Luận văn Quản lý nhà nước về nhân lực từ thực tiễn viện hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam

Nội dung text: Luận văn Quản lý nhà nước về nhân lực từ thực tiễn viện hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ MỸ NGỌC QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NHÂN LỰC TỪ THỰC TIỄN VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và luật Hành chính Mã số : 60 38 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Võ Khánh Vinh HÀ NỘI, 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn trong luận văn dựa trên số liệu bảo đảm độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Mỹ Ngọc
3. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BNV Bộ Nội vụ CNH Công nghiệp hóa GS Giáo sư HĐH Hiện đại hóa KH&CN Khoa học và công nghệ KHXH Khoa học xã hội NĐ-CP Nghị định Chính phủ NXB Nhà xuất bản PGS Phó Giáo sư TS Tiến sĩ TSKH Tiến sĩ khoa học Viện Hàn lâm Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam XHCN Xã hội chủ nghĩa
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NHÂN LỰC 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của quản lý nhà nước về nhân lực 7 1.2. Nguyên tắc, nội dung quản lý nhà nước về nhân lực 12 1.3. Chủ thể và đối tượng của quản lý nhà nước về nhân lực 24 1.4. Các yếu tố tác động đến quản lý nhà nước về nhân lực 27 Chương 2 : THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NHÂN LỰC TẠI VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM 31 2.1. Tổng quan hoạt động quản lý nhà nước về nhân lực tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam 31 2.2. Thực tiễn hoạt động quản lý nhà nước về nhân lực tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam 38 2.3. Đánh giá chung thực trạng quản lý nhà nước về nhân lực tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam 53 Chương 3: NHU CẦU VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NHÂN LỰC TỪ THỰC TIỄN VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM 58 3.1. Nhu cầu tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về nhân lực từ thực tiễn Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam 58 3.2. Giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về nhân lực từ thực tiễn Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam 63 KẾT LUẬN 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 77
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhân lực là một trong những nguồn lực có giá trị nhất, có vai trò quyết định sự tăng trưởng và phát triển kinh tế, xã hội của mọi quốc gia. Tất cả các nước trên thế giới nếu phát triển bền vững đều không thể không quan tâm đến công tác quản lý nhân lực. Nhân lực là một bộ phận quan trọng tạo ra giá trị vật chất và giá trị văn hóa cho tổ chức. Do vậy, chúng ta cần có biện pháp cụ thể sử dụng có hiệu quả nguồn lực con người nhằm đạt được mục tiêu ở từng giai đoạn nhất định. Quản lý nhân lực là chúng ta phải làm tốt công tác xây dựng văn bản pháp luật về quản lý nhân lực; tổ chức triển khai các văn bản pháp luật trong việc tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, nâng ngạch, sắp xếp, bố trí công việc, đánh giá, đề bạt, khen thưởng, kỷ luật ; kiểm tra, thanh tra trong việc quản lý nhân lực. Mặc dù công tác quản lý nhân lực trong thời gian qua không ngừng được cải tiến, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức được nâng cao, nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu của quá trình hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nhiệm vụ của ngành tổ chức nhà nước thời gian tới rất nặng nề. Trong khi nền kinh tế đất nước còn nhiều khó khăn, thì việc khơi dậy ý thức và trọng trách phục vụ Tổ quốc của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức là sứ mệnh lớn lao đối với công tác tổ chức - cán bộ. Đó chính là việc xây dựng những giá trị định hướng và đề ra các chế độ, chính sách phù hợp để người cán bộ, công chức, viên chức coi sự nghiệp phát triển chung là lý tưởng phấn đấu của mình. Đó cũng là việc tạo nên những môi trường làm việc tích cực để nhân lực trong từng cơ quan, đơn vị chủ động sáng tạo và đoàn kết hợp tác hoàn thành tốt nhiệm vụ chung. Tuy nhiên, trước yêu cầu đổi mới theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa và trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, đòi hỏi nguồn nhân 1
