Luận văn Quản lý nhà nước về nhân lực y tế từ thực tiễn Thành phố Hà Nội

Nội dung text: Luận văn Quản lý nhà nước về nhân lực y tế từ thực tiễn Thành phố Hà Nội

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐÀO THỊ THANH CHUNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NHÂN LỰC Y TẾ TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và luật Hành chính Mã số: 60 38 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS VŨ THƯ HÀ NỘI, 2017
2. LỜI CẢM ƠN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu ghi trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Đào Thị Thanh Chung
3. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT QLNN Quản lý nhà nước CNH Công nghiệp hóa HĐH Hiện đại hóa XHCN Xã hội chủ nghĩa NLYT Nhân lực y tế NVYT Nhân viên y tế UBND TP Ủy ban nhan dân thành phố UBND Ủy ban nhan dân TTYT Trung tâm y tế KCB Khám chữa bệnh CCVC Công chức, viên chức KT - XH Kinh tế- Xã hội CCHC Cải cách hành chính CSSK Chăm sóc sức khỏe YTDP Y tế dự phòng CSYT Cơ sở y tế PBGDPL Phổ biến giáo dục pháp luật
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC 6 VỀ NHÂN LỰC Y TẾ 6 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của quản lý nhà nước về nhân lực y tế 6 1.2. Nội dung quản lý nhà nước về nhân lực y tế 18 1.3. Các yếu tố tác động đến quản lý nhà nước về nhân lực y tế 23 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NHÂN LỰC Y TẾ TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 30 2.1. Các đặc điểm của QLNN về nhân lực y tế tại Hà Nội 30 2.2. Cơ sở pháp lý của QLNN về nhân lực y tế 34 2.3. Thực tiễn quản lý nhà nước về nhân lực y tế của thành phố Hà Nội 41 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NHÂN LỰC Y TẾ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 53 3.1. Nhu cầu tăng cường quản lý nhà nước về nhân lực y tế của thành phố Hà Nội hiện nay 53 3.2. Các quan điểm tăng cường quản lý nhà nước về nhân lực y tế 54 3.3. Các giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về nhân lực y tế 56 KẾT LUẬN 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 80
5. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 : Nhân lực ngành y tế thành phố Hà Nội năm 2014 47 Bảng 2.2 Số lượng nhân lực theo 4 chức danh chuyên môn năm 2014 47
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hơn 10 năm qua, kể từ khi Nghị quyết số 46/NQ- TW ngày 23 tháng 2 năm 2005 của Bộ Chính trị về công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong thời kỳ mới được đưa ra, công tác bảo vệ và chăm sóc sức khoẻ nhân dân ở nước ta đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Mạng lưới y tế, đặc biệt là y tế cơ sở ngày càng được củng cố và phát triển; nhiều dịch bệnh nguy hiểm được khống chế và đẩy lùi; các dịch vụ y tế ngày một đa dạng; nhiều công nghệ mới được nghiên cứu và ứng dụng; việc cung ứng thuốc và trang thiết bị y tế đã có nhiều cố gắng hơn trước Những thành tựu trên đạt được là nhờ có sự phấn đấu nỗ lực của đại đa số cán bộ, nhân viên y tế ngành y tế; sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, chính quyền; sự tham gia tích cực và có hiệu quả của các ban, ngành, Mặt trận tổ quốc, đoàn thể, tổ chức xã hội và đông đảo nhân dân. Tuy nhiên, trong thời gian vừa qua là quãng thời gian khó khăn với nhiều chuyện đáng tiếc xảy ra, điển hình như trẻ tử vong sau khi tiêm vắc xin, vụ phi tang xác bệnh nhân tại Thẩm mỹ viện Cát Tường, nhân bản kết quả xét nghiệm tại bệnh viện Hoài Đức, 3 trẻ tử vong sau khi tiêm vắc xin tại huyện Hướng Hóa (Quảng Trị) Đó là tình trạng một số cơ sở hoạt động “chui”, không có giấy phép hành nghề; một vài cá nhân đứng đầu các cơ sở y tế tư nhân đồng thời cũng là cán bộ tại các cơ sở y tế công lập chưa làm tròn trách nhiệm của mình khi tiến hành khám chữa bệnh tại phòng khám và nhà riêng trong giờ hành chính; còn tình trạng y bác sỹ tại các cơ sở y tế tư nhân hành nghề không đúng chuyên môn, không có giấy phép hành nghề, chưa đặt sức khỏe người bệnh lên hàng đầu, chạy theo lợi nhuận 1
