Luận văn Quản lý nhà nước đối với cụm công nghiệp từ thực tiễn Thành phố Hà Nội

Nội dung text: Luận văn Quản lý nhà nước đối với cụm công nghiệp từ thực tiễn Thành phố Hà Nội

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ THU HUYỀN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CỤM CÔNG NGHIỆP TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Luật hiến pháp và Luật hành chính Mã số : 60.38.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ KIM LIỄU Ô HÀ NỘI, 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của Luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ THU HUYỀN
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 6 1.1. Lý luận về Cụm công nghiệp 6 1.2. Kinh nghiệm quản lý nhà nước đối với Cụm công nghiệp 30 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 35 2.1. Thực trạng pháp luật về quản lý nhà nước đối với Cụm công nghiệp 35 2.2. Khái quát về quản lý nhà nước đối với Cụm công nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội 37 2.3. Thực trạng công tác quản lý nhà nước đối với Cụm công nghiệp 40 2.4. Đánh giá những thành tựu và hạn chế trong quản lý nhà nước đối với Cụm công nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội 50 Chương 3: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 57 3.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu quản lý nhà nước đối với Cụm công nghiệp trên địa bàn Thành phố 57 3.2. Một số giải pháp quản lý nhà nước đối với Cụm công nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội 62 3.3. Đề xuất, kiến nghị 73 KẾT LUẬN 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 76
4. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT CCN Cụm công nghiệp CNH Công nghiệp hóa CN Công nghiệp DN Doanh nghiệp ĐTXD Đầu tư xây dựng GPMB Giải phóng mặt bằng HĐH Hiện đại hóa HTKT Hạ tầng kỹ thuật KCN Khu công nghiệp KCX Khu chế xuất KKT Khu kinh tế QLNN Quản lý Nhà nước UBND Ủy ban nhân dân XLNT Xử lý nước thải
5. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Diễn biến chuyển dịch cơ cấu kinh tế của thành phố Hà Nội 2000-2012 Bảng 2.2 Tình hình vốn đầu tư trên địa bàn thành phố Hà Nội Bảng 2.3 Tình hình phát triển Cụm công nghiệp đến năm 2015 Bảng 2.4 Tình hình xây dựng HTKT tại các Cụm công nghiệp đến năm 2015 Bảng 2.5 Tổng số lao động làm việc tại các Cụm công nghiệp đến năm 2015 Bảng 2.6 Tình hình xây dựng hệ thống XLNT đến năm 2015
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực tiễn phát triển của các nước trên thế giới những năm qua đã chứng tỏ rằng việc thành lập các KCN, KKT, KCX và CCN là một trong những giải pháp quan trọng đối với việc đẩy mạnh CNH, HĐH và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Vận dụng kinh nghiệm thế giới vào thực tế Việt Nam, từ năm 1991 Đảng và Nhà nước ta đã chủ trương thí điểm và triển khai việc xây dựng các KCN, KKT, KCX và CCN. Qua hơn 20 năm đã khẳng định đường lối, chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta, đây là một trong những hướng đi mới, sáng tạo đã và đang trở thành điểm thu hút các nguồn đầu tư nước ngoài, đón nhận tiến bộ khoa học công nghệ,đóng góp quan trọng trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng CN và dịch vụ, góp phần giải quyết việc làm cho người lao động, nâng cao đời sống nhân dân, tạo ra những nhân tố quan trọng trong sự nghiệp CNH, HĐH và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Thành phố Hà Nội với vị trí địa lý thuận lợi, là trung tâm chính trị- kinh tế- văn hóa của cả nước, là trung tâm của vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc và đang trong giai đoạn phát triển nhanh. Cơ cấu ngành kinh tế trong giai đoạn đến năm 2020 có chuyển biến tích cực theo hướng tăng tỷ trọng CN, dịch vụ, giảm tỷ trọng nông nghiệp. Hà Nội có nhiều tiềm năng để phát triển CN nói chung và CCN nói riêng. Với chủ trương xây dựng và phát triển CCN vừa và nhỏ song song với các KCN,KKT, KCX ngày 15/10/1998 tại Công văn số 17/CP-KCN của Thủ tướng Chính phủ đồng ý để UBND thành phố Hà Nội xây dựng thí điểm hai CCN vừa và nhỏ huyện Gia Lâm và Thanh Trì để góp phần di dời các nhà máy, xí nghiệp trong nội thành nhằm tập trung sản xuất, từng bước giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường tại các làng nghề. Đến nay, các CCN của Hà Nội đã phát triển một cách nhanh chóng, hiệu quả. CCN được coi là trung tâm, là xương sống của nền CN thủ đô và các tỉnh lân cận tạo tiền đề cho việc phát triển đô thị, dịch vụ của Thành phố 1
7. với tốc độ cao trong thời gian qua. Việc phát triển CCN cũng đồng nghĩa với việc phát triển các ngành CN phụ trợ và dịch vụ, tạo việc làm cho người lao động, góp phần đào tạo phát triển nguồn nhân lực, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế kỹ thuật đồng bộ, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước, làm tăng nhanh tốc độ CNH, HĐH và tăng trưởng kinh tế - xã hội của thành phố Hà Nội. Hệ thống quy định pháp luật về QLNN đối với CCN đóng vai trò rất quan trọng trong việc hình thành, phát triển CCN. Tuy nhiên, công tác QLNN đối với CCN còn nhiều bất cập:các chính sách, biện pháp về lĩnh vực xây dựng, phát triển CCN còn mang tính chất chung chung, chậm đổi mới, chưa đồng bộ; chức năng nhiệm vụ của các cơ quan QLNN chưa phân định rõ ràng còn chồng chéo;công tác quy hoạch thực hiện chưa tốt; tình trạng ô nhiễm môi trường trong các CCN chưa được giải quyết triệt để đã ảnh hưởng tới khả năng thu hút đầu tư, hạn chế phát huy các tiềm năng phát triển CN cũng như phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố. Bên cạnh đó, quá trình QLNN đối với CCN sau khi mở rộng địa giới hành chính thành phố Hà Nội theo Nghị quyết số 15/2008/NQ-QH12ngày 29/5/2008của Quốc hội khoá XII về điều chỉnh địa giới hành chính thành phố Hà Nội và các tỉnh có liên quan, thành phố Hà Nội mở rộng bao gồm thành phố Hà Nội cũ, toàn bộ tỉnh Hà Tây, bốn xã của huyện Lương Sơn - Hoà Bình và huyện Mê Linh - Vĩnh Phúc nên công tác QLNN đối với CCN đang bộc lộ những khó khăn, bất cập. Do vậy, việc nghiên cứu, đánh giá và đề xuất giải pháp về QLNN đối vớiCCN trên địa bàn Thành phố là thực sự cần thiết. Đó chính là lý do chủ yếu để học viên quyết định lựa chọn đề tài "Quản lý nhà nước đối với Cụm công nghiệp từ thực tiễn thành phố Hà Nội" làm đề tài Luận văn Thạc sỹ. 2. Tính hình nghiên cứu đề tài Có thể khẳng định rằng CCN được coi là trung tâm, là xương sống của nền CN Thủ đô, tạo ra những nhân tố quan trọng trong sự nghiệp CNH, HĐH và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Để CCN được quy hoạch và phát triển bền vững trên địa bàn thành phố Hà Nội thì QLNN đối với CCN đóng vai trò to lớn, rất quan trọng. Tuy nhiên, đây cũng là lĩnh vực hoạt động quản lý mới, chưa có nhiều kinh 2
8. nghiệm, hệ thống các quy định trong công tác quản lý còn thiếu, chồng chéo, nên đây là hoạt động khó khăn và phức tạp đòi hỏi phải có chủ trương, định hướng, chính sách kịp thời, phù hợp với đặc thù của Thành phố: đặc điểm dân cư, tập quán, truyền thống, văn hóa, trình độ phát triển của địa phương, Có như vậy nhà quản lý mới có thể áp dụng một cách linh hoạt pháp luật của nhà nước, từ đó đưa ra các quyết định quản lý phù hợp, mang lại hiệu quả cao trong công tác QLNN đối với CCN Vấn đề QLNN đối với CCN không chỉ thu hút sự quan tâm của các nhà lãnh đạo mà còn là vấn đề quan tâm của cả những nhà nghiên cứu và các nhà quản lý. Một số bài viết nghiên cứu đăng trên các tạp chí khoa học, các đề tài đã được nghiệm thu về vấn đề quản lý nhà