Luận văn Phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Luận văn Phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN TRUNG CHÁNH PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN TRUNG CHÁNH PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số: 60.38.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC GS. TS. VÕ KHÁNH VINH HÀ NỘI - 2017
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN NGƯỜI 6 1.1. Khái niệm, mục đích, ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội mua bán người 6 1.2. Các nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội mua bán người 13 1.3. Các chủ thể phòng ngừa tình hình tội mua bán người 16 1.4. Nội dung và các biện pháp phòng ngừa tình hình tội mua bán người 21 1.5. Mối quan hệ giữa phòng ngừa tình hình tội mua bán người với tình hình tội phạm, nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán người, nhân thân người phạm tội mua bán người 25 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN NGƯỜI TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 29 2.1. Thực trạng các giải pháp phòng ngừa tình hình tội mua bán người tại Thành phố Hồ Chí Minh 29 2.2. Thực trạng thực hiện các biệp pháp phòng ngừa tình hình tội mua bán người tại Thành phố Hồ Chí Minh 32 2.3. Tình hình tội mua bán người trong thời gian qua tại Thành phố Hồ Chí Minh. 40 Chương 3: TĂNG CƯỜNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN NGƯỜI TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 50 3.1. Dự báo tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới 50 3.2. Một số giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 56 KẾT LUẬN 72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 74
4. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT AAPTIP Australia – Asia program to combat trafficking in persons (Chương trình Australia – châu Á về phòng chống tội phạm mua bán người) BLHS Bộ luật hình sự HSST Hình sự sơ thẩm IOM International Organization for Migration (Tổ chức Di cư thế giới) ILO International Labour Organization (Tổ chức Lao động quốc tế) TAND Tòa án nhân dân TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh TTHS Tố tụng hình sự UBND Ủy ban nhân dân UN United Nations (Liên Hợp Quốc) UNODC United Nations Office on Drugs and Crime (Văn phòng Liên Hợp Quốc về chống ma túy và tội phạm) VKSND Viện kiểm sát nhân dân
5. DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tình hình tội mua bán người trên địa bàn TP.HCM (2012 – 2016); Bảng 2.2: Tỷ trọng tội mua bán người so với tổng số vụ phạm pháp hình sự; Biểu đồ 2.1: Biểu đồ tổng quan tình hình tội mua bán người trên địa bàn TP.HCM (2012 – 2016); Biểu đồ 2.2: Biểu đồ so sánh số vụ/bị cáo phạm tội mua bán người với số vụ/bị cáo phạm tội mua bán trẻ em trên địa bàn TP.HCM (2012 – 2016); Biểu đồ 2.3: Cơ cấu tình hình tội mua bán người theo giới tính.
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Mua bán người là một vấn nạn có tính toàn cầu và đang có xu hướng gia tăng đáng lo ngại trên phạm vi toàn thế giới. Hành vi mua bán người xâm hại đến quyền con người, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tinh thần, tính mạng của nạn nhân, gây ảnh hưởng xấu đến tình hình an ninh, trật tự và an toàn xã hội. Hiện nay, hoạt động mua bán người ngày càng gia tăng và diễn ra ngày càng hết sức phức tạp, nghiêm trọng với các phương thức và thủ đoạn vô cùng tinh vi khiến cho việc đấu tranh, phòng chống tội phạm này vô cùng khó khăn. Theo ILO, có khoảng 20,9 triệu người là nạn nhân của lao động cưỡng bức hoặc bóc lột tình dục trên toàn thế giới, trong số đó có khoảng 11,4 triệu là phụ nữ, trẻ em gái và khoảng 5,5 triệu người là nạn nhân của nạn buôn người. Trong Báo cáo toàn cầu về buôn bán người năm 2014 của UNODC, trên thế giới có khoảng 510 đường dây buôn bán người và ít nhất 152 quốc gia có nạn nhân rơi vào tay các nhóm tội phạm buôn người; trong