7. Nguyên nhân chính của những sự việc trên là do quản lý nhà nước trong lĩnh vực y tế còn yếu kém, đặc biệt là công tác QLNN về nhân lực y tế. Là một cán bộ tổ chức trong ngành y tế, do nhận thức được tầm quan trọng và ý nghĩa sâu sắc của công tác quản lý nhà nước đối với nhân lực y tế nên tôi mạnh đạn chọn đề tài: “Quản lý nhà nước về nhân lực y tế từ thực tiễn thành phố Hà Nội”. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Vấn đề quản lý nhà nước về nhân lực y tế được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm qua các văn kiện Đại hội Đảng, các văn bản pháp luật của Nhà nước. Khi đề cập đến vấn đề nhân lực trong lĩnh vực y tế đã có một số nghiên cứu sau đây: Luận án " Nhân lực y tế vùng đồng bằng sông Hồng" của Tiến sĩ Lê Thúy Hường nghiên cứu phân tích, đánh giá thực trạng nhân lực y tế vùng đồng bằng sông Hồng, những kết quả đạt được; mặt hạn chế, yếu kém và nguyên nhân; từ đó đề xuất phương hướng giải pháp phát triển nhân lực y tế đáp ứng nhu cầu chăm sóc bảo vệ nâng cao sức khỏe nhân dân. Đề tài " Phát triển nhân lực ngành y tế Quảng Nam" của thạc sĩ Nguyễn Hoàng Thanh năm 2011 tại Đại học Đà Nẵng, đề tài đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận về phát triển nhân lực, phân tích đánh giá thực trạng phát triển nhân lực ngành y tế tỉnh Quảng Nam đến năm 2011, đề xuất một số giải pháp phát triển nhân lực ngành y tế trong thời gian tới. Đề tài: " Thực trạng nhân lực và công tác quản lý nhân lực y tế tại bệnh viện tuyến tỉnh của tỉnh Long An năm 2012", đề tài đã làm rõ tính chất đặc thù của nhân lực y tế, vai trò của nhân lực quản lý y tế và thực trạng đội ngũ này tại các bệnh viện của tỉnh Long An, sự thiếu về số lượng và yếu về chất lượng do nhân lực y tế được đưa từ người thực hiện chuyên môn lên làm công tác quản lý. Đề tài đã đưa ra một số bàn luận về thực trạng cơ cấu bệnh viện 2
8. cũng như hoạt động quản lý nhân lực y tế của Long An năm 2012, những thuận lợi, khó khăn cùng giải pháp cho vấn đề y tế của địa phương này. Đề tài: " Nghiên cứu quản lý nhân lực y tế trong thời kỳ công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước" của nhóm nghiên cứu Viện Chiến lược và chính sách y tế đã phân tích: Bản chất của lao động y tế, các khái niệm công cụ và cách tiếp cận nghiên cứu nhân lực và quản lý nhân lực, quan điểm phát triển y tế bền vững và vấn đề quản lý nhân lực y tế, đánh giá thực trạng đội ngũ cán bộ y tế về cơ cấu, trình độ, một số vấn đề về nhân lực bệnh viện, một số vấn đề về nhân lực y tế dự phòng, một số vấn đề về nhân lực ở các vùng có khó khăn, phân tích một số chính sách đối với cán bộ y tế, đặc biệt là cán bộ y tế vùng khó khăn và nêu lên những vấn đề cấp bách đặt ra cho quản lý nhân lực y tế từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng nhân lực y tế trong quá trình công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước. Những kết quả nghiên cứu trên đây về nhân lực y tế đã phân tích: bản chất của lao động y tế, các khái niệm công cụ và cách tiếp cận nghiên cứu nhân lực, quan điểm phát triển y tế bền vững, đánh giá thực trạng đội ngũ cán bộ y tế về cơ cấu, trình độ, một số vấn đề về nhân lực bệnh viện, một số vấn đề về nhân lực y tế ở các vùng khó khăn, phân tích một số chính sách đối với cán bộ y tế , đó là những nghiên cứu rất giá trị cần được kế thừa, tuy nhiên để nghiên cứu về quản lý nhân lực y tế nói chung và ngành y tế Hà Nội thì chưa có đề tài nào nghiên cứu cụ thể về vấn đề này. Có thể nói đây là đề tài mới có tính cần thiết, qua hệ thống và nghiên cứu về pháp luật cũng như thực trạng quản lý nhân lực y tế từ thực tiễn thành phố Hà Nội, đề tài đưa ra được các giải pháp, đề xuất có tính thực tiễn về quản lý nhân lực y tế thành phố Hà Nội. 3
9. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nhận thức đề tài được thực hiện nhằm nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý nhà nước và thực tiễn của quản lý nhà nước về nhân lực y tế của thành phố Hà Nội, luận văn đề xuất các giải pháp và góp phần đổi mới và nâng cao công tác quản lý nhà nước về nhân lực y tế. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Làm rõ những vấn đề lý luận về nhân lực y tế ở Việt Nam hiện nay; - Đánh giá thực trạng Quản lý nhà nước về nhân lực y tế ở thành phố Hà Nội trong thời gian vừa qua; - Xác định nhu cầu, quan điểm và đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường Quản lý nhà nước về nhân lực y tế . 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: - Luận văn nghiên cứu về quản lý nhà nước nhân lực y tế của thành phố Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Những nội dung về quản lý nhà nước đối với nhân lực y tế thành phố Hà Nội do Sở Y tế thành phố Hà Nội quản lý. Về thời gian: Nghiên cứu khảo sát được thực hiện từ 2011- 2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam và Nhà nước Việt Nam về nhà nước và pháp luật, về quản lý nhà nước nói chung, quản lý nhà nước trong lĩnh vực y tế nói riêng. 4
10. Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Phân tích và tổng hợp tài liệu, toán học thống kê, kết hợp nghiên cứu lý thuyết với thực tiễn công tác quản lý nhà nước về nhân lực y tế ở Hà Nội hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu và kiến nghị của luận văn có ý nghĩa đối với việc hoàn thiện pháp luật đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về nhân lực y tế nói chung, của thành phố Hà Nội nói riêng. Kết quả nghiên cứu của luận văn còn góp phần cung cấp những căn cứ, cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện công tác quản lý nhà nước đối với nhân lực y tế thành phố Hà Nội. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 03 chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận của quản lý nhà nước về nhân lực y tế Chương 2. Thực trạng quản lý nhà nước về nhân lực y tế ở thành phố Hà Nội hiện nay. Chương 3. Quan điểm và giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về nhân lực y tế ở Hà Nội hiện nay. 5
11. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NHÂN LỰC Y TẾ 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của quản lý nhà nước về nhân lực y tế 1.1.1. Khái niệm nhân lực y tế- đối tượng của quản lý nhà nước Con người, dân số thế giới hoặc nhân loại là tổng thể nhân lực của tất cả các quốc gia, là một bộ phận chủ yếu, to lớn nhất của tổng thể đó. Nhân lực của nước ta hiện nay có khoảng 76 triệu người trong tổng dân số 90,7 triệu dân cả nước. Đó là một bộ phận đông đảo, to lớn nhất tới tiến trình thực hiện mục tiêu dân giầu nước mạnh, đưa đất nước ta trở thành một nước phát triển trong tương lai. Trong các nguồn lực mà loài người hiện có và đang sử dụng như cơ sở vật chất, kỹ thuật, tài nguyên thiên nhiên thì nhân lực con người có vai trò quyết định đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, bởi vì “Con người là đối tượng trung tâm của sự phát triển”. Trong đó nhân lực có ý nghĩa quyết định tới mọi nguồn lực của sự phát triển. “Nguồn lực con người là nguồn lực của mọi nguồn lực”, là “Tài nguyên của mọi tài nguyên”, Duke - một tổ hợp công nghiệp của Mỹ cho rằng, bí quyết thành công của họ về sự phát triển bao gồm ba điều cốt yếu: “Trước hết là con người, kế đó là con người, sau hết cũng là con người”. Điều này có ý nghĩa rằng, con người vừa là mục đích, vừa là động lực của sự phát triển. Vấn đề nhân lực được đặc biệt quan tâm trên thế giới và ở từng quốc gia: Liên Hợp Quốc cho rằng, nhân lực bao gồm những kiến thức, kỹ năng và năng lực của con người có quan hệ đối với sự phát triển quốc gia. Quan niệm này đề cập đến chất lượng và hoạt động của nhân lực, không động chạm gì tới số lượng con người và độ tuổi của nhân lực. 6
