Luận văn Quy chế pháp lý về công ty tài chính theo pháp luật về các tổ chức tín dụng ở Việt Nam hiện nay

Nội dung text: Luận văn Quy chế pháp lý về công ty tài chính theo pháp luật về các tổ chức tín dụng ở Việt Nam hiện nay

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN XUÂN HÙNG QUY CHẾ PHÁP LÝ VỀ CÔNG TY TÀI CHÍNH THEO PHÁP LUẬT VỀ CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số : 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Thương Huyền HÀ NỘI, 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu ghi trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN TRẦN XUÂN HÙNG
3. MỤC LỤC 1 MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TY TÀI 8 CHÍNH VÀ QUY CHẾ PHÁP LÝ VỀ CÔNG TY TÀI CHÍNH 1.1. Một số vấn đề lý luận về Công ty Tài chính 8 1.2. Quy chế pháp lý về Công ty Tài chính 17 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUY CHẾ PHÁP LÝ CÔNG TY 25 TÀI CHÍNH THEO PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC TÍN DỤNG Ở VIỆT NAM 2.1. Quy chế pháp lý về Công ty Tài chính ở Việt Nam qua 25 các thời kỳ 2. 2. Thực trạng quy chế pháp lý của Công ty Tài chính theo 27 pháp luật các tổ chức tín dụng Việt Nam 2.3 Đánh giá thực trạng về quy chế pháp lý Công ty Tài chính 44 2.4. Nguyên nhân của những bất cập, hạn chế của quy chế 56 pháp lý về Công ty Tài chính tại Việt Nam CHƯƠNG 3: ĐỀ XUẤT HOÀN THIỆN QUY CHẾ PHÁP LÝ 61 VỀ CÔNG TY TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM 3.1. Yêu cầu phải hoàn thiện Quy chế pháp lý Công ty Tài 61 chính tại Việt Nam. 3.2. Những đề xuất, kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy định pháp 62 luật về Công ty Tài chính tại Việt Nam 3.3. Những đề xuất, kiến nghị trong việc tổ chức thực thi Quy 68 chế pháp lý về Công ty Tài chính tại Việt Nam KẾT LUẬN 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 79
4. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, sự ra đời và phát triển mạnh mẽ của loại hình Công ty Tài chính (một loại hình tổ chức tín dụng) đã góp phần không nhỏ thúc đẩy sự phát triển của hệ thống tài chính Việt Nam. Chính sự ra đời của các Công ty Tài chính đã tạo nên thị trường cung cấp dịch vụ trung gian tài chính cạnh tranh hơn, vốn từ trước nay được coi là sân chơi riêng của các Ngân hàng; Qua đó đem đến nhiều hơn lợi ích cho người tiêu dùng. Cùng với sự phát triển đó, yêu cầu cấp thiết về việc hoàn thiện quy chế pháp lý của Công ty Tài chính đang được đề cao hơn bao giờ hết. Bởi lẽ nếu không có một hành lang pháp lý đầy đủ, tiên tiến thì không thể phát triển theo đúng định hướng bền vững, hiệu quả mà Đảng, Nhà nước đã giao cho hệ thống tài chính, ngân hàng, không thể phục vụ tốt nhân dân. Có hàng loạt câu hỏi đang đặt ra như: Hiện trạng quy chế pháp lý về Công ty Tài chính ở nước ta như thế nào? Tác động của quy chế pháp lý đối với hoạt động Công ty Tài chính, tới phát triển ngành tài chính-ngân hàng ra sao? Những bất cập của quy chế pháp lý trên là gì? Văn bản pháp luật nào không còn phù hợp cần được bổ sung, chỉnh sửa và văn bản nào đang tạo động lực mạnh đối với lĩnh vực Công ty Tài chính? Những vấn đề gì thực tiễn đang yêu cầu nhưng chưa được quy định trong Luật? Trong thời gian tới quy chế pháp lý về Công ty Tài chính cần được bổ sung, chỉnh sửa hoặc hoàn thiện như thế nào để phù hợp với sự thay đổi của đất nước và hội nhập kinh tế - quốc tế? Xuất phát từ những lý do và mối quan tâm đó, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài “Quy chế pháp lý Công ty Tài chính theo pháp luật về các Tổ chức tín dụng Việt Nam hiện hành” là rất cần thiết và thiết thực cả về lý luận và thực tiễn đối với ngành tài chính-ngân hàng. 1
