Luận văn Phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn Quận Thủ Đức Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Luận văn Phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn Quận Thủ Đức Thành phố Hồ Chí Minh

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VŨ QUỐC TOẢN PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN THỦ ĐỨC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VŨ QUỐC TOẢN PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN THỦ ĐỨC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số: 60 38 01 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. VÕ THỊ KIM OANH HÀ NỘI - 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Phòng Ngừa Tình Hình Tội Cướp Giật Tài Sản Trên Địa Bàn Quận Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh” là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Võ Thị Kim Oanh. Các nội dung, thông tin được trình bày trong luận văn là trung thực. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan trên của mình. Hà Nội, ngày 28 tháng 02 năm 2017 Tác giả luận văn VŨ QUỐC TOẢN
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 9 1.1. Khái niệm, mục đích và ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản 9 1.2. Nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản 13 1.3. Chủ thể phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản 15 1.4. Nội dung phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản 18 1.5. Các biện pháp phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản 19 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỒ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY 24 2.1. Thực trạng tình hình kinh tế - xã hội, dân cư trên địa bàn quận Thủ Đức 24 2.2. Thực trạng nhận thức những vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản tại quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh 28 2.3. Thực trạng xây dựng và áp dụng các biện pháp phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian qua 37 Chương 3: TĂNG CƯỜNG CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 55 3.1. Dự báo phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trong những năm tới của quận Thủ Đức 55 3.2. Tăng cường nhận thức về lý luận phòng ngừa tội phạm; hoàn thiện các giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm, hoàn thiện tổ chức phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản; tăng cường nguồn lực phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài trên địa bàn quận Thủ Đức 58 KẾT LUẬN 71 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 74
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ANTT : An ninh trật tự BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự CSĐTTP : Cảnh sát điều tra tội phạm CQĐT : Cơ quan điều tra HSST : Hình sự sơ thẩm TAND : Tòa án nhân dân TTXH : Trật tự xã hội VKSND : Viện kiểm sát nhân nhân TP.HCM :Thành phố Hồ Chí Minh
6. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Số vụ phạm tội và số người phạm tội cướp giật tài sản so với tình hình tội phạm nói chung trên địa bàn quận Thủ Đức giai đoạn 2011 -2015 29 Bảng 2.2. So sánh số vụ phạm tội và số người phạm tội giữa tội cướp giật tài sản với các tội xâm phạm sở hữu khác trên địa bàn quận Thủ Đức giai đoạn 2011 - 2015 30 Bảng 2.3: Cơ cấu của tình hình tội cướp giật theo địa bàn phạm tội 31 Bảng 2.4. Cơ cấu của tình hình tội cướp giật theo hình thức phạm tội 32 Bảng 2.5. Cơ cấu của tình hình tội cướp giật theo thời gian gây án 33 Bảng 2.6. Giới tính và độ tuổi người phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, giai đoạn 2011 - 2015 34 Bảng 2.7. Cơ cấu về trình độ học vấn của người phạm tội cướp giật 35 Bảng 2.8. Cơ cấu về nghề nghiệp của người phạm tội cướp giật tài sản 36 Bảng 2.9. Cơ cấu về nơi cư trú của người phạm tội cướp giật 36 Bảng 2.10. Cơ cấu về các đặc điểm tiền án, tiền sự 37 Biểu đồ 2.1. Số vụ phạm tội và số người phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức giai đoạn 2011 - 2015 29 Biểu đồ 2.2. Tỷ trọng tội cướp giật tài sản trong nhóm tội XPSH trên địa bàn quận Thủ Đức trong giai đoạn 2011 - 2015 30 Biểu đồ 2.3. Cơ cấu tội cướp giật tài sản theo giới tính 30
