn Rủi ro tín dụng tại ngân hàng công thương Việt Nam - Thực trạng và giải pháp

Nội dung text: Luận văn Rủi ro tín dụng tại ngân hàng công thương Việt Nam - Thực trạng và giải pháp

1. 1 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ TP. HOÀ CHÍ MINH ÑINH THÒ KIM LOAN RUÛI RO TÍN DUÏNG TAÏI NGAÂN HAØNG COÂNG THÖÔNG VIEÄT NAM – THÖÏC TRAÏNG VAØ GIAÛI PHAÙP Chuyeân ngaønh: Kinh teá taøi chính – Ngaân haøng Maõ soá: 60.31.12 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PGS. TS. TRAÀN HOAØNG NGAÂN TP.Hoà Chí Minh - Naêm 2007
2. 2 DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT CBTD : Caùn boä tín duïng CIC : Trung taâm thoâng tin tín duïng ngaân haøng nhaø nöôùc DNNN : Doanh nghieäp nhaø nöôùc HTX : Hôïp taùc xaõ HÑQT : Hoäi ñoàng quaûn trò NHCTVN : Ngaân haøng coâng thöông Vieät Nam NHÑT : Ngaân haøng ñaàu tö NHNT : Ngaân haøng ngoaïi thöông NHLD : Ngaân haøng lieân doanh NHNN : Ngaân haøng nhaø nöôùc NHTMCP : Ngaân haøng thöông maïi coå phaàn NHTMNN : Ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc NQH : Nôï quaù haïn NQD : Ngoaøi quoác doanh TCTD : Toå chöùc tín duïng TDH : Trung daøi haïn TPHCM : Thaønh phoá Hoà Chí Minh TPKT : Thaønh phaàn kinh teá TW : Trung öông TSÑB : Taøi saûn ñaûm baûo UBND : Uûy ban nhaân daân WB : Ngaân haøng theá giôùi XHCN : Xaõ hoäi chuû nghóa
3. 3 DANH MUÏC BAÛNG, BIEÅU Trang 1. Baûng 2.1: Taêng tröôûng huy ñoäng voán qua caùc naêm .31 2. Baûng 2.2: Toång cho vay vaø ñaàu tö taêng tröôûng qua caùc naêm .32 3. Baûng 2.3: Keát quaû taøi chính qua caùc naêm cuûa NHCTVN 34 4. Baûng 2.4 : Lôïi nhuaän roøng qua caùc naêm cuûa NHCTVN 34 5. Baûng 2.5: Tyû troïng dö nôï cuûa NHCT so vôùi heä thoáng NHTMVN 35 6. Baûng 2.6: So saùnh keát quaû dö nôï tín duïng cuûa NHCTVN vôùi caùc NHTM khaùc .36 7. Baûng 2.7: So saùnh thò phaàn tín duïng cuûa NHCTVN vôùi caùc NHTM khaùc (%) 36 8. Baûng 2.8: Dö nôï cho vay phaân theo kyø haïn 37 9. Baûng 2.9: Dö nôï khoâng coù ñaûm baûo baèng taøi saûn .39 10. Baûng 2.10: Dö nôï cho vay phaân theo loaïi hình kinh teá .39 11. Baûng 2.11: Thu nhaäp töø hoaït ñoäng tín duïng cuûa NHCTVN .40 12. Baûng 2.12: Tyû troïng nôï quaù haïn 42 13. Baûng 2.13: Chæ tieâu nôï xaáu, nôï ñaõ xöû lyù ruûi ro 43 14. Bieåu ñoà 2.1: Dieãn bieán dö nôï tín duïng cuûa NHCTVN 38 15. Bieåu ñoà 2.2: Dieãn bieán cho vay trung daøi haïn cuûa NHCTVN 38 16. Bieåu ñoà 2.3: Dieãn bieán tyû troïng dö nôï khoâng coù TSÑB cuûa NHCTVN .39 17. Bieåu ñoà 2.4: Dieãn bieán dö nôï cho vay DNNN cuûa NHCTVN .40 18. Bieåu ñoà 2.5: Thu nhaäp bình quaân töø hoaït ñoäng tín duïng cuûa NHCTVN 41 19. Bieåu ñoà 2.6: Dieãn bieán nôï quaù haïn cuûa NHCTVN 42 20. Bieåu ñoà 2.7: Dieãn bieán nôï xaáu cuûa NHCTVN .43
4. 4 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU : GIÔÙI THIEÄU CHUNG 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi Xuaát phaùt töø chöùc naêng kinh doanh cuûa NHTM taïi Vieät Nam theo ñieàu 1 khoaûn 1 Phaùp leänh Ngaân haøng, Hôïp taùc xaõ tín duïng vaø coâng ty taøi chính (1990): “NHTM laø toå chöùc kinh doanh tieàn teä maø hoaït ñoäng chuû yeáu maø thöôøng xuyeân laø nhaän tieàn göûi cuûa khaùch haøng vôùi traùch nhieäm hoaøn traû vaø söû duïng soá tieàn ñoù ñeå cho vay, thöïc hieän nghieäp vuï chieát khaáu vaø laøm phöông tieän thanh toaùn”. Do vaäy, hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng luoân chöùa ñöïng nhieàu yeáu toá ruûi ro. Caùc khaùch haøng cuûa ngaân haøng raát ña daïng veà hình thöùc toå chöùc, phong phuù veà ngaønh ngheà vaø vì vaäy tính ruûi ro trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng cuõng phöùc taïp vaø phong phuù hôn so vôùi caùc loaïi hình kinh doanh khaùc. Ruûi ro trong cho vay cuûa NHTM noùi rieâng ñöôïc theå hieän trong chính ñaëc ñieåm kinh doanh tín duïng cuûa NHTM. Töø ngaøy 01/04/2007 caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi ñöôïc hoaït ñoäng bình ñaúng taïi Vieät Nam, ñoù cuõng laø moät söï thaùch thöùc cuûa caùc NHTM trong nöôùc, vaø vì caùc NHTM nhoû coù theå seõ bieán maát khi maø caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi nhaäp cuoäc vôùi tuùi tieàn khoång loà, vôùi kinh nghieäm cho vay laâu ñôøi, NHTM Vieät Nam khoâng theå laø ñoái thuû caân xöùng. Xuaát phaùt töø vieäc kinh doanh cuûa NHTM trong nöôùc taäp trung vaøo hoaït ñoäng tín duïng, nhöng chaát löôïng tín duïng chöa cao, vieäc quaûn trò ruûi ro coøn haïn cheá, thu nhaäp töø hoaït ñoäng tín duïng cuûa caùc NHTM trong nöôùc chieám tyû leä raát cao vaø neáu xaûy ra ruûi ro tín duïng thì khoù thu hoài ñöôïc voán vaø laõi cho vay thì ngaân haøng coù theå loã voán vaø coù theå daãn ñeán phaù saûn. Do vaäy vieäc naâng cao chaát löôïng tín duïng vaø haïn cheá ruûi ro tín duïng taïi caùc NHTM laø thöïc söï caàn thieát vaø laø vaán ñeà soáng coøn cuûa caùc NHTM. Vaán ñeà kinh doanh taïi Heä thoáng NHCTVN maïnh nhaát laø vaãn laø hoaït ñoäng tín duïng, thu nhaäp cuûa ngaân haøng chieám tyû troïng hôn 80% töø hoaït ñoäng tín duïng, nhöng chaát löôïng tín duïng chöa cao, tyû leä nôï xaáu; nôï quaù haïn vaãn coøn cao neân vieäc tìm ra nhöõng giaûi phaùp ñeå haïn cheá ruûi ro vaø ñem laïi lôïi nhuaän cao töø hoaït ñoäng tín duïng ñang laø vaán ñeà maø caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa NHCT raát quan taâm vaø chæ ñaïo trieät ñeå. Xuaát phaùt töø nhöõng lyù do treân, toâi ñaõ choïn ñeà taøi nghieân cöùu “Ruûi ro tín duïng taïi NHCT Vieät Nam – Thöïc traïng vaø giaûi phaùp”. 2. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi Muïc tieâu ñeà taøi laøm saùng toûù nhöõng vaán ñeà sau: - Laøm roõ hôn veà lyù luaän ruûi ro trong hoaït ñoäng tín duïng taïi NHTM.
5. 5 - Ñaùnh giaù thöïc traïng hoaït ñoäng tín duïng, neâu ra nhöõng nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro tín duïng, ñaùnh giaù, bieän phaùp phoøng ngöøa ruûi ro tín duïng vaø chæ ra nhöõng toàn taïi, yeáu keùm trong hoaït ñoäng tín duïng taïi heä thoáng NHCT Vieät Nam. - Treân cô sôû phaân tích nhöõng toàn taïi, yeáu keùm vaø maïnh daïn ñöa ra moät soá giaûi phaùp nhaèm naâng cao chaát löôïng tín duïng vaø haïn cheá ruûi ro tín duïng taïi heä thoáng NHCT Vieät Nam. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi: Tìm hieåu nhöõng nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro tín duïng daãn ñeán chaát löôïng tín duïng thaáp vaø töø ñoù ñeà ra nhöõng giaûi phaùp thích hôïp. Phaïm vi nghieân cöùu: Nghieân cöùu giöõa lyù luaän vaø thöïc teá veà hoaït ñoäng tín duïng cuûa NHCTVN vaø moät soá NHTM khaùc ñeå tìm hieåu nhöõng nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro tín duïng ñeå töø ñoù ñöa ra nhöõng giaûi phaùp nhaèm haïn cheá ruûi ro trong hoaït ñoäng tín duïng taïi heä thoáng NHCTVN. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Nhaèm ñeå hieåu roõ nhöõng vaán ñeà nghieân cöùu trong luaän vaên, söû duïng caùc phöông phaùp thoáng keâ, phöông phaùp toång hôïp, phöông phaùp so saùnh 5. Caáu truùc noäi dung nghieân cöùu Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, ñeà taøi bao goàm nhöõng noäi dung chính trong ba chöông: Chöông moät: Hoaït ñoäng tín duïng vaø ruûi ro tín duïng cuûa Ngaân haøng thöông maïi. Chöông hai: Thöïc traïng veà hoaït ñoäng kinh doanh vaø ruûi ro tín duïng taïi heä thoáng NHCT Vieät Nam. Chöông ba: Moät soá giaûi phaùp nhaèm naâng cao chaát löôïng tín duïng vaø haïn cheá ruûi ro tín duïng taïi heä thoáng NHCT Vieät Nam.
6. 6 CHÖÔNG MOÄT : HOAÏT ÑOÄNG TÍN DUÏNG VAØ RUÛI RO TÍN DUÏNG CUÛA NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI 1.1. Hoaït ñoäng tín duïng 1.1.1. Khaùi nieäm tín duïng Theo Maùc, tín duïng laø söï chuyeån nhöôïng taïm thôøi moät löôïng giaù trò töø ngöôøi sôû höõu sang ngöôøi söû duïng vaø sau moät thôøi gian nhaát ñònh seõ thu hoài veà vôùi moät löôïng giaù trò lôùn hôn giaù trò ban ñaàu. Trong hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng thì tín duïng ñöôïc xem nhö moät chöùc naêng cô baûn. Haàu heát dö nôï tín duïng ôû caùc NHTM chieám tyû leä raát cao, hôn 50%/toång taøi saûn coù vaø thu nhaäp cuûa ngaân haøng töø hoaït ñoäng tín duïng cuõng laø chuû yeáu trong toång thu nhaäp cuûa NHTM. Treân cô sôû tieáp nhaän theo chöùc naêng hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng thì tín duïng ñöôïc hieåu nhö sau: Tín duïng laø moät giao dòch veà taøi saûn (tieàn hoaëc haøng hoùa) giöõa beân cho vay (ngaân haøng) vaø beân ñi vay (caù nhaân, doanh nghieäp vaø caùc chuû theå kinh teá khaùc), trong ñoù beân cho vay chuyeån giao taøi saûn cho beân ñi vay söû duïng trong moät thôøi gian nhaát ñònh theo thoûa thuaän, beân ñi vay coù traùch nhieäm hoaøn traû voâ ñieàu kieän voán goác vaø laõi cho beân cho vay khi ñeán haïn thanh toaùn. 1.1.2. Baûn chaát tín duïng Tín duïng laø söï chuyeån giao quyeàn söû duïng moät soá tieàn (hieän kim) hoaëc taøi saûn (hieän vaät) töø chuû theå naøy sang chuû theå khaùc, chöù khoâng laøm thay ñoåi quyeàn sôû höõu chuùng. Tín duïng bao giôø cuõng coù thôøi haïn vaø phaûi hoaøn traû caû voán vaø laõi vay. Giaù trò tín duïng khoâng nhöõng ñöôïc baûo toaøn maø coøn ñöôïc naâng cao nhôø lôïi töùc tín duïng. Hoaït ñoäng tín duïng laø hoaït ñoäng mang tính chaát soáng coøn ñoái vôùi haàu heát caùc NHTM. Ñaëc tröng baûn chaát cuûa tín duïng laø tieàm aån ruûi ro cao. Cô sôû quyeát ñònh moät khoaûn tín duïng laø loøng tin cuûa ngaân haøng veà khaû naêng thanh toaùn cuûa khaùch haøng vaø laø söï tín nhieäm, söï tin töôûng laãn nhau. 1.1.3. Nguyeân taéc tín duïng - Söû duïng voán vay ñuùng muïc ñích ñaõ thoûa thuaän trong hôïp ñoàng tín duïng. Khi khaùch haøng muoán ñeán ngaân haøng vay voán thì phaûi coù phöông aùn cuï theå vaø thuoäc ñoái töôïng ñöôïc ngaân haøng xem xeùt cho vay.