5. 2. Tình hình nghiên cứu Cho đến thời điểm này, đã có một số nghiên cứu khoa học về Công ty tài chính nhưng chủ yếu tập trung đề cập ở phương diện kinh tế học, tài chính như: - Luận văn: Tình hình hoạt động của các Công ty tài chính tại Việt Nam của tác giả Bùi Minh Tâm - Luận án Hoạt động của công ty tài chính dầu khí thuộc tập đoàn dầu khí Việt Nam: Kinh nghiệm và giải pháp - Luận án tiến sỹ kinh tế của Hồ Kỳ Minh (2002) về Giải pháp phát triển Công ty tài chính Bưu điện. Tác giả đã đi sâu nghiên cứu hoạt động của Công ty tài chính Bưu điện, từ đó đề xuất một số giải pháp để thúc đẩy phát triển công ty tài chính trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam; - Luận án tiến sỹ kinh tế của Trần Công Diệu (2002) về Những giải pháp nhằm hoàn thiện và phát triển công ty tài chính ở Việt Nam. Tác giả đã ềđ cập và đánh giá ệhi u quả hoạt động, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của công ty tài chính, của loại hình công ty tài chính tại thờiđiểm công ty tài chính mới được thành lập khi nền kinh tế Việt Nam chưa hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới. Trong luận án, tác giả đã ềđ xuất một số ý kiến nhằm xây dựng hệ thống các giải pháp mang tính vĩ môể đ nâng cao hiệu quả hoạt động của các công ty tài chính Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế thế giới hiện nay. - Luận văn thạc sỹ kinh tế của Hoàng Đình Chiến (2001) về Giải pháp hoàn thiện và phát triển các công ty tài chính trong các tổng công ty Nhà nước ở Việt Nam hiện nay đã đề cập một số vấn đề lý luận và thực tiễn về hoạt động của các công ty tài chính trong các tổng công ty Nhà nước, làm rõ những kết quả hoạt động của các công ty tài chính và đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển hoạt động tại các công ty này; 2
6. - Luận văn thạc sỹ kinh tế của Ngô Anh Sơn (2002) về Giải pháp phát triển các nghiệp vụ của Công ty tài chính Dệt mayđã đi sâu nghiên cứu các nghiệp vụ cụ thể và đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động nghiệp vụ của Công ty tài chính Dệt may. Đồng thời, tác giả đã cóộ m t số kiến nghị với Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Tổng công ty dệt may Việt Nam (nay là Tập đoàn dệt may Việt Nam). - Tác giả Trịnh Bá Tửu (2003) với công trình: Công ty tài chính trên thế giới và ở Việt Namđã đề cập đến các loại hình và hoạt động của công ty tài chính trên thế giới và Việt Nam Ngoài những công trình nghiên cứu trên, còn có một số bài viết đi sâu vào các nghiệp vụ cụ thể của các công ty tài chính, tác giả Nguyễn Đăng Nam (2003) có công trình: Vai trò của các công ty tài chính trong việc phát triển thị trường chứngkhoán ở Việt Nam Nhìn chung, nội dung nghiên cứu của các tác giả đã đề cập đến nhiều khía cạnh trong hoạt động của công ty tài chính, đặc biệt là công ty tài chính thuộc tổng công ty Nhà nước với mục đích nhằm làm rõ thêm những vấn đề lý luận và thực tiễn hoạt động của công ty tài chính ở nước ta. Nhìn chung, chưa thực sự có nhiều công trình chuyên sau về pháp luật để hoàn thiện quy chế pháp lý về Công ty Tài chính. Các nghiên cứu về pháp luật Công ty tài chính lại chủ yếu tập trung nghiên cứu về hình thái Công ty tài chính cổ phần trực thuộc các tập đoàn nhà nước điển hình như: Công ty Tài chính Dầu Khí, Công ty Tài chính Dệt may, Công ty Tài chính Than Khoáng Sản, Công ty Tài chính Điện lực Các nghiên cứu về pháp luật điều chỉnh về tổ chức, hoạt động của Công ty Tài chính còn tương đối ít và được thực hiện cách đây khá lâu, trước khi luật các Tổ chức tín dụng 2010 ra đời, ví dụ: - Luận văn thạc sĩ: Pháp luật về hoạt động của các công ty tài chính ở Việt Nam (2014) của Nguyễn Thu Hương. 3
