Luận văn Quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Luận văn Quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI  ĐẶNG PHI ANH QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH C L H L H M 6 38.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS TRẦN MINH ĐỨC HÀ NỘI - 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của chính bản thân tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
3. LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện Luận văn này tôi đã nhận được nhiều sự quan tâm, giúp đỡ, góp ý của nhiều tập thể và cá nhân trong và ngoài Học viện. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới TS. Trần Minh Đức, người hướng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ tôi về kiến thức cũng như phương pháp nghiên cứu, chỉnh sửa trong quá trình thực hiện Luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình tôi, bạn bè tôi, những người thường xuyên hỏi thăm, động viên tôi trong quá trình thực hiện Luận văn. Có được kết quả nghiên cứu này, tôi đã nhận được những ý kiến đóng góp vô cùng quý báu của các thầy cô giáo đang tham gia giảng dạy tại Học viện Khoa học xã hội; sự tận tình cung cấp thông tin của các anh, chị là công chức, viên chức Trung tâm dịch vụ bán đấu giá thuộc Sở Tư pháp thành phố Hồ Chí Minh. Tôi xin được ghi nhận và cảm ơn những sự giúp đỡ này. Mặc dù bản thân đã rất cố gắng, nhưng Luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự chỉ dẫn, góp ý của quý thầy, cô giáo và tất cả bạn bè.
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1 : NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN 6 1 1 Q ệ ả ự ấ ả ả ƣớ ự ấ ả 6 1.2. Vai trò và các nguyên tắc quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản 14 1.3. Chủ thể quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản 17 1.4. Nội dung quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản 19 1.5. Các yếu tố tác động đến quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản 22 CHƢƠNG 2 : THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 25 2.1. Một số đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội của thành phố Hồ Chí Minh có liên quan đến lĩnh vực bán đấu giá tài sản 25 2.2. Tình hình tổ chức và họat động trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản tại thành phố Hồ Chí Minh 29 2.3. Thực trạng thực hiện quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản tại thành phố Hồ Chí Minh 35 2.4. Những ưu điểm và hạn chế, bất cập về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản tại thành phố Hồ Chí Minh 41 CHƢƠNG 3 : PHƢƠNG HƢỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 49 3.1. Nhu cầu nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh 49 3.2. Phương hướng nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh 52 3.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh 54 KẾT LUẬN 70 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 73
5. MỞ ĐẦU 1. T ấ Đấu giá tài sản là một hoạt động ngày càng có vị trí, vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội. Hiện nay, hoạt động bán đấu giá tài sản trên cả nước nói chung và trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh nói riêng đã trở thành yêu cầu cấp thiết trong xã hội. Bởi vì: (1) thông qua hoạt động đấu giá, người có nhu cầu sẽ mua được tài sản theo đúng giá trị và nhu cầu sử dụng hàng hoá, có thể nói đây là một trong những cách thức linh hoạt để chuyển quyền sở hữu tài sản từ chủ thể này sang chủ thể khác góp phần thúc đẩy hoạt động kinh tế nói chung và hoạt động mua bán trao đổi hàng hoá nói riêng phát triển một cách đa dạng; (2) trong những năm gần đây, hoạt động bán đấu giá tài sản ở nước ta đã có những đóng góp quan trọng trong việc phát huy quyền chủ động của các cơ quan, tổ chức và cá nhân trong quá trình xử lý tài sản. Cùng với việc Việt Nam gia nhập vào Tổ chức thương mại thế giới (WTO) và