Luận văn Phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Tân An, tỉnh Long An

Nội dung text: Luận văn Phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Tân An, tỉnh Long An

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LƢƠNG MINH TRÍ PHIÊN TÒA XÉT XỬ HÌNH SỰ SƠ THẨM THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ TÂN AN, TỈNH LONG AN Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC GS.TS VÕ KHÁNH VINH HÀ NỘI - 2016
2. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1 : NHỮNG VẤN ĐỀ L LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ PHIÊN TÒA XÉT XỬ HÌNH SỰ SƠ THẨM TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM 6 1.1.Khái niệm và ý nghĩa của phiên tòa xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam 6 1.2.Các nguyên tắc tố tụng hình sự liên quan đến phiên tòa xét xử sơ thẩm 7 1.3.Các quy định của pháp luật về phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm trong pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam 11 1.4.Quá trình hình thành và phát triển các quy định của pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam về phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm 23 1.5.Các quy định về phiên tòa xét xử sơ thẩm trong pháp luật tố tụng hình sự của một số quốc gia 28 Chƣơng 2 : THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ PHIÊN TÒA XÉT XỬ HÌNH SỰ SƠ THẨM TẠI THÀNH PHỐ TÂN AN 35 2.1.Thực trạng trình tự và thủ tục phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm tại Thành phố Tân An 34 2.2.Đánh giá thực trạng phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm tại Thành phố Tân An, tỉnh Long An 50 Chƣơng 3 : HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ PHIÊN TÒA XÉT XỬ HÌNH SỰ SƠ THẨM Ở NƢỚC TA HIỆN NAY 62 3.1.Các định hướng hoàn thiện pháp luật về phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm ở nước ta hiện nay. 62 3.2.Các giải pháp hoàn thiện phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm ở nước ta hiện nay. 63 KẾT LUẬN 71 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 73
3. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT HĐXX :Hội đồng xét xử HTND :Hội thẩm nhân dân TTHS :Tố tụng hình sự BLTTHS :Bộ luật tố tụng hình sự VKS :Viện kiếm sát KSV :Kiểm sát viên CTPT :Chủ tọa phiên tòa TAND :Tòa án nhân dân
4. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong tiến trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân ở nước ta hiện nay, vấn đề kiện toàn tổ chức, nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước là một yêu cầu khách quan. Đặc biệt, trước đòi hỏi của xã hội đối với ngànhTòa án, xu hướng đề cao hiệu quả phòng ng a và t nh hướng thiện, tư tưởng chống làm oan người vô tội được chú trọng. Tòa án phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, đồng thời là công cụ hữu hiệu bảo vệ pháp luật và pháp chế xã hội chủ nghĩa, đấu tranh có hiệu quả đối với các loại tội phạm. Do đó, ngày 02/1/2002, Bộ ch nh trị đã ban hành Nghị quyết số 08-NQ/TW về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp thời gian tới là “ Khi xét xử, các Tòa án phải đảm bảo cho mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật, thực sự dân chủ, khách quan; Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; việc phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên Tòa trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, của người bào chữa, bị cáo, nguyên đơn, bị đơn ”. Như vậy, vấn đề trọng tâm trong hoạt động cải cách tư pháp là khi xét xử Tòa án chỉ có quyền phán quyết khi đã xem xét đầy đủ, công bằng và khách quan kết quả tranh tụng tại phiên tòa. Phiên tòa xét xử là giai đoạn tố tụng quan trọng thể hiện tập trung nhất và rõ nét nhất bản chất hoạt động xét xử của Tòa án. Vì thế, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ ch nh trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã nhấn mạnh “ Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, vai trò, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng đảm bảo tính công khai, dân chủ, nghiêm minh; nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp”. 1
