Luận văn Quản lý nhà nước về khuyến công từ thực tiễn tỉnh Tiền Giang

Nội dung text: Luận văn Quản lý nhà nước về khuyến công từ thực tiễn tỉnh Tiền Giang

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN HUY CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KHUYẾN CÔNG TỪ THỰC TIỄN TỈNH TIỀN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN HUY CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KHUYẾN CÔNG TỪ THỰC TIỄN TỈNH TIỀN GIANG Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 60.38.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. VŨ TRỌNG HÁCH HÀ NỘI – 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của bản thân tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Vũ Trọng Hách – Học viện Hành chính Quốc gia. Các thông tin và số liệu sử dụng trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng, trung thực từ các nguồn thông tin hợp pháp, đảm bảo tính khách quan, khoa học./. Tác giả luận văn Trần Huy Cường
4. LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS Vũ Trọng Hách đã hướng dẫn và giúp đỡ tôi về mọi mặt để hoàn thành Luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo Học viện Khoa học xã hội đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ tôi trong 02 năm qua để có được kết quả học tập của khóa học. Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo, công chức, viên chức Cục Công nghiệp địa phương, Sở Công Thương Tiền Giang, Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp Tiền Giang đã tạo điều kiện hỗ trợ, giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành việc nghiên cứu chủ đề Luận văn đúng tiến độ. Cảm ơn những người thân, bạn bè, anh chị em học viên cùng khóa đã giúp đỡ, chia sẻ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện bản Luận văn. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Trần Huy Cường
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KHUYẾN CÔNG 6 1.1. Những khái niệm có liên quan đến đề tài 6 1.2. Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về khuyến công 12 1.3. Nội dung quản lý nhà nước về khuyến công 13 1.4. Những yếu tố tác động đến quản lý nhà nước về khuyến công 22 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KHUYẾN CÔNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TIỀN GIANG 28 2.1. Tổng quan các yếu tố tác động đến hoạt động khuyến công ở tỉnh Tiền Giang 28 2.2. Thực trạng thực hiện quản lý nhà nước về khuyến công trên địa bàn tỉnh Tiền Giang 41 2.3. Đánh giá chung 48 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KHUYẾN CÔNG 53 3.1. Phương hướng hoàn thiện quản lý nhà nước về khuyến công 53 3.2. Giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về khuyến công 57 KẾT LUẬN 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 75
6. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CNH-HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa. CN-TTCN : Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp. CN-XD : Công nghiêp - Xây dựng. CNNT : Công nghiệp nông thôn. DNNVV : Doanh nghiệp nhỏ và vừa. ĐBSCL : Đồng bằng sông Cửu Long . HTX : Hợp tác xã. KT-XH : Kinh tế - Xã hội. PTCN : Phát triển công nghiệp. QLNN : Quản lý Nhà nước. UBND : Ủy ban nhân dân.
7. DANH MỤC CÁC BẢNG – BIỂU VÀ HÌNH ẢNH Bảng 2.1: Lao động đang làm việc trong nền kinh tế 29 Bảng 2.2: Thu ngân sách nhà nước trên địa bàn 30 Bảng 2.3: Cơ cấu kinh tế theo tổng VA kinh tế 33 Bảng 2.4: Hoạt động đào tạo nghề, phát triển nghề cho lao động nông thôn 35 Biểu 2.1: Giá trị sản xuất công nghiệp giai đoạn 2011-2015 34 Hình 2.1: Một số hình ảnh hoạt động khuyến công Tiền Giang 39
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Phát triển công nghiệp ở nông thôn là một nội dung trọng yếu của CNH- HĐH nông nghiệp, nông thôn nước ta và là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của quá trình CNH-HĐH đất nước. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII năm 1991 đã đề ra chủ trương phát triển công nghiệp ở khu vực nông thôn, theo đó phải “phát triển mạnh các ngành nghề, đặc biệt là công nghiệp và dịch vụ ở nông thôn”. Thực hiện chủ trương của Đảng, Bộ Công nghiệp (nay là Bộ Công Thương) đã nghiên cứu, xây dựng trình Chính phủ ban hành Nghị định 134/2004/NĐ-CP ngày 09/6/2004 của Chính phủ về khuyến khích phát triển công nghiệp nông thôn, nay được thay thế Nghị định 45/2012/NĐ-CP ngày 21/5/2012 của Chính phủ về Khuyến công. Trong đó xác định mục tiêu của hoạt động khuyến công nhằm: Động viên và huy động các nguồn lực trong nước và ngoài nước tham gia hoặc hỗ trợ các tổ chức, cá nhân đầu tư sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp; Góp phần vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp tạo việc làm, tăng thu nhập, thực hiện phân công lại lao động xã hội và góp phần xây dựng nông thôn mới; Khuyến khích, hỗ trợ sản xuất sạch hơn tại các cơ sở sản xuất công nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên thiên nhiên, nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu; giảm thiểu phát thải và hạn chế mức độ gia tăng ô nhiễm; bảo vệ và cải thiện chất lượng môi trường, sức khỏe con người; Hỗ trợ, tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân thuộc mọi thành phần kinh tế đầu tư phát triển sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp một cách bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh, thực hiện có hiệu quả lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế. Từ các mục tiêu trên cho thấy hoạt động khuyến công có vai trò hết sức quan trọng đối với việc thúc đẩy phát triển công nghiệp ở nông thôn. Để hoạt động khuyến công trên địa bàn tỉnh đạt mục tiêu mà Đảng và Nhà nước đã đề ra, trong những năm qua tỉnh Tiền Giang đã chú trọng nhiều đến các cơ sở công nghiệp nông thôn. Nhờ đó, hoạt động của các cơ sở sản xuất CN-TTCN phát triển đã góp phần 1
9. đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế trên địa bàn tỉnh, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế - lao động, thúc đẩy khôi phục và phát triển các ngành nghề truyến thống, giải quyết việc làm cho lao động nông thôn, tăng thu nhập cho một bộ phận nhân dân, ổn định tình hình KT-XH. Những thành tựu to lớn này không tách rời hoạt động QLNN về khuyến công trong việc định hướng, hoạch định chính sách và đưa ra các giải pháp phát triển CN-TTCN. Tuy nhiên, quá trình thực hiện hoạt động khuyến công cũng như hoạt động QLNN trên lĩnh vực này ở tỉnh Tiền Giang vẫn còn bộc lộ một số hạn chế như: tốc độ tăng giá trị sản xuất CN-TTCN chưa cao, khả năng cạnh tranh của sản phẩm CN-TTCN còn yếu kém, việc áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất còn chậm được thực hiện Nguyên nhân là do: - Các cơ sở sản xuất CN-TTCN trên địa bàn tỉnh có quy mô nhỏ, có rất ít doanh nghiệp đầu mối nên thị trường đầu ra của các mặt hàng thủ công mỹ nghệ còn bị đọng, phần lớn phải tiêu thụ qua trung gian - Công tác QLNN về vấn đề này còn nhiều bất cập về chính sách, bộ máy, đội ngũ cán bộ làm công tác khuyến công nên chưa đáp ứng được yêu cầu cho CN-TTCN phát triển như mong muốn, thúc đẩy kinh tế chung của đất nước. Với lý luận và thực tiễn nêu trên, việc nghiên cứu đề tài “Quản lý nhà nước về khuyến công từ thực tiễn tỉnh Tiền Giang” là hết sức cần thiết, góp phần thiết thực vào phát triển CN-TTCN và nâng cao hiệu quả QLNN về khuyến công ở tỉnh Tiền Giang. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Phát triển công nghiệp ở Khu vực nông thôn là chủ trương của Đảng và Nhà nước ta. Những năm qua ở nước ta cũng có một số công trình nghiên cứu, các tài liệu, báo cáo, chuyên đề như: PSG, TS. Hoàng Ngọc Hòa - TS. Phạm Châu Long - PSG, TS. Nguyễn Văn Thạo (2001), Phát triển công nghiệp nông thôn ở Đồng bằng sông Cửu Long theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội; TS. Nguyễn Văn Phúc (2004), Công nghiệp nông thôn Việt Nam thực trạng và giải pháp phát triển, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội; Trường Đại học Kinh tế Quốc dân (2002), Giáo trình Kinh tế phát triển nông thôn, Nxb Thống kê, Hà Nội; 2