7. 7 - Phaûi hoaøn traû nôï goác vaø laõi vay ñuùng haïn ñaõ thoûa thuaän trong hôïp ñoàng tín duïng. Bôûi vì ñeå coù nguoàn tieàn cho vay, ngaân haøng phaûi ñi huy ñoäng töø nguoàn tieàn nhaøng roãi trong daân cö vaø caùc toå chöùc kinh teá, taát caû nhöõng khoaûn tieàn huy ñoäng ñöôïc ñeàu coù traû laõi vaø coù thôøi gian traû nôï nhaát ñònh. Vì vaäy khi khaùch haøng vay voán cuûa ngaân haøng khi ñeán haïn maø khoâng traû nôï vaø goác cho ngaân haøng thì ngaân haøng seõ ra sao? Ngaân haøng seõ thaät söï khoù khaên trong khaû naêng thanh toaùn cuûa mình vì khoâng coù tieàn chi traû cho khaùch haøng (tieàn goác vaø laõi tieàn göûi) vaø seõ laøm maát loøng tin trong daân chuùng. Neáu coù moät ngaân haøng naøo ñoù môùi chæ coù moät ích khaùch haøng ñeán ruùt tieàn vaø coù söï trôï giuùp ñaéc löïc töø söï chæ ñaïo cuûa Chính phuû vaø NHNN thì vaãn giöõ ñöôïc an toaøn. Nhöng khi ñaõ maát loøng tin trong daân chuùng quaù lôùn thì neáu haàu heát caùc khaùch haøng tieàn göûi ñeàu ñeán ruùt tieàn thì ngaân haøng chaéc chaén seõ khoù khaên, khi ñoù cho duø moät ngaân haøng naøo maïnh ñi nöõa cuõng seõ buoäc phaûi ñoùng cöûa, theo ñoù seõ laây lan sang caùc ngaân haøng khaùc nhö veát daàu loan bao truøm leân taát caû caùc NHTM vaø taïo thaønh moät daây chuyeàn suïp ñoå, neàn kinh teá seõ roái loaïn keùo theo heä thoáng chính trò cuõng seõ voâ cuøng raéc roái. - Vieäc ñaûm baûo tieàn vay phaûi thöïc hieän theo quy ñònh cuûa Chính phuû vaø NHNN Vieät Nam. Hoaøn traû tín duïng laø ñieàu kieän quan troïng nhaát ñeå thöïc hieän muïc tieâu kinh doanh cuûa ngaân haøng. Ñeå thu hoài ñöôïc nôï vay moät caùch ñaày ñuû, ngaân haøng phaûi thaåm ñònh moät caùch thaän troïng ñeán phöông aùn kinh doanh, naêng löïc taøi chính, uy tín cuûa khaùch haøng ñeå aùp duïng phöông phaùp cho vay thích hôïp. Ngaân haøng vaãn coøn cho vay tín chaáp ñoái vôùi moät soá doanh nghieäp nhaø nöôùc coù tình hình taøi chính toát vaø hieäu quaû kinh doanh cao hay naêng löïc taøi chính laønh maïnh, chaáp haønh toát caùc hôïp ñoàng tín duïng trong quaù khöù vaø coù trieån voïng trong töông lai. Ñeå haïn cheá ruûi ro, ngaân haøng cho vay ñoái vôùi khaùch haøng phaûi coù taøi saûn theá chaáp, vì ñoù laø nguoàn thu nôï thöù hai khi maø khaùch haøng laøm aên thua loã thì ngaân haøng vaãn thu hoài ñöôïc nôï vay töø vieäc phaùt maïi taøi saûn theá chaáp cuûa khaùch haøng. 1.2. Lyù luaän chung veà ruûi ro 1.2.1. Ruûi ro vaø ño löôøng ruûi ro trong hoaït ñoäng ngaân haøng  Khaùi nieäm: Khoâng ai coù theå phuû nhaän moâi tröôøng chuùng ta ñang soáng ñaày raãy nhöõng baát oån vaø coù theå xaûy ra ruûi ro. Ruûi ro coù theå xuaát hieän trong moïi ngaønh, moïi lónh vöïc. Vaø coù theå xuaát hieän moät caùch baát ngôø moïi luùc, moïi nôi. Tuøy theo ñieàu kieän khaùc nhau maø coù caùch nhìn nhaän veà ruûi ro khoâng gioáng nhau: Theo tröôøng phaùi truyeàn thoáng: Ruûi ro laø nhöõng thieät haïi, maát maùt, nguy hieåm hoaëc caùc yeáu toá lieân quan ñeán nguy hieåm, khoù khaên, hoaëc ñieàu khoâng chaéc chaén coù theå xaûy ra cho con ngöôøi.