12. Cũng như Liên hợp quốc, Ngân hàng thế giới đưa ra khái niệm nhân lực, chỉ đề cập tới chất lượng, không nêu số lượng và độ tuổi con người và thậm chí không đề cập tới vai trò của nhân lực. Ở nước ta, các khái niệm về nhân lực có tính cụ thể sát thực và đầy đủ hơn. Nhìn chung các khái niệm có sự tương đồng nhất định, song về nội hàm còn có những khía cạnh khác biệt. Chẳng hạn, Phạm Minh Hạc quan niệm về nhân lực bao hàm cả hai mặt số lượng và chất lượng con người. Ông cho rằng “Nhân lực là số lượng (số dân) và chất lượng con người bao gồm cả thể chất, tinh thần, sức khoẻ, năng lực và phẩm chất”. Trong đề tài khoa học, cấp Nhà nước "Con người Việt Nam – mục tiêu và động lực” của Phạm Minh Hạc, những nội hàm có phần phong phú hơn: “Nhân lực được hiểu là số dân và chất lượng con người bao hàm cả về thể chất và tinh thần, sức khoẻ và trí tuệ, năng lực và phẩm chất, thái độ và phong cách làm việc ”. Hai mặt đó không thể tách rời nhau, có sự ảnh hưởng qua lại với nhau, trong đó mặt chất lượng là yếu tố quyết định sức mạnh của nhân lực. Tuy vậy, hai khái niệm ấy vẫn chưa nói rõ lên được những yếu tố hoạt động và độ tuổi của nhân lực. Khái niệm nhân lực sau đây trong giáo trình kinh tế phát triển của Trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội cũng có cấu trúc hợp lý và với những con người trong độ tuổi lao động có thể huy động được: “Nhân lực là một bộ phận của dân số trong đó độ tuổi nhất đinh theo quy định của pháp luật, có khả năng tham gia lao động. Nhân lực được biểu hiện trên hai mặt: Về số lượng, đó là tổng số những người đang trong độ tuổi lao đông và thời gian làm việc có thể huy động được họ về chất lượng nhân lực đó là trình độ chuyên môn và sức khoẻ của người lao động. Như vậy, dưới các góc độ khác nhau có thể có những khái niệm khác nhau về nhân lực nhưng những khái niệm này đều thống nhất nội dung cơ bản: nhân lực là nguồn cung cấp sức lao động cho xã hội. Con người với tư 7
13. cách là yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất giữ vị trí hàng đầu, là nguồn lực cơ bản và nguồn lực vô tận của sự phát triển không thể chỉ được xem xét đơn thuần ở góc độ số lượng hay chất lượng mà là sự tổng hợp của cả số lượng và chất lượng; không chỉ là bộ phận dân số trong độ tuổi lao động mà là các thế hệ con người với những tiềm năng, sức mạnh trong cải tạo tự nhiên, cải tạo xã hội. Từ đó có thể định nghĩa: Nhân lực y tế là tổng thể số lượng và chất lượng con người với tổng hoà các tiêu chí về trí lực, thể lực và những phẩm chất đạo đức - tinh thần tạo nên năng lực mà bản thân con người và xã hội đã, đang và sẽ huy động vào quá trình chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân. Thực tế cho thấy mục đích của Quản lý nhà nước về nhân lực y tế là nhằm phát triển nhân lực ngành y tế có tính hệ thống, tăng cường số lượng, nâng cao chất lượng, tính chuyên nghiệp và hợp lý dần cơ cấu; nâng cao năng lực và chất lượng của hệ thống đào tạo, đáp ứng nhu cầu hội nhập khu vực; và nâng cao nhận thức cộng đồng về y tế và nhân lực ngành y tế; tạo động lực và lợi thế thúc đẩy ngành y tế phát triển nhanh, bền vững. Mục đích đó là đích hướng tới của ngành y tế, dựa vào đó mà các địa phương, đơn vị, tổ chức có căn cứ để lập kế hoạch phát triển y tế nói riêng và nhân lực y tế nói riêng cho riêng mình. Quản lý nhà nước là phương tiện biến đường lối, chủ trương, chính sách chiến lược của Đảng và Nhà nước ta về nhân lực y tế trở thành hiện thực, là sự cân nhắc tính toán chu đáo, kỹ lưỡng, nhờ đó các nguồn lực và cơ hội của đất nước được sử dụng có hiệu quả nhất . Nhân lực y tế đóng vai trò quan trọng: Nhân lực y tế đóng vai trò chủ đạo trong công cuộc đổi mới và xây dựng phát triển nền y tế đất nước. Một đất nước có nhân lực y tế đầy đủ phẩm chất chính trị, có trình độ chuyên môn 8