7. - Khóa luật tốt nghiệp: Pháp luật về công ty tài chính thực trạng kiến nghị và đề xuất (2008) của Trịnh Việt Hà, Pháp luật về công ty tài chính thực trạng và hướng hoàn thiện (2008) của Nguyễn Thị Ngọc Hà ; Pháp luật về địa vị pháp lý của công ty tài chính và biện pháp bảo đảm thực hiện ở Việt Nam (2003) của Chu Hoàng Yến . Vì vậy, có thể nói, ềđ tài của luận văn là một trong những đề tài đầu tiên nghiên cứu một cách hệ thống tổng quát về quy chế pháp lý Công ty Tài chính tronggiai đoạn hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Luận văn sẽ là luận chứng về mặt lý luận và thực tiễn để làm cơ sở cho quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện quy chế pháp lý về Công ty Tài chính theo pháp luật các Tổ chức tín dụng ở Việt Nam trong thời gian tới, trong đó tập trung định hướng sửa đổi, bổ sung các quy định về Công ty Tài chính trong dự án Luật các Tổ chức tín dụng 2010 sửa đổi và các văn bản hướng dẫn thi hành luật. Đề xuất xây dựng ban hành để điều chỉnh về tổ chức và hoạt động Công ty Tài chính. 3.2. Nhiệm vụ Với mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ cơ bản sau đây: - Hệ thống hóa và làm rõ thêm, đồng thời phân tích những vấn đề lý luận về Công ty Tài chính và quy chế pháp lý Công ty Tài chính; - Phân tích, đánh giá thực trạng quy chế pháp lý về Công ty Tài chính theo pháp luật về các tổ chức tín dụng tại Việt Nam hiện nay; - Đánh giá kết quả, tồn tại và hạn chế qua việc thực hiện quy chế pháp lý về Công ty Tài chính trong thời gian qua tại Việt Nam; - Đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện quy chế pháp lý về Công ty Tài chính tại Việt Nam trong thời gian tới. 4
8. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu quy chế pháp lý về Công ty Tài chính thông qua nghiên cứu các văn bản quy phạm pháp luật của Quốc hội ban hành và các văn bản quy định chi tiết hướng dẫn thi hành luật của Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước, các Bộ, Ngành có liên quan chủ yếu, trực tiếp điều chỉnh về tổ chức, hoạt động Công ty Tài chính và thực tiễn áp dụng các quy định đó tại Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Luận văn không nghiên cứu toàn bộ hệ thống pháp luật về Công ty Tài chính từ trước đến nay mà chỉ tập trung vào hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện hành còn hiệu lực điều chỉnh trực tiếp về Công ty Tài chính do các cơ quan Trung ương ban hành (Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước, các Bộ- Cơ quan ngang bộ, ngành liên quan). Lấy dấu mốc nghiên cứu từ văn bản đầu tiên quy định chi tiết về Công ty Tài chính là Luật các Tổ chức tín dụng 1997 và Nghị định 79/2002/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết một số điều Luật các Tổ chức tín dụng 1997 về Công ty Tài chính 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm, định hướng của Đảng, Nhà nước về hoàn thiện hệ thống pháp luật về các Tổ chức tín dụng nói chung và pháp luật về Công ty Tài chính nói riêng;ị đ nh hướng sửa đổi Luật các Tổ chức tín dụng 2010. 5.2. Phương pháp nghiên cứu của đề tài Để giải quyết những vấn đề đặt ra, luận văn đã sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, vận dụng trong môi trường thực tế, hiện đại và kết hợp với các phươngpháp cụ thể như: 5
9. Phương pháp thu thập số liệu, thông tin; Phương pháp phân tích; Phương pháp chuyên gia và các phương pháp: so sánh, quyạ n p, diễn dịch, thống kê. Cụ thể: - Chương I: sử dụng phương pháp thống kê và phân tích, so sánh . Trong đó thống kê và phân tích các văn bản quy định chủ yếu điều chỉnh tổ chức, hoạt động của Công ty Tài chính để từ đó tìm ra khái niệm, đặc điểm của Công ty Tài chính, mối quan hệ giữa quy chế pháp lý Công ty Tài chính và pháp luật về các Tổ chức tín dụng. Trên cơ sở lý luận đó, sử dụng phương pháp so sánh một số mô hình Công ty Tài chính trên thế giới của các quốc gia đó. Đồng thời, cũng phân tích, đánh giá được tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất, đồng bộ, khả