8. 8 Theo tröôøng phaùi trung hoaø: Ruûi ro laø söï baát traéc coù theå ño löôøng ñöôïc. Ruûi ro vöøa mang tính tích cöïc vöøa mang tính tieâu cöïc. Ruûi ro coù theå mang ñeán cho con ngöôøi nhöõng toån thaát maát maùt, nguy hieåm, nhöng cuõng coù theå mang ñeán nhöõng cô hoäi, thôøi cô. Theo H. Kinght – nhaø kinh teá hoïc Myõ: Ruûi ro laø caùc keát quaû baát lôïi coù theå ño löôøng ñöôïc. Nhö vaäy theo oâng nhöõng gì chöa bieát thì khoâng phaûi ruûi ro maø laø baát traéc. Coøn theo Allan Wiilet thì ruûi ro laø baát traéc coù lieân quan ñeán vieäc xuaát hieän moät bieán coá khoâng mong ñôïi. Theo lyù thuyeát chöùng khoaùn: Ruûi ro laø söï cheânh leäch giöõa lôïi nhuaän thöïc teá vaø lôïi nhuaän döï tính baát lôïi cho nhaø ñaàu tö Ruûi ro trong kinh doanh tieàn teä vaø dòch vuï ngaân haøng trong neàn kinh teá thò tröôøng luoân luoân laø vaán ñeà caàn ñöôïc quan taâm, do hoaït ñoäng ngaân haøng coù tính nhaïy caûm cao, aûnh höôûng maïnh ñeán söï oån ñònh kinh teá – xaõ hoäi. Neáu moät ngaân haøng naøo gaëp ruûi ro, laâm vaøo tình traïng thieáu khaû naêng thanh toaùn, coù nguy cô hoaëc thaät söï ñi ñeán phaù saûn, deã gaây taâm lyù hoaûng loaïn, khieán moïi ngöôøi ñoå xoâ ñi ruùt tieàn göûi cuûa mình traùnh bò toån thaát vaø seõ laây lan caû heä thoáng ngaân haøng. Lòch söû hoaït ñoäng ngaân haøng treân theá giôùi ñaõ chöùng kieán khoâng ít caùc ngaân haøng lôùn bò phaù saûn, maø haäu quaû cuûa noù thaäm chí khoâng giôùi haïn trong phaïm vi moät quoác gia maø lan ra caû nhieàu nöôùc trong khu vöïc hay toaøn caàu. Cuoäc khuûng hoaûng taøi chính, tieàn teä taïi chaâu AÙ naêm 1997 ñaõ laøm cho nhieàu ngaân haøng, toå chöùc taøi chính cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc bò phaù saûn. Nhieàu ngaân haøng nhoû ôû Thaùi Lan, Nhaät Baûn, Indonesia, ñaõ phaûi saùp nhaäp hoaëc bò caùc ngaân haøng lôùn mua laïi, nhieàu coâng ty taøi chính, moâi giôùi chöùng khoaùn ñaõ bò phaù saûn. ÔÛ Vieât Nam, vaøo nhöõng naêm 1989- 1990, cuõng xaûy ra tình traïng ngöôøi daân ñoå xoâ ñi ruùt tieàn göûi taïi caùc quyõ tín duïng, gaây ra söï ñoå vôõ haøng loaït quyõ tín duïng. Ñaây laø laàn ñoå vôõ ñaàu tieân coù tín daây chuyeàn cuûa caùc TCTD Vieät Nam khi chuyeån ñoåi neàn kinh teá töø cô cheá keá hoaïch hoùa taäp trung sang cô cheá thò tröôøng ñònh höôùng XHCN. Ñoå vôõ ñaõ gaây toån thaát lôùn cho caùc quyõ tín duïng vaø heä thoáng ngaân haøng, ngöôøi göûi tieàn vaø neàn kinh teá noùi chung, ñaëc bieät ñaõ aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán loøng tin cuûa ngöôøi göûi tieàn, maø chuùng ta phaûi maát moät thôøi gian daøi môùi laáy laïi ñöôïc. Thôøi gian gaàn ñaây, khoâng ít laàn NHNN Vieät Nam phaûi can thieäp ñeå cöùu vaõn tình theá vaø khoâi phuïc hoaït ñoäng cho moät soá NHTMCP, vì nhöõng lyù do khaùc nhau, coù nguy cô bò laâm vaøo tình traïng maát khaû naêng thanh toaùn.
9. 9 Neáu nhöõng toån thaát do ruûi ro trong hoaït ñoäng tín duïng gaây ra ôû möùc kieåm soaùt ñöôïc thì vieäc xöû lyù töông ñoái deã daøng trong giôùi haïn cho pheùp cuûa quyõ döï phoøng buø ñaép ruûi ro cuûa TCTD. Nhöng khi toån thaát lôùn, vöôït quaù khaû naêng xöû lyù cuûa TCTD thì vaán ñeà seõ trôû neân nghieâm troïng, gaây haäu quaû khoù löôøng khoâng nhöõng cho TCTD ñoù, maø coø cho caû nhöõng TCTD vaø doanh nghieäp khaùc coù lieân quan, aûnh höôûng tôùi quyeàn lôïi ngöôøi göûi tieàn vaø cuoái cuøng aûnh höôûng tôùi toaøn boä neàn kinh teá, vaø laø nguy cô tieàm aån cho khuûng hoaûng taøi chính. Vôùi vai troø trung gian treân thò tröôøng taøi chính, ngaân haøng thöïc hieän chöùc naêng ” Ñi vay ñeå cho vay”. Vì theá, ngaân haøng gaùnh chòu ruûi ro töø caû hai phía: Ngöôøi ñi vay vaø ngöôøi cho vay. Ñöùng treân giaùc ñoä laø ngöôøi ñi vay, ruûi ro tín duïng xaûy ra khi ngöôøi göûi tieàn ruùt tröôùc haïn; coøn ñöùng treân giaùc ñoä laø ngöôøi cho vay, ruûi ro tín duïng xaûy ra khi ngöôøi vay hoaøn traû tieàn vay khoâng ñuùng vôùi hôïp ñoàng tín duïng ñaõ kyù keát vôùi ngaân haøng. Noùi moät caùch khaùi quaùt, coù theå hieåu ruûi ro laø bieán coá khoâng mong ñôïi xaûy ra, gaây maát maùt thieät haïi taøi saûn, thu nhaäp cuûa ngaân haøng trong quaù trình hoaït ñoäng.  Ño löôøng ruûi ro laø ñieàu maø taát caû nhöõng nhaø quaûn lyù ngaân haøng raát quan taâm, vì neáu ño löôøng ñöôïc thì vieäc phoøng ngöøa trôû neân deã daøng hôn. Ño löôøng ruûi ro trong hoaït ñoäng ngaân haøng ñöôïc theå hieän treân hai phöông dieän: Moät laø, ño löôøng hay xaùc ñònh soá thieät haïi do ruûi ro gaây ra, phaûn aùnh haäu quaû ruûi ro ñöôïc xaùc ñònh khi ruûi ro ñaõ xaûy ra. Soá naøy coù theå laø soá tuyeät ñoái hoaëc soá töông ñoái theo caùc tieâu thöùc khaùc nhau nhö giaù trò thieät haïi, tyû leä taøi saûn bò ruûi ro Coâng thöùc xaùc ñònh taøi saûn bò ruûi ro ñaõ xaûy ra: - Toång giaù trò taøi saûn bò Toång giaù trò taøi saûn bò thieät haïi ruûi ro kyø baùo caùo = ruûi ro moãi laàn trong kyø - Tyû leä % Toång giaù trò taøi saûn bò ruûi ro trong kyø taøi = x 100% Toång giaù trò taøi saûn coù sinh lôøi trong kyø saûn bò ruûi ro trong kyø Ñaây laø, hai coâng thöùc xaùc ñònh taøi saûn bò ruûi ro ñaõ xaûy ra. Theo quan ñieåm xaùc suaát thoáng keâ, coù theå löôïng hoùa ñöôïc khaû naêng bò ruûi ro cuûa moãi loaïi taøi saûn coù cuûa ngaân haøng. Hai laø, ño löôøng khaû naêng bò ruûi ro (xaùc suaát bò ruûi ro), döïa vaøo coâng thöùc tính xaùc suaát coù moät bieán coá ngaãu nhieân theo quan ñieåm thoáng keâ, xaùc ñònh xaùc suaát ruûi ro tín duïng cuûa ngaân haøng nhö sau:
10. 10 Soá moùn cho vay bò ruûi ro trong kyø baùocaùo - P ruûi ro = x 100% Toång soá laàn cho vay trong kyø baùo caùo Toång giaù trò taøi saûn bò ruûi ro - P ruûi ro = x 100% Toång giaù trò caùc moùn cho vay trong kyø Ñoàng thôøi, theo Basel II coøn coù theå tính xaùc suaát ruûi ro döï kieán, hay toån thaát döï kieán EL (Expected) theo khaû naêng vôõ nôï PD (Probability of Default) vôùi möùc ñoä toån thaát khi vôõ nôï LGD (Loss Given Default) theo coâng thöùc sau: EL = Giaù trò khoaûn vay x PD x LGD Theo caùc coâng thöùc naøy, neáu moãi moùn cho vay coi nhö thöïc hieän moät pheùp thöû vaø neáu coù soá lieäu thoáng keâ ruûi ro ñaày ñuû, chuùng ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc moät caùch töông ñoái chính xaùc xaùc suaát bò ruûi ro cuûa töøng loaïi taøi saûn cuûa ngaân haøng trong töøng thôøi kyø, töøng loaïi hình tín duïng, töøng lónh vöïc ñaàu tö Ñieàu naøy coù yù nghóa raát quan troïng döôùi caùc giaùc ñoä: - Trong hoaït ñoäng tín duïng, treân cô sôû xaùc suaát ruûi ro tín duïng ñaõ tính toaùn, ngaân haøng coù theå xaây döïng cô caáu laõi suaát cho phuø hôïp ñaûm baûo kinh doanh coù laõi. Bôûi vì, lôïi nhuaän ngaân haøng thu ñöôïc treân cô sôû laõi cho vay, laõi suaát naøy phaûi ñaûm baûo khaû naêng chi traû phaàn tieàn laõi ñi vay, chi phí quaûn lyù ngaân haøng, buø ñaép ñöôïc ruûi ro vaø coù laõi. - Treân cô sôû xaùc suaát ruûi ro, ngaân haøng coù chieán löôïc quaûn lyù caùc taøi saûn coù vaø taøi saûn nôï thích hôïp, ñaûm baûo khaû naêng thanh toaùn. - Döïa vaøo xaùc suaát ruûi ro cuûa töøng loaïi taøi saûn coù, ngöôøi ta coù theå xaây döïng caùc heä soá ruûi ro cuûa töøng loaïi taøi saûn laøm cô sôû tính heä soá an toaøn voán cuûa ngaân haøng hoaëc laøm cô sôû ñeå tính phí baûo hieåm cho töøng loaïi taøi saûn. 1.2.2. Moät soá loaïi ruûi ro chuû yeáu trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa NHTM 1.2.2.1. Ruûi ro tín duïng Trong neàn kinh teá thò tröôøng, cung caáp tín duïng laø chöùc naêng kinh teá cô baûn cuûa ngaân haøng. Ruûi ro trong ngaân haøng coù xu höôùng taäp trung chuû yeáu vaøo danh muïc tín duïng. Ñaây laø ruûi ro lôùn nhaát vaø thöôøng xuyeân xaûy ra. Khi ngaân haøng rôi vaøo traïng thaùi taøi chính khoù khaên nghieâm troïng, thì nguyeân nhaân thöôøng phaùt sinh töø hoaït ñoäng tín duïng cuûa ngaân haøng.