nước đối với CCN. Các công trình, tài liệu trên đã đi sâu nghiên cứu khái niệm, thực trạng quá trình hình thành, phát triển liên quan đến công tác QLNN đối với CCN . Đó là các tài liệu tham khảo cần thiết cho học viên thực hiện đề tài này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu - Làm rõ nội dung QLNN đối với CCN; cơ sở pháp lý cho hoạt động quản lý. Đánh giá được những thành tựu cũng như chỉ rõ những hạn chế trong QLNN đối với CCN; - Xây dựng một số giải pháp để công tác QLNN đối với CCN trên địa bàn thành phố Hà Nội một cách hiệu quả, bền vững. Tạo động lực thực hiện nhiệm vụ chính trị, đưa Hà Nội cơ bản trở thành Thành phố công nghiệp trước năm 2020. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, Luận văn tập trung thực hiện các nội dung nghiên cứu như sau: - Tổng kết các cơ sở lý luận chung về CCN và vấn đề quản lý CCN - Phân tích, đánh giá thực trạng tình hình quản lýCCN trên địa bàn Thành phố - Định hướng quản lý CCN trên địa bàn Thành phố một cách hiệu quả, bền vững. 3
9. - Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với CCN trên địa bàn thành phố Hà Nội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Các CCN trên địa bàn thành phố Hà Nội; hoạt động QLNN đối với CCN trên địa bàn thành phố Hà Nội và ảnh hưởng của CCN đối với phát triển kinh tế- xã hội. - Phạm vi nghiên cứu: + Về không gian: Đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu trong việc đánh giá, đưa ra một số giải pháp QLNN đối với các CCN trên địa bàn thành phố Hà Nội. + Về thời gian: Từ năm 2010 đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nhiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp phân tích đánh giá, liên hệ, phương pháp thống kê so sánh, tổng kết thực tiễn trong quá trình nghiên cứu và đưa ra các nhận định.Trên cơ sở đó, người nghiên cứu có thể đưa ra những đề xuất kiến nghị nhằm QLNN đối vớiCCN trên địa bàn thành phố Hà Nội một cách hiệu quả hơn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về CCN và tác động của chúng đối với quá trình phát triển kinh tế - xã hội, kinh nghiệm của một số địa phương trong việc phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực trong QLNN đối với CCN trên địa bàn thành phố Hà Nội có thể tham khảo vận dụng. Từ đó làm căn cứ khoa học, thực tiễn cho các cơ quan chức năng có liên quan xây dựng và đưa ra các chính sách, biện pháp quản lý đểcông tác QLNN đối với CCN trên địa bàn Thành phố đạt hiệu quả cao. - Đề xuất giải pháp đồng bộ, đúng hướng nhằm tăng cường hiệu quả QLNN đối với CCN ở Hà Nội, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững các CCN của thành phố Hà Nội trong giai đoạn 2016-2020. 7. Cơ cấu của Luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục Tài liệu tham khảo, Nội dung luận văn gồm 3 chương: 4
10. Chương 1: CƠ SỞ PHÁP LÝ VÀ PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 5
11. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 1.1. Lý luận về Cụm công nghiệp 1.1.1. Khái niệm Cụm công nghiệp - Theo Quyết định số 105/2009/QĐ-TTg ngày 19/8/2009 của Thủ tướng Chính phủ: “Cụm công nghiệp là khu vực tập trung các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp, cơ sở dịch vụ phục vụ sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp; có ranh giới địa lý xác định, không có dân cư sinh sống; được đầu tư xây dựng chủ yếu nhằm di dời, sắp xếp, thu hút các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các cá nhân, hộ gia đình ở địa phương vào đầu tư sản xuất, kinh doanh; do Ủy ban nhân dân các Tỉnh quyết định thành lập”. - Theo Quyết định số 44/2010/QĐ-UBND ngày 10/9/2010 của UBND thành phố Hà Nội: “Cụm công nghiệp là nơi tập trung sản xuất công nghiệp và dịch vụ phục vụ công nghiệp; có ranh giới địa lý