thi của quy chế pháp lý Công ty Tài chính nói chung. - Chương II: chủ yếu sử dụng phương pháp thu thập số liệu, thông tin, diễn dịch, quy nạp, so sánh để làm nổi bật thực trạng quy chế pháp lý Công ty Tài chính ở Việt Nam qua sự đánh giá về quá trình hình thành, phát triển quy chế qua các giai đoạn lịch sử. Qua đó chỉ ra được các Nội dung cơ bản quy chế pháp lý về Công ty Tài chính, bất cập, hạn chế, và nguyên nhân của các bất cập, hạn chế này. - Chương III. chủ yếu sử dụng phương pháp phân tích, trên cơ sở những lý luận, số liệu ở hai chương trước để đưa ra những đề xuất, giải pháp hoàn thiện quy chế pháp lý Công ty Tài chính phù hợp với thực tiễn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn giúp cho các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính- ngân hàng có cái nhìn tổng quan thực trạng pháp luật về Công ty Tài chính; Góp phần đề xuất với cơ quan có thẩm quyền các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về các Tổ chức tín dụng nói chung và pháp luật về Công ty Tài chính nói riêng. Kết quả nghiên cứu của luận văn là tài liệu tham khảo để sửa đổi Luật các Tổ chức Tín dụng và các văn bản hướng dẫn thi hành điều chỉnh về Công 6
10. ty Tài chính, làm tài liệu tham khảo cho học tập, nghiên cứu, giảng dạy đối với sinh viên, học viên ở các trường đào tạo về lĩnh vực tài chính- ngân hàng. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mục lục, mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn gồm ba chương: Chương 1. Một số vấn đề lý luận về Công ty Tài chính và Quy chế pháp lý Công ty Tài chính Chương 2. Thực trạng quy chế pháp lý Công ty Tài chính ở Việt Nam Chương 3. Đề xuất hoàn thiện quy chế pháp lý về Công ty Tài chính ở Việt Nam 7
11. CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TY TÀI CHÍNH VÀ QUY CHẾ PHÁP LÝ VỀ CÔNG TY TÀI CHÍNH 1.1. Một số vấn đề lý luận về Công ty Tài chính Trong những năm cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21 hoạt động của các Công ty Tài chính đã phát triển mãnh mẽ cùng với kỷ nguyên số hóa hoạt động tài chính tiền tệ. Tính ưu việt của các Công ty Tài chính này đã tạo nên một kênh dẫn vốn rất quan trọng đến các doanh nghiệp và thực tế cho thấy hoạt động của các Công ty Tài chính là một trong những nhân tố thúc đẩy trình độ phát triển thị trường tài chính tiền tệ ở các nước, đặc biệt là các nước đang phát triển như Việt Nam. Những chuẩn mực quốc tế đã và đang được thể chế hóa và áp dụng tại Việt Nam, kể từ khi Luật Ngân hàng Nhà nước và Luật các Tổ chức tín dụng ra đời. Qua hai lần biên soạn và sửa đổi (Luật ngân hàng Nhà nước 1997, Luật các Tổ chức tín dụng 1997, Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2010, Luật Các Tổ chức tín dụng 2010), hàng lang pháp lý cho hoạt động của Công ty Tài chính dần dần trở nên hoàn thiện và hợp lý trong tình hình phát triển của Việt Nam. Mặc dù Ngân hàng thương mại là tổ chức trung gian tài chính mà chúng ta thường giao dịch nhất, nhưng không phải tất cả các tổ chức trài chính chỉ là các ngân hàng. Ở các nước trên thế giới, hoạt động giao dịch với các Công ty Tài chính như: để vay một món nợ trả dần, để mua một chiếc xe hơi, hay đơn giản là tham gia thị trường mua bán cổ phiếu từ lâu đã rất quen thuộc. Trong mỗi giao dịch này, chúng ta đang giao tiếp với các tổ chức tài chính phi ngân hàng. Trong nền kinh tế hiện đại, các tổ chức tài chính phi ngân hàng đóng ộ m t vai trò hết sức quan trọng trong việc khơi nguồn từ những người cho vay- từ người tiết kiệm đến người vay- những người chi tiêu y như một ngân hàng. Hơn thế, quá trình đổi mới tài chính đã tăng tính quan 8
