Luận văn Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh ở trường trung học phổ thông Trực Ninh B tỉnh Nam Định

Nội dung text: Luận văn Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh ở trường trung học phổ thông Trực Ninh B tỉnh Nam Định

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN VĂN TUẤN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VÀ PHẨM CHẤT CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRỰC NINH B TỈNH NAM ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2016
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN VĂN TUẤN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VÀ PHẨM CHẤT CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRỰC NINH B TỈNH NAM ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60 14 01 14 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Hồng Hải HÀ NỘI – 2016
3. LỜI CẢM ƠN Đề tài này được hoàn thành với sự giúp đỡ và chỉ bảo tận tình của các thầy giáo, cô giáo cùng sự nỗ lực học hỏi nghiên cứu của bản thân trong thời gian học tập tại trường Đại học giáo dục - Đại học quốc gia Hà Nội. Tôi xin trân trọng cảm ơn Phòng đào tạo và tập thể giảng viên của trường Đại học giáo dục - Đại học quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học tập và được trang bị những kiến thức, kĩ năng cần thiết để nghiên cứu, thực hiện luận văn này. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Hồng Hải, người đã tận tâm, nhiệt tình hướng dẫn khoa học và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện nhiệm vụ của đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn phòng phổ thông Sở GD & ĐT Nam Định, chi bộ Đảng, BGH, CB Đoàn, GVCN, tập thể sư phạm và các em HS trường THPT Trực Ninh B cùng các đơn vị, tổ chức trên địa bàn Miền 4 huyện Trực Ninh đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra, khảo sát, thu thập các dữ liệu liên quan đến đề tài. Tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn luôn quan tâm giúp đỡ, cổ vũ, động viên và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song luận văn không tránh khỏi những tồn tại, thiếu sót. Tôi kính mong nhận được những ý kiến đóng góp bổ sung của các thầy cô, của các nhà khoa học, của đồng nghiệp và những người quan tâm tới đề tài. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm Tác giả Trần Văn Tuấn i
4. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BGH Ban giám hiệu CBQL Cán bộ quản lí CB Đoàn Cán bộ Đoàn CNH – HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa CSVC Cơ sở vật chất GV Giáo viên GVBM Giáo viên bộ môn GVCN Giáo viên chủ nhiệm HS Học sinh GD Giáo dục GD & ĐT Giáo dục và Đào tạo HĐ Hoạt động GDNGLL Giáo dục ngoài giờ lên lớp HĐGDNGLL Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ĐH – CĐ Đại học - Cao đẳng KT – ĐG Kiểm tra - đánh giá Nxb Nhà xuất bản QL Quản lí TDTT Thể dục thể thao THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông XHCN Xã hội chủ nghĩa ii
5. KT – XH Kinh tế - Xã hội AN – QP An ninh - Quốc phòng VHVN Văn hóa văn nghệ ĐTN Đoàn thanh niên CSTĐ Chiến sỹ thi đua KHTN Khoa học tự nhiên CLB Câu lạc bộ NL, PC Năng lực, phẩm chất iii
6. MỤC LỤC Lời cảm ơn i Danh mục chữ viết tắt ii Mục lục iv Danh mục bảng viii Danh mục hình x MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 5 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài 7 1.2.1. Khái niệm quản lý 7 1.2.2. Khái niệm về nhà trường và quản lý nhà trường 9 1.2.3. Khái niệm HĐGDNGLL: 11 1.2.4. Khái niệm năng lực, phẩm chất 12 1.3. Các thành tố của HĐGDNGLL theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh 13 1.3.1 Mục tiêu 13 1.3.2. Vị trí, vai trò và các hình thức tổ chức HĐGDNGLL ở trường THPT 14 1.3.3. Nguyên tắc tổ chức HĐGDNGLL 18 1.3.4. Nội dung HĐGDNGLL ở trường THPT hiện nay 19 1.3.5 Một số phương pháp tổ chức HĐGDNGLL 20 1.4. Quản lí HĐGDNGLL theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh 21 1.4.1. Quản lí việc xây dựng kế hoạch thực hiện HĐGDNGLL 21 1.4.2. Quản lí tổ chức, chỉ đạo thực hiện HĐGDNGLL 22 1.4.3. Quản lí về việc phối hợp, huy động các lực lượng giáo dục trong nhà và ngoài nhà trường tham gia tổ chức HĐGDNGLL 23 1.4.4. Quản lí việc kiểm tra, đánh giá thực hiện chương trình HĐGDNGLL 24 iv