xác định, có hàng rào tách biệt, không có dân cư sinh sống; có hệ thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật chung được xây dựng đồng bộ, đảm bảo đầy đủ các điều kiện để sản xuất kinh doanh thuận lợi, an toàn và bền vững”. CCN có quy mô tối đa không quá 50ha (trường hợp mở rộng tối đa không quá 75ha) do UBND Thành phố quyết định thành lập được đầu tư xây dựng nhằm chủ yếu thu hút các DN có quy mô nhỏ và vừa; các cá nhân, hộ sản xuất tại các làng nghề; di dời các cơ sở sản xuất không phù hợp quy hoạch, gây ô nhiễm môi trường trong các khu dân cư vào đầu tư sản xuất kinh doanh.[26,tr.3] Bên cạnh khái niệm về CCN, tác giả xin giới thiệu thêm một số khái niệm liên quan đến CCN: - Đơn vị kinh doanh hạ tầng CCN: là các DN, tổ chức, cá nhân được thành lập và hoạt động theo quy định của pháp luật Việt Nam hoặc đăng ký kinh doanh theo 6
12. quy định của pháp luật Việt Nam trực tiếp đầu tư xây dựng và kinh doanh kết cấu hạ tầng CCN. - Doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trong CCN: là DN, hợp tác xã, tổ hợp tác được thành lập theo quy định của pháp luật Việt Nam; cá nhân, hộ gia đình đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật, thực hiện đầu tư sản xuất, kinh doanh và các dịch vụ phục vụ sản xuất, kinh doanh trong CCN. 1.1.1.1. Sự khác nhau giữa các quan điểm Hiện nay, có nhiều cách hiểu khác nhau giữa các học giả, các tổ chức nước ngoài và Việt Nam về CCN. Khái niệm CCN “Geographical clusters” hay “Industrial districts” xuất hiện vào cuối thế kỷ 19 bởi Alpred Marshall, xuất phát từ việc nghiên cứu của ông về sự tập trung sản xuất CN ở miền Bắc nước Anh. Theo Marshall, CCN có ba lợi thế cơ bản từ sự tập trung: Sự lan toả của thông tin, sự chuyên môn hoá và phân công lao động giữa các cơ sở với nhau và sự phát triển của thị trường lao động dạng có tay nghề cao. Khái niệm CCN theo cách tiếp cận của Michael Porter: CCN là sự tập trung về mặt địa lý của các công ty và tổ chức có liên quan trong một lĩnh vực cụ thể nào đó và bao gồm các ngành gắn kết với nhau. CCN tập trung các nhà cung cấp đầu vào, các khách hàng tiêu thụ sản phẩm, cũng như các nhà sản xuất các sản phẩm khác có liên quan.CCN cũng có thể bao gồm các tổ chức như trường đại học, viện nghiên cứu, trường đào tạo nghề và các hiệp hội thương mại. Theo OECD (Tổ chức hợp tác và Phát triển kinh tế): CCN có thể được coi “là hệ thống sản xuất gồm có các hãng phụ thuộc lẫn nhau (các nhà cung cấp chuyên nghiệp), các tổ chức đào tạo,các tổ chức trung gian và khách hàng, liên kết với nhau trong một hệ thống sản xuất gia tăng giá trị.” Tuy có sự khác nhau nhưng đều có điểm chung là: - Cụm công nghiệp là tập trung về mặt địa lý các cơ sở sản xuất kinh doanh, các tổ chức trong một khu vực địa lý, có ranh giới riêng, không có dân cư sinh sống. 7
13. - Cụm công nghiệp là sự liên kết giữa các DN, các cơ sở sản xuất kinh doanh, các hộ gia đình sản xuất, các tổ chức Tuy nhiên, quan niệm về CCN của Việt Nam có các điểm khác với quan niệm ở nước ngoài là: - Mục tiêu chủ yếu về thành lập, phát triển CCN ở nước ngoài là phát triển liên kết, nâng cao khả năng cạnh tranh. Còn mục tiêu trực tiếp của CCN ở Việt Nam hiện nay là: thu hút, di dời các DN vừa và nhỏ, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể ở địa phương vào đầu tư sản xuất, kinh doanh; sắp xếp làm tăng CSHT thúc đẩy sản xuất kinh doanh và khắc phục ô nhiễm môi trường. - Các thành viên tham gia CCN ở nước ngoài khá rộng rãi, bao gồm các nhà cung cấp, các cơ sở sản xuất, các tổ chức dịch vụ, các trường đại học và Viện nghiên cứu có quan hệ với nhau trong chuỗi giá trị sản xuất. Còn ở Việt Nam, CCN chỉ tập trung các cơ sở sản xuất - kinh doanh có liên hệ với nhau chủ yếu trong sử dụng chung