12. trọng của tổ chức tài chính phi ngân hàng. Trong đó không thể không kể đến hoạt động của các Công ty Tài chính. Vậy Công ty Tài chính là gì? Đây là doanh nghiệp tài chính đặc thù hay doanh nghiệp thông thường được thành lập và hoạt động theo quy định của Luật Doanh nghiệp (Company Law)? Tôi sẽ giải trình trong đề tài này như sau: 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của Công ty Tài chính Khái niệm Công ty Tài chính: Theo Dự án từ điển Tiếng Việt thì tài chính là danh từ chỉ hoạt động quản lý thu chi, tiết kiệm, việc quản lý của cải xã hội tính bằng tiền nói chung. Còn thuật ngữ công ty theo Dự án từ điển Tiếng Việt thì được hiểu theo các nghĩa: là tổ chức kinh doanh do một hay nhiều người góp vốn để làm một công việc nhất định. Như vậy, theo cách hiểu đơn giản nhất thì Công ty Tài chính được hiểu là Tổ chức kinh doanh do một hay nhiều người góp vốn để cung cấp dịch vụ hoạt động quản lý thu, chi, quản lý của cải tính bằng tiền nói chung của các tổ chức, cá nhân có nhu cầu. Theo quy định tại khoản 1 và khoản Điều 4 Luật các Tổ chức tín dụng 2010 thì Công ty Tài chính được hiểu như sau: Công ty Tài chính là Tổ chức tín dụng phi ngân hàng. Trong đó, Tổ chức tín dụng phi ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện một hoặc một số hoạt động ngân hàng theo quy định của Luật các Tổ chức tín dụng 2010, trừ các hoạt động nhận tiền gửi của cá nhân và cung ứng các dịch vụ thanh toán qua tài khoản của khách hàng. Tổ chức tín dụng phi ngân hàng bao gồm công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính và các tổ chức tín dụng phi ngân hàng khác. Luật các Tổ chức tín dụng 2010 cũng quy định: “Tổ chức không phải là tổ chức tín dụng không được phép sử dụng cụm từ hoặc thuật ngữ “tổ chức tín dụng”, “ngân hàng”, “công ty tài chính”, “công ty cho thuê tài chính” hoặc các cụm từ, thuật ngữ khác trong tên của tổ chức, chức danh hoặc trong các phần phụ thêm của tên, chức danh hoặc trong giấy tờ giao dịch hoặc quảng cáo của mình nếu việc sử dụng cụm từ, thuật ngữ đó có thể gây nhầm lẫn cho 9
13. khách hàng về việc tổ chức của mình là một tổ chức tín dụng.” Như vậy, thuật ngữ Công ty Tài chính được nhắc đến với tư cách là ộ m t loại hình doanh nghiệp đặc thù mà chỉ những doanh nghiệp có đủ những điều kiện theo quy định của pháp luật mới được sử dụng tên gọi này. Qua đó thấy được tầm quan trọng của công ty tài chính trong hệ thống các tổ chức tín dụng nói riêng và hệ thống doanh nghiệp nói chung. Đặc điểm Công ty Tài chính: Hệ thống ngân hàng, tổ chức tín dụng ở mỗi quốc gia cho nhiều bộ phận hợp thành, tùy thuộc vào đặc điểm tình hình của mỗi quốc gia mà mỗi bộ phận cấu thành lại có các vị trí và vai trò khác nhau. Công ty Tài chính là một bộ phận cấu thành nên hệ thống ngân hàng- tài chính của Việt Nam. Mặc dù được thành lập dưới nhiều hình thức khác nhau với tên gọi và phạm vi hoạt động chuyên biệt cụ thể nhưng đều nằm trong hệ thống các tổ chức tín dụng. Theo quy định tại Luật Các tổ chức tín dụng 2010, Công ty Tài chính nổi bật những đặc điểm cơ bản sau: Thứ nhất, Công ty Tài chính là một loại hình tổ chức trung gian tài chính cóố đ i tượng kinh doan trực tiếp là tiền tệ gần giống như Ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán, công ty bảo hiểm Trong đó tổ chức hoạt động của Công ty Tài chính được cho là gần gũi nhất với Ngân hàng Thương mại. Khác biệt lớn nhất giữa Công ty Tài chính và Ngân hàng Thương mại tại Việt Nam đó là Công ty Tài chính không được thực hiện chức năng trung gian thanh toán tiền tệ, mà thường tập trung vào các hoạt động: cấp tín dụng, nhận tiền gửi của tổ chức, đầu tư tài chính Theo ngôn ngữ pháp lý tại Luật Các tổ chức tín dụng 2010, thì Công ty Tài chính là một loại hình Tổ chức chức tín dụng; Trong đó, ổT chức tín dụng được hiểu là doanh nghiệp thực hiện một, một số hoặc tất cả các hoạt động ngân hàng. Tổ chức tín dụng bao gồm ngân hàng, tổ chức tín dụng phi ngân hàng, tổ chức tài chính vi mô và quỹ tín dũng nhân dân (Công ty tài chính được xếp vào tổ chức tín dụng phi ngân hàng) 10