Hiệp định thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP) thì yêu cầu hoàn thiện về pháp luật và tương thích với hệ thống pháp luật thế giới là xu thế bắt buộc. Một trong những nội dung cần phải hoàn thiện trong thời gian tới là quản lý nhà nước về hoạt động bán đấu giá tài sản. Vì Việt Nam tuy bước đầu đã được xây dựng ở những nội dung cơ bản về thể chế đối với hoạt động bán đấu giá tài sản nhưng vẫn còn nhiều hạn chế: (1) nội dung bán đấu giá tài sản trong khoa học pháp lý Việt Nam vẫn chưa được quan tâm, nghiên cứu một cách đồng bộ, sâu sắc và toàn diện; quy định pháp luật về hoạt động đấu giá tài sản chưa đầy đủ và đồng bộ, nhiều quy định còn chồng chéo và mâu thuẫn nhau; (2) chức danh Đấu giá viên chỉ mới được thể hiện trong quy định về tổ chức đào tạo nghiệp vụ cơ bản nhưng chưa có quy định cụ thể về đạo đức nghề nghiệp và bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp; (3) quy định về trình tự, thủ tục bán đấu giá các loại tài sản bắt buộc bán đấu giá chưa thống nhất và hoàn thiện đẫn đến việc hiện nay, một số tài sản được tổ chức bán đấu giá theo quy trình và trình tự quy định tại các quy định pháp luật chuyên ngành, dẫn đến tình trạng mỗi loại tài sản nêu trên được bán đấu giá theo một trình trình tự, thủ 1
6. tục riêng, không thống nhất với trình tự, thủ tục quy định tại Nghị định 17/2010/NĐ-CP, không thống nhất với định hướng chuyên nghiệp hóa hoạt động bán đấu giá tài sản, tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến tiêu cực gây thất thoát trong quá trình xử lý tài sản ; (4) công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động bán đấu giá tài sản, đặc biệt đối với doanh nghiệp bán đấu giá tài sản có lúc, có nơi còn buông lỏng, hiệu lực, công tác thanh tra, kiểm tra còn chưa thực hiện thường xuyên, việc xử lý các vi phạm trong hoạt động bán đấu giá còn chưa kịp thời dẫn đến hiệu quả quản lý nhà nước chưa cao; (5) tiến trình xã hội hoá đối với hoạt động bán đấu giá tài sản chưa có phương án cụ thể; chưa được tiến hành một cách đồng bộ, khoa học; chưa thiết kế được “quy luật công bằng trên sân chơi” nên trên thực tế, phần lớn các tổ chức bán đấu giá tài sản chuyên nghiệp của nhà nước vẫn có nhiều băn khoăn. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn về hoàn thiện thể chế đối với hoạt động bán đấu giá tài sản trong xu thế hội nhập toàn cầu, với mong muốn góp phần khắc phục những hạn chế còn tồn tại trong quản lý nhà nước trong hoạt động bán đấu giá tài sản, nhất là gắn với địa bàn cụ thể là thành phố Hồ Chí Minh, là trung tâm Kinh tế – chính trị của cả nước, tác giả chọn đề tài “Quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh” nhằm phân tích sâu sắc hơn nữa những vấn đề lý luận, đồng thời đánh giá việc áp dựng quy định pháp luật hiện nay trong thực tiễn để đưa ra kiến giải lập pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về lĩnh vực này trong giai đoạn hiện nay. Do đó, đề tài này có tính cấp thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. 2. Tì ì ứ : Liên quan đề tài luận văn, đã có nhiều bài báo đăng trên các tạp chí chuyên ngành luật, các công trình nghiên cứu ở những góc độ khác nhau, như các bài báo: “Lý luận và thực tiễn đấu giá quyền sử dụng đất” của ThS. Nguyễn Thị Nga, Tạp chí Luật học (số chuyên đề tháng 5/2004); „Những vướng mắc cần tháo gỡ trong công tác bán đấu giá tài sản” của tác giả Phạm Văn Chung, Tạp chí Dân chủ và pháp luật (số chuyên đề tháng 10/2006); “Hoạt động bán đấu giá tài sản – thực tiễn và triển vọng” của tác giả Đỗ Khắc Trung, Tạp chí Dân chủ và pháp luật (số chuyên 2