CSHT và trong xử lý môi trường. Các lĩnh vực ngành nghề được khuyến khích đầu tư trong CCN bao gồm: CN chế biến nông, lâm sản; sản xuất sản phẩm mới, sản phẩm thay thế hàng nhập khẩu; sản xuất sản phẩm sử dụng nguyên liệu tại chỗ, sử dụng nhiều lao động; các ngành CN phụ trợ; áp dụng công nghệ tiên tiến; cơ sở sản xuất gây ô nhiễm cần di rời ra khỏi làng nghề, khu dân cư - Trình độ và tính chất của mối liên kết kinh tế giữa các thành viên trong CCN nước ngoài cao hơn so với Việt Nam. Do đặc thù riêng của Hà Nội, Thành phố đã ban hành Quyết định số 44/2010/QĐ-UBND ngày 10/9/2010 của UBND thành phố Hà Nội về quy định quản lý CCN trên địa bàn Thành phố. Quyết định này đã chỉ rõ ở Hà Nội đang tồn tại 2 loại hình CCN đó là CCN và CCN làng nghề. Qua phân tích về khái niệm về CCN nêu trên, tác giả nhận thấy khái niệm về CCN tại Quyết định số 44/2010/QĐ- UBND ngày 10/9/2010của UBND thành phố Hà Nội đảm bảo được các nội dung: (1)Khái quát đầy đủ cả CCN và CCN làng nghề (Cụm tiểu thủ công nghiệp); (2) Khẳng định phải có hệ thống kết cấu hạ tầng chung được xây dựng đồng bộ; (3) Phải có đầy đủ các điều kiện để sản xuất kinh doanh thuận lợi, an toàn và bền vững. 8
14. Từ đó, tác giả sẽ theo quan điểm của thành phố Hà Nội để phân tích và đánh giá về CCN trong Luận văn của mình. 1.1.1.2. Phân loại Cụm công nghiệp CCN khá phong phú và đa dạng,có thể phân loại theo các căn cứ sau đây: (i) Phân loại theo tính chất Cụm công nghiệp + CCN nhỏ và vừa: CCN nhỏ và vừa được hình thành và phát triển chủ yếu để thu hút các DN nhỏ và vừa di dời từ những nơi thành thị, đông dân cư, sản xuất gây ô nhiễm và thu hút các DN nhỏ và vừa mới khởi sự. + CCN làng nghề: CCN được hình thành và phát triển chủ yếu để tập trung các cơ sở sản xuất -kinh doanh của làng nghề nhằm mở rộng mặt bằng sản xuất, nâng cao CSHT nhằm bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống. (ii) Phân loại theo chuyên môn hoá + CCN đơn nghề: tập trung các cơ sở chuyên sản xuất - kinh doanh một mặt hàng. + CCN đa nghề: tập trung các DN nhỏ và vừa sản xuất nhiều mặt hàng thuộc các ngành khác nhau. (iii) Phân loại theo sự liên kết + CCN liên kết theo chiều ngang: Tập trung vào việc cùng có chung các điều kiện đầu vào và/hoặc các nguồn lực tương tự giữa các DN trong CCN hoặc trong Cụm có sự liên kết giữa các DN cùng sản xuất một loại sản phẩm. Ví dụ: CCN may tập trung các DN may, dệt. + CCN liên kết theo chiều dọc: Trong Cụm có sự liên kết giữa các DN đảm nhận những công đoạn khác nhau của một quá trình sản xuất và kinh doanh. Ví dụ: CCN gốm sứ tập trung các DN: khai thác vận chuyển đất, chế biến đất, tráng men, nung, phân phối sản phẩm gốm sứ. + CCN kết hợp liên kết theo chiều dọc và liên kết theo chiều ngang. 1.1.1.3. Phân biệt Cụm công nghiệp với Khu công nghiệp, Khu chế xuất, điểm CN - Khu công nghiệp là “khu tập trung các DN, KCN chuyên sản xuất hàng công nghiệp và thực hiện các dịch vụ cho sản xuất công nghiệp, có ranh giới địa lý xác định, không có dân cư sinh sống; do Thủ tướng quyết định thành lập. 9
15. - Khu chế xuất là “khu chuyên sản xuất hàng xuất khẩu, thực hiện các dịch vụ cho sản xuất hàng xuất khẩu và hoạt động xuất khẩu, có ranh giới địa lý xác định, không có dân cư sinh sống; do Thủ tướng quyết định thành lập”. - Điểm công nghiệp: Quan niệm về điểm công nghiệp chỉ hình thức sản xuất công nghiệp tập trung quy mô nhỏ (5-10 ha) thường gọi là “điểm công nghiệp”. Khu công nghiệp, khu chế xuất, cụm công nghiệp, điểm công nghiệp có điểm giống và khác nhau: Điểm giống nhau: KCN, KCX, CCN, điểm công nghiệp có quan hệ mật thiết vì chúng đều là hình thức tổ chức sản xuất theo lãnh thổ và nói chung chúng giống về mục đích, nội dung hoạt động. Điểm khác nhau: có khác nhau về mức