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quận Thủ Đức Thành phố Hồ Chí Minh nằm ở vị trí cửa ngõ phía Đông Bắc của Thành phố Hồ Chí Minh, nối liền các tỉnh miền Đông Nam Bộ, Trung Bộ, Bắc Bộ của nước ta, có quốc lộ 1A và xa lộ Hà Nội quốc lộ 13 chạy qua vành đai ngoài của thành phố, với các tuyến đường lớn như Phạm Văn Đồng, xa lộ Hà Nội đi xuyên qua các quận nội thành. Với địa thế như trên, quận Thủ Đức có nhiều tiềm lực để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Những năm gần đây với sự phát triển kinh tế ngày càng đi lên của nước ta. Trong đó quận Thủ Đức ngày càng phát triển thu hút nhiều khu công nghiệp, khu chế xuất với quy mô rộng lớn như khu công nghiệp Bình Chiểu, khu chế xuất Linh Trung1,Linh Trung 2 và đặc biệt chợ Đầu Mối, cảng MK cùng nhiều nhà máy xí nghiệp vừa và nhỏ đóng trên địa bàn quận. Đã thu hút hàng vạn số lượng công nhân các tỉnh về làm ăn sinh sống, số lượng dân nhập cư ngày càng tăng về cơ học, đây cũng là nơi mà bọn tội phạm thường tập trung hoạt động để thực hiện hành vi phạm tội, chúng gây ra nhiều vụ án xâm phạm tài sản sở hữu của công dân. Đặc biệt là tình hình tội cướp giật tài sản, từ đó làm cho quần chúng nhân dân hoang mang lo lắng, bởi bị cướp giật tài sản trên đường phố là một trong những hiểm họa khôn lường mà bất kỳ người dân nào cũng lo sợ, vì bên cạnh việc bị giật mất tài sản thì tai nạn kèm theo như thương tích, thương tật, thậm chí tử vong là điều khó tránh khỏi. Theo số liệu thống kê, trong 5 năm (2011-2015) trên địa bàn quận Thủ Đức, CQĐT, VKSND, TAND đã khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử khoảng 6.640 vụ án với hơn 11.853 bị cáo phạm tội hình sự, trong đó tội cướp giật tài sản đã khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử 561 vụ án với 828 bị can (chiếm 14,31% số lượng vụ án và 11,83% số lượng bị cáo phạm tội hình sự). Tuy nhiên, những con số nói trên chỉ mới là số vụ cướp giật tài sản mà nạn nhân trình báo với cơ quan chức năng, thực tế số vụ cướp giật tài sản mà nạn nhân không khai báo còn lớn hơn rất nhiều. Thời gian gần đây, bọn tội phạm cướp giật tài sản hoạt động với tính chất ngày càng manh động, tinh vi, quyết liệt, táo bạo hơn, chúng thường hoạt động có băng nhóm, có tổ chức. Có những vụ chúng giật không được tài sản chúng còn sử 1
8. dụng cả vũ khí, hung khí tấn công lại cả lực lượng công an và những người tham gia truy bắt. Đứng trước tình hình diễn biến tội phạm phức tạp như vậy, các cấp Ủy đảng và chính quyền địa phương quận Thủ Đức đã chỉ đạo các Ban, Ngành, Tổ chức xã hội và nhân dân tăng cường công tác đấu tranh phòng và chống tội phạm. CQĐT, VKSND và TAND đã phối hợp chặt chẽ, tích cực phát hiện, điều tra, truy tố và đưa ra xét xử kịp thời các vụ án hình sự nói chung và các vụ án về cướp giật tài sản nói riêng. Trong đó có một số vụ án trọng điểm được phát hiện, điều tra xử lý nhanh chóng đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm và yêu cầu thực hiện nhiệm vụ chính trị của địa phương, được quần chúng nhân dân và dư luận xã hội đồng tình ủng hộ. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong đấu tranh chống loại tội phạm này và đạt nhiều kết quả đáng khích lệ, song tỉ lệ đấu tranh chống tội cướp giật tài sản chưa thật sự cao. So với yêu cầu thực tế và đứng trước diễn biến tình hình tội cướp giật tài sản như hiện nay thì vẫn còn bộc lộ những thiếu sót, hạn chế nhất định, điều đáng lưu ý là số vụ phạm tội có xu hướng gia tăng trở lại, tỉ lệ đấu tranh chống loại tội phạm này có xu hướng ngày càng giảm. Hậu quả không chỉ gây thiệt hại lớn cho tài sản của Nhà nước, của tổ chức và công dân mà còn xâm hại đến tính mạng, ảnh hưởng đến sức khỏe dẫn đến gây tâm lý lo lắng, hoang mang cho người dân, xã hội, những vụ án cướp giật tài sản được phát hiện, điều tra xử lý chưa phản ánh hết tính chất, thực trạng của tội phạm này xảy ra trong thực tiễn. Nguyên nhân cho những tồn tại, hạn chế đó có nhiều nhưng một trong những nguyên nhân cơ bản và quan trọng đó là các cấp Ủy Đảng, chính quyền địa phương và nhân dân chưa chú trọng đến công tác phòng ngừa tội cướp giật tài sản. Các cơ quan Ban, Ngành chuyên trách chưa quản lý được tình hình tội phạm, chủ yếu chạy theo vụ việc. Một số cán bộ và bộ phận nhân dân chưa nhận thức đầy đủ, còn coi nhẹ công tác phòng ngừa đối với tội phạm này, các biện pháp phòng ngừa tội phạm chưa được thực hiện đồng bộ, chưa phát huy được hiệu quả quan hệ phối hợp giữa các cơ quan chức năng với quần chúng nhân dân. Hiện nay chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu đầy đủ và đưa ra các giải pháp toàn diện về phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản ở thời điểm 2
9. hiện nay tại quận Thủ Đức. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn cấp bách, việc nghiên cứu tổng kết một cách toàn diện, có hệ thống nhằm tìm ra những nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh thực sự trở nên cần thiết. Trên cơ sở nghiên cứu đó, có thể đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa loại tội phạm này trong thời gian tới, góp phần vào công cuộc, công nghiệp hóa, hiện đại hóa phát triển đất nước. Với những lý do trên, tôi chọn đề tài: “Phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh” để làm luận văn Thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Phòng ngừa tội phạm vừa là xuất phát điểm, vừa là mục đích cuối cùng mà tội phạm học cần đạt tới. Chính vì vậy, bất kỳ một công trình nghiên cứu tội phạm học nào cũng đề cập đến vấn đề này ở các khía cạnh, mức độ khác nhau. Tuy nhiên, do mục đích của đề tài chỉ nhằm xây dựng được một khung lý thuyết về phòng ngừa tội cướp giật tài sản, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu các công trình: (1) nghiên cứu khung lý thuyết về phòng ngừa tội phạm nói chung; (2) nghiên cứu các đặc điểm pháp lý hình sự và các đặc điểm tội phạm học của tội cướp giật tài sản cũng như thực tiễn công tác phòng ngừa tội phạm này trong một thời gian và ở một địa bàn nhất định. 2.1. Các công trình nghiên cứu về phòng ngừa tội phạm Trước hết, phải kể đến tác phẩm “Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng hình sự Việt Nam”, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, 1994 do các tác giả tên tuổi như Đào Trí Úc, Võ Khánh Vinh, Nguyễn Mạnh Kháng, Phạm Hồng Hải, Phạm Văn Tỉnh biên soạn. Có thể nói, đây là tác phẩm đặt nền móng cho việc nhận thức biện chứng về các vấn đề cơ bản của tội phạm học với các nội dung: khái niệm tội phạm học, phòng ngừa tình hình tội phạm, dự báo và kế hoạch hóa hoạt động đấu tranh chống tội phạm. Hầu hết các cơ sở đào tạo luật đều có giáo trình Tội phạm học làm học liệu cho học viên cơ sở mình và làm tài liệu tham khảo cho người nghiên cứu khác. Giáo trình của các cơ sở đào tạo đề cập một cách tương đối toàn diện, có hệ thống các 3
