Luận văn Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành y tế

Nội dung text: Luận văn Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành y tế

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN HỒNG HẠNH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ THI ĐUA, KHEN THƯỞNG TRONG NGÀNH Y TẾ Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 60.38.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS.NGUYỄN MINH ĐOAN HÀ NỘI, 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu ghi trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Trần Hồng Hạnh
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ THI ĐUA, KHEN THƯỞNG 6 1.1. Thi đua, khen thưởng và sự cần thiết phải quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng 6 1.2. Khái niệm, chủ thể, nội dung quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng và thi đua, khen thưởng trong ngành y tế 13 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng 34 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CÔNG TÁC THI ĐUA, KHEN THƯỞNG CỦA NGÀNH Y TẾ 38 2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế 38 2.2. Thực trạng hoạt động xây dựng, chi tiết hóa và hoàn thiện các chính sách, các văn bản quy phạm pháp luật về thi đua, khen thưởng liên quan đến ngành Y tế 43 2.3. Thực trạng tổ chức thực hiện quản lý nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế trên thực tế 51 2.4. Thực trạng hoạt động thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm trong quản lý nhà nước của ngành Y tế về thi đua, khen thưởng 63 Chương 3: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ THI ĐUA, KHEN THƯỞNG TRONG NGÀNH Y TẾ 66 3.1. Quan điểm và giải pháp chung tăng cường quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế 66 3.2. Giải pháp cụ thể tăng cường quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế 68 KẾT LUẬN 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO 81 PHỤ LỤC 87
4. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BCH TW Ban Chấp hành Trung ương BCT Bộ Chính trị BYT Bộ Y tế CP Chính phủ CT Chỉ thị KL Kết luận NĐ Nghị định NXB Nhà xuất bản QH Quốc hội TT Thông tư TTg Thủ tướng TW Trung ương XHCN Xã hội chủ nghĩa
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thi đua, khen thưởng là một phạm trù đồng nhất, là hai mặt của một vấn đề. Vì vậy công tác khen thưởng là một nội dung không thể thiếu được của công tác thi đua, nó đã tác động, thúc đẩy phong trào thi đua yêu nước phát triển đạt tới những đỉnh cao qua các thời kỳ cách mạng Việt Nam, góp phần giành thắng lợi trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Qua các phong trào thi đua đã xuất hiện bao tấm gương tập thể, cá nhân anh hùng, dũng sĩ, chiến sĩ thi đua trong hai cuộc kháng chiến và bao tấm gương điển hình, tiên tiến “Người tốt, việc tốt” Có thể nói, các phong trào thi đua yêu nước là mảnh đất màu mỡ để gieo trồng nên những điển hình tiên tiến trong lao động sản xuất và mọi mặt công tác. Trong giai đoạn hiện nay thi đua, khen thưởng vẫn giữ vị trí, vai trò quan trọng trong đời sống xã hội. Thi đua, khen thưởng là sự thúc đẩy, động viên, biểu dương, ghi nhận công lao, thành tích của tập thể, cá nhân có thành tích tốt cần được nhân rộng. Trong công cuộc đổi mới đất nước, khen thưởng còn góp phần quan trọng trong việc xây dựng cuộc sống mới, nền văn hoá mới, con người mới hoàn chỉnh và toàn diện hơn, thực sự làm cho mặt thiện trong mỗi con người ngày càng sinh sôi nảy nở như hoa mùa xuân và mặt ác ngày càng bị đẩy lùi. Hiện nay, công tác thi đua, khen thưởng đã được các ngành, các cấp quan tâm hơn và luôn gắn với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị. Công tác thi đua, khen thưởng thực sự đã trở thành động lực quan trọng trong việc thúc đẩy mọi người, mọi thành phần trong xã hội thi đua lao động sản xuất, học tập, sáng tạo, sẵn sàng chiến đấu Lãnh đạo các ngành các cấp đều đã coi công tác thi đua, khen thưởng là một trong những biện pháp quản lý, điều hành ngành mình, cấp mình có hiệu quả, thực sự có tác dụng động viên đội 1