số các vụ buôn bán người thì 40% các vụ buôn bán người nhằm mục đích cưỡng bức lao động, 53% nhằm mục đích bóc lột tình dục, 7% là các mục đích khác; 2/3 số nạn nhân buôn bán người bị buôn bán trong nước hoặc trong khu vực, 1/3 số nạn nhân của tội phạm này là trẻ em, khoảng 70% nạn nhân là nữ giới. Các quốc gia đứng đầu về đích đến của các đường dây buôn bán người là Mỹ, Đức, Ý, Nhật Bản, Anh, các khu vực trung chuyển mà những đường dây này thường chọn là Albania, Bulgaria, Hungary, Ý, Ba Lan và Thái Lan. Có thể nói, mua bán người là một dạng thương mại bất hợp pháp nhằm thu lợi bất chính, là ngành “công nghiệp” tội phạm có mức độ phát triển nhanh nhất thế giới, cùng với buôn lậu vũ khí đứng hàng thứ 2 về quy mô, sau buôn bán ma túy, bọn tội phạm buôn người kiếm được trên 10 tỉ USD mỗi năm thông qua việc mua và bán người. Tại Việt Nam, theo số liệu của Ban chỉ đạo phòng chống tội phạm 138/CP cho thấy, trong giai đoạn 2011-2015, các địa phương đã phát hiện 2.205 vụ, 3.342 đối tượng, giải cứu 4.495 nạn nhân. So với cùng kỳ giai đoạn trước, tăng 12% số vụ 1
7. (2.205/1.976), tăng 58% số đối tượng (3.342/2.117), tăng 53% số nạn nhân (4.495/2.935); đã khởi tố, điều tra 868 vụ/1.677 bị can về tội mua bán người, mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em. Từ năm 2016 đến nay, toàn quốc phát hiện 388 vụ, với 521 đối tượng, lừa bán 715 nạn nhân; trong đó, trên 85% số nạn nhân là phụ nữ và trẻ em. Những tuyến địa bàn trọng điểm trong hoạt động của tội phạm mua bán người thường xuyên xảy ra các hành vi tuyển mộ, chứa chấp và bóc lột nạn nhân của tội phạm mua bán người như: Tuyến biên giới Việt Nam - Trung Quốc chiếm khoảng 70% trong tổng số vụ. Tuyến biên giới Việt Nam - Campuchia chiếm khoảng 11% tổng số vụ. Nạn nhân của tuyến này chủ yếu là các tỉnh Nam bộ và đi qua các tỉnh Tây Ninh, An Giang, Đồng Tháp Tuyến biên giới Việt Nam - Lào chiếm khoảng 6,3% số vụ. Nạn nhân bị bán chủ yếu qua các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Trị. Tuyến hàng không sang các nước trong khu vực như Thái Lan, Hồng Kông, Malaysia, Đài Loan, Singapore, Trung Quốc, Hàn Quốc và một số nước Châu Âu như Nga, Séc, Anh, Đức, [59] Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm về kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật của cả nước. Thành phố có nhiều bến xe, bến tàu, bến cảng và cảng hàng không Tân Sơn Nhất là đầu mối giao lưu cả trong nước và quốc tế, lợi dụng đặc điểm đó, các đối tượng tội phạm mua bán người thường chọn TP.HCM làm nơi trung chuyển thực hiện hành vi tuyển mộ, dụ dỗ nạn nhân bằng nhiều thủ đoạn và hình thức tinh vi để mua bán trong nước hoặc đưa ra nước ngoài làm gái bán dâm, cưỡng bức lao động gây ảnh hưởng xấu đến tình hình an ninh trật tự trên địa bàn thành phố. Những năm qua, công tác phòng, chống tội phạm mua bán người luôn luôn gắn liền với công tác phòng, chống tội phạm và các tệ nạn xã hội nói chung. Công an TP.HCM, với vai trò nòng cốt trong đấu tranh chống tội phạm, phối hợp với các cơ quan chức năng thực hiện nhiều biện pháp nhằm phát hiện, ngăn chặn đấu tranh chống tội phạm mua bán người trên địa bàn thành phố. Mặc dù đã đạt được một số kết quả, nhưng nhìn chung công tác phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm mua bán người còn chưa đồng bộ, thiếu cơ chế phối hợp. Tỷ lệ điều tra khám phá các vụ án mua bán người còn rất thấp so với thực tế đã xảy ra. Công tác điều tra cơ bản nắm 2