10. Ths. Vũ Văn Đông (2010), “Mỗi làng một sản phẩm”, Bản tin Phát triển và Hội nhập (3), Tr. 34-37; TS. Phạm Duy Hiếu - Viện Phát triển Kinh tế và Công nghiệp, Trường Đại học Công nghiệp TP HCM, “Vai trò Chiến lược và Hiệu quả của Hoạt động Khuyến công trong nền kinh tế Việt Nam”, Kỷ yếu Hoạt động Khuyến công giai đoạn 2005-2009, Tr. 26. Những công trình nghiên cứu, các tài liệu, báo cáo, chuyên đề nói trên, ở góc độ khác nhau, có đề cập đến vấn đề hoạt động về khuyến công nhưng chưa có công trình nghiên cứu, các tài liệu, báo cáo, chuyên đề nào nói trên nghiên cứu một cách cơ bản về QLNN về khuyến công, cụ thể là qua thực tiễn tại tỉnh Tiền Giang. Vì vậy đề tài luận văn về QLNN về khuyến công từ thực tiễn tỉnh Tiền Giang là đề tài không trùng với các đề tài đã được công bố ở nước ta từ trước đến nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước ta về khuyến khích phát triển công nghiệp nông thôn. Luận văn nghiên cứu làm sáng tỏ cơ sở lý luận quản lý nhà nước về khuyến công, thực trạng quản lý nhà nước về khuyến công từ thực tiễn tỉnh Tiền Giang và đưa ra phương hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước trong lĩnh vực này. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận quản lý nhà nước về khuyến công. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về khuyến công trên địa bàn tỉnh Tiền Giang để rút ra những mặt hạn chế và những mặt đạt được. - Đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về khuyến công. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động quản lý nhà nước về khuyến công 4.2. Phạm vi nghiên cứu 3
11. - Phạm vi về không gian: thực tiễn quản lý nhà nước về khuyến công trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. - Phạm vi về thời gian: đánh giá thực trạng hoạt động khuyến công trên địa bàn tỉnh Tiền Giang từ năm 2011- tháng 6/2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật lịch sử và duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin để nghiên cứu đề tài luận văn. Đồng thời luận văn dựa trên quan điểm chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước phát triển kinh tế, phát triển công nghiệp để luận giải các vấn đề lý luận có liên quan đến đề tài. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện luận văn, học viên đã sử dụng hệ thống các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể: phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận: + Hệ thống hóa cơ sở lý luận quản lý nhà nước về khuyến công. + Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý khuyến công ở một địa bàn cụ thể: tỉnh Tiền Giang để chỉ ra những kết quả đạt được và nguyên nhân, những hạn chế và nguyên nhân để làm cơ sở cho việc đề xuất hệ thống các giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về khuyến công. - Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho nghiên cứu khoa học, học tập trong các cơ sở đào tạo luật học, quản lý công, hoạch định chính sách công và hoạt động thực tiễn. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài mở đầu, mục lục, danh mục các chữ viết tắt, danh mục các bảng biểu, danh mục tài liệu tham khảo, kết luận, luận văn bao gồm 03 Chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận quản lý nhà nước về khuyến công. 4
12. Chương 2: Thực trạng quản lý nhà nước về khuyến công trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. Chương 3: Phương pháp và giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về khuyến công. 5
13. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KHUYẾN CÔNG 1.1. Những khái niệm có liên quan đến đề tài 1.1.1. Khuyến công và vai trò của khuyến công 1.1.1.1. Khái niệm về khuyến công Ở Việt Nam, thuật ngữ khuyến công được nhắc đến nhiều trong thời gian gần đây khi nền kinh tế có bước chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng CNH-HĐH, nhất là CNH-HĐH nông nghiệp, nông thôn nhưng cho đến nay vẫn chưa có khái niệm cụ thể. Theo Nghị định 45/2004/NĐ-CP của Chính phủ về khuyến công thay thế Nghị định 134/2004/NĐ-CP ngày 09/6/2004 của Chính phủ về khuyến khích phát triển công nghiệp nông thôn, khuyến công được hiểu là hoạt động khuyến khích, hướng dẫn, hỗ trợ và tạo điều kiện để các tổ chức, cá nhân tham gia phát triển sản xuất công nghiệp ở nông thôn [4]. 1.1.1.2. Vai trò của khuyến công Trong quá trình CNH-HĐH đất nước ta, công nghiệp ở nông thôn đóng vai trò rất quan trọng, trong đó có sự đóng góp không nhỏ của hoạt động khuyến công. Có thể nói, đến nay hoạt động khuyến công đã có tác dụng rõ nét đối với các ngành tiểu thủ công nghiệp khu vực nông thôn, các cơ sở sản xuất vừa và nhỏ, góp phần giải quyết công ăn việc làm cho lao động nông thôn, sử dụng những tiềm năng sẵn có nhằm thúc đẩy phát triển CN-TTCN của địa phương. Khuyến công có các vai trò cơ bản sau: Một là, góp phần vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp Từ khi có chương trình khuyến công, giá trị sản xuất tiểu thủ công nghiệp tăng đáng kể, công nghiệp ngoài quốc doanh chiếm tỷ trọng ngày càng cao, tạo được nhiều việc làm và tăng thu nhập cho đại bộ phận dân cư lao động. Giá trị sản xuất công nghiệp ở nông thôn liên tục gia tăng qua các năm, bình quân trong 05 năm (2011-2015) là 16,65%, cao hơn mức tăng trưởng bình quân toàn ngành công 6
14. nghiệp. Số lượng cơ sở sản xuất công nghiệp ở nông thôn cũng tăng trung bình cả giai đoạn là 8,64%/năm. Từ năm 2011-2015, hoạt động đào tạo nghề, truyền nghề đã gắn với giải quyết việc làm và tạo thu nhập ổn định cho 176.181 lao động, chuyển một phần lao động từ nông nghiệp sang làm nghề tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ, mang lại hiệu quả kinh tế, xã hội cao, đặc biệt là ở những vùng kinh tế khó khăn [8]. Hai là, thúc đẩy khôi phục và phát triển các ngành nghề truyền thống. Sự phát triển nghề, làng nghề tiểu thủ công nghiệp ngày nay dựa trên sự phát triển đồng thời các loại hình kinh tế: Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV), hợp tác xã, tổ hợp tác, hộ kinh doanh thành lập và hoạt động theo quy định của pháp luật (sau đây gọi chung là cơ sở công nghiệp nông thôn). Đây chính là những hạt nhân cho sự phát triển nghề, làng nghề tiểu thủ công nghiệp. Tuy nhiên, tốc độ phát triển nghề, làng nghề và các cơ sở công nghiệp nông thôn trên cả nước vẫn ở mức độ thấp, quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, theo hộ gia đình; khả năng tài chính yếu ớt; khả năng tiếp cận thông tin khoa học công nghệ và thị trường còn nhiều hạn chế, dẫn đến kết quả sản xuất kinh doanh chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Để thực hiện nhiệm vụ khuyến khích phát triển nghề, làng nghề và các cơ sở công nghiệp nông thôn ở các địa phương, các tỉnh, thành trên cả nước đã thành lập các Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp trực thuộc Sở Công nghiệp (nay là Sở Công Thương). Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp là đơn vị hoạt động dịch vụ khuyến công, có chức năng và nhiệm vụ thực hiện mọi hoạt động khuyến công trên địa bàn tỉnh, thành phố như: hướng dẫn, hỗ trợ các tổ chức, cá nhân khởi sự doanh nghiệp; lập dự án đầu tư phát triển công nghiệp; tổ chức đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực quản lý, hợp lý hóa sản xuất, hạ giá thành sản phẩm; hỗ trợ cung cấp thông tin, tiếp thị, tìm kiếm thị trường; xây dựng mô hình trình diễn kỹ thuật, chuyển giao công nghệ để hỗ trợ tổ chức, cá nhân đầu tư sản xuất CN-TTCN. Các hoạt động khuyến công bước đầu đã góp phần phát triển nghề, làng nghề tại các địa phương. Như vậy, vai trò của khuyến công đối 7