6. lực nói chung và nguồn nhân lực khoa học nói riêng phải không ngừng phát triển cả về số lượng, chất lượng và cơ cấu. Mặc dù các Nghị quyết của Đảng, văn bản pháp luật của Nhà nước luôn quan tâm, đề cao vai trò của nhân lực khoa học, nhưng trên thực tế việc phát triển nguồn nhân lực khoa học ở Việt Nam vẫn còn nhiều bất cập. Nhiều văn bản về quản lý nhân lực đã ra đời nhưng chưa được thực thi, hoặc thực thi chưa hiệu quả. Do đó, để phát huy sức mạnh, đảm bảo nguồn nhân lực phát triển bền vững, tạo ra được những sản phẩm khoa học đáp ứng yêu cầu đổi mới công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xứng ngang tầm với các nước trong khu vực và thế giới, chúng ta cần phải nghiên cứu, đánh giá thực trạng, những yếu tố cơ bản tác động đến quản lý nguồn nhân lực ở Việt Nam nói chung, tác động đến quản lý nguồn nhân lực tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nói riêng; đồng thời đưa ra những mục tiêu, giải pháp mang tính cụ thể và đồng bộ nhằm giúp nhà quản lý, hoạch định chính sách đề ra những chính sách thỏa đáng, quy định cơ chế đãi ngộ hợp lý về cả vật chất và tinh thần, đánh giá đúng và công bằng được năng lực, cống hiến của các nhà khoa học để thu hút nhân tài, cũng như giữ chân những cán bộ, công chức, viên chức có tâm huyết với nghề nghiệp Do dó, cần phải nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn quản lý nguồn nhân lực để đưa ra những khuyến nghị khoa học cho việc hoàn thiện cơ chế chính sách đãi ngộ, ban hành nội quy, quy chế làm việc của các cơ quan nhà nước nói chung, xây dựng đội ngũ cán bộ có thái độ hài lòng, có ý chí, nhiệt tình làm việc. Chính vì những lý do như trên, tác giả lựa chọn vấn đề “Quản lý nhà nước về nhân lực từ thực tiễn Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam” để làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Luật Hành chính và Hiến pháp. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Quản lý nhà nước về nhân lực là một trong những vấn đề được nhiều nhà khoa học, nhiều nhà quản lý quan tâm nghiên cứu, đặc biệt là trong bối 2
7. cảnh phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong quá trình học tập và tìm kiếm tài liệu tham khảo phục vụ cho việc viết luận văn tốt nghiệp, tôi đã có điều kiện tiếp cận nhiều công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến quản lý nhà nước về nguồn nhân lực. Có thể nêu ra một số công trình tiêu biểu như sau: -“Luận cứ khoa học cho việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, do PGS.TS Nguyễn Phú Trọng và PGS.TS Trần Xuân Sầm đồng chủ biên, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011; -Từ bình luận khoa học quản lý, Tác giả Phạm Thành Nghị và Vũ Hoàng Ngân (2004) trong cuốn sách “Quản lý nguồn nhân lực ở Việt Nam: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” đã tập trung phân tích những cơ sở khoa học của quản lý nguồn nhân lực ở Việt Nam. -“Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức”, do TS Thang Văn Phúc, Nguyễn Minh Phương đồng chủ biên, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005; -“Nâng cao hiệu quả quản lý nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, do Phạm Thành Nghị chủ biên, NXB Khoa học xã hội, 2006; -“Đào tạo và quản lý nguồn nhân lực”, do PGS.TS Nguyễn Duy Dũng chủ biên, 2008; -“Nguồn nhân lực với phát triển bền vững vùng Bắc Bộ giai đoạn 2011- 2020”, do Nguyễn Hồng Quang chủ biên, NXB Khoa học xã hội, 2013. Ngoài ra, còn một số bài viết, đề tài nghiên cứu về quản lý nguồn nhân lực. Những bài viết cũng như những công trình nghiên cứu này đã cho chúng ta một cái nhìn tổng thể về thực trạng, nguyên nhân, giải pháp ở tầm vĩ mô chưa có cái nhìn tổng thể về hoạt động quản lý nhà nước về nguồn nhân lực, nhất là trên địa bàn cụ thể. Do vậy, có thể khẳng định đề tài mà tôi lựa chọn 3