độ, trình độ phát triển. Bên cạnh đó chúng cũng có nhiều điểm khác nhau như: Về quản lý: KCN, KCX do Chính phủ quyết định thành lập và quản lý. CCN do chính quyền địa phương quyết định thành lập và quản lý và khác hoàn toàn với khái niệm KCX - chủ yếu liên quan đến vấn đề sản xuất hàng xuất khẩu. Về quy mô: KCN có quy mô lớn, CCN có quy mô vừa và nhỏ, giới hạn trong địa phương một tỉnh, huyện, hoặc xã. Về trình độ sản xuất: KCN, KCX có trình độ sản xuất hiện đại, CCN là hình thức biểu hiện thấp của KCN, có trình độ sản xuất ở mức trung bình. 1.1.2. Vai trò của Cụm công nghiệp Từ thực tế hoạt động của nhiều CCN và từ quy hoạch phát triển các CCN có thể nhận thấy CCN có vai trò chủ yếu sau: 1.1.2.1. Góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tếtheo hướng nâng cao tỷ trọng giá trị sản xuất công nghiệp, dịch vụ và thương mại, giảm dần tỷ trọng giá trị sản xuất nông nghiệp. Xây dựngvà phát triển các CCNđã tách khu vực sản xuất ra khỏi khu vực dân cư, giúp các DN có môi trường đầu tư tốt do CCN được đầu tư đồng bộ về hạ tầng 10
16. kỹ thuật, đảm bảo an ninh trật tự, vệ sinh môi trường ; đồng thời tạo điều kiện dẫn dắt công trình phụ trợ, các dịch vụ công nghiệp, tài chính, ngân hàng, cung cấp nhân lực, nguyên liệu dịch vụ phục vụ dân sinh, phục vụ lao động trong CCN. Sản phẩm công nghiệp ngày càng đa dạng và phong phú về chủng loại, chất lượng được cải thiện, từng bước nâng cao khả năng cạnh tranh, đảm bảo cung cầu của nền kinh tế, giữ vững thị trường trong nước và mở rộng thị trường xuất khẩu. Vì vậy, nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn từ 2010-2015 duy trì được tốc độ tăng trưởng khá. Tổng sản phẩm trong nước bình quân mỗi năm tăng 5,92%. Riêng năm 2015 tốc độ tăng trưởng GDP đạt 6.68% vượt so với kế hoạch đề ra là 6.2%. Kết quả hoạt động sản xuất CN trên địa bàn thành phố Hà Nội 6 tháng đầu năm 2016 duy trì tăng trưởng 7,7% so với cùng kỳ năm 2015. Giá trị tăng thêm ngành CN tăng 7,54% đóng góp 1,77% trong mức tăng 7,3% của GRDP. Xuất khẩu đạt 5.239 triệu USD tăng 0,1% so cùng kỳ, trong đó xuất khẩu địa phương đạt 4.034 triệu USD tăng 0,6%. Nhập khẩu đạt 11.542 triệu USD giảm 4,2 so cùng kỳ, trong đó nhập khẩu địa phương đạt 4.974 triệu USD giảm 4,4%. Đã đầu tư phát triển một số ngành CN mới, công nghệ cao. Khu vực dịch vụ có tốc độ tăng trưởng ổn định, cơ cấu kinh tế tiếp tục được chuyển dịch theo hướng CNH, HĐH. 1.1.2.2. Góp phần giải quyết việc làm tăng thu nhập và phúc lợi cho người lao động từ đó nâng cao chất lượng đời sống dân cư. Phát triển CCN sẽ mở ra một không gian kinh tế rộng lớn, có rất nhiều tiềm năng để thu hút lao động và giải quyết việc làm. Ở các CCN nhờ mở rộng quy mô sản xuất và kết hợp giữa sản xuất tập trung và phân tán nên đã thu hút được nhiều lao động, giải quyết việc làm, thúc đẩy phân công lao động ở nông thôn. Không chỉ giải quyết việc làm cho lao động tại chỗ mà còn thu hút lao động tại các địa phương khác. Việc phát triển CCN góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của cộng đồng, tăng thu nhập cho người lao động, đẩy nhanh quá trình thực hiện CNH - HĐH nông nghiệp nông thôn. Đến nay, các CCN trên địa bàn Thành phố đã thu hút hơn 60.000 lao động làm việc tại các DN. Thống kê cho thấy phần lớn lao động làm việc trong các CCN là lao động trẻ, có khả năng chủ động tiếp thu kỹ thuật công nghệ mới, hiện đại, 11