8. tình hình chưa thường xuyên, chưa kịp thời. Công tác phát hiện các vụ việc có liên quan còn mang tính thụ động, hầu như dựa vào đơn thư tố giác của người bị hại hoặc gia đình của họ. Cán bộ làm công tác trong lĩnh vực này chưa được thường xuyên cập nhật kiến thức cơ bản, thiếu các thông tin trong và ngoài nước, tổ chức lực lượng và các trang thiết bị phục vụ công tác đấu tranh chống tội phạm mua bán người chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế hiện nay. Do đó, việc nghiên cứu đánh giá đúng thực trạng hoạt động phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ngừa tình hình tội mua bán người là vấn đề mang ý nghĩa cấp thiết. Xuất phát từ những lý do nêu trên nên học viên chọn đề tài: “Phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Cho đến thời điểm luận văn được thực hiện, đã có một số công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến tội phạm mua bán người như: Luận văn thạc sĩ “Tội mua bán người trên địa bàn tỉnh Tây Ninh: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa” của tác giả Võ Xuân Biên, hoặc ở cấp độ cao hơn là Luận án tiến sĩ “Phòng, chống tội phạm mua bán người tại Việt Nam” của tác giả Nguyễn Mai Trâm vừa được bảo vệ thành công tại Học viện Khoa học xã hội năm 2017 và một số luận văn nghiên cứu về tội mua bán người ở góc độ pháp luật hình sự và có phạm vi địa bàn khác nhau. Như vậy, ở cấp độ luận văn Thạc sĩ Luật học chuyên ngành Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm thì đề tài “Phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” là chưa từng được thực hiện và công bố kết quả. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về mặt lý luận, đánh giá thực trạng phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất các giải 3
9. pháp nhằm tăng cường và nâng cao hiệu quả phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, đề tài cần tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau: Một là, phân tích làm rõ những vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội mua bán người dưới góc độ nghiên cứu của Tội phạm học. Hai là, trình bày và phân tích thực trạng hoạt động phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Ba là, đưa ra dự báo tình hình tội mua bán người trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận về tội phạm học và phòng ngừa tội phạm, nhất là thực tiễn công tác phòng ngừa tình hình tội mua bán người theo Bộ luật Hình sự ở Việt Nam để nghiên cứu làm sáng tỏ các vấn đề thuộc nội dung luận văn. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận văn là phòng ngừa tình hình tội mua bán người xảy ra trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh dưới góc độ tội phạm học và phòng ngừa tình hình tội phạm, giai đoạn từ năm 2012 đến năm 2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu Cơ sở phương pháp luận của luận văn là phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin; các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về công tác đấu tranh, phòng, chống tội phạm. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phép biện chứng của triết học Mác-xít vừa với tính cách là phương pháp luận, vừa với tính cách của một phương pháp nghiên cứu. Ngoài ra, 4
10. luận văn còn áp dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp quy nạp và diễn dịch, mô tả, so sánh, lịch sử, thống kê, hệ thống, nghiên cứu hồ sơ và các phương pháp chuyên biệt khác của tội phạm học. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần hoàn thiện lý luận khoa học về công tác phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung và tình hình tội mua bán người nói riêng. Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo, học tập và nghiên cứu khoa học và hoạt động thực tiễn. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được nghiên cứu, sử dụng để xây dựng các biện pháp phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh một cách khoa học và hiệu quả hơn, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được cấu trúc thành 03 chương như sau: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội mua bán người. Chương 2: Thực trạng phòng ngừa tình hình tội mua bán người tại Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3: Tăng cường phòng ngừa tình hình tội mua bán người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 5
11. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN NGƯỜI 1.1. Khái niệm, mục đích, ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội mua bán người 1.1.1. Khái niệm phòng ngừa tình hình tội mua bán người Khái niệm phòng ngừa tình hình tội phạm: Phòng ngừa nói chung, theo từ điển bách khoa: “làm một cái gì đó trước khi sự việc, hiện tượng diễn ra nhằm ngăn chặn không để xảy ra hậu quả”. Quan điểm này thường được áp dụng đối với các hiện tượng xấu, phức tạp, ảnh hưởng tới cuộc sống con người và xã hội. Tình hình tội phạm là một hiện tượng xã hội tiêu cực, nên tương tự, tình hình tội phạm cần phải được phòng ngừa, ngăn chặn hay nói cách khác, phòng ngừa tình hình tội phạm là hoạt động mang tính tất yếu. [37, tr.382] Phòng ngừa tình hình tội phạm là đối tượng nghiên cứu của tội phạm học và cũng là mục đích cuối cùng của tội phạm học. Tội phạm học nghiên cứu tình hình tội phạm, nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội phạm, nhân thân người phạm tội phát hiện quy luật phát sinh, tồn tại và vận động của tình hình tội phạm để tìm ra các biện pháp tác động vào các quy luật đó nhằm mục đích cuối cùng là không để tội phạm xảy ra. GS.TSKH. Đào Trí Úc đã viết “ Tội phạm học có mục đích đưa ra những kiến nghị về các giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm ”. Do đó, mục đích cuối cùng và quan trọng nhất của ngành khoa học này là tìm ra được những biện pháp tác động vào quy luật phát sinh, tồn tại và phát triển của tội phạm, đồng thời khắc phục được nguyên nhân và điều kiện phạm tội. Chủ nghĩa Mác – Lênin cho rằng dưới chế độ xã hội chủ nghĩa, tội phạm phát sinh và tồn tại là do những nguyên nhân và điều kiện khác nhau, song “với bản chất tốt đẹp của mình, Nhà nước xã hội chủ nghĩa hoàn toàn có khả năng tiến hành cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm có kết quả. Trong Nhà nước xã hội chủ nghĩa, cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm phải được coi là một bộ phận của cuộc đấu 6
12. tranh giai cấp và trong cuộc đấu tranh đó, phải đặc biệt quan tâm đến công tác phòng ngừa tội phạm ”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói “Xét xử là tốt, nhưng nếu không phải xét xử thì càng tốt hơn”. Câu nói này của Người đã thể hiện phương châm rất quan trọng trong đường lối xử lý của Nhà nước ta – lấy giáo dục, phòng ngừa là chính, phòng ngừa tốt cũng chính là chống tội phạm tốt. Theo quan điểm khoa học và sách báo pháp lý một số nước: “Phòng ngừa tội phạm là không để cho tội phạm xảy ra, thủ tiêu các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm ” hay “không để cho tội phạm gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, thủ tiêu nguyên nhân và kiểm soát được tội phạm, hoàn thiện hệ thống pháp luật về đấu tranh chống tội phạm và vi phạm pháp luật, cũng như có các biện pháp cải tạo, giáo dục người phạm tội, đưa họ trở thành những công dân có ích cho xã hội và cho cộng đồng ” Theo GS.TS. Nguyễn Xuân Yêm: “Phòng ngừa tội phạm là tổng hợp các biện pháp có quan hệ tác động lẫn nhau, được tiến hành bởi cơ quan nhà nước và các tổ chức xã hội nhằm mục đích ngăn chặn tội phạm và hạn chế, loại trừ những nguyên nhân sinh ra tội phạm”. GS.TS. Đỗ Ngọc Quang lại chỉ ra phòng ngừa tội phạm theo hai nghĩa: Theo nghĩa rộng, phòng ngừa tội phạm bao hàm, một mặt không để cho tội phạm xảy ra, thủ tiêu nguyên nhân và điều kiện phạm tội. Mặt khác, bằng mọi cách để ngăn chặn tội phạm, kịp thời phát hiện tội phạm, xử lý nghiêm minh các trường hợp phạm tội và cuối cùng là cải tạo, giáo dục người phạm tội, đưa họ trở thành những công dân có ích cho xã hội; theo nghĩa hẹp, phòng ngừa tội phạm là không để cho tội phạm xảy ra, không để cho tội phạm gây hậu quả cho xã hội, không để cho thành viên của xã hội phải chịu hình phạt của pháp luật, tiết kiệm được những chi phí cần thiết cho Nhà nước trong công tác điều tra, truy tố, xét xử và cải tạo giáo dục người phạm tội”. PGS.TS. Nguyễn Chí Dũng và tập thể tác giả định nghĩa: “Phòng ngừa tội phạm là sử dụng các phương pháp, chiến thuật, biện pháp, phương tiện nghiệp vụ cần thiết, với sự tham gia của các lực lượng nhằm khắc phục mọi nguyên nhân, điều kiện không để tội phạm phát sinh, phát triển”. 7