8. nghiên cứu là cần thiết và không có sự trụng lắp về nội dung và đối tượng nghiên cứu. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn có mục đích tổng quát là xây dựng luận cứ khoa học cho việc đề xuất các giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về nhân lực ở Việt Nam hiện nay nói chung, tại Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam nói riêng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa và làm sáng tỏ các khía cạnh lý luận về quản lý nhà nước về nhân lực. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về nhân lực tại Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, chỉ ra nguyên nhân của các hạn chế trong quản lý nhà nước về nhân lực tại Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam. - Xác định nhu cầu và đề xuất các giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về nhân lực ở Việt Nam nói chung, tại Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam nói riêng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận, pháp luật và thực tiễn của quản lý nhà nước về nhân lực ở Việt Nam. Luận văn tập trung nghiên cứu thực tiễn quản lý nhà nước về nhân lực tại Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Nhân lực có thể được hiểu theo nghĩa rộng bao gồm toàn bộ người lao động tại các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp. Ở nghĩa rộng nhất, nhân lực bao gồm cả đội ngũ cán bộ, nhà hoạt động xã hội thực hiện các công việc khác nhau nhằm tạo ra hiệu quả hoạt động của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp. 4
9. Xuất phát từ đặc thù nhân lực của Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam và căn cứ vào quy mô của bản luận văn thạc sĩ luật học, luận văn này chỉ tập trung nghiên cứu hoạt động quản lý nhà nước đối với đội ngũ công chức, viên chức tại Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam. - Phạm vi về không gian: Nghiên cứu hoạt động quản lý nhân lực tại Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam. - Phạm vi về thời gian: Thời gian sử dụng số liệu để phân tích là từ năm 2011 đến năm 2015. 5. Phương pháp luận và phương pháp nhiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về quản lý nhân lực, các quan điểm của Đảng và pháp luật của Nhà nước ta về quản lý nhân lực đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu phân tích, tổng hợp, thống kê, sử dụng tài liệu thứ cấp và tổng kết thực tiễn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Từ kết quả mà luận văn đạt được, Luận văn góp phần làm rõ hơn cơ sở lý luận của quản lý nhà nước về nhân lực. 6.2.Ý nghĩa thực tiễn - Đánh giá khách quan thực trạng quản lý nhân lực tại Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam giai đoạn hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp cơ bản, góp phần tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về nhân lực. - Có thể sử dựng kết quả của luận văn để làm tài liệu tham khảo để nghiên cứu tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về nhân lực tại Viện Hàn 5
10. lâm KHXH Việt Nam. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo; luận văn được bố cục theo 3 chương sau: - Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật của quản lý nhà nước về nhân lực - Chương 2: Thực trạng quản lý nhà nước về nhân lực tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - Chương 3: Nhu cầu và giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về nhân lực từ thực tiễn Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam hiện nay 6
11. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NHÂN LỰC 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của quản lý nhà nước về nhân lực 1.1.1 . Khái niệm quản lý nhà nước về nhân lực 1.1.1.1 Khái niệm nguồn nhân lực Nhân lực là sức lực con người, nằm trong mỗi con người và làm cho con người hoạt động. Sức lực đó ngày càng phát triển cùng với sự phát triển của cơ thể con người và đến một mức độ nào đó, con người đủ điều kiện tham gia vào quá trình lao động - con người có sức lao động. Nguồn nhân lực được hiểu là toàn bộ trình độ chuyên môn mà con người tích lũy được, nó được đánh giá cao vì tiềm năng đem lị thu nhập cao trong tương lai. Cũng giống như nguồn lực vật chất, nguồn nhân lực là kết quả đầu tư trong quá khứ với mục đích tạo ra thu nhập trong tương lai. Cách hiểu này còn hạn hẹp, chỉ giới hạn trong trình độ chuyên môn của con người và chưa đặt ra giới hạn về phạm vi không gian của nguồn nhân lực [25, tr.13]. Trước đây, nghiên cứu về nguồn lực con người thường nhấn mạnh đến chất lượng và vai trò của nó trong phát triển kinh tế xã hội. Trong lý thuyết về tăng trưởng kinh tế, con người được coi là một phương tiện hữu hiệu cho việc đảm bảo tốc độ tăng trưởng kinh tế bền vững thậm chí con người được coi là nguồn vốn đặc biệt cho sự phát triển - vốn nhân lực.Về phương diện này Liên Hợp Quốc cho rằng nguồn lực con người là tất cả những kiến thức kỹ năng và năng lực con người có quan hệ tới sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Ngày nay, nguồn nhân lực còn bao hàm khía cạnh về số lượng, không chỉ những người trong độ tuổi mà cả những người ngoài độ tuổi lao động. Ở nước ta khái niệm nguồn nhân lực được sử dụng rộng rãi từ khi bắt đầu công cuộc đổi mới. Điều này được thể hiện rõ trong các công trình nghiên 7
12. cứu về nguồn nhân lực. Theo giáo sư viện sỹ Phạm Minh Hạc, quan niệm nguồn nhân lực là tổng thể tiềm năng lao động của một đất nước, một cộng đồng bao gồm cả dân số trong độ tuổi lao động và độ tuổi ngoài lao động. Vì thế nguồn nhân lực cần được quản lý, chăm sóc và phát triển từ khi là thai nhi, tuổi ấu thơ, tuổi vị thành niên, đến tuổi lao động và cả thời kỳ sau tuổi lao động [29, tr.23]. Khái niệm nguồn nhân lực được đề cập đến trong nhiều tác phẩm và dưới các góc độ khác nhau: Theo Liên hợp quốc thì “Nguồn nhân lực là tất cả những kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm, năng lực và tính sáng tạo của con người có quan hệ tới sự phát triển của mỗi cá nhân và của đất nước”. Ngân hàng thế giới cho rằng: nguồn nhân lực là toàn bộ vốn con người bao gồm thể lực, trí lực, kỹ năng nghề nghiệp của mỗi cá nhân. Theo tổ chức lao động quốc tế thì. Nguồn nhân lực của một quốc gia là toàn bộ những người trong độ tuổi có khả năng tham gia lao động. Kinh tế phát triển cho rằng: nguồn nhân lực là một bộ phận dân số trong độ tuổi quy định có khả năng tham gia lao động. Nguồn nhân lực được biểu hiện trên hai mặt: về số lượng đó là tổng số những người trong độ tuổi lao động làm việc theo quy định của Nhà nước và thời gian lao động có thể huy động được từ họ; về chất lượng, đó là sức khoẻ và trình độ chuyên môn, kiến thức và trình độ lành nghề của người lao động . Nguồn nhân lực được hiểu theo hai nghĩa: Theo nghĩa rộng, nguồn nhân lực là nguồn cung cấp sức lao động cho sản xuất xã hội, cung cấp nguồn lực con người cho sự phát triển. Do đó, nguồn nhân lực bao gồm toàn bộ dân cư có thể phát triển bình thường. Theo nghĩa hẹp, nguồn nhân lực là khả năng lao động của xã hội, là nguồn lực cho sự phát triển kinh tế xã hội, bao gồm các nhóm dân cư trong độ tuổi lao động, có khả năng tham gia vào lao động, sản xuất xã hội, tức là toàn bộ các cá nhân cụ thể tham gia vào quá trình lao động, 8
13. là tổng thể các yếu tố về thể lực, trí lực của họ được huy động vào quá trình lao động. Tóm lại: nguồn nhân lực là khái niệm tổng hợp bao gồm các yếu tố số lượng, chất lượng và cơ cấu phát triển người lao động nói chung ở hiện tại cũng như trong tương lai tiềm năng của mỗi tổ chức, mỗi địa phương, mỗi quốc gia, khu vực và thế giới. 1.1.1.2. Khái niệm quản lý nhà nước Quản lý nhà nước là một dạng quản lý đặc biệt, mang tính quyền lực và phục tùng, sử dụng pháp luật nhà nước để điều chỉnh hành vi hoạt động của con người trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, do các cơ quan trong bộ máy nhà nước thực hiện, nhằm thỏa mãn nhu cầu hợp pháp của con người, duy trì sự ổn định và phát triển của xã hội. Khái niệm quản lý