14. và năng lực, có tinh thần trách nhiệm cao, sẵn sàng cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và phát triển nền y tế đất nước là một đất nước có nền y tế phát triển mạnh. Bởi vì, nhân lực y tế chính là lực lượng nòng cốt, luôn đóng vai trò chủ đạo thực hiện các nhiệm vụ quan trọng trong mỗi giai đoạn lịch sử của phát triển nền y tế đất nước. Ngay trong nền y tế, nhân lực y tế là nhân lực quan trọng có vai trò quyết định trong việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả của bộ máy quản lý ngành y tế, là một trong những nhân lực quan trọng trong việc thực hiện công cuộc phát triển nền y tế đất nước cụ thể là: Nhân lực y tế là đội ngũ chủ yếu trực tiếp tham gia xây dựng đường lối đổi mới nền y tế của đất nước, hoạch định các chính sách, chiến lược phát triển y tế, tổ chức quản lý mọi hoạt động y tế. Điều này thể hiện rõ ở việc quản lý y tế vĩ mô. Bởi vì, toàn bộ nền y tế hoạt động trong môi trường, thể chế, định hướng nào đều là do nhân lực y tế hoạch định và đội ngũ này là những người trực tiếp tạo môi trường tổ chức hoạt động y tế, điều kiện về sử dụng công cụ kinh tế, thực lực kinh tế để tác động, quản lý, điều tiết nhằm phát triển y tế của đất nước. Vai trò của nhân lực y tế càng trở nên quan trọng, bởi các lý do sau đây: Kinh tế - xã hội phát triển toàn diện khiến nhu cầu về y tế ngày càng tăng, đòi hỏi càng nhiều phương thức hoạt động, đa dạng hoá các loại hình tổ chức hoạt động y tế và sự lựa chọn phương án tối ưu để phát triển nền y tế phù hợp với nhu cầu xã hội đởi hỏi ngày càng thoả mãn hơn. Sự tác động của các quá trình quản lý hoạt động y tế đối với thực tiễn trong điều kiện mới càng trở nên quan trọng. Các quyết định quản lý sâu sắc lâu dài, có thể đem lại hiệu quả lớn, nhưng cũng có thể dẫn tới hậu quả nghiêm trọng. Do đó, đối với nhân lực y tế phải có trách nhiệm cao về chất lượng, về tính khoa học trong các quyết định tổ chức quản lý hoạt động y tế. 9
15. 1.1.2. Quản lý Nhà nước về nhân lực Quản lý là thuật ngữ được sử dụng khá phổ biến hiện nay và là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học, trong đó có cả tự nhiên và xã hội. Mỗi ngành khoa học nghiên cứu về quản lý ở góc độ riêng của mình và đưa ra định nghĩa riêng, cách diễn đạt riêng về quản lý. Trong tiếng Việt, có cách giải thích quản lý nhà nước là: “Tổ chức, điều hành các hoạt động kinh tế - xã hội theo pháp luật”. Về vấn đề này, Các Mác đã coi “quản lý là một chức năng đặc biệt nảy sinh từ bản chất xã hội của quá trình lao động”, “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn thì ít nhiều đều cần đến một sự chỉ đạo để điều hòa những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung Một người độc tấu vĩ cầm tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng” [25,tr.384] Tuy nhiên, quan niệm chung về quản lý do điều khiển học mà ra; theo đó, “quản lý là sự tác động định hướng bất kỳ lên một hệ thống nào đó nhằm trật tự hóa nó và hướng nó phát triển phù hợp với những quy luật nhất định”. Khi nhà nước xuất hiện thì phần lớn (và là phần quan trọng) các công việc của xã hội do nhà nước quản lý. Quản lý nhà nước được hiểu theo hai nghĩa: nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Quản lý nhà nước theo nghĩa rộng bao hàm quản lý nhà nước theo nghĩa hẹp. Cách hiểu “quản lý nhà nước theo nghĩa hẹp” chính là nghĩa vốn có của thuật ngữ “quản lý nhà nước” trong khoa học Luật Hành chính Xã hội chủ nghĩa cũng như ở Việt Nam từ trước đến nay, cụ thể là theo nghĩa rộng, quản lý nhà nước là toàn bộ mọi hoạt động của nhà nước nói chung, mọi hoạt động mang tính chất nhà nước, nhằm thực hiện các nhiệm vụ, chức năng của nhà nước. Nói cách khác, quản lý nhà nước là hoạt động của nhà nước trên các lĩnh vực lập pháp, hành pháp và tư pháp nhằm thực hiện các chức năng đối nội, đối ngoại của nhà nước. Quản lý nhà nước được thực hiện bởi các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị, chính trị - xã 10
16. hội, các cá nhân được nhà nước giao quyền thực hiện chức năng nhà nước. Quản lý nhà nước được hiểu là quản lý mang tính chất nhà nước do nhà nước thực hiện thông qua bộ máy nhà nước và pháp luật là phương tiện chủ yếu để quản lý nhà nước. Như vậy, điểm khác biệt cơ bản giữa quản lý nhà nước và các hình thức quản lý khác (quản lý của các tổ chức chính trị - xã hội, của các tổ chức xã hội ) là tính quyền lực nhà nước. Xét về mặt chức năng, quản lý nhà nước theo nghĩa rộng bao gồm hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp. Còn theo nghĩa hẹp, quản lý nhà nước là hoạt động quản lý do một loại cơ quan đặc biệt thực hiện mà Hiến pháp và luật gọi là cơ quan hành chính nhà nước. Đó là hoạt động chấp hành Hiến pháp, luật và điều hành trên cơ sở Hiến pháp và luật đó, vì thế còn gọi là hoạt động chấp hành và điều hành nhà nước. Tính chấp hành của hoạt động quản lý hành chính nhà nước được thể hiện ở sự thực hiện trên thực tế Hiến pháp, luật, pháp lệnh và nghị quyết của cơ quan lập pháp. Tính điều hành của hoạt động quản lý hành chính nhà nước thể hiện: để đảm bảo cho các văn bản pháp luật của cơ quan quyền lực được thực hiện trên thực tế thì các chủ thể quản lý hành chính nhà nước phải tiến hành các hoạt động tổ chức và chỉ đạo trực tiếp đối với các đối tượng quản lý thuộc quyền. Hoạt động quản lý hành chính nhà nước là hoạt động mang tính chủ động và sáng tạo. Điều này thể hiện ở việc các chủ thể quản lý hành chính căn cứ vào tình hình, đặc điểm của từng đối tượng quản lý để đề ra các biện pháp quản lý thích hợp. Tính chủ động sáng tạo được quy định bởi chính bản thân sự phức tạp, đa dạng, phong phú của đối tượng quản lý và đòi hỏi các chủ thể quản lý phải áp dụng biện pháp giải quyết mọi tình huống phát sinh một cách có hiệu quả nhất. Tuy nhiên, sự chủ động và sáng tạo đó không vượt ra ngoài phạm vi của nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa và kỷ luật nhà nước. Để thực hiện vai trò quản lý nhà nước, nhà nước sử dụng nhiều loại công cụ quản 11
17. lý khác nhau như kế hoạch, chính sách, pháp luật Thuật ngữ quản lý nhà nước được sử dụng trong Luận văn này là quản lý nhà nước theo nghĩa hẹp. Và theo nghĩa này thì trong quản lý nhà nước có chủ thể quản lý và khách thể quản lý riêng của nó. Chủ thể quản lý nhà nước là hệ thống pháp nhân công quyền - thiết chế tổ chức hành chính nhà nước và khách thể của quản lý nhà nước là các quá trình xã hội và hành vi của con người hoặc tổ chức của con người. Trong quản lý nhà nước, chủ thể và khách thể quản lý được tách biệt tương đối vì con người vừa là chủ thể vừa là khách thể của quản lý nhà nước. Trên cơ sở quan niệm chung về quản lý nhà nước, chúng ta xem xét khái niệm quản lý nhà nước về nhân lực y tế. Ngày nay nhân lực y tế đã phát triển mạnh mẽ vì nhu cầu đòi hỏi ngày càng cao của nhân dân. Vì vậy, từ khi ngành y tế ra đời, công tác quản lý nhà nước về nhân lực y tế đã hình thành và song song phát triển cho đến ngày nay với tính phức tạp và yêu cầu ngày càng cao hơn. Từ những trình bày trên đây về nhân lực y tế và quản lý nhà nước, có thể định nghĩa: Quản lý nhà nước về nhân lực y tế là quá trình Nhà nước thông qua pháp luật tác động lên đội ngũ nhân lực nhằm đáp ứng các yêu cầu của xã hội . Quản lý nhà nước về nhân lực y tế là một trong những phương diện, nguyên tố cấu thành của quản lý nhà nước trong lĩnh vực y tế. Để đảm bảo phát triển sự nghiệp y tế theo đúng định hướng, không ngừng nâng cao chất lượng các dịch vụ y tế ngày càng cao đòi hỏi phải có nhân lực rất lớn đa dạng phong phú bao gồm nhiều lực lượng lao động khác nhau về chuyên môn nghiệp vụ và trình độ đào tạo từ cán bộ quản lý cấp cao ở trung ương đến cán bộ quản lý ở cơ sở, cán bộ giảng viên đại học đến cán bộ trực tiếp tham gia công tác khám chữa bệnh. Vì vậy, nhà nước ban hành các chính sách và thống nhất quản lý nhân lực 12
18. y tế nhằm đáp ứng được yêu cầu phát triển sự nghiệp y tế. Sự quản lý đối với nhân lực y tế được thực hiện bởi các cơ quan nhà nước, song chủ yếu là do các cơ quan nhà nước chuyên ngành thực hiện. Cơ quan nhà nước chuyên ngành được nhà nước thành lập và quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy. Trong hoạt động Quản lý nhà nước đối với nhân lực y tế hiện nay là Bộ Y tế ở Trung ương; Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; Phòng Y tế các huyện, Quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh, thành phố. 1.1.3. Các đặc điểm của quản lý nhà nước về nhân lực y tế Quản lý nhà nước về nhân lực y tế cũng là một dạng quản lý nhà nước nên nó cũng mang những đặc điểm chung của quản lý nhà nước nói chung và cũng có những đặc điểm riêng. Quản lý nhà nước về nhân lực y tế có các đặc điểm chung của quản lý nhà nước là: Thứ nhất, cũng như mọi hoạt động quản lý nhà nước khác, quản lý nhà nước về nhân lực y tế mang tính quyền lực đặc biệt, tính tổ chức rất cao và tính mệnh lệnh đơn phương của Nhà nước. Thứ hai, quản lý nhà nước về nhân lực y tế có mục tiêu chiến lược, có chương trình, quy hoạch, kế hoạch, giải pháp thực hiện quy hoạch, triển khai xây dựng cơ chế, chính sách phát triển nhân lực nhóm ngành y tế để đáp ứng yêu cầu của nền y tế nước nhà trong thập kỷ thứ 2 của thế kỷ XXI. Thứ ba, quản lý nhà nước về nhân lực y tế mang tính chủ động, sáng tạo và linh hoạt trong việc điều hành, phối hợp, huy động mọi lực lượng, phát huy sức mạnh tổng hợp để tổ chức lại nền y tế nước nhà, nâng cao dịch vụ chăm sóc sức khỏe nhân dân, xây dựng con người mới, góp phần mở rộng giao lưu quốc tế, phục vụ tích cực những nhiệm vụ kinh tế - xã hội, an ninh, quốc phòng của đất nước theo sự phân công, phân cấp, đúng thẩm quyền và theo nguyên tắc tập trung dân chủ. 13
19. Thứ tư, quản lý nhà nước về nhân lực y tế có tính liên tục và tương đối ổn định trong tổ chức và hoạt động. Nhà nước có nghĩa vụ phục vụ nhân dân, đây là công việc thường xuyên, hàng ngày nên quản lý nhà nước về nhân lực y tế phải đảm bảo tính liên tục và phải ổn định để bảo đảm hoạt động không bị gián đoạn trong bất kỳ tính huống chính trị - xã hội nào. Thứ năm, quản lý nhà nước về nhân lực y tế có tính hệ thống thứ bậc chặt chẽ, là một hệ thống thông suốt từ trên xuống dưới, cấp dưới phục tùng cấp trên, nhận chỉ thị và chịu sự kiểm tra thường xuyên của cấp trên. Thứ sáu, quản lý nhà nước về nhân lực y tế không có sự cách biệt tuyệt đối về mặt xã hội giữa người quản lý và người bị quản lý. Bởi vì trong quản lý xã hội thì con người vừa là chủ thể vừa là đối tượng quản lý. Thứ bảy, quản lý nhà nước về nhân lực y tế không vụ lợi. Bởi vì quản lý nhà nước không có mục đích tự thân, nó tồn tại vì xã hội, có nhiệm vụ phục vụ lợi ích công và lợi ích nhân dân, không theo đuổi lợi nhuận. Thứ tám, quản lý nhà nước về nhân lực y tế mang tính nhân đạo. Do xuất phát từ bản chất Nhà nước dân chủ xã hội chủ nghĩa, tất cả hoạt động của nền hành chính nhà nước đều có mục tiêu phục vụ con người, tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của công dân và lấy đó làm xuất phát điểm của hệ thống, thể chế, quy tắc và thủ tục hành chính. Bên cạnh đó, quản lý nhà nước về nhân lực y tế cũng có những đặc điểm riêng, cụ thể như sau: Thứ nhất, QLNN về nhân lực y tế mang tính đặc thù của hoạt động y tế là nhằm chăm sóc sức khỏe của con người. Ở mọi thời đại, con người luôn là vốn quý nhất của xã hội, là nhân tố quyết định sự phát triển của mỗi quốc gia. Con người là sự kết hợp giữa thể lực và trí tuệ. Trong đó thể lực là cơ sở, điều kiện để phát huy trí tuệ. Lao động ngành y là loại lao động đặc thù, gắn với trách nhiệm cao trước sức khoẻ của con người và tính mạng của người bệnh. 14
20. Là lao động hết sức khẩn trương giành giật từng giây từng phút trước tử thần để cứu tính mạng người bệnh. Thế nên, quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với nhân lực đòi hỏi sự khắt khe, chặt chẽ. Thứ hai, QLNN về nhân lực y tế là hình thức quản lý nhà nước có đối tượng riêng . Bản thân nhân lực y tế lại rất đa dạng, phức tạp. Do đó QLNN về nhân lực y tế yêu cầu phải phân loại đúng nội dung QL, đối tượng QL và lựa chọn phương pháp quản lý phù hợp cho các đối tượng. Thứ ba, QLNN về nhân lực y tế hiện nay với đối tượng đang được xã hội hóa cao và xã hội hóa là một chủ trương của Đảng và Nhà nước nhằm phát huy trách nhiệm của toàn xã hội trong việc chăm lo cho con người, cho cộng đồng, để "giải quyết các vấn đề xã hội theo tinh thần xã hội hóa"; tạo điều kiện để mọi người dân được tham gia vào công cuộc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe của mình. Đây là chủ trương hết sức đúng đắn của Đảng ta, phù hợp yêu cầu tất yếu, khách quan của sự phát triển. Như vậy, việc QLNN đối với nhân lực y tế được xã hội hóa một cách tối đa nhằm mang lại hiệu quả cao nhất trong công tác quản lý và phát triển y tế. 1.1.4. Vai trò của quản lý nhà nước về nhân lực y tế Quản lý nhà nước về nhân lực y tế là một trong những chức năng của nhà nước. Theo đó, nhà nước sử dụng tất cả các biện pháp có thể có để can thiệp vào các hoạt động y tế gồm cả nhân lực y tế nhằm tạo ra môi trường y tế lành mạnh, phân bổ nhân lực một cách tối ưu và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, phát triển xã hội một cách hài hòa, phù hợp với giá trị văn hóa và truyền thống của đất nước, trong đó pháp luật nổi lên với tư cách là công cụ có uy lực nhất để đảm bảo vai trò quản lý của nhà nước. Vai trò quản lý của nhà nước bằng pháp luật đối với nhân lực y tế được thể hiện ở những khía cạnh sau đây: Thứ nhất, quản lý nhà nước có vai trò định hướng phát triển nhân lực y 15
21. tế và hướng dẫn các tổ chức, đơn vị sử dụng, quản lý nhân lực y tế theo các mục tiêu phát triển nhân lực y tế của Nhà nước đề ra. Thông qua các công cụ chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, hệ thống chính sách, thông tin nhằm định hướng quá trình phát triển nhân lực y tế. Chẳng hạn những năm qua, nhà nước đã ban hành hàng loạt các Chiến lược, Quy hoạch ở tầm quốc gia liên quan đến phát triển nhân lực trong giai đoạn 2011-2020 đã được ban hành như: Chiến lược phát triển giáo dục 2011- 2020, Chiến lược phát triển dạy nghề thời kỳ 2011-2020 và Chiến lược phát triển nhân lực Việt Nam thời kỳ 2011-2020. Với các Chiến lược, Quy hoạch này, về cơ bản Nhà nước đã hình thành được các định hướng phát triển nhân lực toàn diện, bao trùm nhằm nâng cao chất lượng nhân lực. Bên cạnh đó, hầu hết các Chiến lược, Quy hoạch liên quan đến tăng trưởng và phát triển kinh tế - xã hội hiện nay đều đề cập đến phát triển nhân lực và thị trường lao động, với mục tiêu chung là xây dựng một thị trường lao động hiện đại, hiệu quả, cạnh tranh và công bằng. Với vai trò trên, Nhà nước đã tạo lên quy tắc trong hoạt động quản lý nhân lực y tế, để hoạt động đó đi vào trật tự và đề ra các quy định để bảo vệ quy tắc đó nhằm vừa tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi, bình đẳng để các cá nhân hoạt động trong lĩnh vực y tế yên tâm công tác, phát triển, cống hiến vừa tạo cơ chế thu hút nhân tài y tế cho sự nghiệp y tế nước nhà phát triển. Thứ hai, Quản lý nhà nước có vai trò tổ chức nhân lực y tế, tạo khuôn khổ pháp luật và môi trường cho phát triển nhân lực y tế. Nhà nước tổ chức lại hệ thống quản lý, sắp xếp lại các cơ quan quản lý nhà nước về y tế từ Trung ương đến cơ sở, đổi mới thể chế và thủ tục hành chính, đào tạo và đào tạo lại, sắp xếp các cán bộ, công chức quản lý nhà nước và quản lý doanh nghiệp, thiết lập các mối quan hệ hợp tác về y tế với các nước và các tổ chức quốc tế. 16