10. vấn đề có liên quan đến tội phạm học: khái niệm, nhiệm vụ nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu (từ phương pháp tổng quát đến các phương pháp cụ thể) của tội phạm học; quá trình hình thành và phát triển của tội phạm học; tình hình tội phạm; nhân thân người phạm tội, nạn nhân của tội phạm; phòng ngừa tội phạm và hợp tác quốc tế trong phòng ngừa tội phạm. Thuộc loại này có thể kể đến Giáo trình “Tội phạm học” của Trường Đại học Luật Hà Nội, Nhà xuất bản Công an Nhân dân, 2015 (tái bản lần thứ 3); Giáo trình “Tội phạm học” của GS.TS. Võ Khánh Vinh, Nhà xuất bản Công an nhân dân, tái bản năm 2011, 2013; Giáo trình “Tội phạm học” của Học viện Cảnh sát nhân dân, Nhà xuất bản Công an nhân dân năm 2002, tái bản năm 2013 Bên cạnh đó, nhiều nhà tội phạm học khác nhau đã xuất bản các công trình, bài viết có giá trị trong việc tạo dựng hệ thống lý thuyết về phòng ngừa tội phạm, có thể kể đến một số tác phẩm tiêu biểu sau đây: - “Tội phạm học Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của các tác giả Phạm Hồng Hải, Đào Trí Úc, Võ Khánh Vinh, Nguyễn Mạnh Kháng, Nguyễn Văn Tỉnh, Viện Nhà nước và Pháp luật, Nhà xuất bản Công an nhân dân năm 2000 trình bày quá trình hình thành và phát triển của tội phạm học; đối tượng nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu của tội phạm học và vấn đề phòng ngừa tội phạm trong tội phạm học. - “Tội phạm học đương đại” của tác giả Dương Tuyết Miên đề cập và phân tích chi tiết về các khía cạnh khác nhau của khoa học tội phạm với các nội dung: tổng quan về tội phạm học; quá trình hình thành và phát triển của tội phạm học ở Việt Nam và trên thế giới; bình luận về các học thuyết của các trường phái tội phạm học; nghiên cứu khái niệm, diễn biến, cơ cấu của tình hình tội phạm; nguyên nhân và cách tiếp cận vấn đề nguyên nhân của tội phạm, đặc biệt tập trung vào các nguyên nhân do môi trường sống và từ bản thân người phạm tội; phân tích các tình huống và vai trò của các tình huống trong cơ chế hành vi phạm tội cụ thể; nghiên cứu về phòng ngừa tội phạm, các nguyên tắc của phòng ngừa, chủ thể phòng ngừa, biện pháp phòng ngừa, các loại phòng ngừa và nội dung chủ yếu của các học thuyết về phòng ngừa tội phạm; các nghiên cứu về khái niệm, căn cứ, phương pháp và các 4
11. loại dự báo tội phạm; các nghiên cứu về khái niệm hình phạt, quan điểm về phòng ngừa tội phạm bằng hình phạt, về tù nhân, quyền của tù nhân, quản lý hệ thống nhà tù; các nghiên cứu về nạn nhân của tội phạm như những thiệt hại của nạn nhân và vai trò của nạn nhân trong cơ chế hành vi phạm tội và việc đánh giá tội phạm ẩn; các nghiên cứu về tội phạm học so sánh (khái niệm, ý nghĩa của việc nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu ); nghiên cứu tội phạm học môi trường và thuyết không gia phòng thủ; nghiên cứu về kiểm soát xã hội và kiểm soát tội phạm; nghiên cứu về khái niệm, đặc điểm và các biện pháp phòng ngừa tội phạm cổ cồn trắng. - Các tác phẩm khác có giá trị: “Những vấn đề lý luận và phương pháp nghiên cứu tội phạm học ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Võ Khánh Vinh; “Một số vấn đề về tội phạm và cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm ở nước ta hiện nay”, Nguyễn Chí Dũng (chủ biên), NXB Chính trị Quốc Gia, Hà Nội, 2004; “Một số vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ở Việt Nam” của tác giả Phạm Văn Tỉnh, Nhà xuất bản Công an nhân dân năm 2007. - Các bài viết được đăng trên tạp chí uy tín như: “Khái niệm phòng ngừa tội phạm dưới góc độ tội phạm học”, Trịnh Tiến Việt, tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội, Kinh tế - Luật 24 (2008), tr 185-199. Các bài viết này nghiên cứu lý luận về phòng ngừa tội phạm dưới góc độ tội phạm học. 2.2. Các công trình nghiên cứu về thực tiễn công tác phòng ngừa tội cướp giật tài sản trong