Luận văn Phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Luận văn Phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Hà Lập Ninh PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG, MẠNG INTERNET HOẶC THIẾT BỊ SỐ THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2018
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Hà Lập Ninh PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG, MẠNG INTERNET HOẶC THIẾT BỊ SỐ THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số: 8 38 01 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN THANH DƢƠNG HÀ NỘI - 2018
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG, MẠNG INTERNET HOẶC THIẾT BỊ SỐ THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN 8 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản 8 1.2. Mục đích, các nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản 14 1.3. Các chủ thể phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản 19 1.4. Nội dung và các biện pháp phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản 24 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG, MẠNG INTERNET HOẶC THIẾT BỊ SỐ THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 28 2.1. Thực trạng nhận thức về phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 28 2.2. Thực trạng về tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013 – 2017 31 2.3. Thực trạng về tổ chức các chủ thể phòng ngừa tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 41
4. 2.4. Thực trạng các biện pháp phòng ngừa tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh 46 Chương 3: DỰ BÁO TÌNH HÌNH VÀ GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG, MẠNG INTERNET HOẶC THIẾT BỊ SỐ THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 55 3.1. Dự báo tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn Thành Phố Hồ Chí Minh 55 3.2. Tăng cƣờng nhận thức trong phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 59 3.3. Tăng cƣờng phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 60 KẾT LUẬN 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ANTT : An ninh thông tin ATTT : An toàn thông tin BLHS : Bộ luật hình sự CAND : Công an nhân dân CĐTS : Chiếm đoạt tài sản CSĐT : Cảnh sát điều tra CSKT : Cảnh sát kinh tế MMT : Mạng máy tính MVT : Mạng viễn thông TAND : Tòa án nhân dân TBS : Thiết bị số TNXH : Tệ nạn xã hội TP.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh TPSDCNC : Tội phạm sử dụng công nghệ cao TTATXH : Trật tự an toàn xã hội UBND : Ủy ban nhân dân VKSND : Viện kiểm sát nhân dân
6. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Bảng thống kê mức độ tƣơng quan tình hình tội phạm sử dụng công nghệ cao và tình hình tội theo điều 226b trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh (2013-2017). Bảng 2.2. Thống kê cơ cấu tội phạm điều 226b với tội phạm sử dụng công nghệ cao ( Điều 224, 225, 226, 226a, 226b) trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2013 đến năm 2017. Bảng 2.3: Diễn biến tội phạm theo điều 226b trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013 - 2017. Bảng 2.4: Thống kê mức độ hậu quả tội phạm theo điều 226b trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013 - 2017. Bảng 2.5: Thống kê công tác tiếp nhận xử lý tố giác, tin báo TPSDCNC và tội phạm điều 226b của Lực lƣợng CSKT công an TP.HCM từ năm 2013 đến 2017. Bảng 2.6: Thống kê giải quyết các vụ án tội phạm sử dụng công nghệ cao trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh năm 2017. Bảng 2.7: Đặc điểm nhân thân của các bị cáo phạm tội theo điều 226b trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013 - 2017. Bảng 2.8 Thống kê tình hình biên chế của lực lƣợng Cảnh sát kinh tế - Công an Thành phố Hồ Chí Minh, tính đến tháng 12/2017. Bảng 2.9: Thống kê trình độ, độ tuổi của lực lƣợng Cảnh sát kinh tế - Công an Thành phố Hồ Chí Minh, tính đến tháng 12/2017. Bảng 2.10: Thống kê tình hình thanh toán không dùng tiền mặt trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013 - 2017.