6. ngũ cán bộ, viên chức, lao động hoàn thành những nhiệm vụ được giao. Và nhờ có sự động viên, khen thưởng kịp thời nên ngày càng xuất hiện nhiều đơn vị, tập thể sản xuất kinh doanh đạt hiệu quả cao, các hộ gia đình nông dân sản xuất, kinh doanh giỏi trên khắp các vùng miền của Tổ quốc. Đặc biệt đối với ngành Y tế, với sứ mệnh cao quý là chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân, vấn đề thi đua, khen thưởng phải luôn được quan tâm sâu sắc, bởi người thầy thuốc khi thực hiện sức mệnh “lương y” của mình luôn ý thức được trách nhiệm to lớn mà họ đang gánh trên vai. Việc khen thưởng động viên đúng lúc sẽ góp phần động viên khích lệ đội ngũ cán bộ nhân viên y tế, giúp cho họ có thêm mục tiêu, động lực để hoàn thành tốt hơn nữa sứ mệnh của mình. Do đó đòi hỏi công tác quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế cũng phải đặc biệt được quan tâm. Với tầm quan trọng và ý nghĩa to lớn của thi đua, khen thưởng trong mọi mặt hoạt động nói chung, trong hoạt động của ngành Y tế nói riêng, tôi lựa chọn đề tài luận văn “Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành y tế” với mong muốn đi sâu nghiên cứu thực trạng quản lý nhà nước về vấn đề này của ngành Y tế, đề xuất những giải pháp thiết thực giúp công tác thi đua, khen thưởng trong ngành trở về với đúng vai trò, ý nghĩa của nó. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Về thi đua, khen thưởng trong thời gian qua đã có nhiều đề tài, luận văn nghiên cứu, đặc biệt trong các ngành và lĩnh vực cụ thể. Một trong số đó là”Nâng cao chất lượng công tác thi đua, khen thưởng ở đơn vị cơ sở trong quân đội hiện nay” (Bộ Quốc phòng – năm 2008); Đề tài “Đổi mới công tác thi đua, khen thưởng góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ của ngành Thanh tra trong tình hình mới” (Chủ nhiệm đề tài Nguyễn Thanh Bình – Trưởng phòng Thi đua-Khen thưởng, Thanh tra Chính phủ); Luận án tiến sĩ: Pháp luật về thi đua, khen thưởng ở Việt Nam hiện nay (Tác giả Phùng Ngọc Tấn – 2
7. Học viện Khoa học Xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, năm 2016); Luận văn thạc sĩ: Hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật đối với công tác thi đua, khen thưởng ở Việt Nam hiện nay” (Tác giả Nguyễn Hữu Đoạt – Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, năm 2007); “Đổi mới quản lý nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng ở địa phương” (tác giả Dương Thị Thanh - Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, năm 2008); “Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, công chức ngành Thi đua – Khen thưởng trong giai đoạn hiện nay” (Tác giả Trần Thị Bạch Đằng - Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, năm 2010); “Quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với công tác thi đua, khen thưởng ở nước ta hiện nay” (Tác giả Phùng Ngọc Tấn – Học viện Khoa học Xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, năm 2012); “Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam” (Tác giả Nguyễn Văn Yên – Học viện Khoa học Xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, năm 2015); “Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong các trường đại học trên địa bàn thành phố Hà Nội” (Tác giả Dương Thị Tuyết Dung – Học viện Khoa học Xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, năm 2015); Nhìn chung các đề tài, luận án, luận văn nói trên đã nêu ra được tương đối đầy đủ các vấn đề về lý luận, đồng thời đề xuất được một số giải pháp có ý nghĩa nhất định về thực tiễn. Song, việc đi sâu nghiên cứu quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế hiện chưa được đề cập một cách đầy đủ. Do đó, trong khuôn khổ luận văn này, tác giả mong muốn nghiên cứu, tìm hiểu toàn diện những quy định về quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế, tạo ra những cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng của ngành hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 1.1. Mục đích nghiên cứu 3
8. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế, bao gồm hệ thống y tế từ trung ương đến cơ sở, các đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ Y tế; Khảo sát vấn đề quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng nhằm đề xuất một số giải pháp giúp đổi mới và nâng cao công tác quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế. 1.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu làm rõ một số vấn đề lý luận về thi đua, khen thưởng và quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng. - Phân tích tình hình công tác thi đua, khen thưởng và thực trạng công tác thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế. - Những giải pháp giúp đổi mới công tác quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu hoạt động quản lý nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng ngành Y tế trong 5 năm trở lại đây. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở các phương pháp nghiên cứu khoa học, luận văn sử dụng cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam để làm rõ lý luận về quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng. Đồng thời, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể như: thống kê, tổng hợp, phân tích và tổng kết kinh nghiệm. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn Kết quả nghiên cứu và kiến nghị của luận văn có ý nghĩa đối với việc hoàn thiện pháp luật, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế. 4
9. Kết quả nghiên cứu của luận văn còn góp phần cung cấp những căn cứ, cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng của Bộ Y tế và giúp cho việc tăng cường hiệu quả của thực hiện công tác thi đua, khen thưởng tại các đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ Y tế. 7. Cơ cấu của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục, nội dung chính của Luận văn gồm 03 chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận và pháp lý quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng. Chương 2. Thực trạng quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế. Chương 3. Quan điểm, giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong ngành Y tế giai đoạn hiện nay. 5
10. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ THI ĐUA, KHEN THƯỞNG 1.1. Thi đua, khen thưởng và sự cần thiết phải quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng 1.1.1. Khái niệm, vai trò, tác dụng của thi đua, khen thưởng 1.1.1.1. Khái niệm thi đua và vai trò, tác dụng của thi đua Nghiên cứu về những vấn đề lý luận, có ý kiến cho rằng thi đua chính là cạnh tranh, có ý kiến lại khẳng định thi đua không hoàn toàn là cạnh tranh. Cạnh tranh bao hàm cả ý nghĩa tích cực và tiêu cực, trong đó thi đua chính là kết quả tích cực phát sinh trong quá trình lao động sản xuất của loài người. Khi nghiên cứu về thi đua, C.Mác cho rằng mặc dù gây nhiều hậu quả tiêu cực, song cạnh tranh là một động lực phát triển trong chế độ tư bản chủ nghĩa. Bởi “đối với lao động, cạnh tranh có ý nghĩa trọng yếu như phân công vậy Nó cần thiết cho việc thiết lập sự bình đẳng”. Đồng quan điểm với C.Mác, Ph. Ăng-ghen chỉ rõ gốc rễ của cạnh tranh là chế độ tư hữu, điều đó cũng có nghĩa là trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, hãy còn thành phần kinh tế tư bản chủ nghĩa, thì cạnh tranh vẫn tồn tại cùng với sự xuất hiện thi đua. Cạnh tranh có nhiều tiêu cực, nhưng cũng không thể thủ tiêu cạnh tranh bằng mệnh lệnh. Trong khi cạnh tranh còn tồn tại, cần phải xây dựng chế độ mới với động lực thúc đẩy mới - đó là thi đua. Trong chế độ xã hội chủ nghĩa, thi đua tất yếu ra đời, dần dần thay thế cạnh tranh. C.Mác đánh giá cao vai trò của sự hiệp tác trong lao động, bởi nó tạo ra sức mạnh tập thể lớn hơn sức mạnh của từng lao động cá nhân cộng lại. Thi đua được nảy nở trong quá trình hợp tác lao động, trong hoạt động chung và có kế hoạch của nền sản xuất hiện đại. Sự tiếp xúc xã hội đã tạo ra thi đua 6