một thời gian và ở một địa bàn nhất định Thuộc loại này, có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như: - Lê Thuần Phong (2013), “Tội cướp giật tài sản trên địa bàn Quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Luận văn thạc sỹ luật học, Học Viện Khoa Học Xã Hội - Thành phố Hồ Chí Minh; - Lê Ngọc Hớn (2012) “Tội cướp giật tài sản trên địa bàn tỉnh An Giang: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Luận văn thạc sỹ luật học, Học Viện Khoa Học Xã Hội - Thành phố Hồ Chí Minh; - Đào Quốc Thịnh (2012) “Tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Luận văn thạc sỹ luật học, Học Viện Khoa Học Xã Hội - Thành phố Hồ Chí Minh; 5
12. Dương Thị Huyền (2012) “Tội cướp giật tài sản mà người bị hại là người nước ngoài trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Các đề tài, công trình nghiên cứu trên đi tìm hiểu về tình hình, nguyên nhân và điều kiện, có đề cập đến một số nội dung về phòng ngừa tội cướp giật tài sản nói chung. Tuy nhiên cho đến nay, chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu nhằm đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. Vì vậy, đề tài: Phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh không trùng với các công trình đã được công bố. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở đi sâu vào nghiên cứu tình hình và nguyên nhân của tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh, luận văn đưa một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ngừa tội phạm này trong thời gian tới trên địa bàn quận Thủ Đức. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, trong quá trình nghiên cứu, luận văn đề ra các nhiệm vụ cụ thể cần phải giải quyết sau đây: - Làm rõ một số vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức. - Nghiên cứu, đánh giá đúng thực trạng tội cướp giật tài sản và kết quả đấu tranh phòng chống đối với tội phạm này trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. - Tìm ra những ưu điểm, tồn tại và nguyên nhân làm hạn chế hoạt động đấu tranh phòng chống tội cướp giật tài sản tại địa bàn trên. - Trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 6
13. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. Luận văn đi sâu nghiên cứu lý luận và thực tiễn tình hình tội cướp giật tài sản và những vấn đề đặt ra đối với phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản dưới góc độ tội phạm học, chỉ nghiên cứu tội cướp giật tài sản theo Điều 171 của Bộ luật hình sự năm 2015. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu thực tiễn đấu tranh phòng chống tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2011 đến năm 2015. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước về phòng ngừa tội phạm nói chung và tội cướp giật tài sản nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Phương pháp phân tích, tổng hợp, điều tra, so sánh; phương pháp tổng kết thực tiễn; phương pháp thống kê; phương pháp nghiên cứu hồ sơ; phương pháp trao đổi với các chuyên gia, cán bộ thực tế về vấn đề nghiên cứu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận: Luận văn đi sâu nghiên cứu các vấn đề về lý luận và thực tiễn, từ đó đưa ra giải pháp tăng cường phòng ngừa đề xuất các kiến nghị nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận được áp dụng đối với tội cướp giật tài sản. - Ý nghĩa mặt thực tiễn: Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo để giảng dạy và học tập về chuyên ngành Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm trong các cơ sở đào tạo luật. Đồng thời, có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong việc thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa tội cướp giật tài sản 7
