Luận văn Pháp luật về xử lý nợ thuế từ thực tiển tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu

Nội dung text: Luận văn Pháp luật về xử lý nợ thuế từ thực tiển tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN THANH TÂM PHÁP LUẬT VỀ XỬ LÝ NỢ THUẾ TỪ THỰC TIỂN TỈNH BÀ RỊA - VŨNG TÀU LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017 HÀ NỘI - năm
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN THANH TÂM PHÁP LUẬT VỀ XỬ LÝ NỢ THUẾ TỪ THỰC TIỂN TỈNH BÀ RỊA - VŨNG TÀU Chuyên ngành: Luật kinh tế Mã số: 60 38 01 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS TRẦN ĐÌNH HẢO HÀ NỘI – 2017
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT XỬ LÝ NỢ THUẾ 6 1.1. Những vấn đề lý luận về pháp luật nợ thuế 6 1.2. Những vấn đề lý luận về pháp luật xử lý nợ thuế 12 1.2.1. Quản lý thuế 12 1.2.2. Cưỡng chế thuế 21 1.2.3. Xoá nợ thuế 28 1.2.4. Quy trình xử lý nợ thuế 29 Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ XỬ LÝ NỢ THUẾ TẠI TỈNH BÀ RỊA - VŨNG TÀU 32 2.1. Nội dung pháp luật về xử lý nợ thuế 32 2.1.1. Các trường hợp bị cưỡng chế thuế 32 2.1.2. Trình tự, thủ tục xử lý nợ thuế 33 2.2. Thực trạng xử lý nợ thuế tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu 38 2.3. Đánh giá chung về nợ thuế và xử lý nợ thuế tại tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu 53 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ XỬ LÝ NỢ THUẾ TẠI TỈNH BÀ RỊA - VŨNG TÀU 60 3.1. Phương hướng nâng cao hiệu quả công tác quản lý nợ và xử lý nợ thuế 60 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về xử lý nợ thuế tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu 65 3.2.1. Giải pháp về nghiệp vụ quản lý nợ 65 3.3.2. Nhóm giải pháp về tăng cường chất lượng quản lý nợ thuế 66
4. 3.2.3. Nhóm giải pháp về điều hỉnh quy định về phạt nộp chậm thuế, tăng cường hiệu quả cưỡng chế nợ thuế 69 3.2.4. Nhóm giải pháp điều kiện 71 KẾT LUẬN 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 76
5. BẢNG KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT CSKD Cơ sở kinh doanh ĐTNT Đối tượng nộp thuế GTGT Giá trị gia tăng NHTM Ngân hàng thương mại NNT Người nộp thuế NSNN Ngân sách nhà nước TNCN Thu nhập cá nhân TNDN Thu nhập doanh nghiệp
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nợ thuế đang là một bài toán khó mà ngành Thuế đang phải tìm cách giải quyết. Mặc dù trong thời gian qua, có rất nhiều biện pháp đã được nghiên cứu, áp dụng nhưng số thuế nợ không những không giảm mà còn có xu hướng gia tăng. Nợ thuế khiến mục tiêu thu ngân sách không đạt được. Việc thu ngân sách từ thuế không đạt được kết quả mong đợi sẽ làm thiếu hụt nguồn ngân sách để thực hiện các nhiệm vụ của Nhà nước. Tình trạng này đòi hỏi Nhà nước sớm phải tìm ra biện pháp nhằm thu hồi triệt để tiền nợ thuế. Luật quản lý thuế hiện hành tuy có quy định về các biện pháp xử lý thuế tuy nhiên số điều luật còn ít và chưa quy định cụ thể. Do đó trong quá trình quản lý, các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền đã ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành luật. Trong thời gian thực hiện pháp luật quản lý thuế nói chung và pháp luật quản lý nợ thuế nói riêng đã bộc lộ những hạn chế nhất định, đồng thời phát sinh một số vấn đề cần được giải quyết. Đặc biệt trong thời gian gần đây, tình trạng người nộp thuế vi phạm nghĩa vụ nộp thuế ngày càng nhiều dẫn đến nợ đọng tiền thuế. Như vậy, thực tiễn đặt ra đòi hỏi bức thiết phải nghiên cứu để giải quyết tình trạng nợ thuế nhằm đảm bảo mục tiêu thu ngân sách quốc gia và đảm bảo nguồn tài chính để Nhà nước thực hiện các nhiệm vụ của mình. Muốn giải quyết vấn đề này phải tìm hiểu nguyên nhân gây ra nợ thuế và phải có giải pháp nâng cao hiệu quả công tác xử lý nợ thuế. Trong bối cảnh chung của cả nước, Cục thuế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã tập trung đẩy mạnh công tác quản lý nợ thuế và xử lý nợ thuế. Thực tế thời gian qua cho thấy công tác quản lý nợ thuế ở Cục thuế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cũng đạt được nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai quản lý nợ và xử lý nợ thuế cũng còn gặp phải một số vướng mắc, khó khăn, hiệu quả của công tác quản lý nợ thuế và xử lý nợ thuế còn thấp nên tình trạng 1
7. nợ đọng thời gian qua vẫn còn diễn ra nhiều, gây thất thu cho ngân sách nhà nước. Đứng trước thực trạng đó, công tác quản lý nợ và xử lý nợ thuế của toàn ngành thuế nói chung và Cục thuế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu nói riêng đang là vấn đề cấp bách, đòi hỏi phải có nghiên cứu lý giải nguyên nhân của việc nợ thuế chiếm tỷ trọng cao so với số thuế thu được và những biện pháp khả thi để xử lý nợ thuế hiệu quả. Xuất phát từ những lý do trên đề tài “Pháp luật về xử lý nợ thuế từ thực tiễn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu” có ý nghĩa thực tiễn thiết thực. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Công tác quản lý nợ thuế và cưỡng chế nợ thuế ở Việt Nam đã thu hút được sự quan tâm của khá nhiều nhà khoa học và nhà quản lý. Trong thời gian qua đã có một số nghiên cứu, bài viết có liên quan đến công tác quản lý nợ và xử lý nợ thuế. Tiêu biểu là các công trình nghiên cứu sau: - Công trình nghiên cứu của TS Lê Xuân Trường, “ Nâng cao hiệu quả công tác quản lý nợ thuế và cưỡng chế thuế ở Việt Nam”. Đây là công trình nghiên cứu khá toàn diện về quản lý nợ thuế và cưỡng chế nợ thuế ở Việt Nam. Công trình đánh giá khá toàn diện thực trạng quản lý nợ thuế và cưỡng chế thuế và đã đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý nợ và cưỡng chế thuế ở Việt Nam. Ngoài ra, còn có các bài báo trên tạp chí cũng đề cập đến việc nâng cao hiệu quả công tác quản lý nợ thuế và cưỡng chế thuế. Cụ thể như sau: - Các tác giả TS Lê Xuân Trường và Ths Lê Minh Thắng với bài báo “Đi tìm lời giải cho bài toán nợ thuế ở Việt Nam”. Nhóm tác giả đã tìm hiểu, phân tích về thực trạng nợ thuế, đưa ra những hạn chế, nguyên nhân của nợ thuế và trong quản lý nợ thuế bao gồm những nguyên nhân khách quan và những nguyên nhân chủ quan để từ đó đưa ra giải pháp hạn chế nợ thuế. Tuy 2
8. nhiên, bài viết chỉ đề cập đến vấn đề nợ thuế mà không đề cập đến xử lý nợ thuế. - Hoài Phương với bài báo “Chống nợ đọng thuế cần cơ chế quản lý cứng rắn hơn”. Tác giả đã phân tích về cơ chế quản lý thuế, và phân tích khá rõ tác động của lãi suất đến hành vi nợ thuế từ đó đề xuất một số giải pháp. Bài viết chỉ nêu khía cạnh về cơ chế quản lý không phân tích toàn diện về quản lý nợ thuế và xử lý nợ thuế. Về luận văn, luận án: Trong thời gian qua đã có một số công trình luận văn thạc sĩ viết về vấn đề quản lý nợ thuế như: Luận văn thạc sĩ kinh tế của Đỗ Thị Ngọc Hà, “Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý nợ và cưỡng chế thuế tại Cục thuế tình Thái Bình”; luận văn thạc sĩ luật học của Trần Thị Hằng Na, “Pháp luật về quản lý nợ và cưỡng chế nợ thuế ở Việt Nam - Thực trạng và giải pháp hoàn thiện”. Từ những phân tích trên cho thấy, đã có nhiều nghiên cứu về quản lý nợ thuế và xử lý nợ thuế trước đây. Tuy nhiên, các đề tài trên chỉ dừng lại ở các vấn đề chung về tổ chức bộ máy quản lý hay các biện pháp cưỡng chế thuế một cách thuần túy, nhìn chung các giải pháp thiên về lĩnh vực kinh tế. Hiện nay, chưa có nghiên cứu nào phân tích tính chuyên sâu về nguyên nhân nợ thuế, phân tích tính pháp lý của các biện pháp xử lý nợ thuế mà các cơ quan nhà nước áp dụng, phân tích mối quan hệ giữa tình hình nợ thuế và các biện pháp xử lý nợ thuế. Do vậy, luận văn này xem xét một cách có hệ thống các quy định của pháp luật về xử lý nợ thuế để góp phần xây dựng và hoàn thiện pháp luật quản lý thuế nói chung, pháp luật về quản lý nợ thuế nói riêng ở nước ta. Luận văn này tập trung nghiên cứu về nguyên nhân nợ thuế và phân tích mối quan hệ giữa tình hình nợ thuế và các biện pháp xử lý nợ thuế. 3. Mục đích và nhiệm vụ của nghiên cứu 3
9. Mục đích của bài luận văn này là nhằm tìm ra nguyên nhân nợ thuế chiếm tỷ trọng cao trong tổng số thu thuế từ đó tìm ra các biện pháp xử lý có hiệu quả tình trạng nợ đọng thuế. Để làm rỏ mục tiêu trên, nhiệm vụ bài luận văn nghiên cứu một số nội dung sau: - Hệ thống hóa, làm rõ những vấn đề lý luận về quản lý nợ thuế và xử lý nợ thuế, đặc biệt, làm rõ tính hiệu quả và đánh giá tính hiệu quả của quản lý nợ thuế và xử lý nợ thuế. - Đánh giá thực trạng pháp luật về công tác quản lý nợ và xử lý nợ thuế tại Cục thuế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. - Phân tích thời điểm phát sinh, thời điểm đến hạn của nghĩa vụ nộp thuế để xác định đúng thời điểm doanh nghiệp nợ thuế. - Phân tích thực trạng của pháp luật về xử lý nợ thuế ảnh hưởng đến tình trạng dây dưa nợ thuế, trốn thuế. - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý nợ và xử lý nợ thuế. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các quy định của pháp luật về nợ thuế và xử nợ thuế ở Việt Nam hiện nay. Phạm vi nghiên cứu: luận văn chỉ tập trung các quy định của pháp luật hiện hành về nợ thuế và các biện pháp xử lý nợ thuế trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu do Cục thuế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu trực tiếp quản lý giai đoạn 2011 - 2015. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu triển khai trên cơ sở phương pháp luận là phép duy vật biện chứng của học thuyết Mác - Lênin, kết hợp với thực tiễn thưc hành pháp luật để khái quát thành các vấn đề có tính lý luận và thực tiễn liên quan đến đề tài nghiên cứu. 4
10. Luận văn sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu phổ biến như phương pháp phân tích - tổng hợp, phương pháp đối chiếu - so sánh, phương pháp thống kê, khảo sát thực tiễn để giải quyết các yêu cầu đăt ra của đề tài nghiên cứu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về mặt lý luận, kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần vào quá trình nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện để góp phần nhỏ vào việc quản lý nhà nước đối với công tác thu thuế nói chung cũng như công tác xử lý nợ thuế nói riêng ở nước ta hiện nay, đồng thời chỉ ra các bất cập của các quy định pháp luật xử lý nợ thuế, sau đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả đối với công tác xử lý nợ thuế. Về mặt thực tiễn, luận văn đánh giá đúng thực trạng, tình hình, phân tích nguyên nhân, điều kiện thực thi các quy định của pháp luật về xử lý nợ thuế, những thuận lợi cũng như khó khăn của việc áp dụng pháp luật về xử lý nợ thuế ở Việt Nam. 7. Cơ cấu của luận văn Nội dung của luận văn bao gồm phần mở đầu và 3 chương với các phần chính sau đây: Chương 1: Những vấn đề lý luận về pháp luật xử lý nợ thuế. Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về xử lý nợ thuế tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Chương 3: Phương hướng, giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về xử lý nợ thuế tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. 5
11. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT XỬ LÝ NỢ THUẾ 1.1. Những vấn đề lý luận về pháp luật nợ thuế Khái niêm “nợ” nói chung thường là một thuật ngữ được dùng để nói đến một nghĩa vụ của một chủ thể (con nợ hay người mắc nợ) phải thực hiện hoặc sẽ phải thực hiện trong hiện tại hoặc trong tương lai đối với một chủ thể khác (chủ nợ). Khái niệm “nợ” chủ yếu được sử dụng để nói các nghĩa vụ tài sản mà một bên chủ thể phải thực hiện trong các giao dịch dân sự, thương mại như quan hệ vay, mượn tài tài sản, mua, bán, Nợ là một thuật ngữ thường được sử dụng trong trường hợp phải thực hiện một nghĩa vụ hoàn trả hay đền bù về tài sản, vật chất. Tuy nhiên, nợ cũng có thể được sử dụng để chỉ các nghĩa vụ khác. Trong trường hợp nợ tài sản thì nợ là một cách sử dụng sức mua trước khi kiếm đủ tổng số tiền để trả cho sức mua đó. Nợ được hình thành khi một người cho vay đồng ý cho người vay vay một lượng tài sản nhất định. Trong xã hội hiện đại, nợ thường được đi kèm với sự đảm bảo khả năng thanh toán với một mức lãi suất nhất định. tính theo thời điểm [48] Nợ là một phần của tổng tài sản mà người mượn phải trả cho người cho mượn ở một hay nhiều thời điểm khác nhau trong tương lai. Nợ như vậy bao gồm nợ vay ngân hàng, nợ thông qua việc bán trái phiếu, nợ tiền trả trước của khách hàng, nợ người bán tiền cung cấp vật tư, hàng hoá, dịch vụ, nợ tiền lương người lao động hoặc nợ từ bổn phận phải chi trả khác. Tuy nhiên, khi nói đến nợ thuế thì không hoàn toàn như vậy. Nợ thuế là một trong những đặc trưng thể hiện ở sự phát triển của ngành thuế. Ở đây “nợ thuế” không phải là phần tài sản của cá nhân hay tổ chức đã vay mà là phần tài sản cá nhân hay tổ chức thuộc diện phải đóng thuế theo quy định của pháp luật phải nộp vào ngân sách Nhà nước khi phát sinh nghĩa vụ đó trong quá trình sản xuất, kinh doanh hoặc có phát sinh thu nhập theo quy định của pháp luật. 6
12. Nợ thuế nếu hiểu theo nghĩa rộng là nghĩa vụ tài chính phải thực hiện của tổ chức, cá nhân đối với Nhà nước. Thời điểm xác định chủ thể có nghĩa vụ nộp thuế (có nợ thuế Nhà nước) được tính từ khi có sự kiện pháp lý đã được dự liệu phát sinh. Chẳng hạn pháp luật về thuế giá trị gia tăng có quy định: “Thời điểm xác định thuế giá trị giá tăng đối với hàng hóa là thời điểm chuyển giao quyền sở hữu quyền sờ hữu hoặc quyền sử dụng hàng hóa cho người mua, không phân biệt đã thu được tiền hay chưa thu được tiền. Thời điểm xác định thuế giá trị gia tăng đối với dịch vụ là thời điểm hoàn thành việc cung ứng dịch vụ hoặc thời điểm lập hóa đơn cung ứng dịch vụ, không phân biệt đã thu được tiền hay chưa thu được tiền”. [4, Điều 8] Theo như quy định trên, thời điểm chuyển giao hàng hóa đến người tiêu dùng hoặc thời điểm hoàn thành cung ứng dịch vụ, cá nhân (tổ chức) cung ứng hàng hóa, dịch vụ đó đã phát sinh nghĩa vụ nộp thuế. Nói cách khác cá nhân (tổ chức) này đã phát sinh một khoản thuế nợ đối với Nhà nước và họ cần phải thực hiện nghĩa vụ thuế. Tuy nhiên nếu mỗi khi phát sinh nghĩa vụ thuế, đối tượng nộp thuế lại phải thực hiện ngay sẽ mất rất nhiều thời gian, công sức, tiền bạc làm ảnh hưởng đến quá trình sản xuất kinh doanh. Vì vậy, trong quản lý thuế, để tạo điều kiện thuận lợi và hạn chế các chi phí cho việc kê khai, thu nộp thuế cho người nộp thuế và các cơ quan quản lý thu thuế của Nhà nước nên pháp luật quy định kỳ tính thuế, thời hạn nộp hồ sơ kê khai thuế, thời hạn nộp thuế. “Kỳ tính thuế là khoản thời gian để xác định số tiền phải nộp ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật về thuế.” [26, Điều 5, Khoản 4] Kỳ tính thuế được quy định cụ thể tại Thông tư số 156/2013/TT-BTC ngày 06/11/2013 của Bộ Tài chính, hướng dẫn thi hành một số điều của luật quản lý thuế và Nghị định số 83/2013/NĐ-CP ngày 22/7/2013 của Chính phủ (sau đây gọi tắt là “Thông tư 156/2013/TT-BTC”), điều 10, Khoản 1, Điểm d như sau: “Đối với loại thuế khai theo tháng hoặc khai theo quý, kỳ tính thuế 7
13. đầu tiên được tính từ ngày bắt đầu hoạt động kinh doanh đến ngày cuối cùng của tháng hoặc quý, kỳ tính thuế cuối cùng được tính từ ngày đầu tiên của tháng hoặc quý đến ngày kết thúc hoạt động kinh doanh. Kỳ tính thuế năm của thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế tài nguyên được tính theo năm dương lịch hoặc năm tài chính của người nộp thuế. Kỳ tính thuế năm của các loại thuế khác là năm dương lịch.” Thời hạn nộp hồ sơ kê khai thuế là khoản thời gian mà người nộp thuế phải thực hiện kê khai số thuế phải nộp theo kỳ tính thuế và phải nộp tờ khai cho cơ quan thuế. Thời hạn nộp hồ sơ kê khai thuế được quy định cụ thể tại Thông tư 156/2013/TT-BTC, Điều 10, Khoản 3 như sau: “- Thời hạn nộp hồ sơ khai thuế tháng chậm nhất là ngày thứ 20 (hai mươi) của tháng tiếp theo tháng phát sinh nghĩa vụ thuế. - Thời hạn nộp hồ sơ khai thuế theo quý chậm nhất là ngày thứ 30 (ba mươi) của quý tiếp theo quý phát sinh nghĩa vụ thuế . - Thời hạn nộp hồ sơ khai quyết toán thuế chậm nhất là ngày thứ 90 (chín mươi) kể từ ngày kết thúc năm dương lịch.” Thời hạn nộp thuế chậm nhất là ngày cuối cùng của thời hạn nộp hồ sơ khai thuế đối với trường hợp người nộp thuế tính thuế, trường hợp cơ quan quản lý thuế tính thuế hoặc ấn định thuế, thời hạn nộp thuế là thời hạn ghi trên thông báo của cơ quan quản lý thuế. [26, Điều 42] Thời hạn nộp hồ sơ kê khai thuế đồng thời là thời hạn nộp thuế giá trị gia tăng được pháp luật về thuế hiện hành quy định tại Điều 15 Thông tư 151/2014/TT-BTC ngày 10/10/2014 của Bộ Tài chính, hướng dẫn thi hành Nghị định số 91/2014/NĐ-CP về việc sử đổi, bổ sung một số điều tại các Nghị định quy định về thuế như sau: Khai thuế theo quý áp dụng đối với người nộp thuế giá trị gia tăng có tổng doanh thu bán hàng hoá và cung cấp dịch vụ của 8
14. năm trước liền kề từ 50 tỷ đồng trở xuống. Trường hợp còn lại thì kê khai thuế theo tháng. Như vậy, thời điểm phát sinh nghĩa vụ nộp thuế và thời điểm kê khai, nộp thuế giá trị gia tăng không giống nhau. Không riêng gì thuế giá trị gia tăng, các loại thuế khác cũng có thời điểm phát sinh và thời hạn nộp thuế là khác nhau. Cụ thể một số loại thuế như sau: * Thuế thu nhập doanh nghiệp Pháp luật về thuế thu nhập doanh nghiệp hiện hành tại Điều 3 Thông tư số 96/2015/TT-BTC ngày 22/6/2015 của Bộ Tài chính, hướng dẫn về thuế thu nhập doanh nghiệp tại Nghị định số 12/2015/NĐ-CP ngày 12/02/2015 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của các Luật thuế về thuế và sửa đổi bổ sung một số điều của các Nghị định về thuế và sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 78/2014/TT-BTC ngày 18/6/2014, Thông tư số 119/2014/TT-BTC ngày 25/8/2014, Thông tư số 151/2014/TT-BTC ngày 10/10/2014 của Bộ Tài chính, có quy định về thời điểm ghi nhận doanh thu để tính thu nhập chịu thuế như sau: “Thời điểm xác định doanh thu để tính thu nhập chịu thuế được xác định như sau: a) Đối với hoạt động bán hàng hóa là thời điểm chuyển giao quyền sở hữu, quyền sử dụng hàng hóa cho người mua. b) Đối với hoạt động cung ứng dịch vụ là thời điểm hoàn thành việc cung ứng dịch vụ hoặc hoàn thành từng phần việc cung ứng dịch vụ cho người mua trừ trường hợp nêu tại Khoản 3 Điều 5 Thông tư số 78/2014/TT-BTC, Khoản 1 Điều 6 Thông tư số 119/2014/TT-BTC.” Pháp luật về thuế hiện hành cũng quy định kê khai nộp thuế thu nhập doanh nghiệp: “Khai thuế thu nhập doanh nghiệp là khai tạm tính theo quý, khai quyết toán năm và khai quyết toán đến thời điểm có quyết định về việc 9
15. doanh nghiệp thực hiện chia, tách, hợp nhất, sáp nhập, chuyển đổi hình thức sở hữu, giải thể, chấm dứt hoạt động” [2, Điều 12, Khoản 2] Như vậy thời điểm ghi nhận doanh thu để tính thu nhập chịu thuế là cơ sở phát sinh nghĩa vụ phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp cũng không trùng với thời điểm kê khai, nộp thuế thu nhập doanh nghiệp. * Thuế tài nguyên Luật thuế tài nguyên số 45/2009/QH12 ngày 25 tháng 11 năm 2009, tại Điều 4 quy định căn cứ tính thuế tài nguyên: “Căn cứ tính thuế tài nguyên là sản lượng tài nguyên tính thuế, giá tính thuế và thuế suất.” và tại Điều 6 có quy định: “1. Giá tính thuế tài nguyên là giá bán đơn vị sản phẩm tài nguyên của tổ chức, cá nhân khai thác chưa bao gồm thuế giá trị gia tăng. 2. Trường hợp tài nguyên chưa xác định được giá bán thì giá tính thuế tài nguyên được xác định theo một trong những căn cứ sau: a) Giá bán thực tế trên thị trường khu vực của đơn vị sản phẩm tài nguyên cùng loại nhưng không thấp hơn giá tính thuế do Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (sau đây gọi chung là Ủy ban nhân dân cấp tỉnh) quy định; b) Trường hợp tài nguyên khai thác có chứa nhiều chất khác nhau thì giá tính thuế xác định theo giá bán đơn vị của từng chất và hàm lượng của từng chất trong tài nguyên khai thác nhưng không thấp hơn giá tính thuế do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quy định.” Người nộp thuế có khai thác tài nguyên thuộc diện chịu thuế tài nguyên, khi bán hàng hóa hoàn thành sẽ phát sinh doanh thu làm cơ sở tính thuế tài nguyên. Như vậy khi NNT bán hàng có doanh thu chịu thuế sẽ phát sinh số thuế tài nguyên phải nộp, nghĩa là phát sinh nghĩa vụ nộp thuế đối với nhà nước. Tuy nhiên, cũng giống như các loại thuế nêu trên, không phải mỗi khi có phát sinh nghĩa vụ nộp thuế NNT đều phải kê khai, nộp thuế mà kê khai theo 10
16. kỳ tính thuế (kỳ tính thuế của thuế tài nguyên được tính theo năm [2, Điều 10, Khoản 1, Điểm d]) Như đã trình bày ở trên, thời hạn nộp hồ sơ kê khai thuế đồng thời là thời hạn nộp thuế, nó khác với thời điểm phát sinh nghĩa vụ nộp thuế. Điều đó cũng có nghĩa là thời điểm phát sinh nghĩa vụ nộp thuế và thời điểm nộp thuế không trùng nhau. Bởi vậy nợ thuế có thể được hiểu theo nghĩa hẹp hơn. Theo nghĩa hẹp hơn, nợ thuế là một nghĩa vụ pháp lý phải nộp mà người có nghĩa vụ nộp thuế phải nộp trong kỳ tính thuế mà đã quá thời hạn phải nộp thuế mà chưa nộp hoặc nộp còn thiếu số tiền thuế phải nộp trong kỳ tính thuế. Tại điểm 1, mục III, phần I của quy trình quản lý nợ thuế ban hành kèm theo Quyết định 1401/QĐ-TCT ngày 28/7/2015 của Tổng cục trưởng Tổng cục thuế “Tiền thuế nợ là: các khoản tiền thuế; phí, lệ phí; các khoản thu từ đất; thu từ khai thác tài nguyên khoáng sản và các khoản thu khác thuộc NSNN do cơ quan thuế quản lý thu theo quy định của pháp luật (gọi chung là tiền thuế) nhưng đã hết thời hạn quy định mà NNT chưa nộp vào NSNN.” Thời điểm bắt đầu tính nợ đối với khoản thuế nợ là ngày tiếp theo ngày cuối cùng của thời hạn nộp thuế theo quy định của pháp luật về thuế. Thời điểm kết thúc tính nợ đối với một khoản thuế nợ là ngày tiếp theo ngày khoản nợ được nộp vào ngân sách nhà nước, hoặc ngày có hiệu lực thi hành của văn bản xóa nợ, miễn nộp hoặc xử lý bằng các hình thức khác. Thời điểm bắt đầu tính nợ đối với một khoản thuế nợ là cơ sở để tính lãi phạt nộp chậm và tính số ngày nợ thuế để thực hiện các biện pháp xử lý nợ thuế tiếp theo. Do có nhiều quan điểm khác nhau về nợ thuế, trong luận văn này sẽ sử dụng khái niệm nợ thuế theo nghĩa hẹp để có cách hiểu thống nhất với các văn bản pháp luật quản lý thuế hiện hành ở Việt Nam hiện nay. Từ những lập luận trên, có thể định nghĩa một cách khái quát về nợ thuế như sau: 11
17. Nợ thuế là một nghĩa vụ pháp lý phải nộp của thể nhân hoặc pháp nhân thuộc đối tượng nộp thuế theo quy định của pháp luật chưa nộp hoặc chưa nộp đủ vào ngân sách nhà nước sau khi đã quá hạn nộp thuế hoặc quá thời hạn gia hạn nộp thuế. 1.2. Những vấn đề lý luận về pháp luật xử lý nợ thuế Trong quá trình quản lý thuế, người nộp thuế có thể tự giác thực hiện nghĩa vụ thuế, tự giác nộp thuế đúng thời hạn quy định hoặc cũng có thể xảy ra trường hợp người nộp thuế không tự giác thực hiện nghĩa vụ thuế. Khi đó, cơ quan thuế sẽ ban hành các quyết định hành chính thuế yêu cầu người nộp thuế thực hiện nghĩa vụ thuế. Nếu người nộp thuế không tuân thủ các quyết định hành chính thuế này thì cơ quan Thuế sẽ thực hiện cưỡng chế thuế, buộc người nộp thuế thu hành các quyết định hành chính thuế theo quy định của pháp luật. Để việc cưỡng chế nợ thuế đúng pháp luật, đảm bảo quyền lợi của người bị cưỡng chế nợ thuế, đảm bảo tính công bằng, khách quan, trách sự tùy tiện áp đặt của cán bộ thuế thì phải làm tốt công tác quản lý nợ thuế và quy trình cưỡng chế nợ thuế. 1.2.1. Quản lý nợ thuế Quản lý nợ thuế là công việc theo dõi, nắm bắt thực trạng nợ thuế và các khoản thu khác do cơ quan thuế quản lý và thực hiện các biện pháp đôn đốc thu hồi số thuế nợ của người nộp thuế. Quản lý nợ thuế là một bộ phận của việc xử lý nợ thuế. Trong khoản thời gian của các khoản thuế nợ có tuổi nợ từ 90 ngày trở xuống, cơ quan thuế áp dụng các biện pháp hành chính để đôn đốc thu hồi nợ thuế. Khi các khoản thuế nợ quá hạn (nợ quá hạn), cơ quan thuế áp dụng các biện pháp cưỡng chế để thu hồi nợ thuế. Liên quan đến xử lý nợ thuế, ngoài khái niệm quản lý nợ thuế, còn một số khái niệm khác cần được giải thích rõ làm cơ sở nghiên cứu về quản lý nợ thuế, đó là các khái niệm: số thuế nợ, tuổi nợ, mức nợ. 12
18. Số thuế nợ là số tiền thuế đến hạn phải nộp theo quy định của pháp luật nhưng chưa được nộp vào ngân sách Nhà nước. Khoản nợ là số tiền thuế bắt đầu được tính nợ hay được gọi là bắt đầu phát sinh tiền thuế nợ. Số ngày nợ thuế của một khoản thuế nợ là khoảng thời gian liên tục tính theo ngày, kể từ thời điểm bắt đầu tính nợ đến thời điểm kết thúc tính nợ, bao gồm cả ngày nghỉ, ngày lễ theo quy định của pháp luật Tuổi nợ là cách gọi khác của số ngày nợ thuế. Nợ thuế luôn gắn liền với một yếu tố quan trọng là thời gian nợ. Xét trên bình diện tổng thể, không kể những trường hợp đặc biệt, với cơ quan thuế việc nợ thuế càng ít và càng ngắn thì càng tốt. Với những khoản nợ quá hạn, tuổi nợ càng dài thì Nhà nước càng thiệt hại và mức độ rủi ro trong thu hồi nợ càng cao. Mức nợ là số tiền thuế nợ của người nộp thuế tại một thời điểm ở một ngưỡng nhất định. Như vậy, mức nợ phản ánh độ lớn của khoản nợ trong khoản phân loại nhất định. Một khoản nợ ở mức nợ lớn là khoản nợ cần quan tâm xử lý nhiều hơn với những khoản nợ ở mức nợ nhỏ. Trong quá trình quản lý nợ thuế, cơ quan thuế phân loại nợ thuế thành những nhóm khác nhau theo những tiêu thức nhất định. Việc phân loại nợ thuế là phương pháp quan trọng giúp cơ quan thuế nắm bắt sâu sắc đặc điểm, tính chất, nguyên nhân của các khoản thuế nợ. Qua đó có biện pháp quản lý, đôn đốc thu hồi nợ thuế hiệu quả. Có nhiều tiêu chí khác nhau để phân loại nợ thuế. 1.2.1.1. Phân loại nợ thuế * Căn cứ vào thời gian nợ Theo tiêu thức này, nợ thuế được gồm nợ trong hạn và nợ quá hạn. - Nợ trong hạn Nợ thuộc nhóm này bao gồm các khoản thuế nợ vẫn còn trong thời hạn nộp thuế. Chẳng hạn như, nợ thuế đối với các khoản thuế chưa đến thời hạn phải nộp hoặc đã đến hạn nhưng được gia hạn nộp thuế. Đối với khoản thuế nợ trong hạn thì việc nợ thuế là đương nhiên, do chưa đến hạn phải nộp nên 13
19. không bị coi là vi phạm nghĩa vụ nộp thuế. Tuy nhiên, nợ thuế trong hạn cũng cần theo dõi để nắm bắt, đôn đốc thu hồi kịp thời khi đến thời hạn nộp thuế. - Nợ quá hạn Nợ trong nhóm này bao gồm các khoản nợ đến hạn trả theo quy định của pháp luật hoặc theo thông báo hoặc được ghi trên quyết định của cơ quan thuế đến hạn nộp mà chưa nộp thì được coi là nợ quá hạn. Những khoản thuế nợ này đã quá thời hạn phải thực hiện xong nên sẽ bị xử lý, mức độ xử lý tùy thuộc vào thời gian quá hạn. Tùy theo yêu cầu quản lý, nợ quá hạn có thể được phân loại chi tiết hơn nữa theo mức độ quá hạn để có biện pháp quản lý và đôn đốc thu hồi nợ thuế phù hợp. * Căn cứ vào nội dung nợ Căn cứ vào tiêu thức này, nợ thuế được chia thành nợ thuế, phí thông thường; nợ phạt thuế, phí và nợ thuế, phí truy thu phải nộp sau thanh tra, kiểm tra. - Nợ thuế, phí thông thường Nợ trong nhóm này bao gồm các khoản nợ phát sinh từ số thuế, phí phải nộp do người nộp thuế kê khai với cơ quan thuế mà không bao gồm số thuế, phí bị truy thu, bị phạt chậm nộp do cơ quan thuế thanh tra, kiểm tra phát hiện. Xét theo những tiêu chí khác, trong nhóm nợ thuế, phí này cũng bao gồm nhiều khoản nợ có tuổi nợ, mức nợ khác nhau do người nộp thuế kê khai với cơ quan thuế và các khoản thuế nợ này được theo dõi trên hồ sơ quản lý đối tượng nộp thuế lưu tại cơ quan thuế. - Nợ phạt thuế, phí Theo luật quản lý thuế hiện hành, Luật số 78/2006/QH11 ngày 29/11/2006 (sau đây được gọi tắt là “Luật Quản lý thuê”) thì việc cơ quan thuế xử phạt thuế, phí đối với người nộp thuế vi phạm về thuế thì sẽ có nhiều loại vi phạm tương ứng với từng nội dung vi phạm. Do đó, trong nhóm nợ phạt thuế, 14
20. phí này còn có thể chia ra thành các khoản mục nợ như: nợ do phạt nộp chậm; nợ phạt thiếu thuế phải nộp; nợ phạt trốn thuế; nợ phạt vi phạm thủ tục về thuế. - Nợ thuế, phí truy thu phải nộp sau thanh tra, kiểm tra Đây là khoản thuế nợ mà cơ quan thuế sau quá trình kiểm tra thanh tra đã phát hiện thêm số thuế phải nộp mà đơn vị bỏ ngoài sổ sách, không kê khai hoặc khai không chính xác ở tất cả các loại hồ sơ khai thuế trong năm tính thuế. Ở thời điểm cơ quan thuế tiến hành thanh tra, kiểm tra thì theo quy định số thuế này đã phải được nộp vào ngân sách, nhưng có thể đơn vị do vô tình hoặc cố ý đã kê khai sai để trốn thuế. Số nợ thuộc nhóm nợ này phản ánh số thuế phát hiện thêm được coi là nợ thuế của những người nộp thuế được thanh tra, kiểm tra. Tuy nhiên, nó cũng có ý nghĩa quan trọng giúp cho cơ quan thuế có những biện pháp quản lý thích hợp với nhóm nợ này. Đồng thời, việc theo dõi nợ thuế theo nhóm này giúp cho cơ quan thuế đánh giá được mức độ vi phạm pháp luật thuế của người nộp thuế trong từng thời kỳ cụ thể. * Căn cứ vào khả năng thu hồi nợ Căn cứ vào khả năng thu hồi tiền nợ dựa trên những thông tin về người nợ thuế như: mức nợ, tuổi nợ, tình trạng hoạt động kinh doanh của người nợ thuế thì nợ thuế được phân loại thành nợ có khả năng thu, nợ khó thu và nợ không có khả năng thu. - Nợ có khả năng thu Nợ có khả năng thu được hiểu là số tiền nợ thuế của người nợ thuế được xác định phải nộp vào ngân sách Nhà nước nhưng còn trong thời hạn nộp thuế hoặc đã quá hạn nộp theo quy định của pháp luật mà chưa nộp. Thuộc vào nhóm này là nợ thuế của những người nộp thuế vẫn đang là lao động hoặc tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh bình thường, không có dấu hiệu bất thường trong chấp hành pháp luật thuế, không lâm vào tình trạng quá khó khăn dẫn đến không có khả năng nộp thuế. 15
21. Tùy theo yêu cầu quản lý, cơ quan thuế có thể tiếp tục chia nợ có khả năng thu hồi thành các loại: nợ thuế chậm nộp dưới 30 ngày, nợ thuế chậm nộp từ 30 ngày đến 90 ngày. Mốc nợ thuế 90 ngày là mốc quan trọng vì nó liên quan đến thời điểm xác định một trong những dấu hiệu phải áp dụng biện pháp cưỡng chế thuế theo Luật Quản lý thuế. - Nợ khó thu Nợ khó thu là nợ thuế của những người nộp thuế đang rất khó khăn về tài chính chẳng hạn như đang bị đình trệ sản xuất, kinh doanh trong một thời gian dài, đang phải tạm ngừng kinh doanh cho gặp khó khăn, đang lâm vào tình trạng phá sản, bị thua lỗ kéo dài hoặc không phải gặp khó khăn tài chính nhưng là đối tượng có ý thức chấp hành pháp luật rất kém, nợ thuế dây dưa kéo dài, có nhiều thủ đoạn đối phó, trốn tránh nghĩa vụ thuế và việc áp dụng các biện pháp cưỡng chế thuế với những đối tượng này gặp rất nhiều khó khăn. Thuộc về nợ khó thu còn có loại nợ thuế của những đối tượng thực tế không còn tồn tại nhưng không làm các thủ tục chấm dứt hoạt động và quyết toán thuế với cơ quan thuế. Đó là nợ thuế của các doanh nghiệp bỏ trốn. Hầu hết đây là các trường hợp cố tình nợ để trốn thuế. Việc truy tìm và xử lý theo pháp luật các trường hợp này không chỉ dừng lại ở mức khó thu mà có thể nói là rất khó thu. Xét về lý thuyết thì nó là nợ khó thu, còn xét về thực tế quản lý, có thể xếp vào nhóm không thể thu hồi, vì trên thực tế có thể có các cơ quan pháp luật có thể truy bắt được thủ phạm nhưng họ không có tài sản để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ thuế đã nợ. - Nợ không có khả năng thu Việc phân loại nợ trong nhóm này chủ yếu căn cứ vào tình trạng tồn tại của người nộp trong nhóm này. Nợ thuế thuộc loại này là nợ thuế của các doanh nghiệp đã giải thể, phá sản nhưng không có tài sản để thực hiện nghĩa vụ thuế và cũng chưa làm các thủ tục để xóa nợ thuế theo quy định của pháp 16