7. đề tháng 10/2006); “Một số bất cập của pháp luật về bán đấu giá tài sản” của tác giả Nguyễn Văn Mạnh, Tạp chí Dân chủ và pháp luật (số chuyên đề tháng 10/2006); “Bán đấu giá tài sản - thực trạng và hướng hoàn thiện" của tác giả Đỗ Khắc Trung, Tạp chí Dân chủ và pháp luật (số chuyên đề tháng 11/2007); "So sánh đấu giá hàng hóa trong luật Thương mại với đấu giá tài sản trong Luật Dân sự", của tác giả Nguyễn Mạnh Cường, Tạp chí Nhà nước và pháp luật (số chuyên đề tháng 7/2008); “Có hay không sự khác nhau giữa bán đấu giá quyền sử dụng đất và đấu giá quyền sử dụng đất” của tác giả Nguyễn Vĩnh Diện (số chuyên đề tháng 6/2007); Các quy định nước ngoài về bán đấu giá tài sản, Luật về bán đấu giá tài sản của Cộng hòa nhân dân Trung Hoa (Tài liệu dịch tham khảo tháng 7, 2004) của Vụ Bổ trợ tư pháp - Bộ Tư pháp. Các công trình nêu trên đã nghiên cứu nghiên cứu những khía cạnh khác nhau về vấn đề bán đấu giá tài sản; quản lý nhà nước về bán đấu giá tài sản. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu ở tầm luận văn thạc s luật học đối với vấn đề quản lý nhà nước về lĩnh vực bán đấu giá tài sản gắn với địa bàn cụ thể là thành phố Hồ Chí Mính. Chính vì vậy, đề tài này không trùng lặp với các công trình đã công bố. 3. Mụ và ệ ụ ứ : 3.1. Mụ ứ : - Hệ thống hoá cơ sở lý luận, pháp lý về bán đấu giá tài sản; - Đánh giá hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản tại thành phố Hồ Chí Minh; - Trên cơ sở đó đề ra các giải pháp khả thi để hoàn thiện về lý luận cũng như thực tiễn đối với công tác quản lý nhà nước hiện nay trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản ở Việt Nam. 3.2. N ệ ụ ứ : Để thực hiện những mục đích nghiên cứu nêu trên, tác giả luận văn đặt cho mình các nhiệm vụ nghiên cứu sau: 3
8. Về mặt lý luận: Nghiên cứu và đánh giá thực trạng pháp luật pháp luật về bán đấu giá tài sản ở Việt Nam, thực tiễn thực hiện tại thành phố Hồ Chí Minh. Về mặt thực tiễn: Phân tích những tồn tại xung quanh việc quy định nghiệp vụ bán đấu giá và thực tiễn áp dụng; xác lập quan điểm và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về nghiệp vụ bán đấu giá tài sản ở Việt Nam. 4 Đ ƣợ ạ ứ : Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận văn là những vấn đề pháp lý về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh. Thông qua đó, luận văn đúc kết một số kết quả đạt được, đề xuất giải pháp khắc phục những hạn chế, bất cập trong lĩnh vực quản lý nhà nước về bán đấu giá tài sản. Phạm vi nghiên cứu của đề tài luận văn về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản gắn với thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh, các số liệu liên quan đến đề tài được tập trung nghiên cứu từ năm 2005 đến nay. 5. P ƣơ pháp p ƣơ ứ : 5.1. Phương pháp luận: Luận văn được nghiên cứu dựa trên nền tảng lý luận của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; bám sát đường lối, chủ trương của Đảng về pháp luật của Nhà nước về Quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Ngoài việc sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác-Lê Nin, quá trình nghiên cứu còn sử dụng các phương pháp điều tra thực tế, thống kê so sánh, phân tích đánh giá 6. Ý ự ễ ă : - Luận văn góp phần làm phong phú thêm lý luận, hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực cụ thể là bán đấu giá tài sản. - Luận văn góp phần làm cơ sở lý luận cho các cơ quan Nhà nước, các nhà làm luật trong việc hoạch định chính sách sửa đổi, bổ sung, ban hành mới pháp luật về bán đấu giá tài sản và của những ai quan tâm đến lĩnh vực này. 4
9. 7. Cơ ấ ă : Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có kết cấu 3 chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận và pháp lý về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản Chương 2. Thực trạng quản lý nhà nước trong lĩnh vực n g tà ản tại thành phố Hồ Chí Minh Chương 3. Phương hướng và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh. 5
10. CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN 1.1. Q ệ ả , ự ấ ả ản lý nhà ƣớ ự ấ ả 1.1.1. Quan niệm về tài sản, lĩnh vực bán đấu giá tài sản Quan niệm về tài sản hiện nay chưa đồng nhất, tùy thuộc theo góc nhìn khác nhau, như: theo định nghĩa của Việt Nam Từ điển – Nhà xuất bản Khai Trí Tiến Đức thì: Tài sản là của cải [40, tr.504]; theo định nghĩa của Từ điển kinh tế, tài chính ngân hàng của Phó Giáo sư, Tiến s Lê Văn Tề, tài sản là một vật thuộc quyền sở hữu cá nhân biểu hiện dưới hình thức giá trị [53]; theo Từ điển kinh tế học hiện đại của nhà kinh tế học người Anh - David W. Pearce thì: “Tài sản là một thực thể có giá trị thị trường hoặc giá trị trao đổi và là bộ phận cấu thành của cải hay tài sản của chủ sở hữu” [44]. Theo Tiêu chuẩn Thẩm định giá Việt Nam số 12 ban hành kèm theo Quyết định số 219/2008/QĐ-BTC ngày 31 tháng 12 năm 2008 của Bộ trưởng Bộ Tài chính: Tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản [11, tr.1]. Theo Bộ luật Dân sự năm 2015: tại Điều 105, tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá (như trái phiếu, cổ phiếu, kỳ phiếu ) và các quyền tài sản (như quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp, quyền đối với giống cây trồng, quyền đòi nợ, quyền được nhận số tiền bảo hiểm đối với vật bảo đảm, quyền tài sản đối với phần vốn góp trong doanh nghiệp, quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng ); Tài sản bao gồm bất động sản và động sản. Bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai. Theo quy định tại Điều 115: Quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền, bao gồm quyền tài sản đối với đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử dụng đất và các quyền tài sản khác. Vậy, quyền sở hữu trí tuệ được coi là tài sản. Theo quy định tại Điều 158: thì quyền sở hữu bao gồm: quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản của chủ sở hữu theo quy định của pháp luật (quyền chiếm hữu là quyền nắm giữ, quản lý tài sản; quyền sử dụng là quyền 6
11. khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản; quyền định đoạt là quyền chuyển giao quyền sở hữu tài sản hoặc từ bỏ quyền sở hữu đó). Chủ sở hữu là cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác có đủ ba quyền là quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền định đoạt tài sản. Điều 107, Bộ luật dân sự chia tài sản thành hai loại bất động sản và động sản. Bất động sản bao gồm đất đai; nhà, công trình xây dựng gắn liền với đất đai; tài sản khác gắn liền với đất đai, nhà, công trình xây dựng và những loại tài sản theo quy định của pháp luật. Động sản là những tài sản không phải là bất động sản. Luật Thương mại năm 2005 của Việt Nam xem hầu hết các loại tài sản là hàng hóa, kể cả bất động sản và các tài sản vô hình. Theo Khoản 2 Điều 3, hàng hóa bao gồm: (a) tất cả các loại động sản, kể cả động sản hình thành trong tương lai; (b) những vật gắn liền với đất đai. Như vậy, tài sản là một từ ngữ quen thuộc đối với bất kỳ ai. Từ những quy định và định nghĩa nêu trên, chúng ta có thể đưa ra khái niệm cơ bản về tài sản như sau: Tài sản chính là của cải vật chất dùng vào mục đích sản xuất hoặc tiêu dùng, là vấn đề trọng tâm trong các quan hệ xã hội nói chung và trong quan hệ pháp luật nói riêng. Trong đấu giá, quan niệm về tài sản rất đa dạng, tuỳ theo nhu cầu của chủ sở hữu và theo quy định của pháp luật. Căn cứ vào trình tự, thủ tục quy định cho việc bán đấu giá tài sản thì các loại tài sản bán đấu giá có thể được chia ra hai loại tài sản: tài sản thuộc sở hữu của cá nhân, tổ chức được bán theo hình thức tự nguyện và tài sản tư pháp được bán theo hình thức bắt buộc. Tài sản thuộc sở hữu của cá nhân, tổ chức là những tài sản được phép giao dịch theo quy định của pháp luật, theo đó, mọi tài sản đều có thể được đưa ra bán đấu giá như: cổ vật, tác phẩm nghệ thuật, hiện vật sưu tầm, phương tiện giải trí, bất động sản, thiết bị gia dụng, hàng tiêu dùng, thiết bị văn phòng Tài sản tư pháp bao gồm tài sản để thi hành án theo quy định của pháp luật về thi hành án; tài sản là tang vật phương tiện vi phạm hành chính bị tịch thu sung qu nhà nước theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính; tài sản bảo đảm theo quy định của pháp luật về giao dịch có bảo đảm; 7