17. phương thức tổ chức và quản lý sản xuất tiên tiến, thích ứng nhanh với cơ chế thị trường năng động. Sự phát triển các CCN cũng đã hình thành được một đội ngũ công nhân có tác phong công nghiệp và ý thức học tập, rèn luyện kỷ luật lao động cao, phấn đấu đóng góp sức lực, trí tuệ, xây dựng Thủ đô ngày càng giàu mạnh. 1.1.2.3. Thúc đẩy quá trình áp dụng tiến bộ khoa học - công nghệ trong sản xuất kinh doanh. Hình thành các CCN là chuyển từ sản xuất phân tán, manh mún sang sản xuất tập trung. Do đó, đã thúc đẩy và tạo điều kiện đổi mới công nghệ. Trong quá trình hội nhập kinh tế hiện nay, khoa học và công nghệ ở các nước trên thế giới đã phát triển ở trình độ cao. Ở Việt Nam, trình độ khoa học công nghệ còn yếu kém, chậm phát triển nên việc hình thành các CCN là điều kiện để thu hút các nhà đầu tư nước ngoài vào đầu tư với những dây chuyền sản xuất với công nghệ tiên tiến, hiện đại, trong đó có những dự án CN kỹ thuật cao, những lĩnh vực mà chúng ta còn yếu kém và cần khuyến khích phát triển như cơ khí chính xác, điện tử Bên cạnh đó, nhờ có các CCN mà các DN trong CCN có điều kiện để áp dụng các dây chuyền công nghệ có công suất lớn hơn và hiện đại hơn. 1.1.2.4.Thúc đẩy thu hút đầu tư. Trong thời gian qua, sự ra đời và hoạt động của các CCN đóng góp đáng kể vào kết quả thu hút đầu tư của cả nước, đặc biệt là thu hút đầu tư nước ngoài. Thu hút vốn đầu tư để phát triển CN theo quy hoạch. Đây là mục tiêu quan trọng của các CCN, với tính chất là “vùng lãnh thổ” hoạt động trong môi trường đầu tư chung cơ sở hạ tầng, CCN trở thành công cụ hữu hiệu để thu hút vốn đầu tư, mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh cho các DN vừa và nhỏ, giải quyết được vấn đề về mặt bằng và vốn sản xuất luôn là hai vấn đề bức xúc nhất. Phát triển CCN có sức thu hút nguồn vốn lớn và liên tục, với tổng lượng vốn đầu tư từ các thành phần kinh tế trong và ngoài nước hiện trên 80 tỷ USD. 1.1.2.5. Giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Hiện nay, ở nước ta vẫn còn tình trạng các DN ở trong nội thành, khu đông dân cư đang sản xuất các ngành nghề thải ra môi trường một lượng lớn các chất thải gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe, cuộc sống của 12
18. cộng đồng xung quanh và tác động xấu đến hệ sinh thái nông nghiệp và thủy sinh. Do vậy, phát triển các CCN với mục tiêu tập trung các cơ sở sản xuất CN, sử dụng hiệu quả tài nguyên và năng lượng, tập trung các nguồn phế thải vào các khu vực nhất định, nâng cao hiệu quả sản xuất, hiệu quả quản lý nguồn thải và bảo vệ môi trường như CCN Ngọc Hồi(Thanh Trì) với diện tích 56,4 ha có 6.700m2 trồng cây xanh cách ly, cây bóng mát,có 5.153m2 xây dựng Trạm xử lý nước thải công suất 1.800m3/ngày, đêm. CCNNinh Hiệp (Gia Lâm, Hà Nội) với diện tích 63,138 ha đã giành 8.227 m2 (chiếm 13,10 % diện tích của Cụm) để trồng cây xanh và đã có Trạm xử lý nước thải công suất 2.400m3/ngày, đêm. CCN Hapro đã giành 3.656m2 (chiếm 26,17% diện tích của Cụm) để trồng cây xanh và khu vui chơi giải trí. 1.1.2.6. Tăng lợi thế cạnh tranh cho Doanh nghiệp. Hiện nay, một số CCN được thành lập và phát triển trên cơ sở chuỗi giá trị sản xuất và cung ứng sản phẩm. Do vậy CCN đã thúc đẩy hợp tác, liên kết và làm tăng khả năng cạnh tranh của các DN trong Cụm. Theo Michael Porter, các CCN có tiềm năng tác động lên cạnh tranh theo 3 cách: (1) Bằng cách tăng hiệu quả của các DN trong Cụm; (2) Bằng cách điều tiết đổi mới trong khu vực; (3) vàBằng cách khuyến khích các DN trong khu vực (Hình 1.4) [Nguồn: Porter: 2008] Hình 1.1. Các yếu tố nền tảng của năng lực cạnh tranh 1.1.3. Cơ sở của quản lý nhà nước đối với Cụm công nghiệp 1.1.3.1. Sự cần thiết của quản lý nhà nước đối với Cụm công nghiệp Quản lý nhà nước đối với CCN là một tất yếu khách quan vì: 13
