Luận văn Pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay

Nội dung text: Luận văn Pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHAN QUANG CƢỜNG PHÁP LUẬT VỀ ƢU ĐÃI THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Luật Kinh Tế Mã số: 60. 38. 01. 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN ĐỨC MINH HÀ NỘI, 2017
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN PHAN QUANG CƢỜNG
3. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BOI : Hội đồng đầu tư DN : Doanh Nghiệp DNNVV : Doanh nghiệp nhỏ và vừa ĐTNT : Đối Tượng Nộp Thuế FDI : Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài GCNĐT : Giấy chứng nhận đầu tư. GDP : Tổng sản Phẩm quốc nội KCN : Khu Công Nghiệp KCX : Khu Chế Xuất ODI : Vốn đầu tư trực tiếp ra nước ngoài NSNN : Ngân sách nhà nước R&D : Research & Development Ngiên cứu và phát triển TNDN : Thuế Thu Nhập Doanh Nghiệp TSCĐ : Tài Sản Cố Định
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ ƢU ĐÃI THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP .6 1.1. Khái niệm pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp .6 1.2. Tính chất của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 7 1.3. Đặc điểm của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập nhập doanh nghiệp .8 1.4. Mục đích của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiêp 9 1.5. Nội dung của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp .10 1.6. Những yếu tố chi phối pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 23 1.7. Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp theo pháp luật của một số nước trên thế giới 25 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ ƢU ĐÃI THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM 36 2.1. Khái quát pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam 36 2.2. Thực trạng pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay 38 2.3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam 61 KẾT LUẬN 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO 76 PHỤ LỤC 83
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ưu đãi nói chung, ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp nói riêng là hình thức ưu đãi tài chính của Nhà nước, đặc biệt là các nước đang phát triển thường sử dụng để thu hút các đầu tư của nước ngoài và định hướng sản xuất trong nước nhằm đáp ứng mục tiêu chung của Chính phủ. Cùng với việc cải thiện các yếu tố khác như ổn định chính trị, kinh tế vĩ mô hay trình độ nguồn lao động thì ưu đãi thuế luôn được ưu tiên trong các cuộc thảo luận chính sách vì nó được coi là biện pháp dễ dàng nhận thấy nhất, là hình thức chi tiêu thuế hiệu quả - thay vì được trợ cấp bằng tiền cho các nhà đầu tư và góp phần thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, kéo theo là những lợi ích từ việc đầu tư vốn. Mặc dù ưu đãi thuế và ưu đãi thuế doanh nghiệp luôn đặt ra những mục tiêu cụ thể và hiệu quả nhưng không phải lúc nào việc thực hiện các ưu đãi cũng đạt được mục tiêu đề ra. Việc áp dụng ưu đãi thuế TNDN không phù hợp, tràn lan và không chọn lựa sẽ làm giảm doanh thu thuế của quốc gia, tăng các chi phí tuân thủ, chi phí quản lý thuế và gây ra những bất công bằng giữa các nhà đầu tư. Trong bối cảnh hiện nay, sự chuyển biến mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh hội nhập, mở rộng quan hệ kinh tế với cộng đồng kinh tế khu vực và thế giới. Tính đến ngày 20 tháng 9 năm 2016 cả nước có 1.820 dự án mới được cấp GCNĐT với tổng vốn đăng ký là 11,165 tỷ USD. Trong năm 2016 nhà đầu tư nước ngoài đã đầu tư vào 19 ngành lĩnh vực, trong đó lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo là lĩnh vực thu hút được nhiều sự quan tâm của nhà đầu tư nước ngoài với 1.020 dự án đầu tư đăng ký mới, 861 lượt dự án điều chỉnh vốn và 290 dự án, tổ chức kinh tế có nhà đầu tư nước ngoài góp vốn, mua cổ phần, tổng số vốn cấp mới, tăng thêm và góp vốn mua cổ phần là 15,53 tỷ USD, chiếm 63,7% tổng vốn đầu tư đăng ký trong cả năm [75]. Vì vậy mà tình hình hoạt động của các doanh nghiệp ngày càng trở nên phức tạp hơn, đòi hỏi sự hoàn thiện trong các quy định pháp luật trong hệ thống quản lý cần được phát huy mạnh mẽ. Bên cạnh đó, vấn đề quan trọng hiện nay đang được quan tâm là thu hút nguồn vốn, sự đầu tư để chuẩn bị nền tảng cho quá trình phát triển kinh tế trong giai đoạn 1