14. tại quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng, cũng như các địa phương khác trong cả nước nói chung. Luận văn cũng có thể được xem như là nguồn tài liệu tham khảo trong hoạt động, công tác giáo dục công dân, cải tạo đối với người phạm tội cướp giật tài sản. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo phụ lục kèm theo, phần nội dung của luận văn được cấu trúc thành 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 2: Thực trạng phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3: Tăng cường các biện pháp phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. 8
15. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 1.1. Khái niệm, mục đích và ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản 1.1.1. Khái niệm phòng ngừa tội cướp giật tài sản Phòng ngừa tội phạm là một khái niệm được sử dụng rộng rãi trong quá trình đấu tranh phòng chống tội phạm. Tuy nhiên, khái niệm thế nào là phòng ngừa tội phạm lại chưa được thống nhất. Đó là lý do mà hiện nay có rất nhiều quan điểm khi đưa ra khái niệm về phòng ngừa tội phạm. Theo Từ điển Luật học định nghĩa: “Phòng ngừa tội phạm là ngăn ngừa tội phạm và loại trừ các nguyên nhân phát sinh tội phạm bằng toàn bộ những biện pháp liên quan với nhau do cơ quan Nhà nước và tổ chức xã hội tiến hành”. Còn trong khoa học về tội phạm học của Liên Xô trước đây, quan niệm về phòng ngừa tội phạm được dẫn ra như sau: “Phòng ngừa tội phạm là tổng hợp các biện pháp có quan hệ tác động lẫn nhau, được tiến hành bởi cơ quan nhà nước và các tổ chức xã hội nhằm mục đích ngăn chặn tội phạm và hạn chế, loại trừ những nguyên nhân sinh ra tội phạm” [46, tr.185-199]. Quan điểm khoa học trong sách báo pháp lý một số nước đều thống nhất cho rằng: “phòng ngừa tội phạm là không để cho tội phạm xảy ra, thủ tiêu các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm ” hay “không để cho tội phạm gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, thủ tiêu nguyên nhân và kiểm soát được tội phạm, hoàn thiện hệ thống pháp luật về đấu tranh chống tội phạm và vi phạm pháp luật, cũng như có các biện pháp cải tạo, giáo dục người phạm tội, đưa họ trở thành những công dân có ích cho xã hội và cho cộng đồng ” [42, tr.185-199]. Một quan điểm khác cho rằng phòng ngừa tội phạm được hiểu theo hai nghĩa: “Theo nghĩa rộng, phòng ngừa tội phạm bao hàm, một mặt không để cho tội phạm xảy ra, thủ tiêu nguyên nhân và điều kiện phạm tội và bằng mọi cách để ngăn chặn tội phạm, kịp thời phát hiện tội phạm, xử lý nghiêm minh các trường hợp 9
16. phạm tội và cuối cùng là cải tạo, giáo dục người phạm tội, đưa họ trở thành những công dân có ích cho xã hội. Còn theo nghĩa hẹp, phòng ngừa tội phạm là không để cho tội phạm xảy ra, không để cho tội phạm gây hậu quả cho xã hội, không để cho thành viên của xã hội phải chịu hình phạt của pháp luật, tiết kiệm được những chi phí cần thiết cho Nhà nước trong công tác điều tra, truy tố, xét xử và cải tạo giáo dục người phạm tội” [42, tr.185-199]. Theo GS.TS Võ Khánh Vinh: “Phòng ngừa tình hình tội phạm là hệ thống nhiều mức độ và biện pháp mang tính chất Nhà nước, xã hội và Nhà nước - xã hội nhằm khắc phục các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm hoặc làm vô hiệu hóa (làm yếu; hạn chế) chúng và bằng cách đó làm giảm và dần dần loại bỏ tình hình tội phạm” [44, tr.154]. Các quan điểm trên đều đưa ra khái niệm phòng ngừa tội phạm, mỗi quan điểm đều dựa trên những cơ sở, lý luận riêng. Mặc dù có nhiều khái niệm khác nhau nhưng về bản chất, các quan điểm trên đều có một điểm chung là nhằm mục tiêu làm giảm, tiến tới loại trừ tội phạm ra khỏi đời sống xã hội. Vì vậy, thông qua việc tổng hợp các quan điểm khoa học đã nêu, kết hợp với thực tiễn phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản trong thời gian vừa qua, theo tác giả có thể đưa ra khái niệm phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản như sau: Phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản là hoạt động của tất cả các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và của mọi công dân trong xã hội áp dụng bằng cách sử dụng các biện pháp khác nhau nhằm loại trừ, thủ tiêu những nguyên nhân và điều kiện phạm tội cướp giật tài sản, cũng như loại bỏ các yếu tố tiêu cực ảnh hưởng đến quá trình hình thành phẩm chất cá nhân tiêu cực, từng bước hạn chế, đẩy lùi và tiến tới loại bỏ tội cướp giật tài sản ra khỏi đời sống xã hội. Tội cướp giật tài sản quy định tại Điều 136 của Bộ luật hình sự năm 1999, là một loại tội xâm phạm sở hữu, có tính chất nguy hiểm trong xã hội hiện nay. Cướp giật tài sản là nhanh chóng giật lấy tài sản của người khác một cách công khai rồi tìm cách tẩu thoát [24, tr.148]. Để phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản có hiệu quả, cần phải xác định các dấu hiệu pháp lý cơ bản của tội phạm này như sau: 10
17. - Dấu hiệu chủ thể của tội phạm: Chủ thể của tội cướp giật, theo các quy định tại khoản 1 Điều 13, Điều 12 BLHS 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009), là chủ thể thông thường có năng lực trách nhiệm hình sự và từ đủ 14 tuổi trở lên. - Dấu hiệu khách thể của tội phạm: Tội cướp giật tài sản là một tội danh có tính chiếm đoạt, khách thể của tội phạm này chính là quan hệ sở hữu. Người phạm tội thực hiện hành vi cướp giật tài sản đã gây ra thiệt hại về quyền sở hữu của tài sản cho chủ tài sản và sự gây thiệt hại này đã phản ánh đầy đủ bản chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. - Dấu hiệu mặt khách quan của tội phạm: Theo quy định tại Điều 136 BLHS, hành vi chiếm đoạt của tội cướp giật được thực hiện bằng hình thức công khai và nhanh chóng. Đây là những dấu hiệu đặc trưng, là cơ sở để phân biệt tội cướp giật tài sản với những tội phạm khác. - Mặt chủ quan của tội phạm: Lỗi của người phạm tội cướp giật tài sản là lỗi cố ý trực tiếp. Khi thực hiện hành vi cướp giật tài sản, người phạm tội biết mình có hành vi công khai, nhanh chóng chiếm đoạt tài sản của người khác, thấy trước hậu quả nguy hiểm do hành vi của mình gây ra nhưng lại mong muốn hậu quả đó xảy ra, mong muốn thực hiện trọn vẹn quá trình phạm tội. Mục đích chiếm đoạt cũng là dấu hiệu bắt buộc của tội phạm này. - Dấu hiệu chủ thể của tội phạm: Chủ thể của tội cướp giật, theo các quy định tại khoản 1, Điều 12 BLHS năm 2015. - Dấu hiệu khách thể của tội phạm: Tội cướp giật tài sản là một tội danh có tính chiếm đoạt, khách thể của tội phạm này chính là quan hệ sở hữu tài sản. Người phạm tội thực hiện hành vi cướp giật tài sản đã gây ra thiệt hại về quyền sở hữu của tài sản cho chủ tài sản và sự gây thiệt hại này đã phản ánh đầy đủ bản chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. - Dấu hiệu mặt khách quan của tội phạm: Theo quy định tại khoản 1 Điều 171 BLHS năm 2015, hành vi chiếm đoạt của tội cướp giật được thực hiện bằng hình thức công khai và nhanh chóng. Đây là những dấu hiệu đặc trưng, là cơ sở để phân biệt tội cướp giật tài sản với những tội phạm khác trong quy định tại BLHS 11