5. Những năm gần đây, mặc dù tình hình tội phạm hình sự vẫn diễn biến hết sức phức tạp, các tội phạm có xu hướng gia tăng nhưng thực tế cho thấy, hầu hết các vụ án đã được đưa ra xét xử với sự đổi mới thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa trên cơ sở những quy định của Bộ luật tố tụng hình sự và theo tinh thần cải cách tư pháp của Bộ ch nh trị. Tại phiên Tòa, Hội đồng xét xử đã thể hiện được t nh khách quan, tôn trọng, lắng nghe ý kiến của cả Kiểm sát viên, bị cáo và những người tham gia tố tụng khác. Phiên Tòa đã thể hiện được t nh dân chủ, bình đẳng giữa người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng trong việc đưa ra chứng cứ, bày tỏ ý kiến, quan điểm của mình. Hội đồng xét xử cũng đã dành khoảng thời gian thỏa đáng cho các bên tranh luận để xác định sự thật khách quan của vụ án. Các phán quyết của Tòa án đã đảm bảo xét xử công bằng, đúng người đúng tội, đúng quy định của pháp luật; không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm và càng ngày số lượng án bị hủy, sửa giảm. Tuy nhiên, qua thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 nói riêng và pháp luật tố tụng hình sự nói chung trong quá trình giải quyết vụ án hình sự sơ thẩm, bên cạnh những chuyển biến t ch cực góp phần nâng cao chất lượng xét xử thì vẫn còn tồn tại nhiều bất cập, hạn chế. Phiên tòa xét xử hình sự đòi hỏi phải bảo đảm t nh trạnh tụng nhưng trong hệ thống các nguyên tắc tố tụng hình sự lại chưa quy định nguyên tắc tranh tụng. Các quy định về trình tự, thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa chưa thống nhất với các nguyên tắc cũng như điều kiện khác trong Bộ luật tố tụng hình sự; kỹ năng điều khiển phiên tòa của Thẩm phán - Chủ tọa phiên tòa vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế; việc xét hỏi, tranh luận còn mang t nh hình thức; nhiều vụ án Kiểm sát viên không tranh luận với người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác cũng như Luật sư bào chữa không làm tròn hết trách nhiệm của mình. Xuất phát t những vấn đề nêu trên và t nhận thức cần phải đổi mới tổ chức phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một trong những vấn đề hết sức quan trọng cần nghiên cứu cả về lý luận và thực tiễn, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, tác giả chọn vấn đề “ Phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm trong tố tụng 2
6. hình sự Việt Nam t thực tiễn Thành phố Tân An” làm đề tài luận văn Thạc sỹ luật học tại Học viện khoa học xã hội Việt Nam. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong quá trình nghiên cứu chúng tôi thấy phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là vấn đề đã có nhiều bài viết, công trình nghiên cứu ở nhiều góc độ, nhiều kh a cạnh với phạm vi khác nhau. Chẳng hạn như: “ Hoàn thiện một số quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về thủ tục phiên tòa sơ thẩm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” của TS.Hoàng Thị Minh Sơn (Tạp ch Luật học số 10/2009); “ Cần sửa đổi bổ sung một số thủ tục tố tụng hình sự theo tinh thần cải cách tư pháp” của Ths. Nguyễn Văn Trượng (Tạp ch Tòa án nhân dân số 6/2010); Luận văn thạc sỹ luật học – Học viện khoa học xã hội Việt Nam năm 2009, “ Thủ tục xét xử sơ thẩm theo Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam và hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp của nước ta" của tác giả Nguyễn Thị Thủy; “ Về hình thức tổ chức và thủ tục xét xử của phiên Tòa hình sự” của Thạc sỹ Đinh Quế; Luận án tiến sỹ luật học “ Xét xử sơ thẩm trong Tố tụng hình sự Việt Nam” của NCS Võ Thị Kim Oanh Tuy nhiên, chưa có công tình nghiên cứu nào về thực trạng tổ chức phiên Tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trong Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành để tìm ra những nguyên nhân dẫn đến hạn chế và phương hướng hoàn thiện. 3. Mục đích và nhiệ vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu có t nh hệ thống các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành về trình tự, thủ tục phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và so sánh với Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 t đó đối chiếu với thực trạng phiên tòa xét xử sơ thẩm t thực tiễn Thành phố Tân An nhằm tìm ra những tồn tại, hạn chế trong việc tổ chức phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm ở nước ta. Thực tiễn cho thấy vai trò của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 là rất quan trọng trong đấu tranh phòng chống tội phạm, góp phần bảo vệ an ninh quốc gia, an toàn xã hội, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, tránh làm oan người vô tội và bỏ lọt tội phạm 3
7. 3.2.Nhiệm vụ nghiên cứu Qua nghiên cứu thực trạng phiên toà xét xử hình sự sơ thẩm tại thành phố Tân An, Long An để tìm ra những hạn chế, tồn tại và những quy định không còn phù hợp, t đó đề xuất một số phương hướng góp phần hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng hiện hành và một số giải pháp khác nhằm nâng cao chất lượng xét xử đáp ứng theo yêu cầu cải cách tư pháp đảm bảo xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật; không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, nâng cao chất lượng xét xử các phiên toà hình sự, bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người và bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. T đó xác định nhiệm vụ nghiên cứu là: -Tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luật và pháp luật về phiên tòa xét xử hình sự trong tố tụng hình sự Việt Nam. -Thực trạng phiên tòa xét xử h nh sự sơ thẩm tại thành phố Tân An. -Các giải pháp hoàn thiện phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm ở nước ta hiên nay. 4. Đối tƣ ng và phạ vi nghiên cứu của đề tài: 4.1.Đối tượng nghiên cứu của đề tài Xuất phát t phạm vi nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu là các quy định của pháp luật tố tụng hình sự hiện hành về phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trong Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam và t thực tiễn xét xử phiên tòa hình sự sơ thẩm tại thành phố Tân An, tỉnh Long An. 4.2. hạm vi nghiên cứu: Trong phạm vi là một luận văn thạc sỹ luật học thuộc chuyên ngành Luật hình sự, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề chung mang t nh lý luận và thực tiễn liên quan đến trình tự, thủ tục tố tụng và cách thức tổ chức t khi khai mạc cho đến khi kết thúc phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 4
8. 5. Phƣơng ph p luận và phƣơng ph p nghiên cứu 5 1 hương pháp luận nghiên cứu Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác- Lê Nin, tư tưởng Hồ Ch Minh và các quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về Nhà nước và pháp luật làm nền tảng và kim chỉ nam cho việc nghiên cứu đề tài. 5.2. hương pháp nghiên cứu Để làm sáng tỏ những nội dung trong đề tài, ngoài các phương pháp nghiên cứu truyền thống như phương pháp duy vật biện chứng, so sánh, quy nạp, phân t ch và tổng hợp thì tác giả còn sử dụng thêm các phương pháp tổng kết kinh nghiệm, phương pháp thống kê. 6. nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn 6 1 Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu cũng như đề xuất trong luận văn góp phần cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phiên tòa xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự cho những người làm công tác thực tiễn xét xử, góp phần nâng cao chất lượng giải quyết các vụ án hình sự sơ thẩm. 6.2.Ý nghĩa thực tiễn Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo hữu ch cho những ai quan tâm, nghiên cứu pháp luật nói chung, pháp luật tố tụng hình sự nói riêng mà đặc biệt là những quy định về phiên tòa trong Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành. 7. Cơ cấu của đề tài Bố cục đề tài bao gồm các nội dung sau: -Mở đầu -Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam -Chương 2: Thực trạng phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm tại Thành phố Tân An, Long An 5
9. -Chương 3: Hoàn thiện phiên toà xét xử hình sự sơ thẩm ở nước ta hiện nay. 6
10. Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ L LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ PHIÊN TÒA XÉT XỬ HÌNH SỰ SƠ THẨM TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1.Kh i niệ và ý nghĩa của phiên tòa xét xử sơ thẩ trong tố tụng hình sự Việt Na 1.1.1.Khái niệm về phiên tòa xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam Trong tố tụng hình sự Việt Nam, hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được coi là giai đoạn trung tâm của quá trình tố tụng bởi lẽ “ không ai bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật”. Vậy, để xác định một người có tội và phải chịu hình phạt hay không đòi hỏi phải đưa họ ra xét xử trước phiên tòa, mà trước hết là ở phiên tòa sơ thẩm. Tại phiên tòa, sau khi căn cứ vào các chứng cứ, tài liệu đã được thẩm tra, căn cứ vào kết quả tranh luận tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, bị cáo, Luật sư và những người tham gia tố tụng khác Hội đồng xét xử sẽ ra bản án, quyết định xác định có hành vi phạm tội hay không, người thực hiện hành vi phạm tội, hình phạt được áp dụng đối với người thực hiện hành vi phạm tội và giải quyết các vấn đề khác có liên quan trong vụ án hình sự. Như vậy, “xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là xét xử ở cấp thứ nhất do Tòa án có thẩm quyền thực hiện theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự.[8,tr.451] Theo t điển Tiếng việt của tác giả Vũ Chất được nhà xuất bản Thanh niên ấn hành năm 2011, định nghĩa phiên tòa “ là ngày Tòa nhóm họp để xử án”, hay theo tác giả Vĩnh Tịnh thì phiên tòa: “lần Tòa họp để xử án: phiên tòa đại hình” [t điển tiếng Việt, trang 868, Nhà xuất bản Lao động năm 2006]. Như vậy, về cơ bản khái niệm phiên tòa được nhiều tác giả, nhà nghiên cứu có cùng chung quan điểm đó là ngày tòa mở ra để xét xử một vụ án cụ thể nào đó. Do đó, chúng ta có thể hiểu “Phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là ngày Tòa mở ra để xét xử vụ án hình sự ở cấp đầu tiên theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự”. 7
11. 1.1.2.Ý nghĩa của phiên tòa xét xử sơ thẩm trong Tố tụng hình sự Việt Nam Phiên tòa là giai đoạn trung tâm thể hiện rõ nhất, đầy đủ nhất bản chất quá trình tố tụng nói chung và xét xử nói riêng. Phiên tòa có sự tham gia đầy đủ của những người tiến hành tố tụng và những người tham gia tố tụng với địa vị pháp lý được xác định. Thông qua phiên tòa, bằng thủ tục trực tiếp, công khai, qua nghe ý kiến và đề xuất của các bên tham gia tố tụng, Tòa án tiến hành xác định sự thật khách quan của vụ án và ra các phán quyết giải quyết vụ án một cách đầy đủ, ch nh xác, đúng pháp luật góp phần bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ tài sản của tổ chức, bảo vệ quyền và lợi ch hợp pháp của công dân. Thông qua phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, những người tham dự phiên tòa cũng như mọi công dân hiểu biết thêm về pháp luật, về đường lối, ch nh sách của Đảng và Nhà nước, để t đó có ý thức tuân thủ pháp luật, tôn trọng các quy tắc của cuộc sống, củng cố thêm niềm tin vào chế độ, vào các cơ quan thực thi pháp luật. Bên cạnh đó, thông quan phiên tòa xét xử trực tiếp công khai, chúng ta có thể đánh giá được trình độ nghiệp vụ của Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Kiểm sát viên, Luật sư và những người tham gia tố tụng khác. Phiên tòa xét xử sơ thẩm phục vụ cho cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm, bảo vệ và giữ gìn trật tự kỷ cương của xã hội, xử lý nghiêm minh các hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, đảm bảo mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật, góp phần vào việc xây dựng bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. 1.2.C c nguyên tắc tố tụng hình sự liên quan đến phiên tòa xét xử sơ thẩ Tòa án là cơ quan xét xử của Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Để thực hiện tốt chức năng xét xử của mình, đảm bảo cho mọi tội phạm được xét xử nhanh chóng, công minh theo đúng pháp luật, không bỏ sót, lọt tội phạm, không làm oan người vô tội thì trong quá trình giải quyết vụ án nói chung và tại phiên tòa xét xử sơ thẩm nói riêng đòi hỏi Tòa án phải thực hiện nghiêm chỉnh các nguyên tắc trong Luật tố tụng hình sự. Đó là, ngoài các nguyên tắc xét xử 8
12. chung của Tòa án được quy định trong Chương II Bộ luật tố tụng năm 2003 thì tại phiên tòa còn có thể thấy nổi lên các nguyên tắc về thực hiện chế độ xét xử có Hội thẩm tham gia; khi xét xử, Hội thẩm ngang quyền với Thẩm phán; Thẩm phán và Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; Tòa án xét xử tập thể và quyết định theo đa số; Xét xử công khai và Tòa án xét xử trực tiếp, bằng lời nói và liên tục [Điều 15, 16, 17, 18, 184 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003]. 1.2.1.Nguyên tắc thực hiện chế độ xét xử có Hội thẩm tham gia Điều 15 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 quy định “ Việc xét xử của Tòa án nhân dân có Hội Thẩm nhân dân, của Tòa án quân sự có Hội thẩm quân nhân tham gia theo quy định của Bộ luật này Khi xét xử, Hội thẩm ngang quyền với Thẩm phán”. Như vậy, việc tham gia của Hội thẩm nhân dân là bắt buộc trong giai đoạn xét xử sơ thẩm, không giống như ở giai đoạn xét xử phúc thẩm không quy định bắt buộc mà chỉ là có thể có Hội thẩm tham gia trong một số trường hợp cần thiết. Tại sao phải có trong thành phần Hội đồng xét xử là Hội thẩm? Câu hỏi này có nhiều cách trả lời khác nhau nhưng có thể hiểu Nhà nước ta là Nhà nước của dân, do dân và vì dân, trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền sự tham gia của Hội thẩm là sự thể hiện t nh dân chủ, Hội thẩm nhân dân do Hội đồng nhân dân bầu ra, vì vậy Hội thẩm mang tính nhân dân trong Nhà nước pháp quyền đó. Nguyên tắc này đã cho thấy vị tr pháp lý quan trọng của Hội thẩm trong thành phần Hội đồng xét xử. Tại phiên tòa, Hội thẩm có quyền hạn ngang với Thẩm phán trong việc xét hỏi, Thẩm phán không được ngắt lời khi Hội thẩm đang hỏi. Khi qua mỗi thủ tục, Thẩm phán đều phải hỏi Hội thẩm xem có bổ sung gì không mới được quyền chuyển sang phần tiếp theo. Trong quá trình nghị án, Hội thẩm có quyền đưa ra quyết định của mình mà không phụ thuộc vào ý kiến của Thẩm phán. Các thành viên của Hội đồng xét xử phải biểu quyết theo đa số về t ng vấn đề một, khi biểu quyết thì Thẩm phán là người biểu quyết sau cùng đảm bảo cho Hội thẩm không bị lệ thuộc vào ý kiến của Thẩm phán. Nếu ý kiến của Hội thẩm là thiểu số thì Hội thẩm có quyền trình 9
13. bày ý kiến của mình bằng văn bản và được bảo lưu ý kiến trong biên bản nghị án và được đưa vào trong hồ sơ vụ án. 1.2.2.Nguyên tắc Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật Nguyên tắc này quy định về t nh độc lập trong xét xử của Hội thẩm và Thẩm phán; Tức là trong quá trình xét xử vụ án, Hội thẩm nhân dân, Thẩm phán không bị ràng buộc bởi bất cứ yếu tố nào khác ngoài pháp luật, không chịu sự can thiệp t bên ngoài vào hoạt động xét xử. Điều này đã tạo điều kiện cho Tòa án xét xử được khách quan, công bằng, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, đồng thời chống được các biểu hiện tiêu cực nhằm t ng bước thực hiện công bằng xã hội. Khi xét xử vụ án hình sự, Hội đồng xét xử chỉ căn cứ vào các tình tiết của vụ án, căn cứ vào các chứng cứ đã được thẩm tra tại phiên tòa công khai và căn cứ vào pháp luật để xác định tội phạm cũng như hình phạt đối với người phạm tội. Thẩm phán và Hội thẩm không để cho bất cứ ai vì bất cứ lý do gì chi phối mà xử lý không đúng pháp luật. Thực tiễn cho thấy Tòa án chỉ có thể quyết định xử lý vụ án ch nh xác khi đã mở phiên tòa. T nh độc lập của Tòa án còn thể hiện ở việc các cơ quan quản lý không được can thiệp vào việc xét xử của Tòa án; Tòa án cấp trên hướng dẫn Tòa án cấp dưới về áp dụng thống nhất pháp luật, nhưng không quyết định trước về chủ trương xét xử cụ thể một vụ án buộc Tòa án cấp dưới phải theo. Khi xét xử, Thẩm phán và Hội thẩm không chỉ độc lập với các cơ quan nhà nước nói trên mà còn độc lập với yêu cầu của bị cáo và những người tham gia tố tụng khác, độc lập giữa các thành viên của Hội đồng xét xử với nhau Tuy vậy, Thẩm phán và hội thẩm xét xử độc lập, không có nghĩa tách rời đường lối ch nh sách của Đảng, không có nghĩa là không có sự kiểm soát và giám sát. Tòa án cấp trên có quyền thẩm tra những bản án và quyết định của Tòa án cấp dưới và hủy bỏ chúng trong trường hợp trái pháp luật hoặc không có cơ sở đúng đắn. Hoạt động của Thẩm phán, Hội thẩm và luật pháp có mối liên hệ luôn luôn thống nhất và không thể tách rời nhau. Nếu chỉ độc lập mà không tuân theo pháp luật thì dễ dẫn đến trình trạng xét xử tùy tiện, độc đoán. Còn nếu chỉ tuân theo pháp luật mà không độc lập thì dễ dẫn đến tình trạng thiếu khách quan. 10
14. 1.2.3.Nguyên tắc Tòa án xét xử tập thể và quyết định theo đa số Nguyên tắc này là nguyên tắc Hiến định (Điều 103 Hiến pháp2013) và là một trong những nguyên tắc cơ bản của Luật tố tụng hình sự Việt Nam năm 2003 (Điều 17 Bộ luật tố tụng hình sự 2003, Điều 10 Luật tổ chức Tòa án 2014). Ở giai đoạn xét xử sơ thẩm, thành phần Hội đồng xét xử luôn luôn gồm một Thẩm phán và hai Hội thẩm nhân dân, trong trường hợp đặc biệt thì gồm hai Thẩm phán và ba Hội thẩm. Tuy Thẩm phán và Hội thẩm độc lập trong xét xử nhưng khi biểu quyết để quyết định đưa ra phán xét cuối cùng thì nguyên tắc xét xử tập thể và quyết định theo đa số được áp dụng thực hiện nghiêm chỉnh. Tất cả các quyết định của Tòa án phải được sự thống nhất của tập thể, không phụ thuộc vào ý kiến riêng của t ng thành viên Hội đồng xét xử. Mọi vấn đề thuộc thẩm quyền của Hội đồng xét xử phải được bàn bạc và thông qua bằng kết quả biểu quyết theo đa số. Thẩm phán không được quyền tự mình ra quyết định. Đối với những người có ý kiến thiểu số thì họ có quyền trình bày ý kiến của mình bằng văn bản và được lưu vào hồ sơ của vụ án. Nguyên tắc này đã v a thể hiện t nh nhân dân trong Nhà nước pháp quyền v a đảm bảo cho việc xét xử thận trọng, khách quan, công bằng. Phán quyết chỉ được đưa ra khi có đa số ý kiến đồng ý. Nguyên tắc này có mối quan hệ mật thiết với một số nguyên tắc khác như nguyên tắc “Thẩm phán và Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”, nguyên tắc “ xét xử có hội thẩm tham gia” Việc thực hiện tốt các nguyên tắc khác ch nh là đảm bảo cho nguyên tắc này được thực hiện có hiệu quả. 1.2.4.Nguyên tắc xét xử công khai Đây là một trong những nguyên tắc dân chủ của hoạt động xét xử được quy định tại Điều 103 Hiến pháp 2013“ Tòa án nhân dân xét xử công khai trừ trường hợp do luật định” và cụ thể hóa trong Điều 18 của Bộ luật tố tụng năm 2003. Theo đó, việc xét xử của Tòa án được tiến hành công khai, mọi người đều có quyền tham dự và theo dõi diễn biến của phiên tòa xét xử. Nguyên tắc xét xử công khai cho phép có thể tường thuật, thông báo trên báo ch , đài phát thanh, truyền hình về hoạt động xét xử của Tòa án. Trong trường hợp đặc biệt cần giữ b mật nhà nước, thuần phong mỹ tục của dân tộc hoặc để giữ b mật của người chưa thành niên 11
15. hoặc giữ b mật đời tư theo yêu cầu ch nh đáng của đương sự thì Tòa án nhân dân có thể xét xử k n, nhưng phải tuyên án công khai. Nguyên tắc này là điều kiện cho phép nhân dân giám sát hoạt động của Tòa án nói chung và các cơ quan tiến hành tố tụng nói riêng. Nó đề cao trách nhiệm của những người tiến hành tố tụng đồng thời giáo dục công dân tôn trọng và nghiêm chỉnh thực hiện pháp luật. 1.3.C c quy định của ph p luật về phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩ trong pháp luật Tố tụng hình sự Việt Na 1.3 1 Quy định về giới hạn xét xử sơ thẩm Vấn đề giới hạn xét xử của Tòa án được quy định tại Điều 196 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 “ Tòa án chỉ xét xử những bị cáo và những hành vi theo tội danh mà Viện kiểm sát truy tố và Tòa án đã quyết định đưa ra xét xử Tòa án có thể xét xử bị cáo theo khoản khác với khoản mà Viện kiểm sát đã truy tố trong cùng một điều luật hoặc về một tội khác bằng hoặc nhẹ hơn tội mà Viện kiểm sát đã truy tố”. Nội dung giới hạn xét xử được hướng dẫn tại Nghị quyết số 04 ngày 05/11/2004 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao. Theo quy định trên, Tòa án không được xét xử những người và những hành vi mà Viện kiểm sát không truy tố. Trong quá trình chuẩn bị xét xử mà Tòa án phát hiện tội phạm mới hoặc người phạm tội mới thì quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung theo quy định tại khoản 1 Điều 179 Bộ luật tố tụng Hình sự năm 2003. Nếu tại phiên tòa qua xét xử mà Tòa án phát hiện được tội phạm mới hoặc người phạm tội mới thì Hội đồng xét xử ra quyết định khởi tố vụ án hình sự hoặc yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án. Tòa án chỉ xét xử bị cáo theo tội danh mà mà Viện kiểm sát truy tố và Tòa án đã quyết định đưa ra xét xử. Tòa án không được xét xử theo tội danh nặng hơn tội danh mà Viện kiểm sát đã truy tố. Tuy nhiên Tòa án có thể xét xử bị cáo về tội danh bằng hoặc nhẹ hơn tội danh mà Viện kiểm sát đã truy tố. Tội phạm khác bằng tội phạm mà Viện kiểm sát đã truy tố là trường hợp điều luật quy định về trách nhiệm hình sự đối với hai tội phạm như nhau về hình phạt ch nh, hình phạt bổ sung. Tội phạm khác nhẹ hơn tội phạm mà Viện kiểm sát đã truy tố là 12
16. trường hợp điều luật quy định về trách nhiệm hình sự đối với tội phạm khác nhẹ hơn so với tội phạm mà Viện kiểm sát đã truy tố. Tòa án cũng có thể xét xử bị cáo theo khoản khác với khoản mà Viện kiểm sát đã truy tố nhưng phải trong cùng một điều luật, khoản khác có thể nhẹ hơn hoặc nặng hơn khoản mà Viện kiểm sát đã truy tố. Khi thực hiện quyền xét xử bị cáo theo khoản khác nặng hơn thì Tòa án phải ghi rõ trong quyết định đưa vụ án ra xét xử. Nếu khung hình phạt nặng hơn thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp trên thì phải chuyển vụ án để xét xử theo thẩm quyền; nếu khung hình phạt nặng hơn mà đòi hỏi bắt buộc phải có người bào chữa, hội đồng xét xử năm người theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự thì Tòa án phải đảm bảo thực hiện các quy định này. 1.3 2 Quy định về thành phần hội đồng xét xử sơ thẩm Thành phần hội đồng xét xử được quy định tại Điều 185 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 nhằm đáp ứng các nguyên tắc tố tụng hình sự là việc xét xử của Tòa án có Hội thẩm tham gia, nguyên tắc Tòa án xét xử tập thể và quyết định theo đa số. Đây là sự kết hợp t nh chuyên nghiệp của Thẩm phán và t nh đại diện cho quần chúng của Hội thẩm; đảm bảo cho bản án, quyết định của Tòa án đúng pháp luật đồng thời thể hiện lợi ch chung của xã hội. Tùy theo t nh chất, mức độ của vụ án mà hội đồng xét xử được quy định khác nhau bảo đảm thực hiện nguyên tắc trên và giải quyết đúng đắn vụ án. Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm một Thẩm phán và hai hội thẩm. Đối với vụ án mà bị cáo bị đưa ra xét xử về tội theo khung hình phạt có mức cao nhất là tử hình thì bắt buộc hội đồng xét xử gồm hai Thẩm phán và ba Hội thẩm nhân dân. Trong trường hợp vụ án có t nh chất nghiêm trọng, phức tạp liên quan đến ch nh sách dân tộc, tôn giáo, những vụ án có nhiều bị cáo, liên quan đến nhiều ngành, nhiều địa phương khác nhau thì Hội đồng xét xử có thể gồm hai Thẩm phán và ba Hội thẩm nhân dân. Đối với vụ án là người chưa thành niên thì thành phần Hội đồng xét xử phải có Hội thẩm là giáo viên hoặc cán bộ của tổ chức Đoàn thanh niên. Trong Hội đồng xét xử thì chủ tọa phiên tòa là người điều khiển phiên tòa. Các thành viên của Hội đồng xét xử phải xét xử vụ án t khi bắt đầu phiên tòa 13