13. Theo GS. TS Võ Khánh Vinh “Phòng ngừa tình hình tội phạm là hệ thống nhiều mức độ các biện pháp mang tính chất Nhà nước, xã hội và Nhà nước – xã hội nhằm khắc phục các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm hoặc làm vô hiệu hóa (làm yếu, hạn chế) chúng và bằng cách đó làm giảm và dần dần loại bỏ tình hình tội phạm. GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa đã đưa ra khái niệm này dưới góc độ tội phạm học như sau: “Phòng ngừa tội phạm là hoạt động của các cơ quan, tổ chức và công dân, thực hiện tổng thể các biện pháp tác động trực tiếp vào các nhóm nguyên nhân của tội phạm để kiểm soát, hạn chế tác dụng và loại trừ dần những nhóm nguyên nhân này ”. Theo Từ điển Luật học định nghĩa: “Phòng ngừa tội phạm là ngăn ngừa tội phạm và loại trừ các nguyên nhân phát sinh tội phạm bằng toàn bộ những biện pháp liên quan với nhau do cơ quan Nhà nước và tổ chức xã hội tiến hành”. Trên cơ sở tổng hợp các quan điểm khoa học đã nêu, kết hợp với thực tiễn đấu tranh phòng và chống tội phạm ở nước ta trong thời gian vừa qua, dưới góc độ tội phạm học, có thể định nghĩa khái niệm Phòng ngừa tình hình tội phạm là hoạt động của tất cả các cơ quan bảo vệ pháp luật và Tòa án, các cơ quan Nhà nước và tổ chức xã hội và của mọi công dân trong xã hội áp dụng tổng hợp và đồng bộ các biện pháp khác nhau hướng vào thủ tiêu những nguyên nhân và điều kiện phạm tội, cũng như loại bỏ các yếu tố tiêu cực ảnh hưởng đến quá trình hình thành phẩm chất cá nhân tiêu cực, đồng thời từng bước hạn chế, đẩy lùi và tiến tới loại bỏ tội phạm ra khỏi đời sống xã hội. Nói một cách ngắn gọn khác, phòng ngừa tội phạm là một bộ phận cấu thành của lý luận tội phạm học, đồng thời là hoạt động của toàn xã hội trong việc tìm ra các nguyên nhân phát sinh tội phạm, khắc phục, cũng như để ngăn chặn, đẩy lùi và tiến tới loại bỏ tội phạm ra khỏi đời sống xã hội. Khái niệm phòng ngừa tình hình tội mua bán người: Mua bán người là một hiện tượng xã hội đã xuất hiện từ khi xã hội loài người bước vào giai đoạn phát triển hình thái kinh tế xã hội chiếm hữu nô lệ. Cho đến nay tệ nạn mua bán người vẫn tồn tại và còn có chiều hướng gia tăng đáng lo ngại trên 8
14. phạm vi toàn thế giới, với các mục đích phi nhân đạo như bóc lột tình dục, bóc lột sức lao động, kết hôn trái ý muốn, lấy đi một bộ phận của cơ thể Theo Nghị định thư Palermo: “Việc buôn bán người” nghĩa là việc mua, vận chuyển, chuyển giao, chứa chấp và nhận người nhằm mục đích bóc lột bằng cách sử dụng hoặc đe doạ sử dụng vũ lực hoặc bằng các hình thức ép buộc, bắt cóc, lừa gạt, man trá hay lạm dụng quyền lực hoặc vị thế dễ bị tổn thương hoặc bằng việc đưa, nhận tiền hay lợi nhuận để đạt được sự đồng ý của một người nhằm kiểm soát những người khác. Hành vi bóc lột bao gồm, ít nhất, việc bóc lột mại dâm những người khác hay những hình thức bóc lột tình dục khác, các hình thức lao động hoặc dịch vụ cưỡng bức, nô lệ hoặc những hình thức tương tự nô lệ, khổ sai hoặc việc lấy các bộ phận cơ thể. [43] Trong khi đó, khác với pháp luật quốc tế, BLHS Việt Nam sử dụng cụm từ “Mua bán người” thay vì “Buôn bán người”. Bởi quan niệm đây là hành vi “mua bán”, nên BLHS năm 1999, sửa đổi bổ sung năm 2009, quy định một trong những yếu tố cấu thành cơ bản của tội danh này đó là phải chứng minh được có sự giao nhận tiền bạc, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác. Trong khi đó, pháp luật quốc tế không coi lợi ích vật chất là một yếu tố cấu thành cơ bản của tội phạm Buôn bán người. Vì thế, để phù hợp hơn với pháp luật quốc tế, cụ thể là Nghị định thư Palermo mà Việt Nam đã phê chuẩn ngày 29/11/2011, để