7. 1.5. Vai trò của các chủ thể quản lí trong thực hiện HĐGDNGLL theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh 24 1.5.1. Vai trò của hiệu trưởng 24 1.5.2. Vai trò của CB Đoàn 25 1.5.3. Vai trò của GVCN 25 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc quản lí HĐGDNGLL theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh ở trường THPT 26 1.6.1. Nhận thức của các lực lượng giáo dục 26 1.6.2. Nội dung HĐGDNGLL 26 1.6.3. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh 26 1.6.4. Năng lực của người tổ chức 27 1.6.5. Hoàn cảnh xã hội 27 1.6.6. Môi trường và các điều kiện để tổ chức HĐGDNGLL 28 Kết luận chương 1 28 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT TRỰC NINH B TỈNH NAM ĐỊNH 29 2.1. Đặc điểm kinh tế, văn hóa xã hội tỉnh Nam Định 29 2.2. Giáo dục tỉnh Nam Định 30 2.2.1. Qui mô trường, lớp 30 2.2.2. Chất lượng GD THPT 31 2.2.3. Đội ngũ GV và CBQL trường THPT 33 2.2.4. Cơ sở vật chất - Thiết bị dạy học và Ngân sách GD địa phương 34 2.3. Đặc điểm của trường THPT Trực Ninh B 35 2.3.1. Quá trình thành lập và phát triển 35 2.3.2. Về cơ cấu tổ chức 35 2.3.3. Cơ sở vật chất 36 2.3.4. Kết quả giáo dục trong các năm học 2013 – 2014, 2014 - 2015 và 2015 - 2016 37 v
8. 2.4. Thực trạng HĐGDNGLL theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh ở trường THPT Trực Ninh B - Nam Định 38 2.4.1. Khái quát về tiến hành khảo sát 38 2.4.2. Kết quả khảo sát 40 2.4.3 Thực trạng công tác quản lý HĐGDNGLL ở trường THPT Trực NinhB - Nam Định 56 2.4.31. Thực trạng quản lí việc xây dựng kế hoạch HĐGDNGLL 56 2.4.3.2. Thực trạng quản lý tổ chức các lực lượng tham gia HĐGDNGLL 59 2.4.3.3 Thực trạng công tác chỉ đạo thực hiện HĐGDNGLL 60 2.4.3.4 Thực trạng quản lí việc kiểm tra đánh giá HĐGDNGLL 63 2.5. Đánh giá về thực trạng và nguyên nhân 64 2.5.1. Những mặt mạnh 64 2.5.2. Những mặt hạn chế 64 2.5.3. Nguyên nhân của những mặt hạn chế 65 Kết luận chương 2 67 CHƯƠNG 3:BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT TRỰC NINH B TỈNH NAM ĐỊNH 68 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp 68 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo đáp ứng mục tiêu giáo dục THPT 68 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn 69 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính pháp lý 69 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo sự phối hợp các chủ thể cùng tham gia hoạt động GDNGLL 70 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả 70 3.1.6. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học 70 3.2. Một số biện pháp quản lí hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định 70 vi
9. 3.2.1. Biện pháp 1: Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho CBQL, giáo viên, học sinh và các lực lượng ngoài xã hội về HĐGDNGLL 71 3.2.2. Biện pháp 2: Phân cấp trách nhiệm về quản lí hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trong nhà trường 73 3.2.3. Biện pháp 3: Quản lý đổi mới lập kế hoạch HĐGDNGLL 77 3.2.4. Biện pháp 4: Quản lý chỉ đạo đổi mới phương pháp, đa dạng hóa hình thức, nội dung HĐGDNGLL 79 3.2.5. Biện pháp 5: Quản lý việc phối hợp các lực lượng trong và ngoài nhà trường tham gia thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp 82 3.2.6. Biện pháp 6: Quản lý cơ sở vật chất và các điều kiện đảm bảo nguồn lực thực hiện chương trình hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp 84 3.2.7. Biện pháp 7: Quản lý công tác kiểm tra, đánh giá kết quả chương trình hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp 85 3.3.8. Mối quan hệ giữa các biện pháp 87 3.3. Khảo nghiệm về tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp 88 3.3.1. Mục đích, nội dung và đối tượng khảo nghiệm 88 3.3.2. Kết quả khảo nghiệm 89 Kết luận chương 3 94 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 95 1. Kết luận 95 2. Các khuyến nghị về chính sách 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO 98 PHỤ LỤC 101 vii
10. DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Số trường, lớp học, hoc sinh 30 Bảng 2.2: Xếp loại học lực và hạnh kiểm HS THPT 31 Bảng 2.3: Tỷ lệ bỏ học cấp THPT 33 Bảng 2.4: Kết quả giáo dục đạo đức 37 Bảng 2.5: Kết quả giáo dục văn hóa 38 Bảng 2.6: Đối tượng và phương pháp khảo sát 39 Bảng: 2.7: Nhận thức về vị trí HĐGDNGLL của CBQL, GVCN, GVBM 40 Bảng: 2.8: Nhận thức về mục tiêu HĐGDNGLL của GV 41 Bảng 2.9: Đánh giá tác dụng của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp đối với việc hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất học sinh 42 Bảng 2.10: Nhận thức của CBQL, CB Đoàn , GVCN về vị trí, vai trò của HĐGDNGLL 44 Bảng 2.11: Thực trạng hiểu biết về nội dung HĐGDNGLL của HS 46 Bảng 2.12. Thực trạng hiểu biết về nội dung HĐGDNGLL của CBQL, cán bộ Đoàn, GVCN và GVBM 48 Bảng 2.13. Thực trạng sử dụng CSVC, kinh phí, trang thiết bị phục vụ HĐGDNGLL (Khảo sát 3 CBQL, 40 CB Đoàn, 30 GVCN) 51 Bảng 2.14. Thực trạng sử dụng CSVC, kinh phí, trang thiết bị phục vụ HĐGDNGLL(Đánh giá của 160 HS) 52 Bảng 2.15. Ý kiến của CBQL, cán bộ Đoàn, GVCN về mức độ ảnh hưởng của một số yếu tố đến hiệu quả HĐGDNGLL 53 Bảng 2.16. Ý kiến của học sinh về mức độ ảnh hưởng của một số yếu tố đến hiệu quả HĐGDNGLL (Đánh giá của 160 HS) 54 Bảng 2.17. Đánh giá kết quả thực hiện các HĐGDNGLL 55 Bảng 2.18: Thực trạng XD kế hoạch HĐGDNGLL(Khảo sát 3 CBQL,40 CB Đoàn, 30 GVCN): 56 Bảng 2.19: Ý kiến đánh giá thực trạng quản lí tổ chức lực lượng tham gia GDHĐGDNGLL.(Khảo sát 3 CBQL, 40 CB Đoàn, 30 GVCN) 59 viii
11. Bảng 2.20: Đánh giá của CB QL và GV về thực trạng chỉ đạo thực hiện HĐNGLL( Khảo sát 3CBQL, 40 CBĐ, 30 GVCN,30 GVBM) 60 Bảng 2.21: Thực trạng quản lí việc kiểm tra đánh giá các HĐGDNGLL 63 Bảng 3.1. Mức độ cần thiết của các biện pháp QL HĐGDNGLL 89 Bảng 3.2. Tính khả thi của các biện pháp QL HĐGDNGLL 90 Bảng 3.3. Sự tương quan giữa mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp QL HĐGDNGLL 93 ix
12. DANH MỤC HÌNH Hình: 1.1: Sơ đồ mối quan hệ giữa 2 HĐ GD trong quá trình sư phạm 14 Hình 2.1. Biểu đồ so sánh mức độ nhận thức về tác dụng của HĐGDNGLL đối với việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh. 42 Hình 2.2. Biểu đồ so sánh thực trạng hiểu biết về nội dung HĐGD NGLL 46 Hình 2.3. Biểu đồ so sánh thực trạng hiểu biết về nội dung HĐGDNGLL của CBQL, cán bộ Đoàn, GVCN và GVBM 48 Hình 2.4. Biểu đồ so sánh kết quả thực hiện HĐGDNGLL 55 x
13. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ở mọi thời đại giáo dục - đào tạo luôn đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển xã hội trong việc tạo dựng mặt bằng dân trí, đáp ứng yêu cầu phát triển chất lượng nguồn nhân lực và kinh tế - xã hội (KT - XH) của một quốc gia.Tại Đại hội lần thứ VII Đảng cộng sản Việt Nam đã xác định “Giáo dục và đào tạo phải được xem là quốc sách hàng đầu để phát huy nhân tố con người, động lực trực tiếp của sự phát triển Chính vì vậy mà sự nghiệp giáo dục - đào tạo nước ta ngày càng phát triển cả về quy mô và chất lượng. Điều 2 Luật Giáo dục (sửa đổi) được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 14 tháng 6 năm 2005 đã ghi rõ: “Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, ; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Trong Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 - 2020 xác định rõ mục tiêu chiến lược của giáo dục Việt Nam là: Đổi mới căn bản và toàn diện theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế; chất lượng giáo dục được nâng cao một cách toàn diện gồm: giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, năng lực sáng tạo, năng lực thực hành, năng lực ngoại ngữ và tin học. Đó là những giá trị đạo đức cơ bản và năng lực nghề nghiệp cần có ở con người lao động của thời kỳ mới. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (HĐGDNGLL) là một bộ phận của quá trình GD. Hoạt động này không chỉ góp phần củng cố, mở rộng tri thức, kỹ năng sống, phát triển xúc cảm, tình cảm đạo đức của HS mà còn là một trong số những giải pháp để phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh Mặt khác, xét về phương diện tâm lý thì: “Trong mọi con người tồn tại hai bản năng rất mạnh và chúng có thể được sử dụng trong lĩnh vực giáo dục. Bản năng thứ nhất là con người cần một cuộc sống cộng đồng. Bản năng thứ 1
14. hai là con người thích được vui chơi thoải mái. HĐGDNGLL cũng là phương thức để thực hiện nguyên lý GD của Đảng: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội”, góp phần hướng nghiệp và phân luồng HS trung học. Xuất phát từ những lý do chủ yếu nêu trên, là cán bộ quản lý(CBQL) nhà trường, tôi rất trăn trở trước thực trạng tổ chức HĐGDNGLL hiện nay ở trường THPT Trực Ninh B, đã thúc đẩy tôi chọn và nghiên cứu đề tài : « Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định » để xác định thực trạng, tìm ra nguyên nhân và đề xuất những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận về HĐGDNGLL đề xuất những biện pháp QL nâng cao chất lượng HĐGDNGLL trong trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định . 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về QL HĐGDNGLL ở trường THPT. 3.2. Phân tích thực trạng HDGDNGLL và việc QL HĐGĐNGLL ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định . 3.3. Đề xuất một số biện pháp QL nhằm nâng cao chất lượng HĐGDNGLL ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định . 3.4. Khảo nghiệm về tính khả thi của các biện pháp được đề xuất trong đề tài nghiên cứu của luận văn. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu: HĐGDNGLL trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định . 2
15. 4.2. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp(HĐGDNGLL) theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định 5. Câu hỏi nghiên cứu - Thực trạng QL HĐGDNGLL ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định hiện nay như thế nào? - Biện pháp nào có thể sử dụng để QL HĐGDNGLL ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định .trong giai đoạn hiện nay? 6. Giả thuyết khoa học Nếu nâng cao chất lượng HĐGDNGLL ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định thì sẽ giúp học sinh phát triển tốt phẩm chất năng lực do đó phải xác định được những biện pháp QL phù hợp. 7. Phạm vi nghiên cứu 7.1. Phạm vi khách thể nghiên cứu: công tác QL HĐGDNGLL ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định. 7.2. Phạm vi thời gian nghiên cứu: năm học 2013 - 2014; 2014 - 2015. 7.3. Phạm vi nội dung nghiên cứu: + Nghiên cứu lý thuyết và khảo sát thực tiễn công tác QL HĐGDNGLL + Đề xuất các biện pháp QL HĐGDNGLL tại Trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định . 8. Phương pháp nghiên cứu 8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận: Gồm phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, so sánh, phân loại các tài liệu khoa học và các văn bản pháp qui của nhà nước, của ngành 8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn, quan sát, tổng kết kinh nghiệm 8.3. Nhóm phương pháp thống kê toán học: Phương pháp này được sử dụng để xử lý các số liệu đã thu thập được 9. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3
16. 9.1. Ý nghĩa lý luận: Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận của công tác QL HĐGDNGLL trường THPT 9.2. Ý nghĩa thực tiễn: Trên cơ sở các biện pháp QL HĐGDNGLL đề xuất phù hợp với thực tế, có tính khả giúp nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện học sinh. Qua đó nhân rộng việc QL HĐGDNGLL ở các trường THPT khác tại tỉnh Nam Định. 10. Cấu trúc luận văn Đề tài gồm có phần mở đầu, nội dung, kết luận và các phụ lục. Nội dung đề tài được kết cấu làm 3 chương + Chương 1: Cơ sở lý luận về HĐGDNGLL trường THPT (gồm 26 tr). + Chương 2: Thực trạng công tác lý HĐGDNGLL của trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định ((gồm 40 tr). + Chương 3: Biện pháp quản lý HĐGDNGLL trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định (gồm 28 tr). 11. Phần kết luận và kiến nghị 4
17. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề HĐGDNGLL đã trở thành một phần quan trọng trong chương trình giáo dục ở nhiều nước trên thế giới như: Ở Pháp, Rabơle (1494-1553 ) là một trong những đại biểu xuất sắc của chủ nghĩa nhân đạo và tư tưởng GD thời kỳ văn hóa Phục hưng. Ông cho rằng, việc GD phải bao hàm các nội dung: “Trí dục, đạo đức, thể chất và thẩm mỹ và đã có sáng kiến tổ chức các hình thức giáo dục như ngoài việc học ở lớp và ở nhà, còn có các buổi tham quan các xưởng thợ, các cửa hàng, tiếp xúc với các nhà văn, các nghệ sĩ, đặc biệt là mỗi tháng một lần thầy và trò về sống ở nông thôn một ngày”. Ở Nga thế kỷ XX, A.S. Macarenkô (1888-1939) - nhà sư phạm nổi tiếng của vào thập niên 20, 30 đã nói về tầm quan trọng của công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp:“Tôi kiên trì nói rằng các vấn đề giáo dục, phương pháp giáo dục không thể hạn chế trong các vấn đề giảng dạy, lại càng không thể để cho quá trình giáo dục chỉ thực hiện trên lớp học, mà đáng ra phải trên mỗi mét vuông của đất nước chúng ta ”. Nghĩa là trong bất kỳ hoàn cảnh nào cũng không được quan niệm rằng công tác giáo dục chỉ được tiến hành trên lớp. Ở Việt Nam Nghiên cứu về HĐGDNGLL đã thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, các nhà giáo trong cả nước bắt đầu từ những năm 80 của của thế kỷ XX đến nay. Song, từ năm 1979 trở về trước đã có một số tài liệu đề cập đến. Ở giai đoạn này mô tả tên gọi và nội dung khái niệm “hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp” chưa được định hình, nhưng nội hàm cơ bản của khái niệm đã được đề cập trong “ Thư gửi học sinh” nhân ngày khai trường tháng 9/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Người viết :“ Nhưng các em cũng nên, ngoài giờ học ở trường, tham gia vào các Hội cứu quốc để tập luyện thêm cho quen với đời sống chiến sĩ và để giúp đỡ một vài việc nhẹ nhàng trong cuộc phòng thủ đất nước”. Trong “ Thư gửi Hội nghị các cán bộ phụ trách nhi đồng toàn quốc” Hồ Chủ tịch nhắc tới một khía cạnh khác của nội 5
18. hàm khái niệm khi Người viết: “ Trong lúc học, cũng cần làm cho chúng vui, trong lúc vui cũng cần làm cho chúng học. Ở trong nhà, trong trường, trong xã hội chúng đều vui học”. Nghị quyết số 14 - NQ/TW ngày 11/ 01/ 1979 của Bộ Chính trị Ban chấp hành TW Đảng(Khóa IV) về cải cách GD đã khẳng định: “Nội dung giáo dục ở trường phổ thông trung học mang tính chất toàn diện nhưng có chú ý hơn đến việc phát huy sở trường và năng khiếu cá nhân cần coi trọng giáo dục thẩm mỹ, giáo dục và rèn luyện thể chất, hoạt động văn hóa nghệ thuật, thể dục thể thao và rèn luyện quân sự” . Điều 26, trong Điều lệ trường Trung học Cơ sở (THCS), trường THPT và trường phổ thông có nhiều cấp học, ban hành theo Quyết định số 07/2007/QĐ-BGDĐT, ra ngày 02/4/2007 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, xác định:“ Nhà trường phối hợp với các tổ chức, cá nhân tham gia giáo dục ngoài nhà trường thực hiện các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp , phù hợp với đặc điểm sinh lý lứa tuổi học sinh”. Trong sự nghiệp đổi mới giáo dục, lần đầu tiên HĐGDNGLL được chính thức đưa vào chương trình giáo dục của nhà trường phổ thông với yêu cầu thực hiện bắt buộc có sự chỉ đạo từ Bộ Giáo dục và Đào tạo tới các nhà trường. Để triển khai chương trình và sách giáo viên HĐGDNGLL ở trường phổ thông, nhiều tác giả đã đề cập đến các lĩnh vực khác nhau của HĐGDNLL - Một số nghiên cứu thực nghiệm cải tiến nội dung, đổi mới phương pháp tổ chức nhằm nâng cao chất lượng HĐGDNGLL do nhóm cán bộ nghiên cứu của Viện Khoa học GD thực hiện như: Đặng Thúy Anh, Nguyễn Dục Quang, Nguyễn Thị Kỷ, Nguyễn Thanh Bình - Một số nghiên cứu lý luận nhằm xây dựng cơ sở lý luận về HĐGDNGLL, của một số tác giả như: Nguyễn Lê Đắc, Hoàng Mạnh Phú, Lê Trung Tấn, Nguyễn Dục quang, Hà Nhật Thăng 6