11. 11 Ruûi ro tín duïng laø ruûi ro trong quaù trình cho vay cuûa ngaân haøng, bieåu hieän treân thöïc teá laø khoaûn cho vay khoâng ñöôïc hoaøn traû kòp thôøi nhö thôøi haïn ñaõ cam keát trong hôïp ñoàng tín duïng hay traû khoâng ñuû voán vaø laõi khi ñeán haïn. Ruûi ro tín duïng coøn ñöôïc goïi laø ruûi ro maát khaû naêng chi traû vaø ruûi ro sai heïn. Vieäc caùc ñònh möùc ñoä ruûi ro tín duïng ñöôïc tieán haønh theo phöông phaùp tính heä soá sau ñaây: - Ruûi ro Nôï quaù haïn Tín duïng = (1) Toång dö nôï cho vay Hoaëc: - Ruûi ro Nôï xaáu Tín duïng = (2) Toång dö nôï cho vay Theo quyeát ñònh soá 493/2005/QÑ-NHNN cuûa Thoáng Ñoác NHNN ngaøy 22/04/2005 veà “Ban haønh Quy ñònh veà phaân loaïi nôï, trích laäp vaø söû duïng döï phoøng ñeå xöû lyù ruûi ro tín duïng trong hoaït ñoäng ngaân haøng cuûa toå chöùc tín duïng” vaø Quyeát ñònh soá 18/2007/QÑ-NHNN ngaøy 25/04/2007 veà vieäc söûa ñoåi boå sung cuûa Quyeát ñònh soá 493/2005/QÑ-NHNN thì : - “Nôï quaù haïn” laø khoaûn nôï maø moät phaàn hoaëc toaøn boä nôï goác vaø laõi ñaõ quaù haïn. - “ Nôï xaáu” laø caùc khoaûn nôï thuoäc nhoùm 3, nhoùm 4 vaø nhoùm 5. Trong ñoù: - Nôï nhoùm 3 (Nôï döôùi tieâu chuaån) bao goàm caùc khoaûn nôï quaù haïn töø 90 ñeán 180 ngaøy; caùc khoaûn nôï cô caáu laïi thôøi haïn traû nôï; caùc khoaûn nôï khaùc ñöôïc phaân loaïi vaøo nhoùm 3. - Nôï nhoùm 4 (Nôï nghi ngôø) bao goàm caùc khoaûn nôï quaù haïn töø 181 ñeán 360 ngaøy; caùc khoaûn nôï cô caáu laïi thôøi haïn traû nôï; caùc khoaûn nôï khaùc ñöôïc phaân loaïi vaøo nhoùm 4. - Nôï nhoùm 5 (Nôï coù khaû naêng maát voán) bao goàm caùc khoaûn nôï quaù haïn treân 360 ngaøy; caùc khoaûn nôï khoanh chôø Chính phuû xöû lyù; caùc khoaûn nôï cô caáu laïi thôøi haïn traû nôï; caùc khoaûn nôï khaùc ñöôïc phaân loaïi vaøo nhoùm 5. Heä soá (1) cho thaáy tyû leä NQH chieám trong moät ñoàng voán vay. Hay heä soá naøy caøng cao thì khaû naêng ruûi ro tín duïng cuûa moät khoaûn vay cuõng caøng cao. ÔÛ
12. 12 heä soá (2) phaûn aùnh moät ñôn vò tieàn cho vay thì coù khaû naêng khoù thu hoài seõ laø bao nhieâu. Ngoaøi ra coøn coù caùc heä soá boå sung nhö sau: - Taøi saûn ruûi ro Taøi saûn ruûi ro so vôùi = (3) Toång taøi saûn Toång taøi saûn - Tyû leä quyõ döï Döï phoøng maát voán vay phoøng so vôùi = x 100% (4) Toång dö nôï cho vay dö nôï cho vay - Giaù trò döï tröõ Giaù trò döï tröõ ruûi ro ruûi ro so vôùi = (5) Toång dö nôï cho vay dö nôï cho vay Heä soá (3) boå sung cho caùc heä soá treân vaø cho thaáy ñoä ruûi ro noùi chung cuûa Toång taøi saûn. Heä soá (4), (5) laø caùc heä soá phoøng ngöøa ruûi ro, nhaèm buø ñaép caùc thieät haïi coù theå coù khi xaûy ra ruûi ro. Beân caïnh ñoù cho thaáy möùc ñoä ruûi ro tín duïng cuûa moät khoaûn vay coù theå chaáp nhaän cuûa moät ngaân haøng maø cao thì caùc heä soá naøy seõ lôùn hôn so vôùi nhöõng ngaân haøng coù ruûi ro tín duïng thaáp. Thoâng thöôøng caùc NHTM nhaän bieát ruûi ro qua caùc daáu hieäu xaûy ra trong hoaït ñoäng tín duïng nhö: - Xuaát hieän nôï quaù haïn vaø laõi döï thu (laõi treo). Ruûi ro naøy ñöôïc ño löôøng baèng 2 chæ tieâu : 1. Tyû troïng nôï quaù haïn/ Toång dö nôï 2. Tyû troïng laõi döï thu/Toång thu nhaäp töø hoaït ñoäng tín duïng - Khoâng thu ñöôïc moät phaàn hay toaøn boä soá nôï vay, laõi vay. Möùc ruûi ro naøy phuï thuoäc vaøo caùc chæ tieâu sau : 1. Tyû troïng nôï coù khaû naêng maát traéng, nôï khoanh, nôï ñaõ xöû lyù ruûi ro/ Toång doanh soá cho vay 2. Mieãn giaûm laõi/Thu nhaäp töø hoaït ñoäng Tín duïng Caùc tyû troïng naøy caøng lôùn laø nhöõng daáu hieäu tröïc tieáp cho bieát nguy cô ngaân haøng seõ maát moät phaàn hay toaøn boä nôï goác vaø laõi tieàn vay.