đổi mới chính sách hình sự nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và với Luật phòng chống mua bán người năm 2011, tội Mua bán người theo quy định tại điều 150 BLHS năm 2015 cũng được thay đổi cho phù hợp. Như vậy, phòng ngừa tình hình tội mua bán người là hoạt động của các cơ quan Nhà nước, các tổ chức xã hội và công dân bằng nhiều biện pháp, nghiên cứu cải thiện các điều kiện kinh tế, xã hội, phát hiện ngăn chặn, thủ tiêu các nguyên nhân, điều kiện làm nảy sinh tình hình tội mua bán người nhằm ngăn chặn, hạn chế và từng bước loại trừ tình hình tội mua bán người ra khỏi đời sống xã hội. 1.1.2. Mục đích, ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội mua bán người Mục đích của phòng ngừa tình hình tội mua bán người 9
15. Phòng ngừa tình hình tội phạm được coi là biện pháp đấu tranh với tội phạm có hiệu quả nhất trên các mặt kinh tế, chính trị, xã hội. Bởi lẽ nếu phòng ngừa tình hình tội phạm tốt thì tội phạm không xảy ra, sẽ hạn chế được tội phạm, điều đó cũng đồng nghĩa với việc tiết kiệm rất lớn về kinh tế cũng như không gây ra các dư luận xấu. Mục đích phòng ngừa tình hình tội phạm được đặt ra tùy thuộc vào điều kiện của mỗi quốc gia, mỗi thời kỳ, giai đoạn cụ thể. Trong tình hình hiện nay, ở nước ta để chỉ đạo cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm, Đảng ta đã ban hành Chỉ thị số 48-CT/TW “về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác đấu tranh phòng chống tội phạm trong tình hình mới” trong đó đã chỉ rõ: “trong thời gian tới công tác phòng chống tội phạm phải kiềm chế, làm giảm các loại tội phạm, nhất là các loại tội phạm nghiêm trọng, tội phạm mới, tạo môi trường lành mạnh phục vụ có hiệu quả nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội, bảo vệ cuộc sống hạnh phúc và bình yên của nhân dân”. [37, tr.415] Mục đích của phòng ngừa tình hình tội mua bán người cần phải hướng đến việc không để hình thành và tồn tại các nguyên nhân, điều kiện phạm tội, tức là phải hạn chế, cô lập, tiến tới loại trừ những mầm mống tội phạm (nguyên nhân và điều kiện của tội phạm). Đối với tình hình tội mua bán người cần phải hạn chế, làm giảm, chặn đứng để không có sự gia tăng phát triển và tiến tới xóa bỏ, thủ tiêu hiện tượng này khỏi đời sống xã hội, góp phần đảm bảo an ninh trật tự của đất nước. Cụ thể hóa mục đích phòng ngừa tình hình tội mua bán người bao gồm những nội dung cụ thể như sau: - Hạn chế, xóa bỏ nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội mua bán người, không để nảy sinh và phát triển loại tội phạm này. Sự phát sinh, phát triển tình hình tội mua bán người trong mỗi khu vực, địa bàn đều có nguyên nhân và điều kiện nhất định. Tội mua bán người nảy sinh do nhiều nguyên nhân và điều kiện khác nhau, chủ yếu vẫn là do sự chưa nhận thức đầy đủ về tội phạm này của bản thân nạn nhân, gia đình cũng như của cán bộ chính quyền, do điều kiện kinh tế hoặc ham vật chất, do sự quản lý lỏng lẻo của các cơ 10
16. quan Nhà nước Hạn chế hoặc xóa bỏ các nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội mua bán người là công việc lâu dài, phức tạp và khó khăn, công việc này đòi hỏi sự tham gia tích cực của cả hệ thống cơ quan Đảng, chính quyền, tổ chức xã hội, các cấp và đến mỗi người dân, đồng thời cũng đòi hỏi có chủ trương, chính sách đúng đắn, hợp lý, toàn diện của Đảng và Nhà nước. - Ngăn chặn kịp thời, không để xảy ra các hành vi phạm tội mới. Theo quan điểm của các nhà tội phạm học trên thế giới và trong nước hiện nay thì ngăn chặn các hành vi phạm tội cũng chính là nội dung của phòng ngừa tình hình tội phạm, bởi vì có sự tác động đến đối tượng trước khi thực hiện hành vi phạm tội làm cho tội phạm không xảy ra, không gây ra hậu quả, tác hại. Khác với nội dung xóa bỏ nguyên nhân, điều kiện của tội phạm, ngăn chặn là hoạt động có tính tức thời, cấp bách, khi đối tượng đang có ý đồ, âm mưu và chuẩn bị thực hiện hành vi