19. - Một số sách, tài liệu viết về HĐGDNGLL trong thời gian gần đây của một số tác giả như: Đặng Vũ Hoạt, Hà Nhật Thăng, Nguyễn Hữu Hợp, Nguyễn Dục Quang, Nguyễn Đăng Thìn, Lê Thanh Sử, Nguyễn Thị Kỷ, Phùng Đình Mẫn, Dương Bạch Dương Trong cuốn “Giáo dục học”, các tác giả Đặng Vũ Hoạt và Hà Thế Ngữ đã nhấn mạnh vai trò và tác dụng của hình thức hoạt động ngoại khoá, coi hoạt động ngoại khoá là một hình thức dạy học có khả năng tạo hứng thú cho HS, giúp các em mở rộng, nâng cao, khắc sâu kiến thức. “Sách giáo viên Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp” Lớp 10, 11, 12 nêu đầy đủ, chi tiết mục tiêu, nội dung, cách thức tổ chức HĐGDNGLL, cùng với đó là hướng dẫn cách đánh giá kết quả hoạt động của HS. Qua hệ thống nghiên cứu nói trên, cho thấy HĐGDNGLL đã trở thành một phần quan trọng trong chương trình giáo dục ở nhiều nước trên thế giới trong đó có Việt Nam. Chính vì vậy, trong điều kiện công tác của bản thân, tôi thấy cần có sự nghiên cứu cơ bản về thực trạng quản lý HĐGDNGLL ở trường THPT Trực Ninh B tỉnh Nam Định. Từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý HĐGDNGLL, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GD phổ thông trong giai đoạn hiện nay. 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Khái niệm quản lý "Quản lý là gì?" là câu hỏi mà bất kỳ người học quản lý ban đầu nào cũng cần hiểu và mong muốn lý giải. Bản thân khái niệm quản lý có tính đa nghĩa nên có sự khác biệt giữa nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Hơn nữa, do sự khác biệt về thời đại, xã hội, chế độ, nghề nghiệp nên quản lý cũng có nhiều giải thích, lý giải khác nhau. Cùng với sự phát triển của phương thức xã hội hoá sản xuất và sự mở rộng trong nhận thức của con người thì sự khác biệt về nhận thức và lý giải khái niệm quản lí càng trở nên rõ rệt. Sự cần thiết của quản lý được C. Mac viết: “Tất cả mọi lao động trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên qui mô tương đối lớn, thì ít nhiều 7
20. cũng cần đến một sự chỉ đạo để điều hoà những hoạt động cá nhân Một người độc tấu vĩ cầm riêng lẻ tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng.”(C.Mac và Anghen, Toàn tập, tập 23 trang 34, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.). Như vậy, C. Mac đã chỉ ra bản chất quản lý là một hoạt động lao động để điều khiển lao động, một hoạt động tất yếu quan trọng trong quá trình phát triển của xã hội loài người. Quản lý trở thành một hoạt động phổ biến, mọi nơi, mọi lúc, mọi lĩnh vực, mọi cấp độ và có liên quan đến mọi người. Theo F.W Taylo(1856 - 1915), là một trong những người đầu tiên khai sinh ra khoa học quản lý và là "ông tổ" của trường phái "quản lý theo khoa học", tiếp cận quản lý dưới góc độ kinh tế - kĩ thuật đã cho rằng: "Quản lý là hoàn thành công việc của mình thông qua người khác và biết được một cách chính xác họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất". Theo Henrry Fayol (1886 - 1925), là người đầu tiên tiếp cận quản lý theo quy trình và là người có tầm ảnh hưởng to lớn trong lịch sử tư tưởng quản lý từ thời kỳ cận - hiện đại tới nay, thì quan niệm rằng: "Quản lý là một tiến trình bao gồm tất cả các khâu: lập kế hoạch, tổ chức, phân công điều khiển và kiểm soát các nỗ lực của cá nhân, bộ phận và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực vật chất khác của tổ chức để đạt mục tiêu đề ra". Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc: "Quản lý là sự tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý), trong tổ chức - nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức". Cũng theo đó, các tác giả còn phân định rõ hơn về hoạt động quản lý: là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động (chức năng) kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm tra. Theo tác giả Đặng Quốc Bảo, "Hoạt động quản lý là hoạt động bao gồm hai quá trình "quản" và "lý" tích hợp vào nhau; trong đó, "quản" có nghĩa là duy trì và ổn định, "lý" có nghĩa là đổi mới hệ". Do vậy, người quản lý phải 8