17. cho đến khi kết thúc. Trong quá trình xét xử, nếu có Thẩm phán, Hội thẩm không tiếp tục tham gia xét xử được thì Tòa án vẫn có thể xét xử vụ án nếu có Thẩm phán và Hội thẩm dự khuyết. Những người này phải được ghi trong quyết định đưa vụ án ra xét xử và đã được công bố trong phần thủ tục bắt đầu phiên tòa và bản thân họ phải có mặt tại phiên tòa t đầu thì mới được tham gia xét xử. Trong trường hợp Hội đồng xét xử có hai Thẩm phán và Thẩm phán chủ tọa phiên tòa không tiếp tục tham gia xét xử được thì Thẩm phán là thành viên Hđồng xét xử làm chủ tọa phiên tòa và Hội thẩm dự khuyết được bổ sung làm thành viên Hội đồng xét xử. Trong trường hợp không có Thẩm phán, Hội thẩm dự khuyết để thay thế hoặc phải thay đổi chủ tọa phiên tòa mà không có Thẩm phán để thay thế theo quy định trên thì vụ án phải bị hoãn và xét xử lại t đầu. 1.3 3 Quy định về chủ thể tiến hành và tham gia tố tụng trong phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm -1.3.3.1.Quy định về chủ thể tiến hành tố tụng trong phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm -Thẩm phán Trong mỗi giai đoạn tố tụng thì mỗi chủ thể tiến hành tố tụng lại có địa vị pháp lý tương ứng. Tuy nhiên, trong số những người tiến hành tố tụng thì Thẩm phán giữ vị tr , vai trò quan trọng nhất. Bởi lẽ, Chánh án, phó Chánh án Tòa án chỉ là chức danh quản lý theo Luật tổ chức tòa án nhân dân, đồng thời là người đại diện cơ quan tiến hành tố tụng và là người tiến hành tố tụng. Còn Thẩm phán, theo quy định tại Điều 65 Luật tổ chức Tòa án năm 2014 thì: Thẩm phán là người có đủ điều kiện, tiêu chuẩn theo quy định của luật nầy, được Chủ tịch nước bổ nhiệm để làm nhiệm vụ xét xử, Thẩm phán làm nhiệm vụ quyền hạn quy định tại điều 2 của luật nầy và các luật có liên quan. Điều 62 Luật tổ chức Tòa án 2014 còn quy định tiêu chuẩn của thẩm phán: “Thẩm phán phải là công dân Việt Nam, trung thành với Tổ quốc và Hiến pháp Nước Công Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam, có phẩm chất đạo đức tốt, có bản lĩnh ch nh trị vững vàng, có tinh thần dũng cảm và kiên quyết bảo vệ công lý, liêm khiết và trung thực, có trình độ cử nhân luật trở lên, đã được đào tạo nghiệp vụ xét xử, có thời gian công tác thực tiễn, có năng 14
18. lực làm công tác xét xử và có sức khỏe đảm bảo hoàn thành nhiệm vụ được giao”. Họ là người làm nhiệm vụ xét xử những vụ án và giải quyết những việc khác thuộc thẩm quyền của Tòa án theo sự phân công của Chánh án nơi họ công tác hoặc Tòa án nơi họ được biệt phái đến làm nhiệm vụ có thời hạn; Thẩm phán là người được nhân danh Nhà nước phán quyết một người có tội hay không có tội và áp dụng các mức hình phạt khác nhau tương ứng với t nh chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội. Nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Thẩm phán được quy định tại Điều 39 Bộ luật tố tụng hình sự 2003 như sau: Nghiên cứu hồ sơ vụ án trước khi mở phiên tòa; Tham gia xét xử các vụ án hình sự; Tiến hành các hoạt động tố tụng và biểu quyết những vấn đề thuộc thẩm quyền của Hội đồng xét xử; Tiến hành các hoạt động tố tụng khác thuộc thẩm quyền của tòa án theo sự phân công của Chánh án; Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa, ngoài những nhiệm vụ, quyền hạn được nêu trên còn có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây: Quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự; Quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung; Quyết định đưa vụ án ra xét xử; Quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án; Quyết định triệu tập những người cần xét hỏi đến phiên tòa; Tiến hành các hoạt động tố tụng khác thuộc thẩm quyền của Tòa án theo sự phân công của Chánh án. Như vậy, có thể thấy Thẩm phán có vị tr rất đặc biệt trong thực hiện quyền tư pháp, là người đại diện cho Nhà nước bảo vệ sự công bằng trong xã hội. Do đó, yêu cầu nâng cao chất lượng hoạt động của Thẩm phán là một việc làm cần thiết và đúng đắn trong bất kỳ giai đoạn nào trong tiến trình phát triển của xã hội. -Hội thẩm nhân dân Đối với hội thẩm nhân dân, theo quy định của Hiến pháp năm 2013( điều 103) và Bộ luật tố tụng hình sự 2003 thì việc tham gia của Hội thẩm nhân dân là một trong những yêu cầu bắt buộc trong quá trình xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự. Theo quy định tại Điều 84 Luật tổ chức Tòa án năm 2014 thì Hội thẩm nhân dân thực hiện nhiệm vụ xét xử những vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân theo phân công của Chánh án Tòa án nơi được bầu làm hội thẩm nhân dân. 15