14. Thứ hai, về bản chất và phạm vi hoạt động. Công ty tài chính là loại hình tổ chức tín dụng phi ngân hàng, với chức năng là sử dụng vốn tự có vốn huy động và các nguồn vốn khác để cho vay, đầu tư; cung ứng các dịch vụ về tư vấn tài chính, tiền tệ và thực hiện một số dịch vụ khác theo quy định của pháp luật, nhưng không được làm dịch vụ thanh toánh, không được nhận tiền gửi của cá nhân. Thứ ba, về mức vốn pháp định, Công ty tài chính và ngân hàng đều thuộc ngành nghề kinh doanh yêu cầu mức vốn pháp định (mức vốn tối thiểu để được tổ chức thành lập và hoạt động), song vốn pháp định của Công ty Tài chính thường thấp hơn Ngân hàng thương mại. Ví dụ: Căn cứ Nghị định 10/2011/NĐ-CP ngày 26/01/2011 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 141/2006/NĐ-CP ngày 22/11/2006 về ban hành danh mục mức vốn pháp định của Tổ chức tín dụng, thì trong ngành ngân hàng, Công ty Tài chính với tư cách là Tổ chức tín dụng phi ngân hàng có mức vốn pháp định yêu cầu là 500 (năm trăm) tỷ đồng (Ngân hàng thương mại là 3000 (ba nghìn) tỷ đồng). Thứ tư, về loại hình tổ chức hoạt động, Công ty tài chính được thành lập theo hình thức công ty Trách nhiệm hữu hạn hoặc Công ty Cổ phần. Tùy vào thành phần góp vốn có thể phân chia thành Công ty Tài chính Nhà nước (Doanh nghiệp Nhà nước là Doanh nghiệp Nhà nước nắm giữ 100% vốn) hoặc Công ty Tài chính “tư nhân”. Đặc điểm này quyết định đến hình thức tổ chức quản trị của Công ty Tài chính. Thứ năm, về tính rủi ro, Công ty Tài chính kinh doanh ngành nghề tiềm ẩn nguy cơ rủi ro rất cao. Những tác đồng tích cực và tiêu cực của Công ty Tài chính nói riêng và các Tổ chức tín dụng khác nói chung đều có tính dây chuyền và làm ảnh hưởng đến toàn hệ thống. Chẳng hạn khi một Công ty Tài chính cho vay không thu hồi được dẫn tới tình trạng không thể thanh toán cho khách hàng tiền gửi khi đến hạn. Từ đó dẫn tới tâm lý mất tin tưởng vào hệ thống tài chính của khách hàng. Trường hợp xấu nhất, tiền gửi 11
15. bị rút hàng loạt tại các tổ chức tín dụng sẽ dẫn tới bất ổn nghiêm trọng cho nền kinh tế do mất khả năng thanh khoản. Thứ sáu, về phạm vi hoạt động: Mặc dù có thể cùng có tên gọi là Công ty Tài chính nhưng không phải bất cứ Công ty Tài chính nào cũng được thực hiện các hoạt động kinh doanh giống nhau. Tại sao vậy? Xuất phát từ đặc điểm ngành nghề kinh doanh của Công ty Tài chính có tính rủi ro cao nên việc mỗi một Công ty Tài chính được thực hiện những hoạt động kinh doanh gì được kiểm soát rất chặt chẽ và phụ thuộc vào cấp phép của Ngân hàng Nhà nước. Nói cách khác, Công ty Tài chính sau khi đã thành lập chỉ được thực hiện những hoạt động kinh doanh có trong giấy phép thành lập và hoạt động do Ngân hàng Nhà nước cấp. Ví dụ: Điều 5 Nghị định 39/2014/NĐ-CP quy định: ” Điều kiện chung để công ty tài chính thực hiện hoạt động ngân hàng quy định tại khoản 1 Điều 108 Luật Các tổ chức tín dụng: 1. Hoạt động ngân hàng của công ty tài chính phải được ghi trong Giấy phép thành lập và hoạt động do Ngân hàng nhà nước cấp (Sau đây gọi tắt là Giấy phép). 2. Có đội ngũ cán bộ đủ trình độ, năng lực chuyên môn, cơ sở vật chất, công nghệ, phương tiện, thiết bị và các quy định nội bộ theo quy định của pháp luật để thực hiện hoạt động ngân hàng được ghi trong giấy phép. 3. Đối với các hoạt động ngân hàng có liên quan ếđ n hoạt động ngoại hối, công ty tài chính phải tuân thủ các quy định của pháp luật về quản lý ngoại hối. 4. Đáp ứng đầy đủ các điều kiện nghiệp vụ đối với hoạt động ngân hàng do Ngân hàng Nhà nước quy định.” [4,79] Các hoạt động ngân hàng cơ bản của Công ty tài chính phải căn cứ vào giấy phép hoạt động cụ thể do Ngân hàng Nhà nước cấp cho mỗi Công ty Tài chính. Tùy vào từng thời kỳ cụ thể, phụ thuộc vào định hướng quản lý thị trường tài chính và kinh tế vĩ mô, Ngân hàng Nhà nước cấp phép theo các tiêu 12