21. luôn xác định và phải biết điều phối sao cho trong "quản" phải có "lý" và trong "lý" phải có "quản", làm cho trạng thái của hệ thống mình quản lý luôn được ở trạng thái cân bằng động. Theo tác giả Đặng Vũ Hoạt và Hà Thế Ngữ: "Quản lý là một quá trình định hướng, quá trình có mục tiêu. Quản lý một hệ thống là một quá trình tác động đến hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định. Những mục tiêu này đặc trưng cho trạng thái mới của hệ thống mà người quản lý mong muốn". Từ những sự nghiên cứu trên, có thể rút ra kết luận: Quản lý là những tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể QL đến đối tượng QL nhằm bảo đảm cho sự vận động, phát triển của hệ thống phù hợp với quy luật khách quan, trong đó sử dụng và khai thác có hiệu quả nhất các tiềm năng, các cơ hội để đạt được mục tiêu đã xác định theo ý chí của chủ thể QL. 1.2.2. Khái niệm về nhà trường và quản lý nhà trường 1.2.2.1. Khái niệm về nhà trường: Nhà trường là một thiết chế chuyên biệt của xã hội thực hiện chức năng tái tạo và phát triển xã hội, theo nghĩa hình thành và phát triển nhân cách mỗi thành viên của xã hội, hướng tới sự duy trì và phát triển xã hội. Thiết chế chuyên biệt này hoạt động trong tính qui định của xã hội. 1.2.2.2. Khái niệm về quản lý nhà trường: Trường học là tổ chức GD cơ sở mang tính nhà nước và xã hội, trực tiếp làm công tác GD, đào tạo thế hệ trẻ. Vấn đề cơ bản của QLGD là QL nhà trường, vì nhà trường là cơ sở giáo dục, nơi thực hiện các mục tiêu giáo dục như: bồi dưỡng nhân tài cho đất nước, đào tạo nhân lực, nâng cao dân trí. Theo tác giả Phạm Minh Hạc: Quản lý nhà trường Việt Nam là thực hiện đường lối của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo với thế hệ trẻ và với từng học sinh. 9
22. Tác giả Đặng Quốc Bảo khi nghiên cứu về quản lý nhà trường đã quan niệm: "Quản lý nhà trường là quản lý một thiết chế vừa có tính sư phạm, vừa có tính kinh tế, trong đó nhà trường trung học phải xác định được sứ mệnh là đào tạo học sinh trở thành người lớn có trách nhiệm tự lập với ba giấy thông hành đi vào đời là: giấy thông hành học vấn, giấy thông hành kỹ thuật nghề nghiệp và giấy thông hành kinh doanh". Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: QL trường học (nhà trường) là tập hợp những tác động tối ưu của chủ thể QL đến tập thể giáo viên, HS và cán bộ khác, nhằm tận dụng các nguồn dự trữ do nhà nước đầu tư, lực lượng xã hội đóng góp và do lao động xây dựng vốn tự có. Hướng vào việc đẩy mạnh mọi hoạt động của nhà trường mà điểm hội tụ là quá trình đào tạo thế hệ trẻ, thực hiện có chiến lược, mục tiêu và kế hoạch đào tạo, đưa nhà trường tiến lên trạng thái mới. Bản chất của QL nhà trường là QL hoạt động giảng dạy, hoạt động học tập và các hoạt động giáo dục khác trong nhà trường. Thông qua quá trình QL nhằm tập hợp và tổ chức các hoạt động của GV, HS và các lực lượng khác, cũng như huy động tối đa các nguồn lực giáo dục để nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo trong nhà trường. Các hoạt động trong nhà trường, bản thân nó đã có tính giáo dục song cần có sự QL, tổ chức chặt chẽ mới phát huy được hiệu quả của bộ máy. Trong lí luận và thực tiễn khẳng định, QL nhà trường gồm: - QL các lực lượng giáo dục bên ngoài nhà trường nhằm định hướng và tạo điều kiện cho nhà trường hoạt động và phát triển. - QL các lực lượng giáo dục bên trong nhà trường nhằm cụ thể hóa các chủ trương đường lối, chính sách giáo dục thành các kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra để đưa nhà trường đạt các mục tiêu đề ra. Như vậy: Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối GD của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lí GD để tiến tới mục tiêu GD, mục tiêu đào tạo đối với ngành GD, với thế hệ trẻ và với từng HS. 10