13. 13 1.2.2.2. Ruûi ro laõi suaát Ruûi ro laõi suaát laø loaïi ruûi ro xuaát hieän khi coù söï thay ñoåi cuûa laõi suaát thò tröôøng hoaëc nhöõng yeáu toá coù lieân quan ñeán laõi suaát daãn ñeán toån thaát veà taøi saûn hoaëc l aøm giaûm thu nhaäp cuûa ngaân haøng. Ruûi ro laõi suaát töø laâu ñaõ ñöôïc caùc nhaø quaûn trò ngaân haøng phaùt hieän nhöng khaùi nieäm naøy ñaõ trôû thaønh moät yeáu toá môùi töø nhöõng naêm 1970 vaø raát nhaïy beùn vôùi caù c tröôøng hôïp sau: - Söï bay hôi raát nhanh cuûa laõi suaát, töùc söï thay ñoåi laõi suaát xaûy ra ôû möùc ñoä quaù lôùn deã caûm nhaän nhö haï laõi suaát cuûa caùc traùi phieáu vaøi phaàn traêm trong voøng 3-4 thaùng. - Trong cho vay, ruûi ro coù theå thaáy khi ngöôøi cho vay kyù nhöõng hôïp ñoàng daøi haïn vôùi laõi suaát coá ñònh döïa treân cô sôû möùc sinh lôïi thöïc teá treân thò tröôøng vaøo luùc kyù hôïp ñoàng tín duïng. Neáu voán cho vay khoâng ñöôïc quy ñònh moät kyø haïn hôïp lyù vaø ñöôïc buø ñaép quaù ít thì khi laõi suaát huy ñoäng taêng, ngaân haøng seõ gaëp phaûi ruûi ro. (Vì laõi suaát cho vay daøi haïn coù theå thaáp gaàn baèng laõi suaát huy ñoäng). Hoaëc ñaõ huy ñoäng daøi haïn vôùi laõi suaát cao, nhöng cho vay toaøn ngaén haïn vôùi laõi suaát cho vay thaáp thì ngaân haøng cuõng gaëp ruûi ro. Toùm laïi ruûi ro laõi suaát laø caùc bieán ñoäng cuûa laõi suaát gaây baát lôïi cho ngaân haøng. Noùi caùch khaùc laõi suaát thò tröôøng bieán ñoäng so vôùi laõi suaát cam keát daãn ñeán giaûm lôïi nhuaän cuûa ngaân haøng. Ruûi ro laõi suaát ñöôïc xaùc ñònh baèng söï thay ñoåi doanh soá cho vay vaø doanh soá taøi saûn nôï cuûa ngaân haøng khi coù quyeát ñònh thay ñoåi laõi suaát. - Ruûi ro Taøi saûn coù nhaïy caûm vôùi laõi suaát laõi suaát = Taøi saûn nôï nhaïy caûm vôùi laõi suaát (R) Heä soá treân chæ ra khaû naêng ruûi ro khi coù bieán ñoäng veà laõi suaát. Neáu heä soá lôùn hôn 1 (R > 1) khi laõi suaát naâng leân khoâng laøm giaûm thu nhaäp cuûa ngaân haøng maø ngöôïc laïi laõi suaát giaûm seõ coù ruûi ro laõi suaát. Trong tröôøng hôïp heä soá treân nhoû hôn 1 (R < 1) thì ruûi ro coù theå xaûy ra khi coù bieán ñoäng laõi suaát taêng leân. Coøn trong tröôøng hôïp heä soá ruûi ro laõi suaát baèng 1 (R = 1) ñoä an toaøn laø cao nhaát töùc khoâng coù söï thay ñoåi khi coù bieán ñoäng veà laõi suaát, Caùc ngaân haøng hieän nay luoân höôùng tôùi gaàn baèng 1 ñeå traùnh ruûi ro khi coù bieán ñoäng veà laõi suaát.
14. 14 1.2.2.3. Ruûi ro thanh khoaûn Moät ngaân haøng coù heä soá thanh khoaûn cao seõ coù khaû naêng choáng ñôõ toát hôn ñoái vôùi söï ruùt tieàn oà aït cuûa ngöôøi göûi tieàn. Söï vöõng maïnh veà tình hình taøi chính, khaû na êng thanh toaùn cao cuûa ngaân haøng seõ cuõng coá uy tín cuûa mình, taêng theâm loøng tin cuûa ngöôøi göûi tieàn, laøm haïn cheá ruûi ro thanh khoaûn. Ruûi ro thanh khoaûn laø loaïi ruûi ro xuaát hieän trong tröôøng hôïp ngaân haøng thieáu khaû naêng chi traû hoaëc khoâng chuyeån ñoåi kòp thôøi loaïi taøi saûn ra tieàn theo yeâu caàu cuûa caùc hôïp ñoàng thanh toaùn. Moät trong nhöõng nhieäm vuï quan troïng cuûa baát kyø ngaân haøng naøo laø ñaûm baûo khaû naêng thanh toaùn ñaày ñuû. Ñieàu naøy coù nghóa laø ngaân haøng hoaëc coù saün löôïng voán khaû duïng trong tay, hoaëc coù theå tieáp caän deã daøng caùc nguoàn voán vay möôïn beân ngoaøi vôùi chi phí hôïp lyù vaø ñuùng luùc caàn ñeán hoaëc coù theå nhanh choùng baùn bôùt moät soá taøi saûn ôû möùc giaù thoûa ñaùng. Nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây chöùng toû raèng hieän töôïng thieáu huït thanh khoaûn, thöôøng laø moät trong nhöõng daáu hieäu ñaàu tieân cho thaáy ngaân haøng ñang ôû trong tình traïng khoù khaên veà taøi chính. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, tình traïng thieáu huït thanh khoaûn ôû möùc ñoä lôùn taïi moät soá ngaân haøng vaø trôû thaønh moät trong nhöõng nguyeân nhaân ñöa ñeán phaù saûn ñaõ khaúng ñònh raèng vaán ñeà thanh khoaûn laø khoâng theå boû qua. Do ñoù ngaøy nay, quaûn trò thanh khoaûn trôû neân quan troïng hôn so vôùi tröôùc ñaây, bôûi vì moät ngaân haøng coù theå bò ñoùng cöûa neáu khoâng ñaùp öùng ñuû nhu caàu thanh khoaûn, maëc duø veà maët kyõ thuaät, noù vaãn coù khaû naêng traû nôï. Hôn nöõa, naêng löïc quaûn trò thanh khoaûn laø thöôùc ño quan troïng veà tính hieäu quaû toång theå ñeå ñaït ñeán caùc muïc tieâu daøi haïn cuûa ngaân haøng. Nhöõng nguyeân nhaân chính coù theå laøm ngaân haøng phaûi ñoái maët vôùi ruûi ro thanh khoaûn : - Ruûi ro thanh khoaûn phaùt sinh lieân quan ñeán cam keát tín duïng. Moät cam keát tín duïng cho pheùp ngöôøi vay tieán haønh ruùt tieàn vay baát cöù luùc naøo trong thôøi haïn cuûa noù hay coù thôøi haïn ruùt voán, vaø khi ñöôïc ngöôøi vay thöïc hieän cam keát tín duïng, thì ngaân haøng phaûi ñaûm baûo coù ñuû tieàn ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa khaùch haøng, neáu khoâng ngaân haøng phaûi ñoái maët vôùi ruûi ro thanh khoaûn. - Ngaân haøng huy ñoäng voán vôùi thôøi haïn haïn ngaén, nhöng söû duïng cho vay trung daøi haïn, thì khi ñeán haïn thanh toaùn ngaân haøng khoâng ñuû nguoàn chi traû cuõng gaëp ruûi ro thanh khoaûn. - Khi laõi suaát treân thò tröôøng bieán ñoäng, ngöôøi göûi tieàn seõ ruùt tieàn töø ngaân haøng naøy ñeán ngaân haøng khaùc coù laõi suaát cao hôn ñeå göûi.
