Luận văn Phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

Nội dung text: Luận văn Phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ ÁNH NGUYỆT PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH BẰNG CÁC BIỆN PHÁP HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 60 38 01 02 LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. BÙI THỊ ĐÀO HÀ NỘI, năm 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trên trong đề tài là trung thực. Những kết luận khoa học của đề tài chưa từng được người khác công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Lê Thị Ánh Nguyệt
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH BẰNG CÁC BIỆN PHÁP HÀNH CHÍNH 7 1.1. Khái niệm bạo lực gia đình và phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính 7 1.2. Các biện pháp hành chính phòng, chống bạo lực gia đình 10 1.3. Vai trò của phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính 18 1.4. Nguyên tắc phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính 24 1.5. Một số yếu tố ảnh hưởng đến việc phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính 28 Tiểu kết Chương 1 32 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH BẰNG CÁC BIỆN PHÁP HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NAM 34 2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính tại tỉnh Quảng Nam 34 2.2. Thực tiễn phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính 38 2.3. Đánh giá thực tiễn thực hiện phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính tại tỉnh Quảng Nam 46 Tiểu kết Chương 2 52
4. CHƯƠNG 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO PHÒNG, PHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH BẰNG CÁC BIỆN PHÁP HÀNH CHÍNH 53 3.1. Quan điểm đảm bảo phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính 53 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính 58 Tiểu kết Chương 3 70 KẾT LUẬN 72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT - BLGĐ : Bạo lực gia đình - UBND : Ủy ban nhân dân
6. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của đất nước BLGĐ cũng đang là vấn đề nóng được quan tâm và giải quyết. Đây là vấn đề mang tính toàn cầu để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng cho con người nhất là đối với phụ nữ, người già và trẻ em. BLGĐ làm hạn chế sự tham gia của họ vào đời sống cộng đồng, không chỉ gây hậu quả về thể chất, tâm lý cho bản thân họ mà còn cho cả gia đình, cộng đồng và xã hội, vi phạm nghiêm trọng các quyền con người, danh dự, nhân phẩm và tính mạng của nạn nhân. BLGĐ xảy ra ở mọi quốc gia, mọi nền văn hóa, không phân biệt tôn giáo, giàu nghèo, trình độ học vấn cao hay thấp; nó làm xói mòn các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp, là nguy cơ gây tan vỡ và suy giảm sự bền vững của gia đình Việt Nam, tác động xấu đến môi trường giáo dục thế hệ trẻ, ảnh hưởng đến sự an toàn, lành mạnh của cộng đồng và trật tự xã hội. Không những vậy, BLGĐ còn gây ra những tác động tiêu cực đến đời sống kinh tế - xã hội và quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta. Thiệt hại do BLGĐ gây ra cho nền kinh tế bao gồm những chi phí chăm sóc và phục hồi sức khỏe nạn nhân, chi phí điều tra, truy tố, xét xử cùng nhiều chi phí gián tiếp khác liên quan đến bệnh tật, mất khả năng tham gia lao động, sản xuất của nạn nhân. Chính vì vậy công tác phòng, chống BLGĐ là nhiệm vụ có tính chiến lược, lâu dài, không thể một sớm một chiều mà chúng ta có thể làm được. Đây cũng là một trong những mục tiêu quan trọng mà Đảng và Nhà nước ta đã dành sự quan tâm bằng việc ban hành nhiều đạo luật trực tiếp và gián tiếp liên quan như: Hiến pháp năm 2013; Luật Hôn nhân và gia đình; Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em; Bộ luật Dân sự; Luật Bình đẳng giới; Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính Đặc biệt tại kỳ họp thứ 2 Quốc hội khóa XII 1