18. năm 2015. Và điều 171 BLHS 2015 có quy định khá rõ ràng cụ thể hơn BLHS năm 1999. Mặt chủ quan của tội phạm: Lỗi của người phạm tội cướp giật tài sản là lỗi cố ý trực tiếp. Khi thực hiện hành vi cướp giật tài sản, người phạm tội biết mình có hành vi công khai, nhanh chóng chiếm đoạt tài sản của người khác, thấy trước hậu quả nguy hiểm do hành vi của mình gây ra nhưng lại mong muốn hậu quả đó xảy ra, mong muốn thực hiện trọn vẹn quá trình phạm tội. Mục đích chiếm đoạt cũng là dấu hiệu bắt buộc của tội phạm này. 1.1.2. Mục đích và ý nghĩa của phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản Trong thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và tội cướp giật tài sản nói riêng, phòng ngừa tội phạm là hoạt động chủ yếu của các cơ quan chuyên môn, chuyên trách trong công tác bảo vệ pháp luật và phòng chống tội phạm, mà cụ thể là: Công an, Tòa án, Viện kiểm sát, Thanh tra, cơ quan Thi hành án hình sự và một số cơ quan Nhà nước khác (Kiểm lâm, Hải quan, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển ) nhằm ba mục đích sau: Một là, từng bước loại trừ và triệt tiêu các nguyên nhân, điều kiện phạm tội, xóa bỏ các tác nhân là điều kiện tạo thuận lợi việc phát sinh ra tình hình tội cướp giật tài sản. Hai là, nghiên cứu môi trường sống (gia đình - nhà trường - xã hội) tác động đến môi trường yếu tố xung quanh, các nguyên nhân và điều kiện phạm tội và người phạm tội, qua đó hạn chế, ngăn ngừa những hiện tượng có ảnh hưởng bất lợi và không đúng đến việc hình thành các phẩm chất cá nhân tiêu cực chống đối xã hội của bản thân người phạm tội. Ba là, trên cơ sở này, đưa ra các giải pháp tổng thể và có hệ thống phòng ngừa các hiện tượng tiêu cực về tội phạm nói chung và tội cướp giật tài sản nói riêng, các tác nhân ảnh hưởng, cũng như kiến nghị hoàn thiện pháp luật hình sự, pháp luật tố tụng hình sự và các ngành luật khác. Như vậy, hoạt động phòng ngừa tội phạm nói chung và phòng ngừa tội cướp giật tài sản nói riêng bao gồm các hoạt động xây dựng cơ sở và các nguyên tắc 12
19. trong hoạt động phòng ngừa, xác định chủ thể phòng ngừa, lập và xây dựng kế hoạch phòng ngừa đầy đủ, một cách khoa học và có hệ thống các biện pháp phòng ngừa. Và do đó, nếu các hoạt động này được thực hiện tốt thì có thể từng bước ngăn chặn tội phạm và tình hình tội phạm trong xã hội, không cho tội phạm phát triển, qua đó từng bước đẩy lùi và tiến tới loại bỏ tội phạm ra khỏi đời sống xã hội. Thêm vào đó, hoạt động phòng ngừa tội phạm được thực hiện tốt có ý nghĩa rất quan trọng trong việc hỗ trợ cho các ngành luật khác trong lĩnh vực tư pháp hình sự. Nhà nước, các tổ chức, cơ quan và mỗi công dân trong xã hội không phải chịu những hậu quả (thiệt hại) mà tội phạm gây ra, cũng như Nhà nước và xã hội không phải mất đi những chi phí trong việc điều tra, truy tố, xét xử; trong việc khắc phục hậu quả của tội phạm gây ra cho xã hội; trong công tác cải tạo, giáo dục và thi hành án đối với người phạm tội. 1.2. Nguyên tắc phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản Nguyên tắc tổ chức và hoạt động phòng ngừa tội phạm nói chung và tội cướp giật tài sản nói riêng là những quan điểm, phương châm xuyên suốt toàn bộ việc tổ chức và hoạt động phòng ngừa tội phạm. Tất cả các biện pháp phòng ngừa dù ở phạm vi nào, với tính chất và mức độ nào đều tuân thủ các nguyên tắc chung, cơ bản sau: - Nguyên tắc pháp chế trong phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản Phòng ngừa tình hình tội cướp giật tài sản là một loại xã hội mà ở mức độ này hoặc mức độ khác, mang tính quyền lực nhà nước. Hoạt động này nhằm thực hiện nhiệm vụ chung mà xã hội và Nhà nước đặt ra vì lợi ích chung của xã hội. Vì vậy, không bất cứ lý do nào mà việc tổ chức và hoạt động phòng ngừa tội phạm nói chung và phòng ngừa tội cướp giật tài sản nói riêng có thể thoát ly khỏi các quy định của Hiến pháp và pháp luật. Ngược lại, chỉ có thực hiện đúng các quy định của pháp luật, phòng ngừa tội cướp giật tài sản mới đảm bảo mục đích của nó là phục vụ lợi ích xã hội, Nhà nước và công dân. Nguyên tắc này nhằm làm cho hoạt động phòng ngừa tội phạm đảm bảo tính hợp pháp. 13