11. và làm tăng năng suất lao động của người công nhân. Những quan điểm cơ bản của C.Mác, Ph. Ăng-ghen về cạnh tranh và thi đua đã đặt nền tảng tư tưởng về tổ chức thi đua trong xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và trong chế độ xã hội chủ nghĩa tương lai. Có thể nói, C.Mác là người đầu tiên nghiên cứu một cách khoa học về bản chất và nội dung của thi đua. Trên cơ sở những quan điểm nền tảng của C.Mác và Ph.Ăng ghen về thi đua, Lê nin đã nghiên cứu và đưa ra những quan điểm, tư tưởng cơ bản về thi đua xã hội chủ nghĩa, đó là phong trào tự nguyện, góp sức giải quyết khó khăn, xây dựng xã hội mới của quần chúng lao động được giải phóng khỏi ách áp bức bóc lột. Lê nin đã chỉ ra rằng thi đua có tính tự phát trong quá trình hiệp tác lao động có “sự tiếp xúc xã hội” của con người sẽ thay đổi về chất trong chế độ xã hội chủ nghĩa. Thi đua và cạnh tranh là động lực phát triển kinh tế, song, thi đua hơn hẳn cạnh tranh ở tính nhân đạo vì sự phát triển toàn diện của xã hội và con người. Vận dụng sáng tạo những quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lê nin, chủ tịch Hồ Chí Minh đã nâng quan niệm về thi đua lên tầm tư tưởng, đường lối chính trị và phương pháp cách mạng. Người coi tổ chức thi đua yêu nước là cách tốt nhất để khơi dậy lòng yêu nước tiềm tàng trong mỗi người dân Việt Nam, biến nó thành sức mạnh, thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội cũng như trong bảo vệ Tổ quốc. Thi đua là cùng nhau đem hết tài năng, sức lực nhằm thúc đẩy lẫn nhau, đạt thành tích tốt nhất trong chiến đấu, sản xuất, công tác, học tập. Công việc hàng ngày chính là nền tảng của thi đua, thi đua cũng là một cách yêu nước thiết thực và tích cực. Do đó, thi đua chính là một hiện tượng khách quan, là quy luật phát triển tất yếu trong quá trình hợp tác lao động của con người. Và ở đâu có sự hợp tác lao động thì ở đó nảy sinh thi đua. 7
12. Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa Việt Nam thi đua bao giờ cũng gắn với yêu nước. Bởi thi đua là phong trào của tập thể những người lao động là công nhân, nông dân và trí thức. Họ thi đua lao động sản xuất và tuân theo nguyên tắc là đoàn kết, hợp tác cùng phát triển, phổ biến sáng kiến, kinh nghiệm; Người tiền tiến thân ái giúp đỡ người chậm tiến để đạt tới sự tiến bộ chung. Hoàn toàn không giống với bí mật thương nghiệp trong cạnh tranh. Thi đua xã hội chủ nghĩa chẳng những nhằm mục tiêu kinh tế mà còn nhằm xây dựng con người mới, rèn luyện nhân cách cao đẹp cho người lao động. Thi đua là hoạt động có tổ chức với sự tham gia tự nguyện của cá nhân, tập thể nhằm phấn đấu đạt được thành tích tốt nhất trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Theo chủ tịch Hồ Chí Minh: “Thi đua là một cách rất tốt, rất thiết thực để làm cho mọi người tiến bộ. Thi đua giúp cho đoàn kết chặt chẽ thêm và đoàn kết chặt chẽ để thi đua mãi”. Trong thời kỳ đổi mới và cơ chế thị trường hiện nay, tại khoản 1 điều 3 Luật Thi đua, khen thưởng 2003 quy định: “Thi đua là hoạt động có tổ chức với sự tham gia tự nguyện của các cá nhân, tập thể nhằm phấn đấu đạt được thành tích tốt nhất trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. 1.1.1.2. Khái niệm, vai trò và tác dụng của khen thưởng Trong lịch sử, khen thưởng đã ra đời và tồn tại khá lâu gắn liền với việc thưởng phạt của nhà nước. Thời phong kiến việc khen thưởng được đề cập rất đa dạng. Có nhiều hình thức khen thưởng được triều đình phong kiến áp dụng như: “Khen thưởng người có công trong chiến trận; Khen thưởng người có công trong việc đi sứ; Khen thưởng người phò tá có công lao tài đức; Khen thưởng người tiến cử, người hiền tài; Khen thưởng người có lời tâu đúng; Khen thưởng người cấp dưới giữ đúng phép công, không vị nể người quyền quý cấp trên; Khen thưởng người có công làm thủy lợi; Khen thưởng người có tài văn chương; Khen thưởng người cao tuổi ” 33, tr.461. Khen thưởng 8