15. 15 - Ruûi ro thanh khoaûn coù theå xaûy ra khi nhieàu ngöôøi göûi tieàn ruùt tieàn ñoät ngoät, trong khi ngaân haøng huy ñoäng voán ñaõ cho vay hay ñaàu tö thì cuõng seõ khoù coù khaû na êng xoay sôû kòp thôøi Ñieån hình khoâng phaûi laø ngaân haøng khoâng coù tieàn ñeå traû cho khaùch haøng göûi tieàn, nhöng chæ do moät tin ñoàn thaát thieät cuõng laøm ngöôøi daân ruû nhau ñi ruùt tieàn tö ø moät NHTM ôû Vieät Nam. Neáu khoâng coù söï trôï giuùp giuùp cuûa NHNN vaø caùc NHTM khaùc thì ngaân haøng ACB seõ khoù coù khaû naêng thanh toaùn. Tröôøng hôïp ñieån hình: Moät cuù soác quaù baát ngôø ñoái vôùi NHTM coå phaàn AÙ Chaâu (ACB) Söï kieän cuûa ACB vaøo naêm 2003, maø haàu nhö ngöôøi daân TP.HCM raát quan taâm khi chöùng kieán haøng ngaøn khaùch haøng keùo ñeán truï sôû ACB ñeå ruùt tieàn goác vaø chaáp nhaän boû laõi suaát tröôùc tin ñoàn thaát thieät laø oâng Phaïm Vaên Thieät -Toång Giaùm ñoác cuûa ACB ñaõ boû troán vaøo chieàu thöù ba (14/10/2003). Söï coá cuûa ngaân haøng AÙ Chaâu ñöôïc nhieàu chuyeân gia trong ngaønh ngaân haøng quan taâm vaø laø moät baøi hoïc kinh nghieäm raát quyù baùu veà quaûn trò ruûi ro ñoái vôùi heä thoáng ngaân haøng. Ñeå hoå trôï kòp thôøi, Thoáng Ñoác NHNN – Oâng Leâ Ñöùc Thuùy ñaõ coù maët kòp thôøi taïi truï sôû ngaân haøng ACB ñeå traán an daân chuùng ruùt tieàn vaø cam ñoan raèng trong baát kyø tröôøng hôïp naøo Chính phuû vaø NHNN cuõng khoâng ñeå quyeàn lôïi cuûa ngöôøi göûi tieàn bò thieät thoøi. NHNN, UBND TP.HCM ñaõ ra thoâng baùo xaùc ñònh ñaây laø tin ñoàn thaát thieät coù tính chaát phaù hoaïi. Löïc löôïng Coâng an TP.HCM ñaõ xuoáng truï sôû chính vaø caùc Chi nhaùnh cuûa ACB ñeå giaûi thích, giöõ an ninh traät töï. Ngoaøi NHNN ñaõ öùng cöùu hoã trôï cho ACB vay 950 tyû ñoàng, caùc NHTM khaùc cuõng ñaõ uûng hoä cho ACB vay tieàn ñeå vöôït qua cuù soác ñoù. Neáu nhö khoâng coù söï trôï giuùp kòp thôøi cuûa NHNN vaø caùc NHTM khaùc thì khoâng nhöõng ACB khoâng ñöùng vöõng maø heä thoáng ngaân haøng seõ gaëp raát nhieàu khoù khaên. Tin ñoàn thaát thieät naøy laø moät ruûi ro heát söùc baát ngôø vaø khoâng löôøng heát ñöôïc ñoái vôùi ACB. Maëc duø ñöôïc söï hoã trôï thaùo gôõ kòp thôøi cuûa Chính phuû vaø NHNN, nhöng vuï phaù hoaïi naøy khoâng chæ laøm thieät haïi veà maët vaät chaát maø coøn laøm aûnh höôûng ñeán uy tín cuûa ACB, vaø cuõng laø noãi lo laéng caû heä thoáng NHTM. 1.2.2.4. Ruûi ro tyû giaù Ruûi ro tyû giaù laø ruûi ro phaùt sinh trong quaù trình cho vay ngoaïi teä hoaëc quaù trình kinh doanh ngoaïi teä cuûa ngaân haøng khi tyû giaù bieán ñoäng theo chieàu höôùng baát lôïi cho ngaân haøng. Trong caùc giao dòch cuûa mình caùc ngaân haøng coù caùc giao dòch lieân quan tôùi ngoaïi teä nhö nhaän tieàn göûi thanh toaùn, cho vay baèng ngoaïi teä daãn ñeán caùc taøi saûn co ù baèng ngoaïi teä vaø caùc taøi saûn nôï baèng ngoaïi teä töông öùng. Ñeå xaùc ñònh möùc ñoä khaû naêng xaûy ra ruûi ro tyû giaù caùc ngaân haøng ñaõ theo doõi töøng loaïi ngoaïi teä vaø ñöôïc ño baèng coâng thöùc: