Luận văn Quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Luận văn Quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VI CHÂU KHÁNH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CÔNG CHỨNG TRONG LĨNH VỰC CHUYỂN NHƯỢNG TÀI SẢN TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2018
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VI CHÂU KHÁNH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CÔNG CHỨNG TRONG LĨNH VỰC CHUYỂN NHƯỢNG TÀI SẢN TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật hành chính Mã số:8 38 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. PHAN TRUNG LÝ HÀ NỘI - 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Vi Châu Khánh
4. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành tốt bài luận văn nghiên cứu với đề tài: “Quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh cùng với sự nỗ lực cố gắng của bản thân, em xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến TS.Phan Trung Lý đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em hoàn thành đề tài luận văn tốt nghiệp. Đồng thời, em cũng xin cảm ơn các thầy cô giáo khoa Luật, các thầy cô giáo phụ trách giảng dạy chuyên ngành Luật Hiến Pháp và Luật Hành chính , Học viện Khoa học – xã hội Việt Nam. Các anh chị đồng nghiệp, gia đình và các bạn đã tận tình giúp đỡ, chỉ bảo, đóng góp ý kiến quý báu, tạo điều kiện thuận lợi cho em hoàn thành đề tài luận văn này. Đây là một lĩnh vực còn khá non trẻ ở Việt Nam hiện nay, với kiến thức hạn hẹp của em khi nghiên cứu vấn đề này không khỏi những hạn chế. Vì vậy, em rất mong sự góp ý để tài của em được hoàn thiện hơn. Hà Nội, ngày 21 tháng 03 năm 2018 Tác giả luận văn Vi Châu Khánh
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CÔNG CHỨNG TRONG LĨNH VỰC CHUYỂN NHƯỢNG TÀI SẢN 7 1.1. Những vấn đề lí luận về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản 7 1.2. Khái niệm,đặc điểm và nguyên tắc quảnlý nhà nước về công chứng 15 1.3. Nội dung quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản 23 1.4. Kinh nghiệm nước ngoài trong quản lý nhà nước về công chứng 28 Chương 2: QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CÔNG CHỨNG TRONG LĨNH VỰC CHUYỂN NHƯỢNG TÀI SẢN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 34 2.1. Thực trạng pháp luật Việt Nam về quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản 34 2.2. Thực trạng quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản tại thành phố Hồ Chí Minh 39 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CÔNG CHỨNG TRONG LĨNH VỰC CHUYỂN NHƯỢNG TÀI SẢN 61 3.1. Giải pháp về đổi mới nhận thức về bản chất, vai trò của công chứng 61 3.2. Giải pháp pháp luật 62 3.3. Giải pháp khác 65 KẾT LUẬN 70 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
6. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CC Công chứng HĐBT Hội đồng bộ trưởng QLNN Quản lý nhà nước TS Tài sản UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa
7. MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Công chứng là một trong những hoạt động bổ trợ tư pháp theo nghĩa rộng, cung cấp chứng cứ cho hoạt động của cơ quan tư pháp theo nghĩa hẹp, nhằm bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế và tổ chức xã hội, góp phần chủ động phòng ngừa các tranh chấp và hành vi vi phạm pháp luật, cung cấp tài liệu có giá trị chứng cứ phục vụ việc giải quyết các tranh chấp, xử lý hành vi vi phạm, duy trì kỷ cương pháp luật trong xã hộiViệc tăng cường công tác quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản tình hình hiện nay là yêu cầu cấp thiết của hoạt động quản lý nhà nước về công chứng nói chung và quản lý nhà nước trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản nói riêng. Thực tiễn đã cho thấy công chứng có vai trò rất quan trọng đối với của sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước, nền kinh tế thị trường phát triển ở mức độ ngày càng cao. Các quan hệ dân sự về việc trao đổi mua bán, cho tặng, chuyển nhượng tài sản ngày càng đa dạng đòi hỏi hoạt động công chứng cần phải đáp ứng kịp thời với những yêu cầu đổi mới mà Đảng và Nhà nước ta đã đề ra. Một trong các yêu cầu quan trọng của nội dung này là xác định đúng vai trò, chức năng của Nhà nước trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xác định vai trò của Nhà nước trong quản lý đối với dịch vụ công nhằm làm cho bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; đảm bảo sự phát triển bền vững và nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Trong đó, có yêu cầu đổi mới tổ chức và hoạt động quản lý nhà nước của các cơ quan tư pháp, khuyến khích và hỗ trợ các tổ chức hoạt động không vì lợi nhuận mà vì nhu cầu lợi ích của xã hội, tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức thực hiện một số dịch vụ công ngày càng phát triển cùng với sự quản lý chặt chẽ của Nhà nước. Trước yêu cầu trên, việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về công chứng đặc biệt là công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản là một yêu cầu rất quan trọng và cần thiết trong giai đoạn hiện nay, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã 1
8. xác định “Hoàn thiện thể chế công chứng. Xác định rõ phạm vi công chứng và chứng thực, giá trị pháp lý của văn bản công chứng. Xây dựng mô hình quản lý nhà nước về công chứng theo hướng Nhà nước chỉ tổ chức cơ quan công chứng thích hợp; có bước đi phù hợp để từng bước xã hội hóa công việc này, Thành phố Hồ Chí Minh là thành phố lớn thứ nhì Việt Nam về diện tích, đồng thời cũng là đầu tàu kinh tế và là một trong những trung tâm văn hóa, giáo dục quan trọng nhất của nước này. Các hoạt động quản lý nhà nước về công chứng cũng đã được quan tâm, tuy nhiên cũng còn gặp những khó khăn trong quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản. Vì vậy, vấn đề tăng cường công tác quản lý nhà nước về công chứng được đặt ra trên cả về phương diện về lý luận và thực tiễn. Là một công chức đang công tác tại địa phương, trước tình hình trên, học viên quyết định chọn đề tài: “Quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh” để làm luận văn Thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Nội dung quản lý nhà nước về công chứng tại các nước phát triển trên thế giới đã được quy định khá rõ ràng và cụ thể trong các văn bản pháp luật thực định, hệ thống công chứng được thành lập, hoạt động từ rất lâu đời. Ở nước ta, công chứng với tư cách là một hoạt động bổ trợ tư pháp xuất hiện chưa lâu, tuy nhiên thời gian ở nước ta quađã có một số đềtài nghiên cứu về lĩnh vực nàynhư: - Đề tài khoa học mang mã số 92-98-244 về “Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng và hoàn thiện tổ chức và hoạt động công chứng ở Việt Nam” do Bộ Tư pháp tổ chức nghiên cứu và nghiệm thu vào tháng 5 năm 1993; - Luận án tiến sĩ “Những vấn đề lý luận và thực tiễn trong việc xác định phạm vi, nội dung hành vi công chứng và giá trị pháp lý của văn bản công chứng ở nước ta hiện nay” của tác giả Đặng Văn Khanh năm 2000; - Luận án tiến sĩ luật học “Nghiên cứu pháp luật về công chứng một số nước trên thế giới nhằm góp phần xây dựng luận cứ khoa học cho việc hoàn thiện pháp luật về công chứng ở Việt Nam hiện nay”, của tác giả Tuấn Đạo Thanh năm 2008; 2
9. - Luận văn thạc sĩ “Một số vấn đề công chứng các giao dịch về tài sản ở Việt Nam - thực trạng và giải pháp” của tác giả Đỗ Xuân Hòa. - Luận văn thạc sĩ “Công chứng nhà nước những vấn đề lý luận và thực tiễn ở nước ta” của tác giả Trần Ngọc Nga. - Luận văn thạc sĩ “Xã hội hoá công chứng ở Việt Nam hiện nay - một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Quang Minh năm 2009; - Luận văn thạc sĩ “Phân cấp quản lý nhà nước về công chứng, chứng thực qua thực tiễn tại thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Phan Hải Hồ năm2008; - Luận văn thạc sĩ “Quản lý nhà nước về công chứng từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh” của tác giả Trần Thị Hiền năm 2012; - Luận văn thạc sĩ “Quản lý nhà nước về hoạt động công chứng trên địa bàn Thành phố Hà Nội” của tác giả Phạm Thị Phương Hiền; - Luận văn thạc sĩ “Xã hội hóa công chứng từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Vũ Thị Vân Anh; Nhìn chung các công trình trên đã có sự nghiên cứu chuyên sâu về công chứng. Tuy nhiên, sau khi Luật Công chứng năm 2014 ra đời thay thế Luật Công chứng năm 2006 thì vẫn chưa có đề tài nghiên cứu chuyên sâu về quản lý nhà nước về hoạt động công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản. Luật Công chứng là cơ sở pháp lý quan trọng phục vụ cho công tác quản lý của Nhà nước, tuy nhiên hiện nay do biến động của tình hình thực tiễn, có nhiều vấn đề mà Luật Công chứng năm 2014 chưa tiên liệu được. Vì vậy, vấn đề đặt ra là làm thế nào để hoạt động quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản một cách hiệu quả, khoa học, đảm bảo ổn định và phát triển bền vững. Vì vậy, đây có thể được coi là công trình mới, nghiên cứu cả về lý luận và thực tiễn quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản tại Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, để nghiên cứu thực hiện đề tài này, trong quá trình nghiên cứu tác giả cũng cần phải kế thừa, vận dụng có chọn lọc những kết quả nghiên cứu của các công trình nêu trên. 3
10. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu: Các cơ quan quản lý nhà nước về công chứng, các tổ chức hành nghề công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản và các cơ quan có liên quan trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 4.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở đánh giá kết quả quản lý nhà nước và thực hiện pháp luật về công chứng ở Thành phố Hồ Chí Minh từ khi có Luật Công chứng năm 2014 đến nay, để xác định quan điểm, đề ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản ở Thành phố Hồ Chí Minh và cả nước. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu. Để thực hiện được mục đích trên, luận văn có các nhiệm vụ sau đây: - Làm rõ một số vấn đề lý luận và pháp luật về công chứng, quản lý nhà nước về công chứng. - Đánh giá kết quả quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản; phân tích các yêu cầu khách quan trong việc quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản tại thành phố Hồ Chí Minh những tồn tại trong quản lý nhà nước về công chứng, nguyên nhân. - Đề xuất, kiến nghị những giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh việc chuyển nhượng tài sản ở nước ta 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận nghiên cứu duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về xây dựng Nhà 4
11. nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, về cải cách hành chính, cải cách tư pháp và đổi mới hoạt động của các cơ quan tư pháp nói chung, bổ trợ tư pháp nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Tác giả đã kết hợp sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học phổ biến của khoa học xã hội để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra, cụ thể như: các phương pháp tổng hợp, phân tích, thống kê, so sánh; các phương pháp điều tra, khảo sát, phân tích thực tiễn tổ chức và hoạt động của các tổ chức hành nghề công chứng, quản lý nhà nước về công chứng, các thủ tục hành chính về chuyển nhượng tài sản trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn là công trình chuyên khảo đầu tiên, nghiên cứu có tính hệ thống, khảo sát, đánh giá toàn diện về thực trạng quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Vì vậy, luận văn sẽ cung cấp những kiến thức, thông tin, luận điểm cũng như đưa ra các khái niệm, đặc điểm, phân tích các nội dung quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản để từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật, phương pháp quản lý nhà nước về công chứng ở nước ta trong thời gian tới. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Như đã nói ở trên, luận văn là công trình chuyên khảo đầu tiên, nghiên cứu có tính hệ thống, khảo sát, đánh giá toàn diện về thực trạng quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tai sản trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Nội dung luận văn tập trung phân tích những kết quả, tồn tại và nguyên nhân thực trạng quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, từ đó có những đề xuất mới có giá trị tham khảo cho cơ quan quản lý nhà nước về công chứng ở thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và các địa phương khác ở nước ta nói chung trong quá trình thực hiện chức năng quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản. 5
12. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài mục lục, mở đầu, kết luận, danh mục các bảng biểu và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm có 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1. Những vấn đề lý luận và pháp luật của quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản Chương 2: Quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản tại thành phố Hồ Chí Minh Chương 3. Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản 6
13. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CÔNG CHỨNG TRONG LĨNH VỰC CHUYỂN NHƯỢNG TÀI SẢN 1.1. Những vấn đề lí luận về công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của công chứng Khái niệm về công chứng Cho đến nay, hệ thống văn bản pháp luật của nước ta đã quy định 06 khái niệm khác nhau về công chứng tùy từng giai đoạn lịch sử như sau: - Thông tư số 574-QLTPK ngày 10/10/1987 của Bộ Tư pháp hướng dẫn công tác công chứng nhà nước quy định: “Công chứng nhà nước là một hoạt động của Nhà nước, nhằm giúp công dân, các cơ quan, tổ chức lập và xác nhận các văn bản sự kiện có ý nghĩa pháp lý, hợp pháp hóa các văn bản, sự kiện đó, làm cho các văn bản, sự kiện đó có hiệu lực thực hiện. Bằng hoạt động trên, công chứng nhà nước tạo ra những đảm bảo pháp lý để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, các cơ quan, tổ chức phù hợp với Hiến pháp và pháp luật của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, ngăn ngừa vi phạm pháp luật, giúp cho việc giải quyết các tranh chấp được thuận lợi, góp phần tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa”. - Nghị định số 45/HĐBT của HĐBT ngày 27/2/1991 về tổ chức và hoạt động công chứng nhà nước quy định: “Công chứng Nhà nước là việc chứng nhận tính xác thực các hợp đồng và giấy tờ theo quy định của pháp luật, nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân và cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội (sau đây gọi chung là các tổ chức), góp phần phòng ngừa vi phạm pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Các hợp đồng và giấy tờ đã được công chứng có giá trị chứng cứ”. - Nghị định số 31/CP ngày 18/5/1996 của Chính phủ về tổ chức và hoạt động công chứng nhà nước quy định: “Công chứng là việc chứng nhận xác thực của các hợp đồng và giấy tờ theo quy định của pháp luật, nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân và cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội (sau đây 7
14. gọi chung là tổ chức), góp phần phòng ngừa vi phạm pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Các hợp đồng và giấy tờ đã được Công chứng Nhà nước chứng nhận hoặc Ủy ban Nhân dân cấp có thẩm quyền chứng thực có giá trị chứng cứ, trừ trường hợp bị Tòa án nhân dân tuyên bố là vô hiệu”. - Nghị định số 75/2000/NĐ-CP ngày 8/12/2000 của Chính phủ về công chứng, chứng thực quy định: “Công chứng là việc Phòng Công chứng chứng nhận tính xác thực của hợp đồng được giao kết hoặc giao dịch khác được xác lập trong quan hệ dân sự, thương mại và quan hệ xã hội khác (Sau đây gọi là hợp đồng, giao dịch) và thực hiện các việc khác theo quy định của Nghị định này”. Lần đầu tiên, Nghị định 75/2000/NĐ-CP đã có sự phân định rõ khái niệm công chứng và chứng thực, điều mà các Nghị định trước đây chưa làm rõ được, bản chất của hành vi công chứng là:“chứng nhận tính xác thực của hợp đồng”, còn hành vi chứng thực là việc “xác nhận sao y giấy tờ, hợp đồng, giao dịch và chữ ký của cá nhân”. Việc thể hiện cụ thể khái niệm công chứng ở 03 Nghị định nêu trên tuy có sự khác nhau, song có sự giống nhau về cơ bản đó là đều xác định công chứng là việc chứng nhận tính xác thực của hợp đồng, giao dịch khác. - Luật Công chứng năm 2006 quy định: “Công chứng là việc Công chứng viên chứng nhận tính xác thực, tính hợp pháp của hợp đồng, giao dịch khác (sau đây gọi là hợp đồng, giao dịch) bằng văn bản mà theo quy định của pháp luật phải công chứng hoặc cá nhân, tổ chức tự nguyện yêu cầu công chứng”. - Luật Công chứng năm 2014 quy định: “Công chứng là việc công chứng viên của một tổ chức hành nghề công chứng chứng nhận tính xác thực, hợp pháp của hợp đồng, giao dịch dân sự khác bằng văn bản (sau đây gọi là hợp đồng, giao dịch), tính chính xác, hợp pháp, không trái đạo đức xã hội của bản dịch giấy tờ, văn bản từ tiếng Việt sang tiếng nước ngoài hoặc từ tiếng nước ngoài sang tiếng Việt (sau đây gọi là bản dịch) mà theo quy định của pháp luật phải công chứng hoặc cá nhân, tổ chức tự nguyện yêu cầu công chứng”. [25] Đặc điểm của công chứng 8
15. Theo Từ điển Luật học của Mỹ, công chứng (Notarial) là hoạt động của công chứng viên Công chứng viên, theo tiếng Latinh là “Notarius”. “Notarius” trong Luật Anh cổ là một người sao chép hay trích lục các loại văn bản, giấy tờ khác, người làm chứng. Trong Luật La Mã, là người ghi chép, thư ký, tốc ký, người ghi chép các hoạt động trong nghị viện của tòa án hoặc ghi chép theo lời người khác đọc, người soạn các di chúc và giấy chuyển nhượng sở hữu. Theo cách giải thích trên, xét về nguồn gốc, công chứng là nghề sớm xuất hiện trong lịch sử loài người (từ thời La Mã cổ đại), với vai trò ghi chép, soạn thảo văn bản và làm chứng. Khởi đầu, công chứng là một nghề tự do trong xã hội, phục vụ cho nhu cầu tự nhiên, tự bảo vệ của dân chúng khi thiết lập các văn tự, khế ước. Theo định nghĩa của Luật Công chứng năm 2006 và 2014 nêu trên thì đều xác định công chứng có những đặc điểm như sau: - Công chứng là hành vi của công chứng viên (phân biệt với chứng thực là hành vi của người đại diện của cơ quan hành chính); tính xác thực của hợp đồng, giao dịch khác được công chứng viên chứng nhận. - Tính xác thực của các tình tiết, sự kiện trong hợp đồng, giao dịch là vô cùng quan trọng nhằm bảo đảm cho chúng có giá trị chứng cứ. Có thể nhận thấy, những khái niệm về công chứng gắn liền với những thay đổi của xã hội nước ta. 1.2.1. Khái niệm, phân loại tài sản Khái niệm tài sản Tài sản là một từ ngữ quen thuộc đối với bất kì ai, đó là vấn đề trọng tâm của các quan hệ xã hội nói chung và trong quan hệ pháp luật nói riêng. Tài sản tồn tại dưới nhiều dạng khác nhau, phong phú và đa dạng, do vậy việc phân loại tài sản có vai trò quan trọng trong giải quyết các vấn đề tranh chấp phát sinh. Tuy nhiên, trong thực tế khái niệm tài sản được hiểu mơ hồ, chưa có sự thông nhất chung đề có thể xác định đối tượng đó có phải là tài sản hay không và hậu quả gây ảnh hưởng đến giao dịch dân sự, thương mại và kinh tế.Theo quy định tại Bộ luật dân sự 2005 thì tài sản được liệt kê khép kín gồm: vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản 9
16. - Vật là một bộ phận của thế giới vật chất, tồn tại khách quan mà con người có thể cảm giác được bằng các giác quan của mình. Vật chỉ có ý nghĩa khi nó trở thành đối tượng trong quan hệ pháp luật, do vậy, nếu bộ phận của thế giới vật chất mà con người không thể kiểm soát được chiếm hữu được nó thì đồng nghĩa với việc con người không thể tác động được vào nó. Như vậy, muốn trở thành vật trong dân sự phải thỏa mãn những điều kiện sau: + Là bộ phận của thế giới vật chất: đây là một điều kiện không thể thiếu để trở thành vật trong giao dịch dân sự. + Chỉ khi con người chiếm hữu được nó thì nó mới được coi là vật, tức là con người có thể nắm giữ, quản lý được thì mới có thể đưa vào giao dịch dân sự và được coi là vật. + Có thể đang tồn tại hoặc sẽ hình thành trong tương lai.Ví dụ như: một dự án nhà chung cư đang chuẩn bị khởi công xây, công trình đường sắt trên cao cả hai cái đó đều được đưa vào giao dịch dân sự như một vật sẽ hình thành trong tương lai. - Tiền theo kinh tế chính trị học là vật ngang giá chung được sử dụng làm thước đo giá trị của các loại tài sản khác. Một tài sản được coi là tiền hiện nay khi nó đang có giá trị lưu hành trên thực tế. Tiền được coi là một dạng đặc biệt của tài sản và cũng là thước đo để xác định toàn bộ khối tài sản của một chủ thể nào đó trong quan hệ pháp luật dân sự. - Giấy tờ có giá là loại tài sản rất phổ biến trong giao dịch dân sự hiện nay đặc biệt là giao dịch trong các hệ thống ngân hàng và các tổ chức tín dụng khác. Căn cứ vào các quy định của pháp luật hiện hành thì giấy tờ có giá bao gồm: Hối phiếu đòi nợ, hối phiếu nhận nợ, séc, công cụ chuyển nhượng; Trái phiếu Chính phủ, trái phiếu công ty, kỳ phiếu, cổ phiếu giấy tờ có giá là một loại tài sản trong quan hệ pháp luật dân sự và có các thuộc tính sau: + Xác nhận quyền tài sản của một chủ thể xác định. + Trị giá được bằng tiền. + Có thể chuyển giao quyền sử hữu cho thủ thể khác trong giao dịch dân sự 10
17. Phân loại tài sản Dựa vào đặc tính vật lý (có thể di dời được) và công dụng của tài sản, Bộ luật dân sự 2005 chia tài sản thành động sản và bất động sản Bất động sản Đất đai: là bộ phận cấu thành lãnh thổ, thuộc chủ quyền quốc gia vì vậy không thể là đối tượng của giao dịch dân sự. Pháp luật của các nước đều ngầm hiểu rằng đất đai ở đây chỉ là một mảnh đất được giới hạn bởi diện tích, chiều dài, chiều rộng, chiều cao. Khi con người thực hiện hành vi chiếm hữu, khai thác, sử dụng thì đất trở nên có giá trị và trở thành một loại tài sản quan trọng trong giao lưu dân sự, đầu tư, thương mại. Nhà, công trình xây dựng gắn liền với đất đai, kể cả các tài sản gắn liền với nhà; công trình xây dựng đó: Những tài sản được liệt kê tại Điểm b Khoản 1 Điều 174 Bộ luật Dân sự 2005 đều có đặc điểm gắn liền với đất về mặt vật lý và không dễ dàng di dời được. Tức là chúng phải được xây dựng cố định trên đất và phục vụ cho mục đích khai thác sử dụng lâu dài. Các tài sản khác gắn liền với nhà ở, công trình xây dựng là bất động sản như hệ thống điện, nước đây là những tài sản công dụng gắn liền với bất động sản là nhà, công trình xây dựng nếu thiếu chúng thì nhà, công trình xây dựng không khai thác được bình thường. Những tài sản khác gắn liền với đất Thuộc nhóm đối tượng này phải kể đến các loại tài nguyên thiên nhiên khoáng sản nằm trong lòng đất: than, dầu khí, vàng bạc Khi được sinh ra từ đất, nằm trong đất, gắn liền với đất và chưa được khai thác đến thì các loại tài nguyên thiên nhiên này là bất động sản. Nhưng nếu đã được khai thác và vận chuyển ra khỏi khuôn viên của mảnh đất, chúng lại trở thành động sản và chịu sự điều chỉnh của quy chế pháp lý dành cho động sản. Các loại tài sản khác do pháp luật quy định Căn cứ vào thuộc tính tự nhiên: sinh ra từ đất, hoặc gắn liền với đất Bộ luật Dân sự 2005 liệt kê một số đối tượng được coi là bất động sản. Để có thể bao quát và dự liệu khả năng xuất hiện các loại bất động sản mới trong tương lai, Bộ luật đưa ra quy định: “các loại tài sản khác do pháp luật quy định”. Ở Việt Nam hiện chưa có văn bản pháp luật nào quy định danh 11