13. trong thời kỳ phong kiến được các nhà nước áp dụng ghi nhận công trạng của những cá nhân có đóng góp cho triều đình, cho đất nước. Do đó, việc khen thưởng các công trạng chính là đề cao tinh thần yêu nước sâu sắc của dân tộc ta. Khen thưởng thời phong kiến còn được coi như thước đo sự phát triển của nhà nước. Theo Nguyễn Trãi: “Một Nhà nước mà thưởng phạt nghiêm minh, kịp thời là nhà nước vững mạnh. Nhà nước nào phạt nhiều hơn thưởng là nhà nước đang suy tàn. Nhà nước nào thưởng nhiều hơn phạt là nhà nước phồn vinh” [33, tr.131]. Đến thời kỳ đất nước giành được độc lập xây dựng chính quyền, ngày 26/1/1946, với tư cách là Chủ tịch Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã công bố một Quốc lệnh quy định 10 điểm thưởng và 10 điểm phạt để cho “quân dân biết rõ những tội nên tránh, những việc nên làm”. Điều này chứng tỏ Bác hết sức quan tâm đến khen thưởng và trên hết Bác đã nhận định được tầm quan trọng của khen thưởng trong công cuộc dựng nước và giữ nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh còn ban hành chỉ thị “Có công thì thưởng, có lỗi thì phạt, khen thưởng phải có tác dụng giáo dục, động viên, nêu gương ” [46, tr.381], do đó khen thưởng còn là một chính sách của nhà nước để ghi công, tôn vinh các cá nhân, tập thể có thành tích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Theo đó, khen là sự nhận xét đánh giá tốt về một con người nào đó; tổ chức nào đó, về cái gì, việc gì đó với ý nghĩa tích cực, hài lòng. Còn thưởng là tặng cho bằng hiện vật hoặc tiền Khen thưởng là hình thức ghi nhận công lao, thành tích của Nhà nước bằng quyết định của cơ quan có thẩm quyền do luật định. Như vậy, khen thưởng là một vấn đề thuộc phạm trù khoa học xã hội. Khen thưởng và trừng phạt được hình thành phát sinh và tồn tại trong quá trình phát triển của con người là vấn đề thuộc tâm lý xã hội, sinh hoạt tinh 9
14. thần của con người, do đó khen thưởng phải thể hiện quan điểm quần chúng, phải có trách nhiệm cao trong quá trình phát hiện xét khen thưởng. Khen thưởng tồn tại cùng với sự tồn tại của Nhà nước. Còn Nhà nước là còn khen thưởng, nó vừa có ý nghĩa động viên về tinh thần và khích lệ bằng vật chất. Giai đoạn hiện nay, khen thưởng còn nguyên ý nghĩa và giá trị của nó, đó là một trong những công cụ quản lý của nhà nước. Nhà nước muốn thực hiện công tác quản lý trong bất kỳ một lĩnh vực nào không thể thiếu khen thưởng. Khen thưởng chính là hiện thực hóa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước, thực hiện nhiệm vụ chính trị của địa phương, cơ quan, đơn vị; là biện pháp cơ bản để đánh giá kết quả công việc, đánh giá thành tích. Có thể hiểu khen thưởng là quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đánh giá thành tích xuất sắc trong công việc của cá nhân, tổ chức dưới hình thức nhất định (tinh thần, vật chất ) phù hợp các yêu cầu của một bối cảnh, giai đoạn lịch sử cụ thể. Theo khoản 2 điều 3 Luật Thi đua, khen thưởng năm 2003 quy định: “Khen thưởng là việc nghi nhận, biểu dương, tôn vinh công trạng và khuyến khích bằng lợi ích vật chất đối với cá nhân, tập thể có thành tích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. 1.1.1.3. Mối quan hệ giữa thi đua và khen thưởng Thi đua và khen thưởng là hai hoạt động có quan hệ khăng khít và tác động qua lại với nhau, có thi đua sẽ có khen thưởng và ngược lại khen thưởng sẽ khuyến khích được phong trào thi đua phát triển. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh thi đua phải gắn với khen thưởng một cách đích đáng; Khen thưởng phải có tác dụng động viên, giáo dục nêu gương; Bác khái quát bản chất của mối quan hệ giữa thi đua và khen thưởng là: “Thi đua là gieo trồng, Khen thưởng là thu hoạch” [37, tr.264]. Theo Bác, thi đua là hành động tự 10