15. với sự phát triển nghề, làng nghề, các cơ sở công nghiệp nông thôn là rất quan trọng trong giai đoạn CNH-HĐH nông nghiệp, nông thôn hiện nay. Ba là, giải quyết việc làm cho lao động nông thôn, tăng thu nhập cho một bộ phận nhân dân, góp phần ổn định tình hình KT-XH của địa phương. Một trong những nội dung của hoạt động khuyến công là đào tạo nghề, hỗ trợ trang thiết bị phục vụ sản xuất. Trên cơ sở đó, Sở Công Thương các tỉnh, thành phố chỉ đạo Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp tổ chức khảo sát các cơ sở công nghiệp nông thôn trên địa bàn, triển khai hỗ trợ theo nhu cầu của từng đơn vị. Từ nguồn kinh phí khuyến công quốc gia và địa phương, các Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp ở các tỉnh, thành phố đã phối hợp với các cơ quan, tổ chức mở các lớp đào tạo nghề cho lao động nông thôn. Kết quả cho thấy, công tác đào tạo nghề không những tạo việc làm, tăng thu nhập mà còn góp phần nâng cao tay nghề cho công nhân, giúp các cơ sở đẩy mạnh hiệu suất lao động cũng như chất lượng sản phẩm. Từ năm 2011-2015, hoạt động đào tạo nghề, truyền nghề đã gắn với giải quyết việc làm và tạo thu nhập ổn định cho 176.181 lao động nông thôn [8]. Bốn là, hỗ trợ cho cơ sở công nghiệp nông thôn trong lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế. Cơ sở công nghiệp nông thôn ở các địa phương hiện nay đã và đang đóng góp không nhỏ vào tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế. Tuy nhiên, do các cơ sở công nghiệp nông thôn có quy mô nhỏ, mối liên kết giữa các cơ sở hạn chế nên là những đối tượng dễ bị ảnh hưởng trong bối cảnh kinh tế có nhiều khó khăn hiện nay. Chính vì vậy, các địa phương rất chú trọng đến việc hỗ trợ cơ sở trong việc ổn định, duy trì sản xuất, tìm đầu ra cho sản phẩm. Từ năm 2011- tháng 6/2016, đã đào tạo khởi sự doanh nghiệp, đào tạo nâng cao năng lực quản lý cho 34.482 học viên là các chủ cơ sở công nghiệp nông thôn [8]. Hoạt động khuyến công đã thể hiện vai trò là trợ thủ đắc lực cho cơ sở công nghiệp nông thôn. Khi hoạt động khuyến công được triển khai thì loại hình cơ sở công nghiệp nông thôn này có một bệ đỡ vững chắc để tiếp tục quá trình phát triển 8
16. của mình, góp phần vào thực hiện thành công các mục tiêu kinh tế - xã hội mà các địa phương đã đề ra. 1.1.2. Quản lý nhà nước về khuyến công 1.1.2.1. Khái niệm Quản lý nhà nước là một dạng của quản lý xã hội, đây là một quá trình phức tạp, đa dạng; trong nghiên cứu lý luận cũng như thực tiễn. Quản lý nhà nước có 02 nghĩa: nghĩa rộng và nghĩa hẹp: + Nghĩa rộng: Quản lý nhà nước là toàn bộ mọi hoạt động của Nhà nước nói chung, mọi hoạt động mang tính chất Nhà nước nhằm thực hiện các nhiệm vụ, chức năng của Nhà nước. Chủ thể quản lý theo nghĩa rộng là tất cả các cơ quan Nhà nước của bộ máy Nhà nước gồm cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp. + Nghĩa hẹp: Quản lý nhà nước là hoạt động chấp hành Hiến pháp, Luật và điều hành trên cơ sở Hiến pháp và các luật đó, vì thế còn gọi là hoạt động chấp hành và điều hành của Nhà nước. Quản lý nhà nước theo nghĩa hẹp chính là nghĩa vốn có của thuật ngữ “Quản lý nhà nước”. Chủ thể quản lý nhà nước theo nghĩa hẹp chủ yếu là toàn bộ hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước đứng đầu là Chính phủ và các cơ quan phát sinh từ chúng, các cơ quan đơn vị, tổ chức và các cán bộ, công chức trực thuộc [28, tr. 51-52]. Quản lý nhà nước Việt Nam là hoạt động quản lý Nhà nước theo nghĩa hẹp, hoạt động hành chính Nhà nước, hoạt động chấp hành và điều chỉnh của các cơ quan Nhà nước và những người có thẩm quyền hoặc các cơ quan của các tổ chức xã hội khi được trao quyền, được tiến hành trên cơ sở pháp luật để thi hành luật nhằm thực hiện hiệu quả các chức năng quản lý hành chính Nhà nước trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội: hành chính – chính trị, kinh tế, văn hóa – xã hội [29, tr. 32]. Trong luận văn này, tác giả sẽ phân tích Quản lý nhà nước về khuyến công theo nghĩa hẹp, tức là hoạt động chấp hành và điều hành của các cơ quan hành chính Nhà nước có thẩm quyền về khuyến công. Theo nghĩa này, quản lý nhà nước về khuyến công là sự quản lý bằng pháp luật của các cơ quan nhà nước có chức năng trong việc định hướng, tổ chức, vận hành hệ thống khuyến công từ Trung 9