phạm tội. Ý nghĩa của việc ngăn chặn hành vi phạm tội mua bán người là việc tác động cụ thể đến đối tượng, môi trường, hoàn cảnh phạm tội mua bán người làm cho đối tượng phạm tội tự giác từ bỏ hoặc không thể thực hiện được hành vi phạm tội của mình, từ đó mà ngăn chặn được những hậu quả có thể xảy ra. - Phòng ngừa tái phạm tội. Quy luật hoạt động của tội phạm cho thấy: hành vi phạm tội của những người đã có hành vi phạm tội trước đó, đã bị xử lý hình sự, bị kết án và đã thụ lý hình phạt xong nhưng chưa được xóa án tích mà lại tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội tiếp theo thường có tính chất nguy hiểm và gây hậu quả nghiêm trọng hơn. Vì vậy, phòng ngừa tái phạm tội là một nội dung của phòng ngừa tình hình tội phạm đã được các nước trên thế giới và ở Việt Nam quan tâm nghiên cứu và tổ chức thực hiện. Đối tượng của phòng ngừa tái phạm tội mua bán người là những con người đã có tiền án, tiền sự - những con người cụ thể đã từng phạm tội mua bán người mà vẫn còn những khả năng, điều kiện có thể dẫn đến hành vi phạm tội mới. Phương pháp tác động phòng ngừa tái phạm tội mua bán người được thực hiện bằng tổng hợp các biện pháp tác động của Nhà nước, xã hội, gia đình và phòng 11
17. ngừa nghiệp vụ của các cơ quan chuyên môn trong lĩnh vực tư pháp và Công an Sự tác động của Nhà nước và xã hội bao gồm cả việc tạo công ăn việc làm thuận lợi, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật, sự động viên, giáo dục của gia đình, người thân và bạn bè giúp cho đối tượng nhận thức được hành vi sai trái, từ bỏ tư tưởng lệch lạc, tái hòa nhập với cộng đồng. Sự tác động của cơ quan chuyên môn, đặc biệt là cơ quan Công an thể hiện theo một quá trình chặt chẽ: giáo dục chính trị, tư tưởng, giáo dục cải tạo bằng lao động trong thời gian thụ án ở các nhà giam, quản lý chặt chẽ những diễn biến, động thái của họ khi mãn hạn thi hành án về sống với cộng đồng. Hiện nay ở nước ta đã đẩy mạnh phong trào thực hiện chương trình quốc gia phòng chống tội phạm trong đó đặt ra một trong những mục tiêu là: “kết hợp chặt chẽ công tác phòng ngừa và chủ động tấn công, trấn áp tội phạm, trước hết ở các địa bàn trọng điểm, các đô thị. Tổ chức giáo dục có hiệu quả đối với người phạm tội, giúp họ nhanh chóng tái hòa nhập cộng đồng xã hội”. Trong chương trình đã đề ra đề án là “phát động phong trào toàn dân tham gia phòng ngừa, phát hiện tố giác tội phạm, cảm hóa giáo dục người phạm tội tại gia đình và cộng đồng dân cư”. Ý nghĩa của phòng ngừa tội mua bán người Thứ nhất, việc nghiên cứu phòng ngừa tội mua bán người ở góc độ Tội phạm học có ý nghĩa quan trọng trong việc xác lập các biện pháp phòng ngừa và xem xét trách nhiệm của các chủ thể tiến hành hoạt động phòng ngừa trong công tác bảo đảm an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội. Thứ hai, đấu tranh, phòng, chống tội phạm mua bán người là một bộ phận quan trọng của cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm để bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội. Do đó, việc phòng ngừa tình hình tội mua bán người nói riêng, phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung có ý nghĩa chiến lược trước mắt cũng như lâu dài, phục vụ tích cực cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước trên địa bàn TP.HCM. Thứ ba, làm tốt công tác phòng ngừa, phát động quần chúng nhân dân có ý thức tham gia đấu tranh phòng chống tội phạm, là điều kiện phục vụ công tác điều tra vụ án nhanh chóng, đem lại hiệu quả chính xác, làm giảm nỗi bức xúc về tội phạm này trong nhân dân. 12