15. nguyện, tự giác, là cả quá trình phấn đấu, học tập và lao động, cống hiến công sức của mình cho công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Khen thưởng là lúc chúng ta gặt hái được những thành quả mà cả quá trình nỗ lực phấn đấu mới có được; khen thưởng là chức năng của tổ chức quản lý nhằm ghi nhận, biểu dương, khuyến khích, tôn vinh công lao đối với những tập thể và cá nhân về những thành tích đã đạt được. Thi đua là cơ sở của việc khen thưởng. Thi đua tốt thì có nhiều thành tích để khen thưởng. Bình bầu thi đua đúng, công khai, chặt chẽ giúp cho việc khen thưởng được chính xác. Bình bầu thi đua rộng, nể nang thì dẫn đến việc khen thưởng tràn lan, khen không đúng sẽ phản tác dụng. Muốn làm tốt công tác khen thưởng thì phải lãnh đạo tốt phong trào thi đua, khen thưởng phải phản ánh đúng phong trào thi đua. Nơi nào có phong trào thi đua mạnh mẽ, đều khắp thì khen thưởng nhiều và khen cao. Nếu thi đua là cở sở để khen thưởng thì khen thưởng được xem là đòn bẩy để khuyến khích các phong trào thi đua phát triển. Tuy nhiên không nên hiểu rằng thi đua chỉ vì mục đích khen thưởng, nếu thi đua chỉ vì khen thưởng thì mục đích của thi đua sẽ bị hạn chế, mà cần hiểu rằng khen thưởng chỉ là sự khuyến khích, động viên tinh thần đối với những thành tích của cá nhân, tập thể qua quá trình phấn đấu lao động và sáng tạo. Đó là sự công bằng của tổ chức trong việc quản lý con người, đối với những cá nhân có nhiều đóng góp cho xã hội. Trong quan điểm về thi đua, khen thưởng Bác đã chỉ rõ "thi đua và khen thưởng là công tác động viên chính trị, giáo dục tư tưởng, xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa, đều là động lực phát triển xã hội theo hướng tốt đẹp hơn". Đồng thời, muốn thi đua và khen thưởng trở thành động lực tích cực trong quá trình phát triển thì thi đua phải có sự lãnh đạo đúng. Thi đua mà 11
16. không có sự lãnh đạo, tổ chức thì thường nảy sinh chia rẽ, ganh tỵ, ghét bỏ nhau, có thể làm những người tham gia thi đua nản lòng. Tránh hiện tượng các cá nhân, tập thể tham gia thi đua mà chia rẽ, chỉ biết đến lợi ích của cá nhân mình mà không quan tâm đến lợi ích của người khác, lợi ích của tập thể. Tránh tư tưởng anh hùng cá nhân, vì thành tích cá nhân. Như vậy, thi đua và khen thưởng là hai hoạt động có quan hệ song hành nhưng không độc lập, hoạt động này bổ trợ cho hoạt động kia. Thi đua và khen thưởng có quan hệ chặt chẽ, tác động biện chứng lẫn nhau. Nếu thi đua là nguyên nhân, thì khen thưởng chính là kết quả. Thi đua, khen thưởng được coi là động lực để nâng cao hiệu quả chất lượng trên mọi lĩnh vực chính trị - kinh tế - văn hóa và xã hội. Có thể khẳng định rằng, trong giai đoạn hiện nay, thi đua là một biện pháp hữu hiệu xây dựng con người mới và khen thưởng là biện pháp quản lý Nhà nước, quản lý con người. 1.1.2. Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng Trên thực tế thi đua, khen thưởng xuất hiện ở tất cả mọi ngành, mọi lĩnh vực trong xã hội. Do đó, việc quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng là cần thiết. Bởi: - Thi đua, khen thưởng là một lĩnh vực hoạt động rộng lớn thu hút mọi tầng lớp nhân dân thông qua phong trào thi đua; Thi đua, khen thưởng có thể huy động nhiều tổ chức trong hệ thống chính trị tham gia các phong trào, qua đó phát huy được nội lực của mỗi cá nhân, mỗi tập thể, địa phương trong cả nước tạo nên động lực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. - Thi đua là hoạt động rộng khắp ở tất cả các lĩnh vực kinh tế, văn hoá, xã hội các ngành, các cấp, rất đa dạng, phong phú, đồng thời mục tiêu, hình thức, biện pháp thi đua thường xuyên cần thay đổi để phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội. 12