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm vừa qua, dƣới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam, công cuộc đổi mới toàn diện của đất nƣớc ta đã thu đƣợc những thành tựu to lớn, có ý nghĩa quan trọng, tạo tiền đề tích cực cho sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Đặc biệt, sự xuất hiện và phát triển mạnh mẽ của mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet, thiết bị số đang đƣợc sử dụng phổ biến và đóng một vai trò hết sức quan trọng, đã làm biến đổi sâu sắc đời sống xã hội, thúc đẩy sự phát triển mọi mặt của đất nƣớc. Cũng nhƣ bất kỳ một thành tựu khoa học nào của nhân loại, khi mà các thành tựu càng đƣợc ứng dụng rộng rãi trong đời sống xã hội thì càng dễ bị lợi dụng, sử dụng hoặc là mục tiêu của các đối tƣợng phạm tội. MMT, MVT, mạng internet, TBS cũng không nằm ngoài quy luật đó. Bên cạnh những thuận lợi mang lại, nó cũng đã đƣợc các đối tƣợng triệt để lợi dụng thực hiện hành vi phạm tội, đặc biệt là hành vi chiếm đoạt tài sản. Năm 2009, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS đã bổ sung thêm Điều 226b quy định tội “Sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS”. TP.HCM là trung tâm kinh tế - văn hóa xã hội của cả nƣớc, dƣới tác động của kinh tế thị trƣờng và hội nhập quốc tế sâu rộng, trong những năm vừa qua tốc độ phát triển của thành phố ngày càng tăng nhanh, thành phố có vị trí đặc biệt quan trọng trong chiến lƣợc phát triển kinh tế, xã hội của vùng và của cả nƣớc. Với vị trí đó, TP.HCM là nơi hội tụ số lƣợng lớn lao động đổ về TP.HCM tìm kiếm việc làm do vậy dân số của TP.HCM ngày càng tăng cao. TP.HCM còn là trung tâm tài chính, ngân hàng lớn nhất dẫn đầu cả nƣớc về số lƣợng ngân hàng và doanh số giao dịch quan hệ tài chính. Cùng với đó, ngƣời dân TP.HCM thực hiện việc giao tiếp, giao dịch thông qua các sản phẩm, dịch vụ, tiện ích công nghệ thông tin, viễn thông, và ứng dụng nhanh các thành tựu của công nghệ thông tin vào trong cuộc sống. Từ những đặc điểm trên cho thấy TP.HCM là địa bàn chứa đựng nhiều yếu tố môi trƣờng thuận lợi cho TPSDCNC nói chung ngày càng gia tăng phát triển nhanh chóng, trong đó chủ yếu là tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực 1
8. hiện hành vi CĐTS. Loại tội phạm này không chỉ gây thiệt hại lớn về kinh tế, cản trở sự hoạt động bình thƣờng của Nhà nƣớc, cơ quan, tổ chức, cá nhân mà còn tác động trực tiếp đến tình hình an toàn, an ninh mạng, ANTT, an ninh trên lĩnh vực tài chính, tiền tệ. Từ năm 2013 đến 2017, TAND TP.HCM đã đƣa ra xét xử tổng cộng 48 vụ án TPSDCNC với 150 bị cáo trong đó có 44 vụ án sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS (chiếm tỉ lệ 91,66%) với 135 bị cáo, tổng tài sản thiệt hại Khoảng 90,381 tỷ đồng, điều này cho thấy tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM diễn ra hết sức phức tạp. Các cấp Ủy Đảng chính quyền Thành phố đã chỉ đạo các ban ngành tổ chức xã hội và công dân tăng cƣờng công tác phòng ngừa tình hình tội phạm này trên cả hai phƣơng diện đấu tranh chống tội phạm và phòng ngừa ngăn chặn tội phạm. Tuy nhiên so với yêu cầu thực tế trƣớc diễn biến tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS nhƣ hiện nay vẫn còn bộc lộ những thiếu sót, hạn chế nhất định dẫn đến loại tội này luôn có chiều hƣớng gia tăng, số lƣợng ngƣời bị bắt đƣa ra xét xử lớn, hậu quả của loại tội phạm này rất lớn gây thiệt hại cho nhà nƣớc, tổ chức và công dân làm ảnh hƣởng đến tâm lý lo lắng cho xã hội. Những vụ án đã đƣợc phát hiện, điều tra và đƣa ra xét xử nhƣ trên cũng chƣa phản ánh hết thực trạng của tội phạm này trong thực tiễn do nhiều nguyên nhân trong đó có nguyên nhân cơ bản là cấp Ủy Đảng chính quyền Thành phố và nhân dân chƣa quan tâm đúng mức đến công tác phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS. Cơ quan CSĐT, VKSND,TAND là những cơ quan trực tiếp phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS nhƣng chƣa quản lý đƣợc tình hình tội phạm, chạy theo vụ việc, một số cán bộ còn coi nhẹ công tác phòng ngừa và tuyên truyền, trình độ năng lực chuyên môn còn hạn chế, chƣa chủ động đề xuất, tham mƣu kịp thời các biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm này cho cấp ủy Đảng, chính quyền thành phố một cách có hiệu quả. Trƣớc thực trạng trên, để đánh giá một cách đúng đắn thực trạng tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn 2