18. mục các bất động sản khác mà Điểm d Khoản 1 Điều 174 đề cập đến. Đây cũng là một điểm bất cập của Bộ luật Dân sự 2005 Động sản Nhìn chung pháp luật các quốc gia đều ghi nhận động sản là những tài sản có thể di dời được và không gắn liền với đất đai hoặc phục vụ cho việc khai thác đất đai. Bộ luật Dân sự Việt Nam 2005 thì sử dụng phương pháp 19 20 loại trừ để quy định: “Động sản là những tài sản không phải là bất động sản” tại Khoản 2 Điều 174. Động sản là nhóm tài sản có số lượng lớn và là đối tượng của hầu hết các giao dịch dân sự. Ngày nay, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế, đã xuất hiện nhiều đối tượng động sản có giá trị lớn: cổ phiếu, chứng khoán, tài sản trí tuệ Các đối tượng này cần phải có quy chế điều chỉnh thích hợp, phân biệt với các loại động sản thông thường khác. Phân biệt tài sản thành động sản và bất động sản có ý nghĩa trong việc: - Thiết lập quy chế pháp lý đặc thù đối với mỗi loại tài sản - Xây dựng các quy định về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ đối với người thứ ba - Xây dựng các quy định về xác lập quyền sở hữu theo thời hiệu. - Thiết lập các quy định về việc bảo vệ quyền lợi của người thứ ba ngay tình. - Xây dựng các quy định luật hình thức (luật tố tụng). Ý nghĩa của tài sản Tài sản được sử dụng để đáp ứng mọi nhu cầu trong sản xuất, sinh hoạt của con người, do đó nó trở thành khách thể trung tâm, quan trọng của mọi quan hệ xã hội. Xây dựng khái niệm tài sản là vấn đề cần thiết và mang những ý nghĩa quan trọng: Thứ nhất: Tài sản là khái niệm cơ bản làm nền tảng xây dựng các khái niệm khác của luật dân sự và các phân ngành khác của luật dân sự như luật chứng khoán, luật thương mại, luật sở hữu trí tuệ. Từ chế định tài sản hình thành chế định về sở hữu, quyền sở hữu trí tuệ và các chế định khác. Thứ hai: Trên cơ sở khái niệm tài sản sẽ xác định những vật chất nào là đối tượng của giao lưu dân sự, từ đó xây dựng quy chế điều chỉnh các giao dịch đảm 12
19. bảo lợi ích của các chủ thể trong quan hệ đó. Thứ ba: Tùy từng loại tài sản, pháp luật dự liệu và thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp phù hợp với các phương thức thực hiện và bảo vệ quyền dân sự. 1.1.3. Khái niệm, đặc điểm chuyển nhượng tài sản Khái niệm chuyển nhượng tài sản Chuyển nhượng tài sản là một loại giao dịch dân sự nhằm thực hiện việc chuyển nhượng tài sản ở từ chủ thể này sang chủ thể khác. Trong giao dịch này người được nhận nhượng tài sản có quyền khai thác các lợi ích từ tài sản và họ phải bù đắp cho người đã chuyển nhượng cho mình một khoản tiền nhất định tương ứng với giá trị tài sản đó. Chuyển nhượng tài sản phải tuân theo các quy định của Pháp luật Dân sự về điều kiện, nội dung, hình thức mới có giá trị pháp lý và được pháp luật bảo vệ. Đặc điểm chuyển nhượng tài sản Thứ nhất, pháp luật quy định quyền chuyển nhượng tài sản của tổ chức, cá nhân được thực hiện dựa trên chế độ sở hữu Thứ hai, việc chuyển nhượng tài sản chủ yếu được tiến hành thông qua hệ thống hồ sơ giấy tờ. Do vậy, phải rõ ràng minh bạch về giấy chứng nhận tài sản, các hợp đồng chuyển nhượng tài sản, các tư liệu liên quan đến tài sản. Thứ ba, là chủ sở hữu đại diện đối với tài sản được chuyển nhượng, Nhà nước có quyền điều tiết phần địa tô chênh lệch thông qua pháp luật về thuế để bảo đảm lợi ích của các bên tham gia nhượng và chuyển nhượng. Thứ tư, giá trị tài sản khi chuyển quyền sử dụng phụ thuộc vào nhiều yếu tố như thời điểm chuyển nhượng, loại tài sản chuyển nhượng, các mức quy đổi tài sản theo quy định của pháp luật tại thời điểm chuyển nhượng. Nguyên tắc chuyển nhượng tài sản - Chủ thể sử dụng tài sản chỉ được phép chuyển nhượng cho những chủ thể theo pháp luật quy định. 13