18. Thứ tư, thể hiện tính nhân đạo của Nhà nước. Từ việc nghiên cứu phòng ngừa tội mua bán người, Nhà nước loại trừ nguyên nhân, điều kiện phạm tội cụ thể bằng việc cải thiện điều kiện kinh tế, xã hội để mọi người sống trong môi trường an toàn, ngăn ngừa rủi ro phạm tội. Thứ năm, từ khía cạnh kinh tế, phòng ngừa tình hình tội mua bán người có hiệu quả sẽ giúp giảm chi khoản lớn từ ngân sách Nhà nước cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, cải tạo người phạm tội. 1.2. Các nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội mua bán người Phòng ngừa tình hình tội phạm là một loại hoạt động thực tiễn có những đặc điểm đặc thù của mình. Vì vậy, các nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội mua bán người là những tư tưởng chỉ đạo toàn bộ các hoạt động phòng ngừa tình hình tội mua bán người từ khâu xây dựng kế hoạch đến triển khai áp dụng. Những nguyên tắc này phản ánh quy luật khách quan và kinh nghiệm thực tiễn của hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm. Trên cơ sở phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung, phòng ngừa tình hình tội mua bán người nói riêng cần đảm bảo các nguyên tắc sau: 1.2.1. Nguyên tắc pháp chế Mặc dù mục đích của hoạt động phòng ngừa là bảo vệ Đảng, bảo vệ chế độ, bảo vệ thành quả của cách mạng, bảo vệ tính mạng và tài sản hợp pháp của nhân dân nhưng không phải vì thế mà hoạt động phòng ngừa tội phạm được phép làm bừa làm ẩu, không tuân thủ luật pháp. Do đó, hoạt động phòng ngừa tội phạm phải tuân thủ nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa. Nguyên tắc này đòi hỏi các hoạt động phòng ngừa tình hình tội mua bán người và các biện pháp phòng ngừa tình hình tội mua bán người phải phù hợp với các quy định của pháp luật. Điều này đòi hỏi các chủ thể phòng ngừa phải tuân thủ để đảm bảo pháp chế, không được lạm dụng pháp luật để làm sai đường lối, chính sách, pháp luật mà phải dựa trên các cơ sở pháp lý là một hệ thống các quy định pháp luật phòng ngừa tội mua bán người được quy định ở nhiều văn bản pháp luật khác nhau (Hiến pháp, Bộ luật, các đạo luật, các văn bản pháp quy khác ). 13
19. Để cho hoạt động phòng ngừa tội phạm tuân thủ nguyên tắc pháp chế, cần thiết và nhất định phải có một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, thống nhất, toàn diện để làm công cụ, vũ khí cho các cơ quan bảo vệ pháp luật sử dụng để quản lý xã hội, để phòng chống tội phạm. Đồng thời pháp luật đó phải được phổ biến, tuyên truyền rộng rãi trong nhân dân để người dân hiểu và làm theo đúng các quy định của pháp luật. Nếu nguyên tắc pháp chế được tôn trọng thì quyền con người trong hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung, phòng ngừa tình hình tội mua bán người nói riêng sẽ được bảo vệ, trách nhiệm của các chủ thể phòng ngừa tình hình tội mua bán người được tăng cường. 1.2.2. Nguyên tắc dân chủ Muốn hoạt động phòng ngừa tội phạm đạt hiệu quả cao phải có sự tham gia của đông đảo mọi tầng lớp nhân dân trong xã hội. Điều này chỉ đạt được khi mọi người được dân chủ bàn bạc, phát huy sáng kiến, sáng tạo, đặc biệt là từng công dân phải được tham gia theo đúng cơ chế “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Để làm được điều này thì trong phòng ngừa tội phạm mua bán người cũng phải thật sự lấy dân làm gốc, phải thật sự tôn trọng, bảo vệ và phát huy quyền làm chủ của họ. Bên cạnh đó, các cơ quan Đảng, chính quyền, các cơ quan bảo vệ pháp luật phải thật sự được củng cố trong sạch, vững mạnh là chỗ dựa vững chắc để nhân dân phát huy quyền dân chủ. 1.2.3. Nguyên tắc phối hợp và cụ thể Vì hoạt động phòng ngừa tội phạm bao giờ cũng mang tính quốc gia và xã hội, nó là trách nhiệm của toàn xã hội nhưng đồng thời mỗi lực lượng, mỗi ngành, mỗi cấp lại theo chức năng nhiệm vụ khác nhau, nội dung, đối tượng phòng ngừa khác nhau, suy cho cùng đều nhằm mục đích để phòng ngừa tội phạm. Do đó, trong hoạt động phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung, tình hình tội mua bán người nói riêng phải có sự phối hợp của nhiều ngành, nhiều cấp, phải sử dụng tổng hợp sức mạnh của nhiều lực lượng, nhiều biện pháp phương tiện. Để có sự phối hợp, trước hết phải có sự lãnh đạo thống nhất từ một cơ quan đầu mối chuyên trách, đồng 14