nhà nước có thể được tiếp cận từ hai góc độ sau: Theo nghĩa rộng, quản lý nhà nước là hoạt động tổ chức, điều hành của cả bộ máy nhà nước, sự tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu đã đặt ra từ trước, nghĩa là bao hàm cả sự tác động, tổ chức của quyền lực nhà nước trên các phương diện lập pháp, hành pháp và tư pháp. Theo cách hiểu này, quản lý nhà nước được đặt trong cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân lao động làm chủ. Theo nghĩa hẹp, quản lý nhà nước chủ yếu là quá trình tổ chức, điều hành của hệ thống cơ quan hành chính nhà nước đối với các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người theo pháp luật nhằm đạt được những mục tiêu, yêu cầu nhiệm vụ quản lý nhà nước. Đồng thời, các cơ quan nhà nước nói chung còn thực hiện các hoạt động có tính chất chấp hành, điều hành, tính chất hành chính nhà nước nhằm xây dựng tổ chức bộ máy và củng cố chế độ công tác nội bộ của mình. Chẳng hạn, ra quyết định thành lập, chia tách, sát nhập các đơn vị tổ chức thuộc bộ máy của mình; đề bạt, khen thưởng, kỷ luật cán bộ, công chức, ban hành quy chế làm việc nội bộ 9
14. 1.1.1.3. Khái niệm quản lý nhà nước về nhân lực Quản lý nhân lực là tổng thể các hoạt động sắp xếp, tổ chức, điều hành, hướng dẫn, kiểm tra các quá trình tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng người lao động. Quản lý phải tuân theo pháp luật. Quản lý nhà nước về nhân lực là sự quản lý vĩ mô của Chính phủ đối với việc phát triển nguồn nhân lực và hoạt động trực tiếp quản lý đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong các cơ quan nhà nước. Đây là hoạt động rất quan trọng của cơ quan quản lý nhà nước, nó liên quan đến hiệu quả vận hành của hệ thống các cơ quan nhà nước. Quản lý nhà nước về nhân lực là ban hành các văn bản và quản lý thực hiện các chính sách, khuyến khích, đãi ngộ, tổ chức đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá nhân lực để các cơ quan được giao quyền quản lý nhân lực tuyển dụng, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trên cơ sở năng lực, kinh nghiệm, học vấn, trình độ chuyên môn và kết quả công việc của họ. Quản lý nhà nước về nhân lực tức là hoạt động tuyển chọn, sử dụng người thích hợp vào làm việc thích hợp, là sự kết hợp giữa con người và công việc để mỗi người có thể cống hiến hết khả năng của mình, đem lại những kết quả như mong muốn. 1.1.2. Đặc điểm của quản lý nhà nước về nhân lực Công tác quản lý nhà nước về nhân lực phải thiết kế, thực hiện các hệ thống đánh giá công việc của người lao động thông qua việc xây dựng và quản lý các hệ thống cơ cấu trả lương, khen thưởng theo số lượng và chất lượng công việc. Công tác quản lý nhà nước về nhân lực phải xây dựng và phát huy được khả năng tiềm ẩn của người lao động giúp những cá nhân có tiềm năng sớm nắm được triển vọng về con đường sự nghiệp của họ. Tạo điều kiện cho tất cả cán bộ, công chức, viên chức trong các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp không ngừng học hỏi và phát triển các kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ. 10
15. Công tác quản lý nhà nước về nhân lực phải quản lý chất lượng công tác, thúc đẩy tổ chức, nhóm công tác và cá nhân đạt được kết quả tốt hơn bằng cách giám sát và kiểm định chất lượng công việc của họ. Công tác quản lý nhà nước về nhân lực phải quản lý được mối quan hệ giữa các nhân viên, giữa các tập thể và cá nhân, duy trì những cam kết trong nội bộ các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp. Mục đích của của công tác quản lý nhà nước về nhân lực là duy trì và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của cá nhân người lao động trong tổ chức nhà nước bằng cách tạo ra các điều kiện làm việc phù hợp, đảm bảo về y tế và sức khỏe, cung cấp các dịch vụ phúc lợi và giúp đỡ các nhân viên khi gặp khó khăn. Trong quản lý nhà nước về nhân lực thì hoạt động nhằm tạo nguồn và phát triển nhân sự thông qua việc lập kế hoạch nguồn nhân sự về số lượng , trình độ và năng lực thực hiện các kế hoạch để đáp ứng nhu cầu