19. - Quản lý nhà nước đối với CCN là một chức năng đặc thù của QLNN nói chung. Việc phát triển các CCN có mối quan hệ trực tiếp tới sự phát triển CN vừa và nhỏ của địa phương cũng như của cả nước; đồng thời nó cũng chịu sự tác động, chi phối của nhiều yếu tố khách quan như Luật pháp, kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Do đó, nhà nước cần tiến hành quản lý quá trình hình thành, phát triển của CCN. - Thông qua việc ban hành các chính sách và kiểm tra, giám sát thực thi các quy định của pháp luật để định hướng và đồng thời tạo ra môi trường thuận lợi để thúc đẩy việc xây dựng, phát triển CCN theo quy hoạch đã định, chủ động phối hợp mục đích riêng của từng DN nhằm thực hiện thành công chiến lược CNH, HĐH đất nước. - Mục tiêu của DN là tối đa hóa lợi nhuận, không quan tâm đến các công tác xã hội, phong trào. Do đó, nhà nước sử dụng quyền lực và sức mạnh của mình để điều tiết và khống chế những hành vi không có lợi của DN đối với cộng đồng, khắc phục những khiếm khuyết của cơ chế thị trường, điều chỉnh hoạt động của các DN trong CCN theo những mục tiêu đã định để tạo ra môi trường đầu tư hấp dẫn, huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn vốn đầu tư, thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Tạo điều kiện tối đa cho DN cạnh tranh lành mạnh, phát huy thế mạnh của mỗi CCN, thúc đẩy hợp CN nghiệp trong nước, nhằm khai thác các lợi thế về nguồn nhân lực, về tài nguyên thiên nhiên cũng như các nguồn lực khác của nền kinh tế. Đảm bảo quyền và nghĩa vụ của các DN trong CCN. Qua đó phát huy vai trò của từng DN cũng như của các CCN nhằm đạt tới mục đích chung của nền kinh tế. - QLNN đối với CCN là điều kiện cần thiết, góp phần giúp cho các DN sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách tiết kiệm, có hiệu quả; đồng thời bảo vệ môi trường sinh thái. 1.1.3.2. Quản lý nhà nước về Cụm công nghiệp (i) Khái niệm, chức năng quản lý nhà nước về Cụm công nghiệp QLNN đối với CCN là một tất yếu khách quan. Để có thể khái quát được khái niệm QLNN về CCN trước hết cần tìm hiểu QLNN về kinh tế. 14
20. QLNN về kinh tế là những nhiệm vụ tổng quát mà nhà nước phải thực hiện để phát huy vai trò và hiệu lực của mình. Chức năng QLNNvề kinh tế do bản chất của nhà nước, do yêu cầu của nhiệm vụ chính trị, kinh tế - xã hội và tình hình kinh tế - xã hội của từng giai đoạn lịch sử quy định. Tùy theo yêu cầu phục vụ nhiệm vụ chính trị và kinh tế- xã hội của từng giai đoạn mà việc sắp xếp thứ tự ưu tiên và nội dung của các chức năng có thể thay đổi, nhưng nhìn chung các chức năng QLNN về kinh tế bao gồm: + Chức năng định hướng và hướng dẫn phát triển kinh tế: Nhà nước định hướng, hướng dẫn bằng các công cụ như chiến lược, quy hoạch, chính sách, kế hoạch, thông tin và các nguồn lực của nhà nước bằng phương pháp tác động trực tiếp hoặc gián tiếp. + Chức năng tạo lập môi trường và điều kiện cho hoạt động kinh doanh. Với chức năng này, bằng quyền lực và sức mạnh tổ chức của mình, nhà nước bảo đảm một môi trường thuận lợi, bình đẳng cho hoạt động sản xuất, kinh doanh bao gồm các môi trường chính trị, pháp luật, kinh tế, tâm lý, xã hội, kết cấu hạ tầng là những điều kiện cần thiết để giới kinh doanh yên tâm đầu tư vốn và kinh doanh thuận lợi, ổn định, góp phần phát triển có hiệu quả kinh tế đất nước. + Chức năng tổ chức: Tổ chức là một chức năng quan trọng của QLNN về kinh tế. Nhà nước có nhiệm vụ sắp xếp, tổ chức lại các đơn vị kinh tế, trong đó quan trọng và cấp thiết hơn cả là sắp xếp, củng cố lại DN nhà nước, tổ chức các vùng kinh tế, các KCN, KCX. + Chức năng điều tiết: Để điều tiết, nhà nước sử dụng hàng loạt các biện pháp bao gồm các chính sách, đòn bẩy kinh tế, các công cụ tài chính, thuế, tín dụng + Chức năng kiểm tra: Nhà nước thực hiện chức năng kiểm tra, kiểm soát nhằm thiết lập trật tự, kỷ cương trong hoạt động kinh tế, phát hiện và ngăn ngừa các hiện tượng vi phạm pháp luật, sai phạm chính sách, bảo vệ tài sản quốc gia và lợi ích của nhân dân, góp phần tăng trưởng kinh tế và từng bước thực hiện công bằng xã hội. 15