17. ương tới địa phương hoạt động có hiệu quả, nhằm đạt được mục tiêu đề ra trong mỗi thời kỳ nhất định. 1.1.2.2. Đặc điểm của quản lý nhà nước về khuyến công Quản lý nhà nước về kinh tế ở Việt Nam có một số đặc điểm cơ bản sau: Thứ nhất, QLNN là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước. Quyền lực nhà nước trong QLNN trước hết thể hiện ở việc các chủ thể có thẩm quyền thể hiện ý chí nhà nước thông qua phương tiện nhất định, trong đó phương tiện cơ bản và đặc biệt quan trọng được sử dụng là văn bản quản lý hành chính nhà nước. Bằng việc ban hành văn bản, chủ thể QLNN thể hiện ý chí của mình dưới dạng các chủ trương, chính sách pháp luật nhằm định hướng. Bên cạnh đó, quyền lực nhà nước còn thể hiện trong việc các chủ thể có thẩm quyền tiến hành những hoạt động cần thiết để bảo đảm thực hiện ý chí nhà nước Chính những biện pháp này là sự thể hiện tập trung và rõ nét sức mạnh nhà nước, một bộ phận tạo nên quyền lực nhà nước, nhờ đó ý chí của chủ thể QLNN được bảo đảm thực hiện để điều hòa phúc lợi, khắc phục những nhược điểm của nền kinh tế thị trường. Chính vì thế mà cần phải có sự QLNN. Thứ hai, QLNN là hoạt động có tính thống nhất, được tổ chức chặt chẽ. Để bảo đảm QLNN thì bộ máy các cơ quan được chỉ đạo, điều hành thống nhất, bảo đảm lợi ích chung của cả nước, bảo đảm sự liên kết, phối hợp nhịp nhàng giữa các địa phương tạo ra sức mạnh tổng hợp, tránh được sự cục bộ phân hóa giữa các địa phương hay vùng miền khác nhau. Tuy nhiên, do mỗi địa phương đều có những nét đặc thù riêng về điều kiện kinh tế - xã hội, nên để có thể phát huy tối đa những yếu tố của từng địa phương, tạo sự năng động sáng tạo trong quản lý điều hành, bộ máy hành chính còn được tổ chức theo hướng phân cấp, trao quyền tự quyết, tạo sự chủ động sáng tạo cho chủ thể quản lý. Thứ ba, Hoạt động QLNN có tính chấp hành và điều hành thể hiện trong việc phải được tiến hành trên cơ sở pháp luật và nhằm mục đích thực hiện pháp luật, cho dù đó là hoạt động chủ động sáng tạo của chủ thể quản lý thì cũng không được vượt quá khuôn khổ pháp luật, điều hành cấp dưới, trực tiếp áp dụng pháp luật hoặc 10
18. tổ chức những hoạt động thực tiễn , trên cơ sở quy định pháp luật nhằm hiện thực hóa pháp luật. Tính điều hành của hoạt động QLNN thể hiện trong việc chủ thể có thẩm quyền tổ chức thực hiện pháp luật trong quá trình quản lý. Như vậy, trong mỗi hoạt động QLNN, tính chấp hành và tính điều hành luôn đan xen, song song tồn tại, chấp hành là để xây dựng pháp luật về quản lý làm cho pháp luật ngày càng hoàn thiện hơn và để tổ chức thực hiện pháp luật. Thứ tư, QLNN là hoạt động mang tính liên tục. QLNN luôn cần có tính liên tục, kịp thời và linh hoạt để đáp ứng sự vận động không ngừng của nền kinh tế. Chính điểm đặc thù này được coi là một cơ sở quan trọng trong việc xác lập quy định về tổ chức và hoạt động, quy chế công chức, công vụ của bộ máy QLNN; tạo ra bộ máy quản lý gọn nhẹ, có sự linh hoạt trong tổ chức, năng động sáng tạo, quyết đoán và chịu sự ràng buộc trách nhiệm đối với hoạt động của mình. Ngoài những đặc điểm cơ bản của quản lý nhà nước nói trên, quản lý nhà nước còn có những đặc điểm khác đối với một số lĩnh vực, trong lĩnh vực về khuyến công có những đặc điểm sau: Thứ nhất, về chủ thể quản lý: đó là các cơ quan quản lý có thẩm quyền chung (Chính phủ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh), các cơ quan quản lý nhà nước về khuyến công là Bộ Công Thương và các Bộ, ngành có liên quan (như: Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Bộ Nội vụ ), Sở Công Thương và các Sở có liên ngành (Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài Chính, Sở Nội vụ ). Thứ hai, về khách thể và đối tượng quản lý: Khách thể của quản lý nhà nước về khuyến công là trật tự các quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh liên quan đến khuyến công. Đối tượng của quản lý nhà nước về khuyến công là tổ chức, cá nhân trực tiếp đầu tư, sản xuất CN-TTCN tại huyện, thị xã, xã và các phường thuộc thành phố loại 2, loại 3, các phường thuộc thành phố loại 1 được chuyển đổi từ xã chưa quá 05 năm. Thứ ba, về nội dung quản lý. Nội dung quản lý nhà nước về khuyến công bao gồm: ban hành các văn bản quy phạm pháp luật và tổ chức triển khai thực hiện pháp luật về khuyến công; xây dựng và tổ chức thực hiện chương trình, kế hoạch, 11