này thông qua tuyển dụng, đào tạo, phát triển hoặc tinh giảm biên chế để tổ chức có được đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức phù hợp với hoạt động của tổ chức cụ thể. 1.1.3. Vai trò của quản lý nhà nước về nhân lực Nhân lực có vai trò quan trọng đối với sự tồn vong và phát triển của mỗi quốc gia. Vấn đề đặt ra ở mỗi quốc gia là: nếu đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có số lượng, chất lượng và cơ cấu hợp lý, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của từng thời kỳ, thì chẳng những đường lối chính sách phát triển kinh tế - xã hội của đất nước được xây dựng đúng, phù hợp với yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, mà việc tổ chức thực hiện đường lối, chính sách của nhà nước có khả năng thực hiện. Quản lý nhà nước về nhân lưc phải đảm bảo mục tiêu xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức của các cơ quan nhà nước đảm bảo số lượng và chất lượng. Sử dụng có hiệu quả nhân lực nhằm tăng năng suất lao động và nâng cao tính hiệu quả của tổ chức. 11
16. Bên cạnh đó, việc quản lý nhân lực là cách thức để giúp và đảm bảo cán bộ, công chức, viên chức phát huy tối đa các năng lực cá nhân, được kích thích động viên tại nơi làm việc và trung thành, tận tâm với cơ quan, đơn vị thông qua những quy định, chế tài bắt buộc của hoạt động quản lý, thông qua các hình thức khuyến khích khen thưởng, những động viên về mặt vật chất và tinh thần cũng như sự hỗ trợ về điều kiện, phương tiện làm việc cho người lao động trong quá trình thực thi nhiệm vụ. 1.2. Nguyên tắc, nội dung quản lý nhà nước về nhân lực 1.2.1. Nguyên tắc quản lý nhà nước về nhân lực Cán bộ, công chức, viên chức là một bộ phận nguồn nhân lực quan trọng làm trong các cơ quan, tổ chức của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, các đơn vị sự nghiệp một mặt phải tuân thủ các nguyên tắc đặc trưng trong khoa học quản lý nguồn nhân lực. Mặt khác, đây là nguồn nhân lực đặc biệt, mang những đặc trưng riêng, do đó quản lý cán bộ, công chức, viên chức phải tuân thủ một số nguyên tắc có tính đặc thù riêng. Việc quản lý cán bộ, công chức, viên chức phải tuân thủ 4 nguyên tắc sau đây [22]: - Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước; - Bảo đảm quyền chủ động và đề cao trách nhiệm của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập; - Việc tuyển dụng, sử dụng, quản lý, đánh giá viên chức được thực hiện trên cơ sở tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp, vị trí việc làm và căn cứ vào hợp đồng làm việc; - Thực hiện bình đẳng giới, các chính sách ưu đãi của Nhà nước đối với viên chức là người có tài năng, người dân tộc thiểu số, người có công với cách mạng, viên chức làm việc ở miền núi, biên giới, hải đảo, vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn và các chính sách ưu đãi khác của Nhà nước đối với viên chức. 12
17. 1.2.2. Nội dung quản lý nhà nước về nhân lực Để đảm bảo quá trình hoạt động của các cơ quan nhà nước, đặc biệt là nhằm xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức đáp ứng được nhiệm vụ trong các cơ quan của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội việc quản lý nhà nước về nhân lực bao gồm các nội dung: Ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật về cán bộ, công chức, viên chức; Xây dựng kế hoạch, quy hoạch cán bộ, công chức, viên chức; Quy định chức danh và cơ cấu cán bộ; Quy định ngạch, chức danh, mã số công chức, công chức; mô tả, quy định vị trí việc làm và cơ cấu công chức, viên chức để xác định số lượng biên chế. 1.2.2.1. Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về nhân lực Chính phủ và chính quyền các cấp có thẩm quyền cần ban hành kịp thời các văn bản quy phạm pháp luật để các cơ quan được giao quyền quản lý nhân lực có cơ sở triển khai thực hiện hiệu quả công tác quản lý nhân lực tại các cơ quan, đơn vị. Hiện nay, ở Việt Nam các cơ quan có thẩm quyền ban hành các văn bản quản lý nhà nước về nhân lực bao gồm: Ban hành luật, nghị quyết của Quốc hội; pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội; nghị quyết, nghị định của Chính phủ theo chương trình, kế hoạch xây dựng pháp luật hàng năm và các dự án, đề án theo sự phân công của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về xây dựng, quản lý phát triển nguồn nhân lực. Ban hành chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển dài hạn, năm năm, hàng năm, các dự án, chương trình quan trọng quốc gia và các quyết định, chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng, quản lý phát triển nguồn nhân lực. Ban hành các quyết định, chỉ thị, thông tư thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ, cơ quan ngang Bộ về xây dựng, quản lý phát triển nguồn nhân lực ngành, lĩnh vực. Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, văn bản chỉ đạo điều hành, 13
18. các dự án, chương trình của Chính quyền địa phương về xây dựng, quản lý phát triển nguồn nhân lực của địa phương. 1.2.2.2. Quy định về tuyển dụng, sử dụng nhân lực - Tuyển dụng là việc thu nạp người vào làm việc thường xuyên, chính thức trong cơ quan, tổ chức đơn vị. Để thực hiện tốt công việc này, cần nắm vững nội dung, yêu cầu và trình tự và quy trình tuyển dụng. Những người có đủ điều kiện sau đây không phân biệt dân tộc, nam, nữ, thành phần xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo được đăng ký dự tuyển [22]: + Có quốc tịch Việt Nam và cư trú tại Việt Nam; + Từ đủ 18 tuổi trở lên; + Có đơn đăng ký dự tuyển; + Có lý lịch rõ ràng; + Có văn bằng, chứng chỉ đào tạo, chứng chỉ hành nghề hoặc có năng khiếu kỹ năng phù hợp với vị trí việc làm; + Đủ sức khoẻ để thực hiện công việc hoặc nhiệm vụ; + Đáp ứng các điều kiện khác theo yêu cầu của vị trí việc làm nhưng không được trái với quy định của pháp luật. - Việc tuyển dụng công chức phải căn cứ vào yêu cầu nhiệm vụ, vị trí việc làm và chỉ tiêu biên chế của cơ quan sử dụng công chức. Đối với đơn vị sự nghiệp công lập việc tuyển dụng viên chức phải căn cứ vào nhu cầu công việc, vị trí việc làm, tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp và quỹ tiền lương của đơn vị sự nghiệp công lập. - Việc tuyển dụng công chức, viên chức được thực hiện thông qua thi tuyển. Việc tổ chức thi tuyển, xét tuyển do Hội đồng tuyển dụng hoặc do bộ phận tổ chức cán bộ của cơ quan có thẩm quyền tuyển dụng công chức, viên chức thực hiện. Hình thức, nội dung thi tuyển công chức, viên chức phù hợp với ngành, nghề, bảo đảm lựa chọn được những người có phẩm chất, trình độ, năng lực đáp ứng yêu cầu tuyển dụng. 14
19. - Cần lập ra kế hoạch tuyển dụng, trên cơ sở đó, xác định vị trí việc làm, mô tả công việc, đưa ra các yêu cầu xác đáng cho các vị trí trống cần tuyển dụng. - Thực hiện việc tuyển dụng công khai, minh bạch, đúng tiêu chuẩn, điều kiện và yêu cầu của từng vị trí việc làm cần tuyển dụng. Xác định các kỹ năng và nhiệm vụ cần thiết, để soạn thảo ra bản thông báo tuyển dụng phù hợp. Thực hiện quy trình tuyển dụng chặt chẽ để lựa chọn những ứng viên tốt nhất có thể. - Người được tuyển dụng phải thực hiện chế độ tập sự để làm quen với môi trường công tác, tập làm những công việc của vị trí việc làm được tuyển dụng. Thời gian tập sự là từ 3 tháng đến 12 tháng tùy theo đối tượng tuyển dụng (thí dụ như: tuyển dụng vào công chức, viên chức đối với vị trí công tác yêu cầu trình độ tốt nghiệp đại học trở lên nói chung là 12 tháng tập sự). Trường hợp đã có thời gian công tác có đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc bằng hoặc lớn hơn thời gian tập sự thì không phải thực hiện chế độ tập sự. Bố trí sử dụng - Công chức sau khi được tuyển dụng chính thức được bổ nhiệm vào ngạch bố trí, phân công công tác, được bảo đảm các điều kiện cần thiết để thi hành nhiệm vụ và được hưởng các chế độ, chính sách đối với công chức. - Viên chức sau khi được tuyển dụng chính thức được bổ nhiệm vào chức danh nghề nghiệp, ký hợp đồng làm việc và bố trí, phân công công tác theo vị trí việc làm, được bảo đảm các điều kiện cần thiết để thi hành nhiệm vụ và được hưởng các chế độ, chính sách đối với viên chức. - Chuyển ngạch, chuyển chức danh nghề nghiệp: + Khi công chức thay đổi vị trí việc làm hoặc theo quy định phải chuyển đổi vị trí công tác mà ngạch công chức đang giữ không phù hợp với yêu cầu ngạch công chức của vị trí việc làm mới thì phải chuyển ngạch. Công chức chuyển ngạch phải đáp ứng tiêu chuẩn chuyên môn nghiệp vụ của ngạch được 15