16. chí khác nhau. Có thể cấp phép theo tiêu chí: hoạt động trên thị trường tài chính trong nước và quốc tế, hoặc chỉ phân biệt về các nghiệp vụ Tuy nhiên tựu chung lại có thể có một hoặc một số hoạt động sau: - Nhận tiền gửi của tổ chức; - Phát hành chứng chỉ tiền gửi, kỳ phiếu, tín phiếu, trái phiếu để huy động vốn của tổ chức; - Vay vốn của tổ chức tín dụng, tổ chức tài chính trong nước và nước ngoài theo quy định của pháp luật; vay Ngân hàng Nhà nước dưới hình thức tái cấp vốn theo quy định của Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam; - Cho vay, bao gồm cả cho vay trả góp, cho vay tiêu dùng; -Bảo lãnh ngân hàng; - Chiết khấu, tái chiếu khấu công cụ chuyển nhượng, các giấy tờ có giá khác - Phát hành thẻ tín dụng, bao thanh toán, cho thuê tài chính và các hình thức cấp tín dụng khác sau khi được Ngân hàng Nhà nước chấp thuận. 1.1.2 Phân loại Công ty tài chính Công ty Tài chính là cấu thành tạo nên hệ thống các tổ chức tín dụng tại Việt Nam. Công ty Tài chính là một loại hình trung gian tài chính. Cùng với các loại hình trung gian tài chính khác tạo ra hành lang điều chuyển vốn giữa những người có nhu cầu điều chuyển vốn sang những người có nhu cầu sử dụng vốn. Giống như ngân hàng thương mại, nguồn vốn chủ yếu của Công ty Tài chính đến từ hoạt động huy động vốn “nhàn rỗi” từ các tổ chức, cá nhân trong xã hội để cấp tín dụng. Quá trình tập hợp vốn và điều chuyển vốn là một bước quan trọng tạo nên “dòng chảy” tiền tệ trong nền kinh tế. Nguồn vốn của Công ty Tài chính từ hoạt động huy động tiền gửi có kỳ hạn hoặc phát hành chứng khoán nợ hay vay của các ngân hàng thương mại. Nguồn vốn này được dùng để cho vay sản xuất tiêu dùng, thực hiện nghiệp vụ phục vụ riêng 13
17. hay thuê mua. Bản thân Công ty Tài chính là một trung gian đầu tư, vì thế một trong những nội dung quan trọng của chúng hướng tới là tham gia các hoạt động đầu tư để thu lãi. Căn cứ vào các tiêu chí phân loại khác nhau, có nhiều cách để phân loại Công ty Tài chính. Nếu căn cứ vào mục tiêu hoạt động kinh doanh, Công ty Tài chính (ở góc độ kinh tế) có thể được phân loại thành ba loại hình chủ yếu: - Các Công ty Tài chính tiêu dùng: cung ứng phần lớn vốn cho các cá nhân, gia đình phục vụ mục đích mua sắm tiêu dùng. Hầu hết các khoản vay được trả góp theo kỳ. Thông thường, các khoản vay này thường có giá trị nhỏ, lãi suất cao hơn lãi suất cho vay thị trường. - Các Công ty Tài chính bán hàng: Cung cấp tín dụng gián tiếp cho người tiêu dùng để mua sắm các loại hàng này do Công ty mẹ sản xuất hay một nhà sản xuất nào đó bán ra. Các Công ty này mua lại khoản nợ của người mua hàng, từ người bán hàng và thư nợ từ người mua hàng. Mô hình Công ty Tài chính dạng này đã phổ biến ở các nước phát triển từ rất lâu nhưng gần đây mới phát triển nở rộ ở Việt Nam, thường thấy xuất hiện tại các cửa hàng, siêu thị nội thất, đồ điện tử (điện thoại, máy tính, điều hòa nhiệt độ ) - Công ty Tài chính- thương mại: Loại hình này mua những khoản tiền phải thu hoặc chiết khấu các khoản phải thu của doanh nghiệp. Các khoản phải thu này là vốn lưu động phí dịch vụ chưa thu tiền. Ngoài các cách này, Công ty Tài chính còn cung cấp các dịch vụ tài chính khác như: Tư vấn tài chính, thu xếp vốn, quản lý ủy thác & cho vay lại, cho thuê tài chính, tín dụng Theo pháp luật Việt Nam hiện quy định các loại hình Công ty Tài chính thành 02 loại cơ bản là Công ty Tài chính Tổng hợp và Công ty Tài chính chuyên ngành, cụ thể như sau: - Công ty Tài chính tổng hợp: là công ty tài chính được thực hiện các hoạt động quy định tại Luật các tổ chức tín dụng và Nghị định hướng dẫn thi hành. 14