23. 1.2.3. Khái niệm HĐGDNGLL: Như đã biết, quá trình GD và quá trình dạy học là những bộ phận của quá trình sư phạm toàn diện, thống nhất. - Trong quá trình dạy học, ngoài việc truyền thụ cho học sinh những tri thức khoa học một cách có hệ thống, còn phải hình thành cho HS thái độ đúng đắn, các hành vi và các thói quen tốt, các kỹ năng hoạt động và ứng xử trong các mối quan hệ về xã hội, chính trị, đạo đức, pháp luật mang lại hiệu quả GD, tức là GD nhân cách cho HS. Vậy HĐGDNGLL là gì? Có nhiều tác giả đưa ra khái niệm về HĐGDNGLL và nhìn chung các khái niệm có nhiều điểm tương đồng nhau: - Theo T.A.Ilina: Công tác giáo dục học sinh ngoài giờ học thường được coi là công tác giáo dục ngoại khóa. Công tác này, bổ sung và làm sâu thêm công tác giáo dục nội khóa, trước tiên là phương tiện để phát hiện đầy đủ tài năng và năng lực của HS, làm thức tỉnh hứng thú và thiên hướng của học sinh đối với một hoạt động nào đó. - Theo các tác giả Bùi Sỹ Tụng, Lê Văn Cầu, Nguyễn Dục Quang (2007), Sách HĐGDNGLL dành cho giáo viên lớp 10, 11, 12 - Nxb Giáo dục Hà Nội. HĐGDNGLL là những hoạt động giáo dục được tổ chức ngoài giờ học các môn văn hóa ở trên lớp. HĐGDNGLL là sự tiếp nối, bổ sung, hỗ trợ hoạt động dạy học trên lớp, là con đường gắn lí thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức và hành động, góp phần hình thành tình cảm, niềm tin đúng đắn ở HS. - Theo Đặng Vũ Hoạt: “HĐGDNGLL là việc tổ chức giáo dục thông qua hoạt động thực tiễn của HS về khoa học kỹ thuật, lao động công ích, hoạt động xã hội, hoạt động nhân văn, văn hóa nghệ thuật, TDTT, vui chơi giải trí, để giúp các em hình thành và phát triển nhân . - Theo Điều 24, Điều lệ trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học: “HĐGDNGLL bao gồm các hoạt động ngoại khóa về văn học, TDTT nhằm phát triển năng lực toàn diện 11
24. của HS và bồi dưỡng HS có năng khiếu, các hoạt động vui chơi, tham quan, du lịch, giáo dục văn hóa, các hoạt động giáo dục môi trường, các hoạt động xã hội phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi HS”. Từ những khái niệm trên có thể suy ra rằng: HĐGDNGLL là những hoạt động được tổ chức ngoài thời gian học trên lớp, được thể hiện một cách có tổ chức, có mục đích theo kế hoạch của nhà trường, hoạt động nối tiếp và thống nhất hữu cơ với hoạt động học tập trên lớp nhằm góp phần hình thành và phát triển nhân cách HS, đáp ứng yêu cầu của xã hội. - HĐGDNGLL là con đường gắn lí thuyết với thực hành, gắn giáo dục của nhà trường với thực tiễn xã hội. HĐGDNGLL là các “giờ học thực hành”. Các giờ học đặc biệt này đòi hỏi HS không chỉ có kiến thức lí luận học trong sách vở mà phải có vốn hiểu biết thực tế sống động, biết vận dụng vào giải quyết các tình huống cụ thể. Như vậy, HĐGDNGLL làm cho quá trình đào tạo của nhà trường dần trở nên phù hợp, thiết thực hơn với thực tiễn xã hội. 1.2.4. Khái niệm năng lực, phẩm chất 1.2.4.1. Khái niệm năng lực Theo từ điển Tiếng Việt: Năng lực là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó. Hoặc: Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng để thực hiện thành công một loại công việc trong một bối cảnh nhất định. Năng lực gồm có năng lực chung và năng lực đặc thù. Năng lực chung là năng lực cơ bản cần thiết mà bất cứ người nào cũng cần phải có để sống và học tập, làm việc. Năng lực đặc thù thể hiện trên từng lĩnh vực khác nhau như năng lực đặc thù môn học là năng lực được hình thành và phát triển do đặc điểm của môn học đó tạo nên. 1.2.4.2 Khái niệm phẩm chất Theo từ điển Tiếng Việt: Phẩm chất là cái làm nên giá trị của người hay vật. Hoặc: Phẩm chất là những yếu tố đạo đức, hành vi ứng xử, niềm tin, tình cảm, giá trị cuộc sống; ý thức pháp luật của con người được hình thành sau một quá trình giáo dục. 12