19. đề án khuyến công, tổ chức bộ máy quản lý và bố trí, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực trong lĩnh vực khuyến công; đầu tư và thu hút các nguồn lực phục vụ cho hoạt động khuyến công; kiểm tra, thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong các hoạt động khuyến công. Thứ tư, việc hình thành, thực hiện quản lý đầu tư khuyến công là một phần nhiệm vụ quan trọng trong công tác quản lý khuyến công, tạo môi trường hấp dẫn, thu hút các nguồn vốn, nguồn lực đầu tư trong và ngoài nước, tạo nhiều công ăn việc làm mới, kết nối các tỉnh, thành lân cận góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực. Thứ năm, các biện pháp chế tài áp dụng khi vi phạm pháp luật về khuyến công bao gồm: Tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm các quy định của Nghị định 45/2004/NĐ-CP của Chính phủ về khuyến công, tùy theo tính chất, mức độ mà bị xự lý kỷ luật, bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu gây thiệt hại thì phải bồi thưởng theo quy định của pháp luật. 1.2. Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về khuyến công 1.2.1. Thực hiện chức năng của Nhà nước trong phát triển kinh tế, phát triển công nghiệp nông thôn Công nghiệp Việt Nam trong những năm qua đã vươn lên, ngày càng trở thành động lực chính thúc đẩy phát triển kinh tế của đất nước. Tỷ trọng công nghiệp không ngừng tăng, góp phần quan trọng trong tổng thu nhập quốc dân. Năm 2011, tỷ trọng công nghiệp trong GDP chỉ có 32,24% năm 2011, đến năm 2013 đạt 33,19% và năm 2015 là 33,25%. Trong khi đó, tỷ trọng nông nghiệp giảm tương ứng từ 19,57% năm 2011 xuống 17,96% năm 2013 và năm 2015 chỉ còn 17% [8, tr. 5]. Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp đang đặt ra những vấn đề mới và tác động mạnh mẽ đến sự thay đổi trong chính sách. Nếu như trước đây, nông nghiệp luôn là “mặt trận hàng đầu” thì nay, phát triển công nghiệp trở thành quan tâm cao nhất. Thực tiễn cho thấy để đạt mục tiêu tăng trưởng công nghiệp, bên cạnh những thay đổi trong chính sách cần thiết phải có những chương 12
20. trình khuyến khích và hỗ trợ phát triển công nghiệp và để đảm bảo chương trình hiệu quả cần có sự QLNN về chương trình đó. 1.2.2. Bảo đảm cho hoạt động khuyến công diễn ra theo đúng định hướng của Nhà nước Công tác khuyến công ở nước ta đã được tổ chức thực hiện từ năm 1996, bắt đầu ở An Giang, nhưng chỉ mang tính tự phát. Công tác này chỉ thực sự phát huy hiệu quả từ khi có Nghị định 134/2004/NĐ-CP về khuyến khích phát triển CNNT nay được thay thế Nghị định 45/2012/NĐ-CP ngày 21/5/2012 của Chính phủ về khuyến công. Tuy nhiên, đối với nhiều địa phương, công tác này vẫn còn rất mới mẽ, chưa đi vào quỹ đạo, vì vậy rất cần sự quản lý của Nhà nước. Thông qua các quy hoạch, chương trình chứa đựng những định hướng, quan điểm cụ thể, các mục tiêu cần phải đạt được sẽ giúp cho khuyến công hoạt động theo đúng định hướng mà Đảng và Nhà nước đã đề ra, làm đúng chức năng, nhiệm vụ được quy định trong từng giai đoạn cụ thể. 1.2.3. Nhà nước tạo mọi điều kiện thuận lợi để công nghiệp nông thôn phát triển Công tác khuyến công nếu được thực hiện tốt, theo đúng định hướng của Đảng và Nhà nước sẽ góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế - lao động, thúc đẩy khôi phục và phát triển các ngành nghề truyền thống, giải quyết việc làm cho lao động nông thôn, tăng thu nhập cho một bộ phận nhân dân, góp phần ổn định tình hình KT-XH Điều đó khẳng định tầm quan trọng của khuyến công trong phát triển công nghiệp nông thôn. Để vai trò này ngày càng phát huy hiệu quả, nhất thiết đòi hỏi phải có các cơ chế, chính sách của Nhà nước, tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho công tác khuyến công. 1.3. Nội dung quản lý nhà nước về khuyến công 1.3.1. Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về hoạt động khuyến công Công tác xây dựng văn bản pháp luật là một nội dung quan trọng không thể thiếu đối với hoạt động QLNN trong lĩnh vực khuyến công. Để thực hiện việc 13