7. (năm 2007) đã thông qua Luật Phòng, chống BLGĐ, quy định về việc phòng ngừa BLGĐ, hỗ trợ, bảo vệ nạn nhân bị BLGĐ và xử lý nghiêm minh, kịp thời các hành vi BLGĐ. Luật Phòng, chống BLGĐ ra đời đã tạo hành lang pháp lý tối cao cho các hoạt động phòng, chống BLGĐ tại Việt Nam. Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn năm 2030 cũng đã xác định mục tiêu chung là “Xây dựng gia đình Việt Nam no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, thực sự là tổ ấm của mỗi người, là tế bào lành mạnh của xã hội”, trong đó có mục tiêu cụ thể là “Hằng năm trung bình giảm từ 10 – 15% hộ gia đình có BLGĐ”. Những văn bản này đã tạo ra nhiều chuyển biến tích cực trong đời sống xã hội liên quan đến lĩnh vực phòng, chống BLGĐ ở nước ta. Quảng Nam là tỉnh duyên hải miền Trung với 18 huyện/thị/thành phố, trong đó có 9 huyện miền núi (6 huyện miền núi cao). Đối với Quảng Nam chưa có những nghiên cứu chuyên sâu để giúp hình dung một bức tranh tổng thể và toàn diện về tình trạng BLGĐ và công tác phòng, chống BLGĐ nhưng chắc chắn cũng không thể nằm ngoài bức tranh chung của cả nước và thế giới. Trong những năm qua, Đảng, chính quyền và các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, chính trị - xã hội, xã hội - nghề nghiệp trên địa bàn tỉnh đã tăng cường vai trò, trách nhiệm của mình trong việc tổ chức, triển khai thực hiện các hoạt động đấu tranh phòng, chống BLGĐ nhằm bảo vệ quyền lợi, nhân phẩm cho các thành viên trong gia đình, trong đó tập trung đến các biện pháp hành chính với mục đích giáo dục, ngăn ngừa, hạn chế không để BLGĐ xảy ra nghiêm trọng phải xử lý hình sự và ảnh hưởng đến vấn đề an ninh chính trị, trật tự an toàn của địa phương. Nhưng theo khách quan mà nhìn nhận, công tác phòng, chống BLGĐ tại tỉnh Quảng Nam trong những năm qua chưa thật sự mang lại hiệu quả, các biện pháp hành chính tuy có triển khai thực hiện song chưa đi vào chiều sâu, chưa có sức lan tỏa để răn đe, giáo dục người có hành vi BLGĐ cũng như phòng, ngừa BLGĐ; người bị bạo lực chưa được 2
8. bảo vệ kịp thời; các cơ quan liên quan chưa có sự phối hợp chặt chẽ, chưa thực hiện tốt các biện pháp hành chính để phòng, chống BLGĐ hiệu quả hơn. Từ những vấn đề trên, tác giả chọn đề tài “Phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam” làm luận văn Luật Hiến pháp và Luật Hành chính là rất cần thiết, nó vừa góp phần giải quyết những vấn đề còn hạn chế của thực tế, vừa có ý nghĩa thực tiễn và có giá trị sâu sắc trong công tác phòng, chống BLGĐ trên địa bàn tỉnh. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Đã có nhiều công trình, đề tài nghiên cứu liên quan đến BLGĐ và phòng, chống BLGĐ nhưng chủ yếu là liên quan đến đến phụ nữ. Học giả Hoàng Bá Thịnh với rất nhiều bài viết về BLGĐ như: “Bạo lực gia đình: thực trạng và giải pháp ngăn chặn”, Tạp chí Lý luận chính trị, số 3/2003; “Bạo lực gia đình ở Việt Nam và vai trò truyền thông đại chúng trong sự nghiệp phát triển phụ nữ”, Hà Nội: Nhà xuất bản Thế giới; “Cưỡng ép tình dục trong hôn nhân”, Tạp chí Xã hội học số 4/2006, “Bạo lực gia đình – Nhận thức, mức độ, nguyên nhân và giải pháp phòng, chống” (Báo cáo nghiên cứu bạo lực gia đình tại 6 tỉnh, thành phố là cơ sở khoa học cho Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội khóa XI) xây dựng Luật Phòng, chống bạo lực gia đình; “Nghiên cứu bạo lực gia đình ở Việt Nam”, Báo Tuổi trẻ cuối tuần số 47 ngày 26/11/2006; “Bạo lực gia đình, lỗi không chỉ nam giới”, Báo Phụ nữ số 54 ngày 15/7/2008; “Một số vấn đề về nghiên cứu bạo lực gia đình ở Việt Nam (2009) ; Tác giả Hoàng Nguyễn Tử Khiêm – Nguyễn Kim Thúy 2005 “Bạo lực gia đình – Hình thức, nguyên nhân và hậu quả”, Tạp chí Lý luận chính trị số 05/2003; hay Cuốn “Bạo lực gia đình - một sự sai lệch giá trị” của Lê Thị Quý - Đặng Vũ Cảnh Linh, NXB khoa học xã hội, Hà Nội, 2007; Tác giả Lê Ngọc Văn 2007 “Những cơ sở lý luận nghiên cứu bạo lực gia đình”, Chuyên đề khoa học, Viện Gia đình và giới; Tác giả Vu Gia 2007: Thực trạng phòng, 3
9. chống bạo lực gia đình hiện nay tại thành phố Đà Nẵng, Báo Người lao động; Cuốn “Bình đẳng giới ở Việt Nam” của Trần Thị Vân Anh – Nguyễn Hữu Minh (chủ biên) Nhà xuất bản khoa học xã hội, Hà Nội, 2008; Phần lớn các đề tài nghiên cứu đều tập trung vào BLGĐ đối với phụ nữ; những nguyên nhân và hậu quả của BLGĐ, các hành vi BLGĐ, các yếu tố tác động đến hành vi bạo lực. Ngoài ra còn có rất nhiều giáo trình, luận văn, luận án hay các tạp chí thông tin khoa học về phụ nữ có đăng các báo cáo phân tích và đánh giá về vấn đề bình đẳng giới và BLGĐ đối với phụ nữ. Vì vậy đề tài luận văn “Phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam” là công trình khoa học độc lập, nghiên cứu có hệ thống từ cơ sở lý luận đến thực trạng và đề xuất giải pháp thực hiện phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính tại địa bàn tỉnh Quảng Nam hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài này là trên cơ sở những quan điểm, lý luận về vấn đề phòng, chống BLGĐ; tìm hiểu thực trạng về công tác phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính tại tỉnh trong thời gian qua để từ đó đề ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống BLGĐ tại tỉnh Quảng Nam trong thời gian đến, góp phần thực hiện bình đẳng giới, bảo vệ sức khỏe, danh dự, nhân phẩm cho con người, giữ gìn sự bền vững của gia đình, tạo môi trường xã hội lành mạnh, văn minh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và pháp lý về phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính ở Việt Nam. Mô tả, phân tích, nhận xét thực trạng phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính tại tỉnh Quảng Nam. 4
10. Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu cơ sở lý luận và pháp lý về phòng, BLGĐ bằng các biện pháp hành chính. Thực trạng phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính tại tỉnh Quảng Nam. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Có rất nhiều biện pháp hành chính phòng, chống BLGĐ, nhưng đề tài chỉ tập trung nghiên cứu một số biện pháp hành chính như: Biện pháp truyền thông, giáo dục, vận động phòng, chống BLGĐ; Biện pháp hòa giải mâu thuẫn, tranh chấp giữa các thành viên trong gia đình, tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý về phòng, chống BLGĐ; Biện pháp phát hiện, báo tin, ngăn chặn, bảo vệ nạn nhân bạo lực gia đình; Biện pháp cấm tiếp xúc theo Quyết định của Chủ tịch UBND cấp xã, Tòa án; Biện pháp xử phạt vi phạm hành chính; Biện pháp xử lý kỷ luật hành chính. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài được nghiên cứu dựa trên các Công ước, Tuyên ngôn quốc tế về quyền con người; chủ trương đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước liên quan đến phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính. 5.2. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu như: phân tích, so sánh, điều tra xã hội học, khảo sát thực tiễn, khoa học lịch sử, hệ thống khái 5
11. quát Sử dụng các văn kiện của Đảng, của ngành, các văn bản pháp luật, các tài liệu nghiên cứu, các báo cáo, kết quả khảo sát, kết quả hội thảo khoa học; kế thừa chọn lọc các công trình nghiên cứu đã công bố của một số tác giả về một số vấn đề cụ thể giúp cho việc nghiên cứu đề tài được xem xét ở nhiều góc độ khác nhau. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa khoa học Kết quả nghiên cứu đề tài góp phần tạo lập cơ sở khoa học cho quá trình hiện thực hóa các biện pháp hành chính phòng, chống BLGĐ ở Việt Nam hiện nay. 6.2 Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho các nhà lập pháp, các tổ chức chính trị - xã hội, các nhà hoạt động xã hội, các nhà nghiên cứu, cán bộ giảng dạy và sinh viên các trường đại học ngành luật học, chính trị học, xã hội học 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của đề tài bao gồm ba chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp lý về phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính. Chương 2: Thực trạng phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam. Chương 3: Quan điểm và giải pháp đảm bảo phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính. 6
12. CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH BẰNG CÁC BIỆN PHÁP HÀNH CHÍNH 1.1. Khái niệm bạo lực gia đình và phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính 1.1.1. Bạo lực gia đình Ngay từ thời nguyên thủy cho tới nay, không phụ thuộc vào cách kiếm sống, gia đình luôn tồn tại và là nơi để đáp ứng những nhu cầu cơ bản cho các thành viên trong gia đình. Song để đưa ra được một cách xác định phù hợp với khái niệm gia đình, một số nhà nghiên cứu xã hội học đã đưa ra sự so sánh giữa gia đình loài người với cuộc sống lứa đôi của động vật, gia đình loài người luôn luôn bị ràng buộc bởi các quy định, các chuẩn mực giá trị, sự kiểm tra và sự tác động của xã hội; vì thế theo các nhà xã hội học, thuật ngữ gia đình chỉ nên dùng để nói về gia đình loài người. Dưới góc độ xã hội, gia đình được coi là tế bào của xã hội bao gồm các yếu tố sinh học, tâm lý, kinh tế, văn hóa khiến cho nó không giống với bất kỳ một nhóm xã hội nào. Có thể xem xét gia đình như một nhóm xã hội nhỏ, đồng thời như một thiết chế xã hội mà có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình xã hội hóa con người mà ở đó các thành viên gắn bó với nhau bởi quan hệ hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc quan hệ con nuôi, bởi tính cộng đồng về sinh hoạt, trách nhiệm đạo đức với nhau nhằm đáp ứng những nhu cầu riêng của mỗi thành viên cũng như thực hiện tính tất yếu của xã hội về tái sản xuất con người. Dưới góc độ pháp lý, Gia đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc quan hệ nuôi dưỡng, làm phát sinh nghĩa vụ và quyền giữa họ với nhau theo quy định của Luật này [29, Điều 3]. 7
13. Theo đó, Luật cũng quy định thành viên gia đình bao gồm vợ, chồng; cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi, cha dượng, mẹ kế, cha mẹ vợ, cha mẹ chồng; con đẻ, con nuôi; con riêng của vợ hoặc chồng, con dâu, con rể; anh, chị, em cùng cha mẹ, anh, chị, em cùng cha khác mẹ, anh, chị, em cùng mẹ khác cha, anh rể, em rể, chị dâu, em dâu của người cùng cha mẹ hoặc cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha; ông bà nội, ông bà ngoại; cháu nội, cháu ngoại; cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột [29, Điều 3]. Gia đình là tế bào của xã hội, là dạng thu nhỏ của xã hội nên BLGĐ có thể coi như là hình thức thu nhỏ của bạo lực xã hội. Các thành viên gia đình vận dụng sức mạnh để giải quyết các vấn đề gia đình với rất nhiều dạng thức khác nhau như bạo lực thể chất, bạo lực tinh thần, bạo lực kinh tế, bạo lực tình dục. Luật Phòng, chống BLGĐ đã đưa ra khái niệm: BLGĐ là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đình [26, Điều 1]. 1.1.2. Khái niệm phòng, chống bạo lực gia đình bằng các biện pháp hành chính Hiện nay, BLGĐ đang diễn ra ngày càng phổ biến ở nhiều địa phương, vi phạm nghiêm trọng đến các quyền con người, để lại hậu quả cho cá nhân, gia đình, cộng đồng và xã hội. BLGĐ là nguy cơ tác động xấu đến môi trường giáo dục, phát triển nhân cách của thế hệ trẻ, gây tổn hại về sức khỏe, thể chất, tổn thương về tâm lý, tinh thần, ảnh hưởng đến cộng đồng, trật tự xã hội và gây tan vỡ, suy giảm sự bền vững của gia đình. Hậu quả đó hết sức nguy hại nhất là đối với phụ nữ và trẻ em; họ sẽ mất niềm tin vào các thành viên trong gia đình, từ đó có thể dẫn đến chán học, sa ngã vào các tệ nạn xã hội như rượu chè, cờ bạc hoặc vi phạm pháp luật. BLGĐ cũng ảnh hưởng đến cuộc sống sinh hoạt hằng ngày, kinh tế cũng như tài sản của gia đình cho việc chữa trị, phục hồi sức khỏe hoặc sự đập phá, tiêu tán bởi hành vi bạo lực. Đối 8
14. với xã hội đó là sự gây áp lực lên hệ thống y tế, các dịch vụ khác như dịch vụ tư vấn, nhà tạm lánh, chi phí cho việc điều tra, truy tố, xét xử liên quan đến BLGĐ. Chính vì vậy, phòng, chống BLGĐ là một trong những nhiệm vụ quan trọng được Đảng, Nhà nước quan tâm và triển khai thực hiện với nhiều biện pháp khác nhau, trong đó có biện pháp hành chính. Đây là một trong những biện pháp hữu hiệu để phòng, chống BLGĐ. Trên thực tế đã có rất nhiều tài liệu nghiên cứu về BLGĐ và phòng, chống BLGĐ; tuy nhiên chưa thấy tài liệu nào đề cập đến khái niệm phòng, chống BLGĐ hay phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính, hầu hết chỉ đề cập đến khái niệm BLGĐ. Song dưới góc độ nghiên cứu từ lý thuyết và thực tiễn, bản thân có thể hiểu phòng, chống BLGĐ là việc cá nhân, tổ chức hay cộng đồng phòng ngừa và chống lại không cho các hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đình xảy ra. Theo nguồn thư viện pháp luật, biện pháp hành chính là cách thức được quy định mà chủ thể quản lý sử dụng quyền lực quản lý được giao để tác động lên đối tượng quản lý có hành vi vi phạm hành chính buộc các đối tượng quản lý phải thực hiện một hành vi nhất định theo ý chí của chủ thể quản lý. Theo đó phòng, chống BLGĐ bằng các biện pháp hành chính được hiểu là việc cơ quan quản lý sử dụng quyền lực được giao tác động lên đối tượng quản lý để phòng ngừa và chống lại không cho các hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đình xảy ra. Qua đó bảo vệ sức khỏe, tính mạng, nhân phẩm, danh dự đối với các thành viên, đồng thời duy trì sự trật tự, ổn định của địa bàn dân cư, xây dựng môi trường sống lành mạnh, văn hóa. 9
15. 1.2. Các biện pháp hành chính phòng, chống bạo lực gia đình 1.2.1.Biện pháp truyền thông, giáo dục, vận động phòng, chống BLGĐ Biện pháp truyền thông, giáo dục, vận động nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi được xem là một quá trình liên tục chia sẻ thông tin, kiến thức, thái độ, cảm xúc và kỹ năng để tạo ra sự hiểu biết lẫn nhau giữa những người giao tiếp và người nhận dẫn đến những thay đổi trong nhận thức, thái độ và hành động. Đây là một trong những biện pháp quan trọng của việc triển khai thực hiện công tác gia đình cũng như phòng, chống BLGĐ. Mục đích của biện pháp này nhằm thay đổi nhận thức, hành vi BLGĐ, góp phần tiến tới xóa bỏ BLGĐ và nâng cao nhận thức về truyền thống tốt đẹp của con người, gia đình Việt Nam. Nội dung truyền thông, giáo dục, vận động bao gồm các chính sách, pháp luật phòng, chống BLGĐ, bình đẳng giới, quyền và nghĩa vụ của các thành viên gia đình; truyền thống tốt đẹp của con người, gia đình Việt Nam; tác hại của BLGĐ; biện pháp, mô hình, kinh nghiệm trong phòng, chống BLGĐ; kiến thức về hôn nhân và gia đình, kỹ năng ứng xử, xây dựng gia đình văn hóa; các nội dung khác liên quan đến phòng, chống BLGĐ. Biện pháp truyền thông, giáo dục, vận động có thể thực hiện qua hình thức trực tiếp (giảng dạy, đào tạo, hội thảo, hội nghị, ), hoặc gián tiếp (gửi thư, nói chuyện qua điện thoại, email), qua các phương tiện thông tin đại chúng (báo, tạp chí, phát thanh, chương trình truyền hình ), có thể thông qua hoạt động văn học, nghệ thuật, sinh hoạt cộng đồng và các loại hình văn hóa quần chúng khác. Biện pháp này nhằm nâng cao vai trò, trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức có liên quan đến công tác phòng, chống BLGĐ; từ đó xây dựng gia đình lành mạnh, nói không với bạo lực. 10
16. 1.2.2. Biện pháp hòa giải mâu thuẫn, tranh chấp giữa các thành viên trong gia đình; tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý về phòng, chống bạo lực gia đình Hòa giải ở cơ sở là việc hòa giải viên hướng dẫn, giúp đỡ các bên đạt được thỏa thuận, tự nguyện giải quyết với nhau các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật theo quy định của Luật này [28, Điều 2]. Hòa giải được áp dụng cho các vi phạm pháp luật ít nghiêm trọng hoặc tranh chấp trong cộng đồng như tranh chấp giữa các cá nhân; xung đột về quyền lợi và lợi ích xuất phát từ quan hệ dân sự, hôn nhân, gia đình và vi phạm pháp luật khác chưa đến mức nghiêm trọng để áp dụng các biện pháp hình sự hoặc xử lý vi phạm hành chính. Hòa giải là một trong những biện pháp hành chính phòng, chống BLGĐ. Hòa giải là để cung cấp, giải thích thông tin về BLGĐ cũng như các hành vi tích cực cho các thành viên gia đình để họ ngừng hoặc giảm hành vi tiêu cực trong gia đình. Một mặt hòa giải giúp gia đình giải quyết những mâu thuẫn, tranh chấp giữa các thành viên mà có thể dẫn đến BLGĐ; mặt khác giúp gia đình chấm dứt các hành vi bạo lực giữa các thành viên. Hòa giải các mâu thuẫn và tranh chấp giữa các thành viên gia đình có thể được thực hiện bởi gia đình, gia tộc, hoặc cơ quan, tổ chức, địa phương. Tại cấp xã, cán bộ văn hóa - xã hội, công an, đại diện của UBND là thành viên của nhóm hòa giải. UBND xã, phường, thị trấn phối hợp với Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên cùng cấp hướng dẫn, giúp đỡ và tạo điều kiện cho các đội hòa giải địa phương để hòa giải và các cán bộ, các tổ chức có liên quan cần được tuyên truyền về Luật Phòng, chống BLGĐ. Hòa giải cần được thực hiện trên nguyên tắc kịp thời, tôn trọng, tự nguyện và tôn trọng quyền riêng tư [26, Điều 12, 13, 14, 15]. Biện pháp hòa giải được quy định trong luật đã tạo ra cơ sở pháp lý, tạo 11
17. điều kiện cho việc thực hiện các biện pháp phòng, chống BLGĐ tại cộng đồng, giải quyết các nguyên nhân trực tiếp của BLGĐ theo quan điểm xã hội hóa công tác hòa giải. Nội dung của các điều khoản này là điều chỉnh các nguyên tắc hòa giải tranh chấp và xung đột giữa các thành viên gia đình, trách nhiệm của những người trực tiếp tham gia vào công tác hòa giải; xác định một cách rõ ràng ranh giới, chứng cứ và giới hạn của việc hòa giải của các đối tượng và quan hệ giữa chúng trong hoạt động hòa giải. Hiện nay, tại cấp xã trên toàn quốc đều có tổ hòa giải trong đó bao gồm đại diện của hội phụ nữ, công an, lãnh đạo xã, đại diện chính quyền, các hội đoàn thể khác Khi được báo cáo về các vụ việc bạo lực, họ có trách nhiệm đến các gia đình để giúp đỡ, đặc biệt là đối với các nạn nhân và thủ phạm để hiểu hành vi của những người này nhằm ngăn chặn bạo lực. Các tổ hòa giải này đã hoạt động trong một thời gian dài và đã có những đóng góp vào công tác phòng, chống BLGĐ. Biện pháp tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý về phòng chống BLGĐ: Đây biện pháp hành chính để phòng, chống BLGĐ. Tư vấn BLGĐ là quá trình người tư vấn tương tác, trao đổi tích cực với thủ phạm hay nạn nhân BLGĐ cũng như người có liên quan nhằm giúp họ có kiến thức về luật pháp phòng, chống BLGĐ cũng như hiểu biết về cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của bản thân, người có liên quan từ đó thay đổi cách ứng xử với nhau và tạo nên môi trường không có bạo lực trong gia đình họ. Tư vấn phòng, chống BLGĐ có thể áp dụng cho nạn nhân bị BLGĐ, người có hành vi BLGĐ, các thành viên khác trong gia đình. Tư vấn phòng, chống BLGĐ có thể dưới hình thức tư vấn cá nhân, tư vấn gia đình hay tư vấn nhóm. Mục đích chung nhất của tư vấn phòng, chống BLGĐ là hướng tới tăng cường khả năng ứng xử tích cực của các thành viên trong gia đình phòng, chống BLGĐ. Tuy nhiên biện pháp tư vấn này nhằm nhiều mục đích khác nhau phụ thuộc vào nhóm đối tượng được tư vấn. 12
18. Biện pháp tư vấn phòng, chống BLGĐ có thể được thực hiện tại các cơ sở tư vấn. Các cơ sở này có thể là các cơ sở đang hoạt động hoặc thành lập mới cơ sở tư vấn. Người cần được tư vấn là nạn nhân BLGĐ, người gây BLGĐ các thành viên khác trong gia đình, người nghiện rượu, ma túy, cờ bạc. Họ cần được cung cấp thông tin, kiến thức, pháp luật về hôn nhân, gia đình và phòng, chống BLGĐ; kỹ năng ứng xử trong gia đình, kỹ năng ứng xử khi có mâu thuẫn, tranh chấp giữa các thành viên gia đình. Tư vấn phòng, chống BLGĐ có thể được thực hiện trực tiếp hoặc gián tiếp (qua điện thoại, qua các phương tiện thông tin truyền thông ). Trợ giúp pháp lý là việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho người được trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật này, giúp người được trợ giúp pháp lý bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật, góp phần vào việc phổ biến, giáo dục pháp luật, bảo vệ công lý, bảo đảm công bằng xã hội, phòng ngừa, hạn chế tranh chấp và vi phạm pháp luật [24, Điều 3]. Theo đó, tại các văn phòng tư vấn pháp luật, nạn nhân BLGĐ là người nghèo, người có công với cách mạng, người cao tuổi hoặc trẻ em mồ côi không nơi nương tựa, người dân tộc thiểu số thường trú ở vùng có điều kiện kinh tế, xã hội đặc biệt khó khăn có thể yêu cầu được trợ giúp về luật pháp để bảo vệ quyền của họ, và văn phòng này sẽ tư vấn miễn phí. Đây là một trong những biện pháp phòng, chống BLGĐ. 1.2.3. Biện pháp phát hiện, báo tin, ngăn chặn, bảo vệ nạn nhân bạo lực gia đình Nhận thức được rằng BLGĐ thường không được phát hiện và trình báo do diễn ra trong hoàn cảnh riêng tư. Điều 18, Luật Phòng, chống BLGĐ quy định: Người phát hiện BLGĐ phải kịp thời báo tin cho cơ quan công an nơi gần nhất hoặc UBND cấp xã hoặc người đứng đầu cộng đồng dân cư nơi xảy ra bạo lực. 13
19. Cơ quan công an, UBND cấp xã hoặc người đứng đầu cộng đồng dân cư khi phát hiện hoặc nhận được tin báo về BLGĐ có trách nhiệm kịp thời xử lý hoặc kiến nghị, yêu cầu cơ quan, người có thẩm quyền xử lý, giữ bí mật về nhân thân và trong trường hợp cần thiết áp dụng biện pháp bảo vệ người phát hiện, báo tin về BLGĐ. Nhân viên y tế khi điều trị cho nạn nhân BLGĐ và phát hiện hành vi BLGĐ có dấu hiệu phạm tội phải báo cho công an. Đây là vấn đề tương đối quan trọng vì các cấp có thẩm quyền dân sự đối với phòng, chống BLGĐ chỉ có thể đối phó với BLGĐ khi họ có thông tin về các vụ việc; các nhân chứng sẵn sàng báo tin khi họ biết rằng họ sẽ được bảo vệ nếu họ báo tin. Điều 18, 19 Nghị định 110/NĐ-CP ngày 10/12/2009 của Chính phủ đưa ra các quy định xử phạt hành vi bạo lực đối với người ngăn chặn, phát hiện, báo tin BLGĐ, người giúp đỡ nạn nhân BLGĐ; hành vi cưỡng bức, kích động, xúi giục, giúp sức người khác thực hiện hành vi BLGĐ. Tại Điều 19 Luật Phòng, chống BLGĐ quy định các biện pháp ngăn chặn, bảo vệ được áp dụng kịp thời để bảo vệ nạn nhân BLGĐ, chấm dứt hành vi BLGĐ, giảm thiểu hậu quả do hành vi bạo lực gây ra, bao gồm: Buộc chấm dứt ngay hành vi BLGĐ; cấp cứu nạn nhân BLGĐ; các biện pháp ngăn chặn theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính hoặc pháp luật về tố tụng hình sự đối với người có hành vi BLGĐ, cấm người có hành vi BLGĐ đến gần nạn nhân, sử dụng điện thoại hoặc các phương tiện thông tin khác để có hành vi bạo lực với nạn nhân. Người có mặt tại nơi xảy ra BLGĐ tùy theo tính chất, mức độ của hành vi bạo lực và khả năng của mình có trách nhiệm thực hiện các biện pháp quy định tại điểm a, điểm b koản 1 Điều này. 1.2.4.Biện pháp cấm tiếp xúc theo Quyết định của Chủ tịch UBND cấp xã, Tòa án Cấm tiếp xúc với nạn nhân BLGĐ là việc không cho phép người có hành vi BLGĐ thực hiện các hành vi sau đây: Đến gần nạn nhân trong khoảng cách 14