12. hàng hoá lưu giữ do người vận chuyển đường biển, đường hàng không; đường bộ lưu giữ tại cảng, kho; tài sản nhà nước phải bán đấu giá tài sản theo quy định của pháp luật về quản lý tài sản nhà nước; tài sản là quyền sử dụng đất trong trường hợp Nhà nước giao đất có thu tiền sử dụng đất hoặc cho thuê đất được bán đấu giá theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; các tài sản khác phải bán đấu giá theo quy định của pháp luật. Trên thế giới, đấu giá có lịch sử lâu đời (hình thành từ thời kỳ văn minh Hy Lạp cổ đại - khoảng 500 năm trước công nguyên). Theo ghi chép của những người Hy Lạp cổ đại thì từ khoảng năm 500 năm trước công nguyên, hình thức bán đấu giá đã xuất hiện tại Babylon với đối tượng được mua bán là người phụ nữ như một sự cưới hỏi. Theo đó thì “những người phụ nữ xinh đẹp được đưa đến những cuộc đấu giá cao cấp, còn những phụ nữ xấu phải kèm theo của hồi môn và mang tới những cuộc đấu giá để đợi được chấp nhận. Bất cứ người con gái nào bị gả bán ngoài cuộc đấu giá đều là bất hợp pháp” [75]. Trong đế chế La Mã, phương thức bán đấu giá tiếp tục được sử dụng để bán tất cả chiến lợi phẩm của chiến tranh mà chủ yếu là nô lệ và tài sản con nợ bị tịch thu [75]. Trong nền kinh tế thị trường, bên cạnh các phương thức mua bán thông thường, mua bán tài sản thông qua đấu giá ngày càng phổ biến. Có nhiều mục đích được đặt ra khi các bên lựa chọn phương thức mua bán này, nhưng mục đích thường được hướng tới là nhằm đưa tài sản tiếp cận với đại chúng người mua, qua đó phát huy cao nhất giá trị hàng hóa của tài sản hoặc đáp ứng cao nhất mục đích khác mà người bán tài sản đấu giá mong muốn đạt được. Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia thì “Đấu giá là quá trình mua và bán tài sản hoặc dịch vụ bằng cách đưa món hàng cần đấu giá, ra giá và sau đó bán món hàng cho người trả giá cao nhất” [75]. Theo Từ điển Luật học do Viện khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp xuất bản năm 2006 thì: Bán đấu giá tài sản là hình thức bán công khai một tài sản, một khối tài sản; theo đó có nhiều người muốn mua tham gia trả giá, người trả giá cao nhất nhưng không thấp hơn giá khởi điểm là người mua được tài sản [70, tr.31]. 8
13. Theo Luật Thương mại 2005: tại điều 185, đấu giá là phương thức đặc biệt trong đó người bán tự mình hoặc thuê tổ chức đấu giá thực hiện việc bán hàng hoá công khai tại một địa điểm và thời gian thông báo trước để những người mua đến trả giá. Quyền mua hàng hoá sẽ thuộc về người trả giá cao nhất. Thông thường việc mua bán tài sản diễn ra một cách đơn giản là các bên thỏa thuận với nhau về giá cả, chất lượng, giao hàng và chỉ diễn ra một cách hạn chế giữa người bán và một số người mua. Việc thỏa thuận giữa họ thông thường không được công khai, những người mua ít được biết mức giá mà đối thủ cạnh tranh mua với mình trả cho người bán. Trong khi bán đấu giá thì nguyên tắc là thông báo và được tổ chức một cách công khai. Những người tham gia đấu giá mua tài sản đều nắm rõ mức giá mà người mua khác đưa ra từ đó có sự lựa chọn mức giá để mua phù hợp và người bán chỉ bán tài sản ở mức giá cao nhất. Nhìn chung, các quốc gia có thể chế đấu giá hoàn thiện đều thừa nhận bán đấu giá là hình thức bán và mua tài sản công khai mà theo đó, các tài sản và quyền tài sản được bán cho người trả giá cao nhất (Luật về bán đấu giá tài sản của nước CHND Trung Hoa) hay là việc bán công khai một tài sản cho người trả giá cao nhất (Quy chế của Ủy đấu giá bang Alabama) Tại Việt Nam, theo quy định tại khoản 1, Điều 2 Quy chế bán đấu giá tài sản ban hành kèm theo Nghị định số 86/CP ngày 19/12/1996 thì “Bán đấu giá là hình thức bán tài sản công khai mà có nhiều người muốn mua tham gia trả giá”. Theo quy định tại khoản 1, Điều 2 Nghị định số 05/2005/NĐ-CP ngày 18/01/2005 