20. chuyển. + Khi viên chức thay đổi vị trí việc làm hoặc theo quy định phải chuyển đổi vị trí làm việc mà chức danh nghề nghiệp đang giữ không phù hợp với yêu cầu chức danh nghề ngiệp của vị trí việc làm mới thì phải chuyển chức danh nghề nghiệp. Viên chức chuyển chức danh nghề nghiệp phải đáp ứng tiêu chuẩn chuyên môn nghiệp vụ của chức danh nghề nghiệp được chuyển. - Nâng ngạch, nâng chức danh nghề nghiệp: + Việc nâng ngạch công chức phải căn cứ vào vị trí việc làm, phù hợp với cơ cấu công chức của cơ quan sử dụng công chức và thông qua kỳ thi nâng ngạch theo nguyên tắc cạnh tranh. + Công chức, viên chức được đăng ký dự thi nâng ngạch, nâng chức danh nghề nghiệp khi có đủ các tiêu chuẩn, điều kiện sau đây: Hoàn thành tốt nhiệm vụ trong thời gian 03 năm liên tục gần nhất; có phẩm chất chính trị, phẩm chất đạo đức tốt; không trong thời gian thi hành kỷ luật hoặc đã có thông báo về việc xem xét kỷ luật của cơ quan có thẩm quyền; Có năng lực, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ để đảm nhận vị trí việc làm tương ứng với ngạch công chức cao hơn ngạch công chức hiện giữ trong cùng ngành chuyên môn hoặc với chức danh nghề nghiệp viên chức cao hơn chức danh nghề nghiệp hiện giữ trong cùng ngành chuyên môn. Đáp ứng yêu cầu về văn bằng, chứng chỉ và yêu cầu khác về tiêu chuẩn chuyên môn, nghiệp vụ của ngạch, chức danh nghề nghiệp đăng ký dự thi. Điều động, chuyển đổi vị trí công tác: Việc điều động công chức, viên chức được thực hiện trong các trường hợp sau đây: Theo yêu cầu nhiệm vụ cụ thể; Chuyển đổi vị trí công tác theo quy định của pháp luật; Theo quy hoạch, kế hoạch sử dụng công chức, viên chức trong cơ quan, tổ chức, đơn vị và giữa các cơ quan, tổ chức, đơn vị theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền. Luân chuyển: 16
21. Việc luân chuyển công chức, viên chức chỉ thực hiện đối với công chức, viên chức giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý và để đào tạo bồi dưỡng theo quy hoạch. Bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo - Việc bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo quản lý được thực hiện khi có nhu cầu bổ sung công chức, viên chức vào vị trí lãnh đạo, quản lý. - Tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm công chức, viên chức giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý là: + Đạt tiêu chuẩn, điều kiện của chức vụ, chức danh được bổ nhiệm theo quy định của cơ quan có thẩm quyền; + Có đầy đủ hồ sơ cá nhân được cơ quan có thẩm quyền xác minh rõ ràng, có bản kê khai tài sản theo quy định; + Trong độ tuổi bổ nhiệm theo quy định; + Có đủ sức khoẻ để hoàn thành nhiệm vụ và chức trách được giao; + Không thuộc các trường hợp bị cấm đảm nhiệm chức vụ theo quy định của pháp luật. + Thời hạn mỗi lần bổ nhiệm là 05 năm, trừ trường hợp thực hiện theo quy định của pháp luật chuyên ngành và của cơ quan có thẩm quyền. Hết thời hạn bổ nhiệm công chức, viên chức giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý có thể được bổ nhiệm lại hoặc không được bổ nhiệm lại. Trình tự, thủ tục và hồ sơ bổ nhiệm, bổ nhiệm lại thực hiện theo quy định. 1.2.2.3. Tổ chức thực hiện chế độ đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực Để xây dựng được đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có phẩm chất đạo đức tốt, có bản lĩnh chính trị, có năng lực, có tính chuyên nghiệp cao, tận tụy phục vụ nhân dân, bên cạnh các khía cạnh khác nhau của công tác tổ chức cán bộ còn cần phải có các hình thức đào tạo, bồi dưỡng phù hợp, hiệu quả. Cán bộ, công chức, viên chức có vai trò rất quan trọng trong việc hoạch định, triển khai và tổ chức thực hiện chính sách của Đảng, Nhà nước; quyết 17