20. dưới 30m, trừ trường hợp giữa người có hành vi BLGĐ và nạn nhân có sự ngăn cách như tường, hàng rào hoặc các vật ngăn cách khác, bảo đảm đủ an toàn cho nạn nhân; Sử dụng điện thoại, fax, thư điện tử hoặc các phương tiện thông tin khác để thực hiện hành vi bạo lực với nạn nhân; Thẩm quyền áp dụng biện pháp này thuộc về Chủ tịch UBND cấp xã nơi xảy ra BLGĐ và Toà án đang thụ lý hoặc giải quyết vụ án dân sự giữa nạn nhân BLGĐ và người có hành vi BLGĐ; Quyết định cấm tiếp xúc có hiệu lực ngay sau khi ký [8, Điều 8]. Điều kiện để áp dụng biện pháp này cho cả UBND cấp xã và Tòa án bao gồm: Có đơn yêu cầu của nạn nhân BLGĐ, người giám hộ hoặc người đại diện hợp pháp hoặc cơ quan, tổ chức có thẩm quyền; trường hợp cơ quan, tổ chức có thẩm quyền có đơn yêu cầu thì phải có sự đồng ý của nạn nhân BLGĐ; hành vi BLGĐ gây tổn hại hoặc đe doạ gây tổn hại đến sức khỏe hoặc đe doạ tính mạng của nạn nhân BLGĐ; người có hành vi BLGĐ và nạn nhân BLGĐ có nơi ở khác nhau trong thời gian cấm tiếp xúc (nơi ở này bao gồm nhà của người thân, bạn bè, địa chỉ tin cậy hoặc nơi ở khác mà nạn nhân BLGĐ tự nguyện chuyển đến ở). Đối với Tòa án thì áp dụng biện pháp cấm tiếp xúc không quá 4 tháng. Đối với UBND cấp xã quyết định áp dụng biện pháp này không quá 3 ngày. Người có hành vi BLGĐ chỉ được tiếp xúc với nạn nhân BLGĐ sau khi báo cáo với người đứng đầu cộng đồng dân cư nơi cư trú của nạn nhân BLGĐ trong một số trường hợp sau: Gia đình có việc tang lễ, cưới hỏi; gia đình có người bị tai nạn, bị bệnh nặng. Chậm nhất 12 giờ, kể từ khi nhận được đơn yêu cầu, Chủ tịch UBND cấp xã xem xét, quyết định áp dụng biện pháp cấm tiếp xúc, trường hợp không ra quyết định thì phải thông báo bằng văn bản và phải nêu rõ lý do cho người yêu cầu biết. Quyết định cấm tiếp xúc có hiệu lực ngay sau khi ký và 15
21. được gửi cho người có hành vi BLGĐ, nạn nhân BLGĐ, người đứng đầu cộng đồng dân cư nơi cư trú của nạn nhân BLGĐ. Khi nhận được quyết định cấm tiếp xúc của Chủ tịch UBND cấp xã hoặc của Toà án có thẩm quyền thì người đứng đầu cộng đồng dân cư phối hợp với tổ chức có liên quan ở cơ sở để phân công người giám sát việc thực hiện quyết định cấm tiếp xúc. Người có hành vi BLGĐ vi phạm quyết định cấm tiếp xúc có thể bị áp dụng biện pháp tạm giữ người theo thủ tục hành chính trong các trường hợp: Có đơn đề nghị của nạn nhân BLGĐ; người vi phạm quyết định cấm tiếp xúc đã bị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền nhắc nhở nhưng vẫn cố tình vi phạm. 1.2.5. Biện pháp xử phạt vi phạm hành chính Xử phạt vi phạm hành chính là một trong những biện pháp sử dụng để phòng, chống BLGĐ khi tính chất, mức độ vi phạm cao hơn so với các biện pháp hành chính được áp dụng nêu trên. Người có hành vi BLGĐ tùy theo tính chất, mức độ sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng, chống BLGĐ. Đây là biện pháp nhằm giáo dục người vi phạm nhận thức được sai phạm, tự nguyện sửa chữa, thực hiện nghĩa vụ mà pháp luật quy định hoặc chấm dứt hành vi vi phạm pháp luật để răn đe, phòng ngừa chung. Các hành vi vi phạm hành chính khác trong lĩnh vực phòng, chống BLGĐ không quy định tại Nghị định 08/2009/NĐ-CP thì áp dụng theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý nhà nước có liên quan; hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng, chống BLGĐ đối với trẻ em thì thực hiện xử phạt theo quy định của pháp luật xử phạt vi phạm hành chính về bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em. Người có hành vi BLGĐ có thể bị áp dụng các hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả như: Đối với mỗi hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng, chống BLGĐ, cá nhân, tổ chức vi phạm bị áp dụng một trong 16