9. TP.HCM chúng ta cần phải đi sâu phân tích làm rõ các hệ thống các giải pháp đấu tranh phòng ngừa loại tội phạm này trong thời gian qua, từ đó đề ra các hệ thống giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội này trên địa bàn TP.HCM. Do vậy, việc chọn đề tài “Phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản” trên địa bàn TP.HCM để làm luận văn thạc sỹ luật học là đáp ứng yêu cầu khách quan, cấp thiết hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong thời gian qua đã có một số công trình nghiên cứu có liên quan đến công tác đấu tranh phòng, chống TPSDCNC ở nhiều góc độ khác nhau nhƣ: - Nguyễn Ngọc Minh (2008), “Đặc điểm hình sự tội phạm sử dụng công nghệ cao và giải pháp nâng cao hiệu quả điều tra”. Luận văn thạc sĩ, Học viện Cảnh sát nhân dân. - Nguyễn Hòa Bình (2008), “Tội phạm sử dụng công nghệ cao ở Việt Nam, thực trạng và giải pháp phòng ngừa, đấu tranh của lực lượng cảnh sát”. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ. Cơ quan chủ trì: Vụ nghiên cứu chiến lƣợc CAND. - Phan Đình Khánh - Nguyễn Văn Tửng (2013), “Đấu tranh, phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao tại Thành phố Hồ Chí Minh - thực trạng và giải pháp”. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ. Cơ quan chủ trì: Sở Khoa học và Công nghệ - UBND TP.HCM và Hội Luật gia TP.HCM. - Nguyễn Thành Trung (2013), “Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản tr n địa n Thành Phố Hồ Chí Minh: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp”. Luận văn thạc sĩ luật học, Học viện khoa học xã hội - TP.HCM. - Trần Thanh Bình (2015), “Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản tr n địa n Tỉnh Bình Dương: Tình hình, nguy n nhân v giải pháp”. Luận văn thạc sĩ luật học, Học viện khoa học xã hội - TP.HCM. - Trần Văn Yên (2015), “Tội phạm có sử dụng công nghệ cao tr n địa n 3
10. Thành Phố Hồ Chí Minh: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp”. Luận văn thạc sĩ luật học, Học viện khoa học xã hội - TP.HCM. Ngoài ra, còn một số công trình, bài viết đăng trên các báo, tạp chí, mạng internet. Tuy nhiên, chƣa có công trình khoa học nào nghiên cứu về phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM. Vì vậy, việc nghiên cứu phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS nhằm đề ra các giải pháp góp phần tăng cƣờng, nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh ph ng, chống tội này trên địa bàn TP.HCM. Đề tài này không trùng với bất kỳ công trình khoa học nào đã công bố. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở đánh giá thực trạng phòng ngừa tình hình tội Sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM, từ đó luận văn hƣớng đến đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt đƣợc mục tiêu trên, Luận văn cần giải quyết tốt các nhiệm vụ cơ bản: - Phân tích để làm rõ những vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội Sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS. - Khảo sát thực trạng hoạt động phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM. - Làm rõ những hạn chế, nguyên nhân của các mặt trong hoạt động phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM một cách toàn diện trên cơ sở khoa học và thực tiễn. - Nghiên cứu đƣa ra các dự báo, giải pháp để nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ngừa tình hình tội Sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM. 4
11. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của Luận văn là những vấn đề lý luận và thực tiễn phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM. - Phạm vi về không gian: khảo sát công tác phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM. - Phạm vi về thời gian: Khảo sát từ năm 2013 đến năm 2017. 4.2. Phạm vi nghiên cứu 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn đƣợc nghiên cứu dựa trên cơ sở phƣơng pháp luận biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác – Lênin, Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nƣớc về phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành việc nghiên cứu, tác giả đã sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể nhƣ: - Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu: Tác giả sƣu tầm, hệ thống, nghiên cứu các văn bản pháp luật, các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan đến phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS. - Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp: thông qua nghiên cứu các hồ sơ, tài liệu, số liệu để phân tích, đánh giá, tổng hợp tìm ra nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM. 5
12. - Phƣơng pháp thống kê, so sánh: Từ các báo cáo số liệu xét xử tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS từ năm 2013 đến năm 2017 trên địa bàn TP.HCM, tác giả xây dựng các bảng biểu theo các tiêu chí để so sánh sự gia tăng về số lƣợng của tội phạm này qua từng năm từ đó đánh giá các mối liên hệ giữa các bộ phận trong cơ cấu cũng nhƣ diễn biến của tình hình tội này, tìm ra các hạn chế để đề ra các giải pháp phòng ngừa phù hợp, hiệu quả. - Phƣơng pháp chuyên gia: Trong quá trình làm luận văn, tác giả trực tiếp gặp gỡ, trao đổi với những điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, các giáo viên trong lĩnh vực công nghệ thông tin, các chuyên gia trong lĩnh vực an ninh mạng để nắm bắt những thuận lợi khó khăn trong ph ng, chống tội phạm sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM. - Phƣơng pháp nghiên cứu điển hình: Tác giả khảo sát một số vụ án sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM nhằm làm rõ những vấn đề thực tiễn của tình hình tội phạm này. 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận của luận văn Qua kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần bổ sung hoàn thiện những vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn Luận văn đã làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn trong phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM, từ đó đề ra các giải pháp phòng ngừa phù hợp với điều kiện thực tiễn tại địa phƣơng. Do vậy, kết quả nghiên cứu của luận văn có thể đƣợc sử dụng làm tài liệu tham khảo, nghiên cứu, học tập, giảng dạy chuyên ngành tội phạm học tại các cơ sở đào tạo ở nƣớc ta. Đồng thời góp nâng cao hiệu quả hoạt động về phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS trên địa bàn TP.HCM trong thời gian tới. 6
13. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục, luận văn đƣợc cấu trúc thành 03 chƣơng nhƣ sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản. Chương 2: Thực trạng phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3: Dự báo tình hình và giải pháp phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. 7
14. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI SỬ DỤNG MẠNG MÁY TÍNH, MẠNG VIỄN THÔNG, MẠNG INTERNET HOẶC THIẾT BỊ SỐ THỰC HIỆN HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản 1.1.1. Khái niệm phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản 1.1.1.1. Khái niệm về phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản Theo GS.TS Võ Khánh Vinh: “Tình hình tội Phạm là một hiện tƣợng xã hội, pháp lý – hình sự đƣợc thay đổi về mặt lịch sử, mang tính giai cấp bao gồm tổng thể thống nhất (hệ thống) các tội phạm thực hiện trong xã hội (quốc gia) nhất định và trong một khoảng thời gian nhất định.” [53, tr.61]. Phòng ngừa tội phạm là mục