17. - Việc thi đua, khen thưởng muốn được ghi nhận, đánh giá khách quan, công bằng, kịp thời và phản ánh một cách thực chất, hiệu quả thì cần có sự quản lý thống nhất của nhà nước. 1.2. Khái niệm, chủ thể, nội dung quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng và thi đua, khen thưởng trong ngành y tế 1.2.1. Khái niệm quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng Quản lý: Là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm chỉ huy, điều hành, hướng dẫn các quá trình xã hội và hành vi của cá nhân hướng đến mục đích hoạt động chung và phù hợp với quy luật khách quan. Quản lý nhà nước: Là sự chỉ huy, điều hành xã hội của các cơ quan nhà nước (lập pháp, hành pháp và tư pháp) để thực thi quyền lực Nhà nước, thông qua các văn bản quy phạm pháp luật. Quản lý hành chính nhà nước: Là một hình thức hoạt động của nhà nước được thực hiện trước hết và chủ yếu bởi các cơ quan hành chính nhà nước, có nội dung là bảo đảm sự chấp hành luật, pháp lệnh và các nghị quyết của cơ quan quyền lực nhà nước, nhằm tổ chức và chỉ đạo thực hiện một cách trực tiếp và thường xuyên công cuộc xây dựng kinh tế, văn hoá, xã hội và hành chính - chính trị của nước ta. Hay nói một cách khác, quản lý hành chính nhà nước là hoạt động chấp hành, điều hành của nhà nước. Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng: Là một hình thức hoạt động của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, bảo đảm sự chấp hành các chính sách, quy định của pháp luật về thi đua, khen thưởng , nhằm tổ chức và chỉ đạo thực hiện một cách trực tiếp thường xuyên, nhằm đạt các mục tiêu trong công tác thi đua, khen thưởng. Thực tiễn đời sống vốn đa dạng, phong phú và đôi khi cũng khá phức tạp và cùng với quản lý nhà nước, quản lý hành chính nhà nước về thi đua, khen thưởng luôn là hoạt động đem lại sự bảo đảm không thể thiếu trong hoạt động 13
18. quản lý hành chính nhà nước. Bởi hiệu quả quản lý hành chính nhà nước là kết quả của sự tác động của các cơ quan hành chính nhà nước lên các lĩnh vực hoạt động của đời sống xã hội, nhằm đảo bảo sự phát triển kinh tế và các lĩnh vực khác theo sự định hướng của nhà nước. Mỗi một hoạt động đều tạo nên những tác dụng cụ thể và quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng cũng vậy. Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng bảo đảm sự chấp hành các chính sách, quy định của pháp luật về thi đua, khen thưởng. Trên thực tế thi đua, khen thưởng là một quan hệ xã hội đòi hỏi phải có sự quản lý nhà nước xuyên suốt mới phát huy hiệu quả, do đó nó tạo ra hệ thống các căn cứ pháp lý, những định hướng cụ thể cho mọi cá nhân, tập thể để phát huy nội lực thi đua để phát triển sản xuất. Và nếu không có sự điều tiết của nhà nước thì thi đua, khen thưởng thì chắc chắn mục tiêu của nó sẽ không đạt được, thi đua, khen thưởng sẽ tràn lan, không thể kiểm soát. Đồng thời, nếu công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thi đua, khen thưởng dù có hoàn chỉnh đến mấy nhưng không có cơ chế đảm bảo sự chấp hành các chính sách, quy định đó thì kết quả cuối cùng của quản lý nhà nước về nó cũng không có hiệu quả. Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng còn làm tăng cường mối quan hệ giữa các cá nhân, tạo ra sự thống nhất, đồng bộ trong phấn đấu vươn lên đạt mục tiêu chung, thúc đẩy kinh tế xã hội phát triển và tăng cường hội nhập quốc tế. Nhờ quản lý nhà nước, công tác thi đua, khen thưởng được ghi nhận khách quan, công bằng, kịp thời tạo cơ sở khuyến khích các cá nhân, tập thể tham gia vào các phong trào thi đua. Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng ngành y tế: Cùng với quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng, quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng ngành y tế chính là hình thức hoạt động Nhà nước được thực hiện trước hết và chủ yếu bởi Bộ Y tế, có nội dung bảo đảm sự chấp hành các chính sách, quy định của pháp luật về thi đua, khen thưởng Nhà nước nói 14