của Chính phủ về bán đấu giá tài sản thì “Bán đấu giá tài sản là hình thức bán tài sản công khai, có từ hai người trở lên tham gia đấu giá theo nguyên tắc và thủ tục do pháp luật quy định”. Theo quy định tại khoản 1, Điều 2 Nghị định số 17/2010/NĐ-CP ngày 04/3/2010 của Chính phủ về bán đấu giá tài sản thì “Bán đấu giá tài sản là hình thức bán tài sản công khai theo phương thức trả giá lên, có từ hai người trở lên tham gia đấu giá theo nguyên tắc và trình tự, thủ tục được quy định tại Nghị định này. Phương thức trả giá lên là phương thức trả giá từ thấp lên cao cho đến khi có người trả giá cao nhất”. 9
14. Từ những quy định và định nghĩa nêu trên, chúng ta có thể đưa ra khái niệm cơ bản về bán đấu giá tài sản như sau: Bán đấu giá tài sản là một hình thức bán tài sản đặc biệt để người mua tự trả giá, không thấp hơn giá thấp nhất do người bán đưa ra. Người nào trả giá cao nhất sẽ được quyền mua bán tài sản đấu giá. Bán đấu giá được tổ chức công khai, theo những nguyên tắc, trình tự và thủ tục nhất định. Ngưòi mua tài sản là người trả giá cao nhất sau khi không còn người mua nào khác trả giá cao hơn. Hoạt động bán đấu giá tài sản được diễn ra theo ý kiến của chủ sở hữu và chủ sở hữu ủy quyền hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền yêu cầu tổ chức có chức năng bán đấu giá tài sản, vì vậy, tổ chức bán đấu giá tài sản không phải là chủ sở hữu của tài sản. Tài sản được đưa ra đấu giá có thể là động sản hoặc bất động sản. Nơi tổ chức cuộc đấu giá thông thường là trụ sở của tổ chức bán đấu giá, cá biệt tổ chức cuộc đấu giá tại nơi có bất động sản. Theo cách bán đấu giá truyền thống, người tham gia mua tài sản thông qua hình thức đấu giá phải đóng một khoản tiền đặt trước theo quy định dựa vào tỷ lệ giá trị tài sản, khoản tiền này nhằm ràng buộc người đã đăng ký phải mua tài sản nếu trúng đấu giá, nếu trường hợp trúng, không mua thì không được quyền nhận lại khoản đặt trước này. Còn đối với những người tham gia đấu giá mà không trúng thì được quyền nhận lại khoản đặt trước nêu trên. Lĩnh vực là phạm vi, nội dung hoạt động của từng ngành, từng giới, từng lĩnh vực kinh doanh hay nghiên cứu khoa học. Hiểu một cách cụ thể hơn, lĩnh vực là một đơn vị phân loại nghề ở mức độ khái quát nhất; nó là tập hợp những nhóm ngành có đối tượng nghề nghiệp và yêu cầu đối với người hành nghề khá giống nhau. Từ các khái niệm trên, lĩnh vực bán đấu giá tài sản là một đơn vị phân loại nghề nghiệp, theo đó, bán đấu giá tài sản được xem là một loại hình nghề nghiệp. Điều 5 của Nghị định số 17/2010/NĐ-CP quy định rõ một người muốn trở thành đấu giá viên thì bắt buộc phải “đã qua khóa đào tạo nghề đấu giá”, trừ những trường hợp được miễn đào tạo nghề đấu giá theo quy định tại Điều 7 của Nghị định này. Đây là lần đầu tiên pháp luật nước ta quy định về việc đào tạo đối với Đấu giá viên 10
15. và Học viện Tư pháp được giao thực hiện nhiệm vụ này. Lĩnh vực bán đấu giá tài sản xoay quanh các vấn đề sau: Thứ nhất, đây là hoạt động được diễn ra theo ý kiến của chủ sở hữu và chủ sở hữu ủy quyền hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền yêu cầu tổ chức có chức năng bán đấu giá tài sản. Thứ hai, tài sản được bán đấu giá có thể là động sản hoặc bất động sản, nơi tổ chức đấu giá thông thường là trụ sở của Trung tâm bán đấu giá, cá biệt tổ chức tại nơi có bất động sản. Việc kiểm tra tài sản được thực hiện theo yêu cầu của người tham gia đấu giá vì hầu hết trường hợp chủ sở hữu, tổ chức bán đấu giá không chịu trách nhiệm sau khi tài sản đã bán. Vấn đề kiểm tra cụ thể được thực hiện khi có yêu cầu của các bên có liên quan. Thứ ba, về thủ tục pháp lý, thông thường cuộc bán đấu giá tài sản được thực hiện khi có hoạt động bổ trợ của phòng công chứng, công chứng viên như quy định của pháp luật Việt Nam. Giá khởi điểm được xác định xong thì tổ chức bán đấu giá chuyên nghiệp phải thông báo