tiêu cuối cùng của tội phạm học. Tội phạm học nghiên cứu tình hình tội phạm, nguyên nhân, điều kiện của tội phạm, nhân thân ngƣời phạm tội, cơ chế hành vi phạm tội từ đó phát hiện ra quy luật phát sinh, tồn tại và vận động của tội phạm, tìm ra các biện pháp tác động vào quy luật đó nhằm mục đích cuối cùng là phòng ngừa tội phạm, ngăn ngừa không để tội phạm xảy ra. Theo Tội phạm học Việt Nam một số vấn đề lý luận và thực tiễn của Viện nghiên cứu nhà nƣớc và pháp luật [51, tr.25] thì phòng ngừa tội phạm đƣợc hiểu theo hai nghĩa khác nhau. Theo nghĩa rộng, phòng ngừa bao hàm toàn bộ những hoạt động nhằm khắc phục loại trừ nguyên nhân và điều kiện của tội phạm và các biện pháp phát hiện, ngăn chặn xử lý các tội phạm đang và đã xảy ra. Còn theo nghĩa hẹp của nó là ngừa không để tội phạm xảy ra, bảo vệ xã hội, Nhà nƣớc và công dân khỏi sự xâm hại của tội phạm. GS.TS Võ Khánh Vinh khẳng định: “Phòng ngừa tình hình tội phạm là hệ thống nhiều mức độ và biện pháp mang tính chất nhà nƣớc, xã hội và nhà nƣớc – xã 8
15. hội nhằm khắc phục các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm hoặc làm vô hiệu hóa (làm yếu; hạn chế) chúng và bằng cách đó làm giảm và dần dần loại bỏ tình hình tội phạm” [53, tr.154]. Nhƣ vậy phòng ngừa tình hình tội phạm nhằm mục đích cuối cùng là loại trừ tình hình tội phạm ra khỏi đời sống xã hội. Do vậy nhà nƣớc cần phải tập trung và quan tâm hơn công tác ph ng ngừa tình hình tội phạm và xem đây là một công tác thƣờng xuyên, liên tục. Do tội phạm là hiện tƣợng xã hội phức tạp, đa dạng và nhiều cấp độ do vậy công tác phòng ngừa tội phạm chỉ có thể đạt đƣợc hiệu quả khi nó là một quá trình lâu dài, sử dụng nhiều biện pháp với tính chất và mức độ khác nhau. Phòng ngừa tình hình tội phạm là nhiệm vụ của toàn xã hội, bao gồm Nhà nƣớc, các cơ quan đoàn thể, các tổ chức xã hội và mọi công dân. Để thực hiện nhiệm vụ của mình, Nhà nƣớc và xã hội đã sử dụng nhiều loại biện pháp khác nhau với phạm vi, mức độ và tính chất khác nhau trong suốt quá trình lâu dài nhằm khắc phục, hạn chế và loại trừ nguyên nhân, điều kiện của tội phạm để ngăn chặn, hạn chế tiến tới loại bỏ tội phạm ra khỏi đời sống xã hội. Trên cơ sở nhận thức và tiếp cận về phòng ngừa tình hình tội phạm nhƣ trên, có thể đƣa ra khái niệm về phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS nhƣ sau: “phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản là quá trình tiến hành, sử dụng đồng bộ các biện pháp khác nhau của nhà nước, xã hội nhằm phát hiện ngăn chặn, xóa bỏ các nguyên nhân, điều kiện làm nảy sinh tội phạm này. Đồng thời, phải phát hiện, ngăn chặn, đẩy lùi và tiến tới xóa bỏ loại tội phạm này ra khỏi đời sống xã hội”. 1.1.1.2. Đặc điểm pháp lý tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản đƣợc quy định tại điều 226b BLHS năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009 có đặc điểm pháp lý nhƣ sau: 9
16. - Chủ thể của tội phạm: là bất kỳ ngƣời nào có đủ năng lực trách nhiệm hình sự, đủ 16 tuổi trở lên hoặc từ đủ 14 tuổi đến dƣới 16 tuổi trong trƣờng trƣờng hợp phạm tội rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng (phạm tội thuộc trƣờng hợp khoản 3 và khoản 4 - Điều 226b). - Khách thể của tội phạm: chính là an toàn công cộng, trật tự công cộng, cụ thể ở đây là hoạt động bình thƣờng của MMT, MVT, mạng internet, môi trƣờng giao dịch điện tử, hoạt động thƣơng mại điện tử, kinh doanh tiền tệ, huy động vốn tín dụng, mua bán và thanh toán cổ phiếu qua mạng. Khi xem xét khách thể của tội này cũng cần phải đề cập đến đối tƣợng tác động của tội phạm này. Đối tƣợng tác động của tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS là tài sản. Một điểm cần lƣu ý là việc xác định ngƣời bị hại trong các vụ án sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS không phải là yếu tố bắt buộc để buộc tội đối với ngƣời phạm tội. Vấn đề này đƣợc quy định tại Điều 4, Thông tƣ liên tịch số 