18. - Công ty tài chính chuyên ngành gồm: Công ty Tài chính bao thanh toán, Công ty Tài chính tín dụng tiêu dùng, Công ty cho thuê tài chính; Trongó đ : + Công ty tài chính tiêu dùng là công ty tài chính chuyên ngành hoạt động trong lĩnh vực tín dụng tiêu dùng. + Công ty cho thuê tài chính là công ty tài chính chuyên ngành hoạt động chính là cho thuê tài chính +Công ty tài chính bao thanh toán là công ty tài chính chuyên ngành, hoạt động chính trong lĩnh vực bao thanh toán 1.1.3. Công ty Tài chính ở một số quốc gia trên thế giới Có thể nói sự ra đời của các trung gian tài chính, trong đó có Công ty Tài chính là một tất yếu khách quan của nền kinh tế thị trường, nó tồn tại và hoạt động tuân theo các quy luật của nền kinh tế với chức năng luân chuyển và điều tiết vốn từ nơi thừa đến nơi thiếu. Trên thế giới, ở các nước tư bản, các Công ty Tài chính xuất hiện rất sớm và phát triển với tốc độ nhanh chóng. Cùng với sự ra đời này, pháp luật các nước đều có những quy định pháp lý làm nền tảng cho các Công ty Tài chính tồn tại và hoạt động. Ở Thụy Điển, các Công ty Tài chính được thành lập từ giữa năm 1960 phát triển mạnh vào những năm 1970 và hiện nay Công ty Tài chính là một trong những nhân tố quan trọng thực hiện chính sách tín dụng của Nhà nước. Ngay từ khi nền kinh tế đòi hỏi sự ra đời của các Công ty Tài chính các nhà lập pháp Thụy Điển cũng đã có ngay các quy định pháp luật quy định chức năng hoạt động cũng như phạm vi hoạt động của nó. Ở Nhật Bản, các Công ty Tài chính được hình thành từ giữa những năm 1950 nhằm hỗ trợ vốn cho các cơ sở kinh doanh nhỏ và đáp ứng nhu cầu vốn phục vụ cho lợi ích tiêu dùng của người dân Nhật Bản. Cho tới nay đã có hàng loạt các Công ty Tài chính ra đời, nhiều công ty đã nổi lên và chiếm các vị trí quan trọng trong hệ thống các tổ chức tài chính Nhật Bản, chi phối hoạt 15
19. động của nhiều lĩnh vực kinh tế, không những trong phạm vi đất nước Nhật Bản mà còn vươn ra thế giới với tư cách là những tập đoàn tài chính khổng lồ. Cùng với sự phát triển của Công ty Tài chính thì sự điều chỉnh của pháp luật đối với công ty tài chính ngày càng hoàn thiện hơn. Ở Hoa Kỳ tồn tại 3 dạng Công ty Tài chính được phân theo các hoạt động chức năng của chúng,bao gồm: - Công ty Tài chính bán hàng thực hiện các món cho vay cho những ng- ười tiêu dùng để mua những hàng hoá từ một nhà bán lẻ hoặc từ một nhà sản xuất riêng. - Công ty Tài chính người tiêu dùng thực hiện các món cho vay để người tiêu dùng mua sắm các hàng hóa tiêu dùng như nhà cửa, xe cộ và để giúp thanh toàn các khoản nợ nhỏ. Các Công ty Tài chính này có thể là các công ty riêng biệt hoặc thuộc sở hữu của ngân hàng. Nói chung người tiêu dùng thường vay tại Công ty Tài chính này với mức lãi suất cao khi họ không thể có được khoản tín dụng từ các nguồn khác. - Công ty Tài chính kinh doanh cấp các khoản tín dụng đặc biệt cho các doanh nghiệp bằng cách mua lại những khoản tiền mà doanh nghiệp sẽ thu (các khoản nợ) có triết khấu. Việc cấp tín dụng này được gọi là bao thanh toán. Bên cạnh 3 loại hình Công ty Tài chính này còn có các Công ty Tài chính thuộc sở hữu ngân hàng. Loại hình này ra đời sau nhưng có ảnh hưởng lớn đến toàn bộ nền tài chính Mỹ. Ở Việt Nam, so với hệ thống Ngân hàng thì Công ty Tài chính là một hình thức trung gian tài chính khá mới mẻ. Sự ra đời hệ thống ngân hàng tại Việt Nam được đánh dấu bằng sắc lệnh số 15/SL ngày 06/5/1951 do Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ký. Kể từ khi thành lập, trải qua nhiều giai đoạn phát triển, tới nay hệ thống Ngân hàng đã được phân chia thành Ngân hàng Nhà nước với chức năng quản lý điều tiết nền kinh tế tiền tệ và các Ngân hàng chuyên doanh khác.Trong khi đó, Công ty Tài chính chỉ mới được chính 16