công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng và tại trụ sở tổ chức bán đấu giá. Thứ tư, Đấu giá viên là người trực tiếp điều hành cuộc bán đấu giá tài sản; có quyền quy định mức chênh lệch cho mỗi lần trả giá trong từng cuộc bán đấu giá cụ thể nhằm tránh tình trạng khách hàng tham gia mua tài sản đấu giá kéo dài thời gian, thông đồng và cấu kết nhau dìm giá. Đấu giá viên được trao quyền tự chủ rất cao trong việc điều hành cuộc bán đấu giá và chịu trách nhiệm chính về mọi hoạt động liên quan đến cuộc bán đấu giá mà mình điều hành. 1.1.2. Quan niệm về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản Quan niệm về quản lý nhà nước được đề cập trong đề tài này là quan niệm quản lý nhà nước theo nghĩa rộng. Bao gồm toàn bộ các hoạt động từ ban hành các văn bản luật, các văn bản mang tính luật đến việc định hướng, chỉ đạo trực tiếp đối với hoạt động bán đấu giá tài sản. Đây là những tác động mang tính ổn định, liên tục, lâu dài lên toàn bộ quá trình tổ chức, thực hiện việc bán đấu giá tài sản. 11
16. Thứ nhất, hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản chủ yếu và trước hết được thực hiện bởi tất cả các cơ quan nhà nước theo quy định của pháp luật. Hiện nay, các Sở Tư pháp, với tư cách là cơ quan giúp Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trong việc quản lý nhà nước về bán đấu giá tài sản tại địa phương đều cần phải làm tốt việc rà soát và chuẩn hóa các quy trình, thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động bán đấu giá tài sản theo định hướng cải cách hành chính; tham mưu cho Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố triển khai các quy định liên quan đến hoạt động bán đấu giá tài sản nhằm đảm bảo cho hoạt động bán đấu giá tài sản trên địa bàn tỉnh, thành phố hoạt động ổn định, theo đúng các quy định của pháp luật; duy trì cơ chế thông tin, kịp thời đề nghị Bộ Tư pháp và các Bộ có liên quan hướng dẫn giải quyết các khó khăn, vướng mắc trong việc triển khai thi hành Nghị định số 17/2010/NĐ-CP cũng như thường xuyên hướng dẫn nghiệp vụ đấu giá cho các tổ chức bán đấu giá chuyên nghiệp trên địa bàn tỉnh, thành phố. Thứ hai, việc bán đấu giá tài sản luôn được thực hiện theo nguyên tắc công khai, trung thực, bảo đảm quyền của các bên tham gia đấu giá tài sản. Vì vậy, để thực hiện tốt nguyên tắc này đòi hỏi Nhà nước phải có một cơ chế pháp lý chặt chẽ để quản lý hoạt động mua bán trong đấu giá tài sản. Hoạt động bán đấu giá tài sản liên quan trực tiếp đến lợi ích của người có tài sản đem bán và người mua cho nên phải bán với đúng giá trị và tránh cho người mua bị nhầm lẫn. Các bên tham gia phải hợp tác giúp đỡ nhau, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình và của người khác. Nếu người điều hành cuộc bán đấu giá tài sản có hành vi gian dối, cấu kết, thông đồng với người mua đấu giá hoặc có những hành vi vi phạm pháp luật đấu giá thì sẽ bị xử lý theo pháp luật. Cơ chế pháp lý ấy chính là việc thể chế hóa những quy định pháp luật có liên quan đến bán đấu giá tài sản. Hiện nay, pháp luật Việt Nam quy định những điều kiện cần thiết để bảo đảm quyền lợi của chủ sở hữu bằng cách cho họ tham gia định giá khởi điểm của tài sản nhưng không trực tiếp đứng ra bán tài sản, người mua phải trả bằng hoặc cao hơn giá khởi điểm thì tài sản mới được bán. Đồng thời, pháp luật 12