10/2012/TTLT-BCA-BQP-BTP-BTTTT-VKSNDTC- TANDTC [11, tr.4]. - Mặt khách quan của tội phạm: Hành vi khách quan: Tội phạm thể hiện ở một trong những dạng hành vi sau nhằm chiếm đoạt tài sản của cơ quan, tổ chức, cá nhân: + Sử dụng khoa học công nghệ để trộm cắp thông tin, dữ liệu, mật khẩu của cơ quan, tổ chức, cá nhân dùng thẻ tín dụng, từ đó làm giả thẻ ngân hàng và sử dụng thẻ giả này nhập mật khẩu đã đánh cắp để chiếm đoạt tiền của chủ thẻ tín dụng trái phép, bằng các hình thức trực tiếp rút tiền qua cây ATM hoặc thanh toán khi thanh toán tiền mua hàng hóa, dịch vụ trên mạng, chuyển tiền qua tài khoản khác, trả tiền đánh bạc, cá độ bóng đá qua mạng + Truy cập bất hợp pháp vào tài khoản là hành vi cố ý vƣợt qua cảnh báo, mã truy cập, tƣờng lửa hoặc sử dụng mã truy cập của ngƣời khác mà không đƣợc sự cho phép của ngƣời đó để truy cập vào tài khoản không phải của mình, sau đó chiếm đoạt tiền của chủ tài khoản. + Lừa đảo trong thƣơng mại điện tử, kinh doanh tiền tệ, huy động vốn tín dụng, mua bán và thanh toán cổ phiếu qua mạng là sử dụng thủ đoạn gian dối, đƣa 10
17. ra thông tin sai sự thật về một sản phẩm, một vấn đề, lĩnh vực trong thƣơng mại điện tử, kinh doanh tiền tệ huy động vốn tín dụng, mua bán và thanh toán cổ phiếu trên mạng nhằm tạo niềm tin cho ngƣời chủ, ngƣời quản lý tài sản, làm cho họ tƣởng là thật và mua, bán hoặc đầu tƣ vào lĩnh vực đó. + Hành vi gửi tin nhắn lừa trúng thƣởng nhƣng không có giải thƣởng để chiếm đoạt phí dịch vụ tin nhắn; quảng cáo bán hàng trên mạng Internet, mạng viễn thông nhƣng không giao hàng hoặc giao không đúng số lƣợng, chủng loại, chất lƣợng thấp hơn hàng quảng cáo và các hành vi tƣơng tự. + Sử dụng kỹ thuật số nhƣ chụp ảnh, quay Camera hoặc bằng các phƣơng tiện nghe nhìn khác nhƣ điện thoại di động, ghi âm, ghi hình về đời tƣ của cá nhân, tổ chức sau đó đƣa lên môi trƣờng mạng Internet để chiếm đoạt tiền, tài sản của cá nhân, tổ chức bị ghi hình, quay hình ảnh, Về Công cụ, phương tiện: Dấu hiệu bắt buộc trong mặt khách quan của tội phạm này là mọi hành vi khách quan phải hoạt động thông qua môi trƣờng MMT, MVT, mạng Internet hoặc TBS và đối tƣợng phạm tội thƣờng không có sự tiếp xúc trực tiếp với ngƣời bị hại. Nếu những hành vi khách quan tƣơng tự nhƣng không sử dụng thông qua môi trƣờng trên hoặc thông qua môi trƣờng trên xong đối tƣợng phạm tội tiếp xúc trực tiếp với ngƣời bị hại thì không phạm tội này hoặc cấu thành tội phạm khác. Đây là điểm khác biệt trong hành vi khách quan giữa loại tội phạm này với các tội phạm xâm phạm sở hữu khác. Về Hậu quả : Hậu quả không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành cơ bản của tội phạm này. Tuy nhiên, hậu quả, thiệt hại lại là tình tiết định khung hình phạt. gây hậu quả nghiêm trọng là gây thiệu hại về vật chất có giá trị từ năm mƣơi triệu đồng đến dƣới năm trăm triệu đồng; gây hậu quả rất nghiêm trọng là gây thiệt hại về vật chất có giá trị từ năm trăm triệu đồng đến dƣới một tỷ đồng; gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng là gây thiệt hại về vật chất có giá trị từ một tỷ đồng trở lên. Khi áp dụng các tình tiết gây hậu quả nhƣ trên cần chú ý: hậu quả phải do hành vi phạm tội gây ra (có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi phạm tội và hậu quả đó). Việc xác định hậu quả là thiệt hại về tài sản để coi là yếu tố định khung hình phạt không 11