20. - Khi chuyển nhượng tài sản các bên có quyền thoả thuận về nội dung của hợp đồng chuyển nhượng tài sản nhưng nội dung phải phù hợp với quy định của BLDS hiện hành và pháp luật về tài sản được chuyển nhượng - Bên nhận chuyển nhượng phải tuân thủ những quy định của Nhà nước về sử dụng tài sản sau khi nhận chuyển nhượng. - Việc chuyển nhượng tài sản phai xuất phát từ nhu cầu thực tế của hai bên, bảo đảm lợi ích chính đáng của người sử dụng tài sản được chuyển nhượng 1.1.4. Công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản Công chứng là một hoạt động quan trọng, một thể chế không thể thiếu được của Nhà nước pháp quyền. Thông qua hoạt động công chứng và các quy định hướng dẫn, điều chỉnh pháp luật trở thành hiện thực sinh động của đời sống xã hội, thành hành vi sử xự theo đúng pháp luật giúp cho người dân có thể tin tưởng lựa chọn công chứng, chứng thực như một sự đảm bảo của nhà nước về mặt an toàn pháp lý đối với các giao dịch của mình. Từ đó thúc đẩy sự tăng trưởng về số lượng giao dịch, hợp đồng góp một phần rất lớn vào sự phát triển đất nước.Ta có thể thấy rõ hơn tầm quan trọng của công chứng trong lĩnh vực chuyển nhượng tài sản như sau: Thứ nhất, công chứng sẽ giúp bảo đảm tính hợp pháp của nội dung các giao dịch chuyển nhượng tài sản. Thực tiễn cho thấy, ít người dân Việt có sự hiểu biết rõ ràng các quy định của pháp luật về các giao dịch khi chuyển nhượng tài sản. Việc công chứng sẽ giúp cho các bên hiểu rõ hơn về quyền và nghĩa vụ của mình trong giao dịch chuyển nhượng tài sản qua việc tư vấn, giải thích của các công chứng viên [33] Thứ hai, việc công chứng còn góp phần hạn chế các giao dịch “không có thật, góp phần hạn chế các yếu tố lừa đảo, lừa dối trong các giao dịch về chuyển nhượng tài sản, nhất là trong các trường hợp thừa kế theo di chúc, chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Ví dụ: với sự tham gia của công chứng, các vấn đề như lừa dối khi lập di chúc, cưỡng ép lập di chúc sẽ không xảy ra trừ phi có sự thông đồng giữa một bên với công chứng viên 14
21. Thứ ba, việc công chứng sẽ nâng cao giá trị chứng minh của chứng cứ (hợp đồng) khi có tranh chấp. Rõ ràng, khi xảy ra tranh chấp, các bên tham gia giao dịch phải đưa ra chứng cứ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Tòa án sẽ dễ xem xét và chấp nhận hơn nếu các giao dịch đó đã được công chứng. 1.2. Khái niệm,đặc điểm và nguyên tắc quảnlý nhà nước về công chứng 1.2.1. Khái niệm quản lý nhà nước Theo Từ điển tiếng Việt (Quang Hùng chủ biên, Nxb Thống kê, 2006) thì “quản”, “lý” và “quản lý” được định nghĩa như sau:“Quản” là săn sóc, coi giữ.“Lý” là điều được coi là hợp lẽ phải.“Quản lý” là trông nom, coi sóc, gìn giữ việc gì cho hợp lẽ phải. Quản lý là một phạm trù xuất hiện trước khi có Nhà nước với tính chất là một loại lao động xã hội hay lao động chung được thực hiện ở quy mô lớn. Quản lý được phát sinh từ lao động, không tách rời với lao động và bản thân quản lý cũng là một loại hoạt động lao động. Theo ngôn ngữ Hán Việt thì “quản lý” là việc thực hiện hai quá trình liên hệ chặt chẽ với nhau: “quản” và “lý”. Quá trình “quản” gồm sự trông coi, giữ gìn, duy trì hệ thống ở trạng thái ổn định. Quá trình “lý” gồm việc sửa sang, sắp xếp, đưa hệ thống phát triển phù hợp. Nếu người quản lý chỉ lo việc “quản” tức là chỉ lo việc trông coi, giữ gìn thì tổ chức dễ trì trệ. Tuy nhiên, nếu chỉ quan tâm đến việc “lý” tức là chỉ lo việc sắp xếp, tổ chức, đổi mới mà không đặt trên nền tảng của sự ổn định, thì hệ thống sẽ phát triển không bền vững, dễ bị chệch mục tiêu. Nói chung, trong “quản” phải có “lý” và trong “lý” phải có “quản” để làm cho hoạt động của hệ thống luôn ở trạng thái cân bằng. Sự quản lý đưa đến kết quả đích thực bền vững đòi hỏi phải có mưu lược, nghệ thuật làm cho hai quá trình “quản” và “lý” tích hợp vào nhau. Quản lý là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học. Tuy nhiên trong thực tiễn có nhiều quan niệm khác nhau về quản lý: Theo Warren Bennis, một chuyên gia nổi tiếng về nghệ thuật lãnh đạo thì cho rằng “Quản lý là một cuộc thử nghiệm gắt gao trong cuộc đời mỗi cá nhân, và 15