17. cũng quy định các hình thức bán đấu giá gồm: đấu giá trực tiếp bằng lời nói, bỏ phiếu, đấu giá thông qua mạng Internet theo quy định của pháp luật về giao dịch điện tử và các hình thức đấu giá khác. Đấu giá viên chịu trách nhiệm toàn bộ về các vấn đề liên quan đến bán đấu giá. Công chứng viên (nếu có) chỉ công chứng và chịu trách nhiệm về tính xác thực của hoạt động bán đấu giá. Pháp luật Việt Nam cũng quy định Tổ chức bán đấu giá chuyên nghiệp có nghĩa vụ tổ chức bán đấu giá tài sản theo nguyên tắc và thủ tục luật định; niêm yết, thông báo công khai, đầy đủ, chính xác các thông tin cần thiết có liên quan đến tài sản bán đấu giá; bảo quản tài sản bán đấu giá khi được người có tài sản giao quản lý; trưng bày, cho xem và cho tham khảo hồ sơ tài sản bán đấu giá; giao tài sản bán đấu giá được giao bảo quản hoặc quản lý cho người mua được tài sản bán đấu giá; yêu cầu người có tài sản bán đấu giá giao tài sản cho người mua khi trúng đấu giá trong trường hợp người đó đang quản lý tài sản; cung cấp đầy đủ các giấy tờ liên quan đến tài sản bán đấu giá cho người mua; thanh toán cho người có tài sản bán đấu giá sau khi trừ chi phí theo thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật; thực hiện chế độ tài chính kế toán theo quy định của pháp luật; bồi thường thiệt hại trong trường hợp có lỗi do vi phạm nghĩa vụ; có quyền yêu cầu người có tài sản bán đấu giá cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin, giấy tờ có liên quan đến tài sản bán đấu giá; yêu cầu người mua tài sản thanh toán tiền mua tài sản đấu giá; yêu cầu người có tài sản thanh toán các khoản chi phí đấu giá theo quy định. Định kỳ hàng năm, Tổ chức bán đấu giá chuyên nghiệp có nhiệm vụ báo cáo Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và Bộ Tư pháp về tổ chức và hoạt động của mình. Một trong những điều kiện cần thiết để bảo đảm quyền lợi của người tham gia mua tài sản đấu giá là việc kiểm tra tài sản. Việc này được thực hiện theo yêu cầu của người tham gia mua tài sản đấu giá vì trên thực tế, hầu hết các trường hợp chủ sở hữu, tổ chức bán đấu giá đều không chịu trách nhiệm sau khi tài sản đã bán. Như vậy, quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản chính là quản lý về hoạt động bán đấu giá tài sản của bộ máy nhà nước trong lĩnh vực hành pháp nhằm đảm bảo cho hoạt động này diễn ra khách quan, thông suốt, cạnh tranh làm 13
18. mạnh trong xu thế vừa đáp ứng được yêu cầu của thị trường vừa tuân thủ đúng quy định của pháp luật. Hay nói cách khác, quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản là quản lý các hoạt động bán đấu giá bằng chính sách và pháp luật. 1.2. V ò ắ ả ƣớ ự ấ ả 1.2.1. Vai trò quản lý nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản Vai trò, chức năng quản lý của Nhà nước trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản là một yêu cầu tất yếu và nâng cao năng lực quản lý nhà nước là điều kiện vô cùng quan trọng để đạt được những mục tiêu mong muốn trên cơ sở phát huy tối đa những mặt tích cực của trong lĩnh vực bán đấu giá tài sản và hạn chế tối thiểu những tiêu cực sinh ra từ cơ chế thị trường đối với lĩnh vực này. Thứ nhất, dưới góc độ kinh tế, đấu giá tài sản là phương thức xác định người mua hàng. Quan hệ này bị tác động bởi quy luật cung - cầu, nói cách khác, bán đấu giá tồn tại như một nhu cầu tất yếu, khách quan của kinh tế thị trường. Bởi lẽ, trên thị trường, hàng hoá luân chuyển tự do và bị tác động bởi các quy luật của thị trường trong đó có quy luật cung - cầu. Ở phương diện này, bán đấu giá là một trong những cách để xác định giá trị của món hàng chưa biết giá hoặc giá trị thường thay đổi. Thứ hai, ở phương diện pháp lý, đấu giá tài sản là một hành vi pháp lý, có thể là một hành vi dân sự thông thường, có thể là một hoạt động thương mại của thương nhân. Đối tượng của bán đấu giá là các loại tài sản có tính chất hàng hóa được phép lưu thông. Trong quan hệ bán đấu giá tài sản, trừ trường hợp người bán đấu giá (người có tài sản) tự mình tổ chức bán đấu giá, các trường hợp khác, ngoài bên bán, bên mua còn có sự tham gia của bên trung gian là người làm dịch vụ bán đấu giá tài sản. Bên bán là chủ sở hữu của tài sản hoặc người được chủ sở hữu ủy quyền hoặc là người có trách nhiệm, lợi ích liên quan đến tài sản bán đấu giá. Bên mua là những tổ chức, cá nhân có nhu cầu mua tài sản và đáp ứng các điều kiện theo quy định của pháp luật để tham gia trả giá. Người làm dịch vụ bán đấu giá tài sản là những 14