18. đƣợc căn cứ vào giá trị tài sản bị chiếm đoạt, vì giá trị tài sản này đã đƣợc quy định thành tình tiết định khung riêng biệt, hậu quả phải là thiệt hại về tài sản xảy ra ngoài giá trị tài sản bị chiếm đoạt. - Mặt chủ quan của tội phạm: Mục đích của ngƣời phạm tội là nhằm chiếm đoạt tài sản, sử dụng MMT, MVT, mạng internet và TBS nhƣ là công cụ phạm tội. Lỗi của ngƣời phạm tội là lỗi cố ý; động cơ mục đích là vụ lợi (nhằm CĐTS). 1.1.1.3. Những sửa đổi, bổ sung về tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện h nh vi chiếm đoạt t i sản theo quy định của Điều 290 BLHS năm 2015 Theo điều 290, BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 và Điều 226b BLHS 1999, sửa đổi bổ sung năm 2009 nhận thấy, ngoài việc thay đổi tên tội danh c n có một số điểm khác nhau trong mặt khách quan của tội pham, cụ thể nhƣ sau: - Có sự bổ sung thêm các hành vi khách quan: Làm, tàng trữ, mua bán, sử dụng, lƣu hành thẻ ngân hàng giả nhằm chiếm đoạt tài sản của chủ tài khoản, chủ thẻ hoặc thanh toán hàng hóa, dịch vụ (so với Điều 226b, BLHS năm 1999, sửa đổi, bổ sung 2009 chỉ có hành vi làm giả thẻ ngân hàng nhằm chiếm đoạt tài sản của chủ thẻ hoặc thanh toán hàng hóa, dịch vụ); Lừa đảo trong thanh toán điện tử; Thiết lập, cung cấp trái phép dịch vụ viễn thông, internet nhằm chiếm đoạt tài sản. - Sửa đổi một số hành vi khách quan: Hành vi huy động vốn tín dụng qua mạng sửa đổi thành huy động vốn, kinh doanh đa cấp qua mạng; Hành vi mua bán và thanh toán cổ phiếu qua mạng sửa đổi thành giao dịch chứng khoán qua mạng. - Bổ sung quy định về số lƣợng thẻ ngân hàng giả do ngƣời phạm tội làm, tàng trữ, mua bán, sử dụng, lƣu hành làm căn cứ định khung hình phạt. - Về xác định hậu quả, có sự quy định rõ về mức độ thiệt hại về tài sản do hành vi phạm tội gây ra để định khung hình phạt. 1.1.2.Ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản Tình hình tội phạm gây thiệt hại lớn cho các quan hệ xã hội, do đó ph ng ngừa tình hình tội phạm là hoạt động mang tính tất yếu. Việc nghiên cứu phòng 12
19. ngừa tình hình tội phạm là một phƣơng hƣớng có tính chiến lƣợc, lâu dài, hỗ trợ và tạo điều kiện cho các hoạt động đấu tranh phòng chống tội phạm khác [49, tr.278]. Phòng ngừa tình hình tội sử dụng MMT, MVT, mạng internet hoặc TBS thực hiện hành vi CĐTS nhằm loại bỏ các tác động tiêu cực của nó đối với xã hội và hạn chế làm giảm đến mức thấp nhất xảy ra tội phạm trong xã hội, giảm thiệt hại tài sản cho công dân, cho nhà nƣớc, xã hội. Mặt khác, phòng ngừa tốt tình hình tội phạm này góp phần thực hiện nghiêm chỉnh và đầy đủ các nghị quyết, chỉ thị, đƣờng lối, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nƣớc, huy động sức mạnh tổng thể, đồng bộ trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, làm giảm sự gia tăng của tội phạm và vi phạm pháp luật, từ đó làm nâng cao sự tín nhiệm vào khả năng, hiệu quả hoạt động của cơ quan thực thi và bảo vệ pháp luật. Việc này tạo sự tham gia, ủng hộ nhiệt tình, tích cực của quần chúng nhân dân trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm tạo sự hƣởng ứng tích cực của xã hội, của cộng đồng đối với những hành vi vi phạm pháp luật. Về mặt kinh tế, phòng ngừa tốt tình hình tội phạm này góp phần hạn chế đến mức thấp nhất những thiệt hại về kinh tế do tình hình tội phạm này gây ra. tỉ lệ tội phạm này giảm sẽ kéo theo khả năng tiết kiệm ngân sách Nhà nƣớc, tiết kiệm sức lao động, giảm chi phí cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, giáo dục cải tạo ngƣời phạm tội cũng nhƣ giải quyết các vấn đề có liên quan đến tội phạm. Phòng ngừa tốt tình hình tội phạm này góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc, tăng hiệu quả trong hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ của cơ quan bảo vệ pháp luật, góp phần tạo ra những điều kiện thuận lợi cho các mặt công tác phòng ngừa tình hình tội phạm khác. Đặc biệt, đối với lĩnh vực điều tra, xử lý tội phạm, làm tốt công tác phòng ngừa, góp phần điều tra khám phá nhanh chóng các vụ án, đem lại hiệu quả chính xác. Qua công tác này góp phần thực hiện tốt các chƣơng trình quốc gia phòng chống tội phạm đã đề ra, giữ vững an ninh quốc gia, TTATXH, đồng thời tuyên truyền đƣờng lối chủ trƣơng chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nƣớc, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật, tích cực tác động đến các nhân tố xã hội, các ban ngành đoàn thể, gia đình, và mọi ngƣời cùng tham gia phòng ngừa tình hình tội phạm. 13