19. chung và của trong ngành y tế nói riêng, nhằm tổ chức và chỉ đạo thực hiện một cách trực tiếp thường xuyên, nhằm đạt các mục tiêu trong công tác thi đua, khen thưởng của ngành. 1.2.2. Chủ thể 1.2.2.1. Chủ thể của quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng Trên cơ sở các chỉ thị của Bộ chính trị, quy định của pháp luật, tổ chức thực hiện quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng ở Việt Nam gồm có: - Tổ chức làm công tác thi đua, khen thưởng ở Trung ương: Ban Thi đua, khen thưởng Trung ương; Tổ chức làm công tác thi đua, khen thưởng ở các bộ, ban, ngành, đoàn thể trung ương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty do Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập. - Tổ chức làm công tác thi đua, khen thưởng ở địa phương. * Hệ thống cơ quan làm công tác thi đua, khen thưởng ở Trung ương Sau Cách mạng tháng Tám giành chính quyền, nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ra đời, Đảng và Bác Hồ đã xác định để lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Pháp thành công phải huy động mọi tầng lớp quần chúng nhân dân thông qua thi đua yêu nước, biến thi đua yêu nước thành động lực cách mạng tạo nên sức mạnh tổng hợp giải phóng hoàn toàn đất nước. Do đó, việc xây dựng bộ máy tổ chức làm công tác thi đua, khen thưởng là cần thiết phải làm. Khởi đầu của tổ chức chuyên môn làm công tác thi đua, khen thưởng là Viện Huân chương, được thành lập ngày 17/9/1947 trực thuộc Phủ Chủ tịch theo sắc lệnh số 83/SL của Chủ tịch nước với nhiệm vụ: “Giúp Chủ tịch nước nghiên cứu ban hành các chế độ, thể lệ khen thưởng Huân chương, Huy chương, xét duyệt, đặt sản xuất và cấp phát các loại Huân chương, Huy chương”. Ngày 04/02/1964 thành lập Ban Thi đua Trung ương và Ban Thi đua tỉnh, thành phố. Tháng 12/1987, Hội đồng Bộ trưởng có Nghị định 15
20. 223/HĐBT giải thể Ban Thi đua Trung ương và Ban Thi đua các cấp, các ngành; đổi tên Viện Huân chương thành Viện Thi đua - Khen thưởng nhà nước. Ngày 03/6/1988, “Lập lại Hội đồng Thi đua-Khen thưởng Trung ương do Thủ tướng Chính phủ làm Chủ tịch Hội đồng”. Ngày 25/8/2004 thành lập Ban Thi đua-Khen thưởng Trung ương là cơ quan thuộc Chính phủ, giúp Chính phủ quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong phạm vi cả nước. Sau đó, năm 2008 thực hiện chủ trương Bộ đa ngành, đa lĩnh vực, Chính phủ chuyển Ban Thi đua-Khen thưởng Trung ương vào đầu mối Bộ Nội vụ, giúp Bộ trưởng Bộ Nội vụ quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng (cho đến nay). - Ban Thi đua, khen thưởng Trung ương được thành lập theo Nghị định định 158/2004/NĐ-CP ngày 25/8/2004 của Chính phủ về việc thành lập Ban Thi đua, khen thưởng Trung ương thuộc Chính phủ. Để giảm bớt cơ quan đầu mối, Chính phủ ban hành Nghị định số 08/2007/NĐ-CP ngày 08/8/2007 quy định: Ban Thi đua, khen thưởng Trung ương thuộc Bộ Nội vụ, giúp Chính phủ quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng trong phạm vi cả nước và tổ chức các hoạt động thi đua, khen thưởng theo qui định của pháp luật; quản lý nhà nước các dịch vụ công thuộc lĩnh vực, phạm vi quản lý của Ban theo quy định của pháp luật. Theo Nghị định định 158/2004/NĐ-CP Ban Thi đua, khen thưởng Trung ương có tư cách pháp nhân, có con dấu hình quốc huy, kinh phí hoạt động do ngân sách nhà nước cấp, có tài khoản riêng, trụ sở đặt tại Hà Nội. Ban Thi đua, khen thưởng Trung ương chịu trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ quyền hạn của cơ quan thuộc Chính phủ quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực chức năng nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức gồm: 1. Làm nhiệm vụ cơ quan thường trực của Hội đồng Thi đua, khen thưởng Trung ương; 16