21. QLNN về khuyến công, Chính phủ đã xây dựng và ban hành Nghị định 134/2004/NĐ-CP ngày 09/6/2004 của Chính phủ về khuyến khích phát triển công nghiệp nông thôn, nay được thay thế Nghị định 45/2012/NĐ-CP ngày 21/5/2012 của Chính phủ về khuyến công. Đây cũng chính là cơ sở pháp lý cho việc quản lý nhà nước về khuyến công cụ thể: - Phạm vi áp dụng của Nghị định này cụ thể: Tổ chức, cá nhân trực tiếp đầu tư, sản xuất CN-TCCN tại huyện, thị xã, thị trấn, xã và các phường thuộc thành phố loại 2, loại 3, các phường thuộc thành phố loại 1 được chuyển đổi từ xã chưa quá 05 năm; bao gồm: DNNVV, HTX, tổ hợp tác, hộ kinh doanh thành lập và hoạt động theo quy định của pháp luật (sau đây gọi chung là cơ sở công nghiệp nông thôn); Các cơ sở sản xuất công nghiệp áp dụng sản xuất sạch hơn; Tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài tham gia công tác quản lý, thực hiện các hoạt động dịch vụ khuyến công [4]. - Hoạt động khuyến công thực hiện các nội dung sau: + Tổ chức đào tạo nghề, truyền nghề theo nhu cầu của các cơ sở công nghiệp để tạo việc làm và nâng cao tay nghề cho người lao động. + Hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý doanh nghiệp. + Hỗ trợ xây dựng mô hình trình diễn kỹ thuật; chuyển giao công nghệ và ứng dụng máy móc tiên tiến, tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất CN-TTCN. + Phát triển sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu, thông qua tổ chức bình chọn sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu. Hỗ trợ tổ chức hội chợ, triển lãm hàng công nghiệp nông thôn, hàng thủ công mỹ nghệ; hỗ trợ các cơ sở công nghiệp nông thôn tham gia hội chợ, triển lãm. + Tư vấn trợ giúp các cơ sở công nghiệp nông thôn trong việc: Lập dự án đầu tư; thành lập doanh nghiệp; hướng dẫn, hỗ trợ các tổ chức, cá nhân tiếp cận các chính sách ưu đãi đầu tư, chính sách đất đai, chính sách khoa học công nghệ, chính sách tài chính - tín dụng và các chính sách ưu đãi khác của Nhà nước. + Cung cấp thông tin về các chính sách phát triển công nghiệp, khuyến công, thông tin thị trường, phổ biến kinh nghiệm, mô hình sản xuất kinh doanh điển hình, 14
22. sản xuất sạch hơn trong công nghiệp, thông qua các hình thức như: xây dựng các chương trình truyền hình, truyền thanh; xuất bản các bản tin, ấn phẩm + Hỗ trợ liên doanh liên kết, hợp tác kinh tế, phát triển các cụm công nghiệp và di dời cơ sở gây ô nhiễm môi trường. + Tổ chức tham quan khảo sát, học tập kinh nghiệm trong nước về hoạt động khuyến công; xây dựng, duy trì và phổ biến các cơ sở dữ liệu và trang thông tin điện tử về khuyến công, sản xuất sạch hơn [4]. Bộ Công Thương là cơ quan giúp Chính phủ thực hiện chức năng quản lý nhà nước về khuyến công, căn cứ Nghị định 45/2012/NĐ-CP, Bộ Công Thương ban hành hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật để quy định chi tiết các quy định có liên quan đến lĩnh vực khuyến công. Như: + Thông tư liên tịch 16/2011/TTLT-BCT-BNV ngày 05/4/2011 của Bộ Công Thương và Bộ Nội vụ về Hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức và biên chế của Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp trực thuộc Sở Công Thương. + Thông tư 46/2012/TT-BCT ngày 28/12/2012 về Quy định chi tiết một số nội dung của Nghị định số 45/2012/NĐ-CP ngày 21 tháng 5 năm 2012 của Chính phủ về khuyến công; + Thông tư 36/2013/TT-BCT ngày 27/12/2013 về Quy định về việc xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện và quản lý kinh phí khuyến công quốc gia; + Thông tư 26/2014/TTLT-BTC-BCT ngày 18/02/2014 về Hướng dẫn trình tự lập, quản lý, sử dụng kinh phí khuyến công quốc gia và kinh phí khuyến công địa phương; Thông tư 26/2014/TT-BCT ngày 28/8/2014 về Quy định về việc tổ chức bình chọn sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu; Ngoài hệ thống văn bản pháp luật quy định chung, một số văn bản pháp luật liên quan trực tiếp đến từng lĩnh vực về khuyến công cũng được ban hành. Như: + Quyết định 999/QĐ-BCT ngày 19/02/2013 về Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Công nghiệp địa phương; 15