6. tiếp theo. Một yêu cầu được đặt ra là hệ thống pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp một mặt phải vừa thực hiện được mục tiêu quan trọng là quản lý, điều tiết vĩ mô nền kinh tế; mặt khác vừa phải phù hợp với các thông lệ và cam kết quốc tế. Hiện nay Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2008 sửa đổi bổ sung năm 2013 đã bước đầu đi vào đời sống kinh tế - xã hội của nước ta và có những hiệu quả nhất định, nhưng cùng với sự chuyển biến không ngừng của nền kinh tế trong nước và thế giới pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp luôn phải đối mặt với nhiều thách thức. Từ thực tiễn trên tôi xin lựa chọn đề tài “Pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay” để làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình với mong muốn nghiên cứu một cách có hệ thống đầy đủ, toàn diện những vấn đề lý luận, thực tiễn trong quy định của pháp luật Việt Nam về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, từ trước đến nay đã có một số công trình nghiên cứu ở các góc độ khác nhau như: Tác giả Alexander Klemn thuộc Quỹ tiền tệ quốc tế đã có các tác phẩm: “causes, benefits, and Risks of business Tax Incentives” – (nguyên nhân, lợi ích và những rủi ro của ưu đãi thuế) – năm 2009 đã phân tích về những lợi ích cũng như chi phi, rủi ro khi áp dụng các biện pháp ưu đãi thuế. Tại Việt Nam “Pháp luật về ưu đãi đầu tư ở Việt Nam” của tác giả Lê Thị Lệ Thu đã phần nào đề cập tới các hình thức ưu đãi của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp; và gần đây nhất ấn phẩm “ Sửa đổi Luật thuế TNDN và Luật Thuế giá trị gia tăng ở Việt Nam”- ấn phẩm do Ngân hàng thế giới phát hành vào tháng 1/2014 đã có những đanh giá, phân tích về chính sách Thuế TNDN và thuế giá trị gia tăng ở Việt Nam, trong đó có phần ưu đãi thuế TNDN. Tuy nhiên với sự ra đời của một loạt các văn bản và những thay đổi của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp thì một số vấn đề đã được giải quyết và không còn phù hợp. Các công trình nghiên cứu trên từ các góc độ khác nhau đã phân tích, đánh giá, cung cấp được một phần hệ thống cơ sở lý luận về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp. Tuy nhiên, các nghiên cứu ở trên lại chưa tập trung sâu vào vấn đề ưu đãi 2
7. thuế TNDN và chưa nghiên cứu một cách cụ thể, bao quát và đi sâu vào đánh giá các quy định của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp; chưa phân tích được tình hình áp dụng ưu đãi thuế TNDN tại Việt Nam thời gian qua, hoặc có phân tích nhưng chưa sâu hoặc đã không còn phù do thời gian nghiên cứu đã lâu. Vì vậy, việc nghiên cứu chuyên sâu về lý luân cũng như thực tiễn về ưu đãi thuế TNDN ở Việt Nam, đề tài “Pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay” hi vọng có thể là một tài liệu tốt, đóng góp phần nào vào việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn là đánh giá đúng thực trạng, hiệu quả của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam. Xuất phát từ mục đích đó, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn được xác định là: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp nói chung, ưu đãi đầu tư đối với các doanh nghiệp trong các địa bàn, ngành nghề nói riêng và vai trò của pháp luật có liên quan; - Phân tích thực trạng pháp luật hiện hành về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các doanh nghiệp và thực tiễn áp dụng. - Đưa ra một số kiến nghị, hoàn thiện pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiêp. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật hiện hành về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, đồng thời tìm hiểu thực tiễn áp dụng, triển khai các quy định về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp hiện nay ở Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: Các vấn đề lý luận, thực tiễn về quy định của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam 3
8. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên nền tảng của phương pháp luận của triết học duy vật biện chứng; trên cơ sở là lý luận nền tảng của chủ nghĩa Mác – Lênin, các quan điểm, đường lối chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề thuế và đầu tư. Các phương pháp nghiên cứu cơ bản vận dụng để thực hiện Luận văn là: - Phương pháp phân tích: được sử dụng ở tất cả các chương của luận văn đề làm rõ cơ sở lý luận của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp. - Phương pháp tổng hợp và hệ thống hóa: với phương pháp này luận văn sẽ liên kết các quan điểm, đánh giá, bình luận từ đó đưa ra những quan điểm đánh giá cá nhân mang tính tổng quát vê cơ sở lý luận và thực trạng của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp. - Phương pháp so sánh: được sử dụng để đối chiếu giữa các quy định của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp với yêu cầu của thực tiễn và đánh giá thực trạng pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong sự so sánh đối chiếu với các tiêu trí đánh giá chất lượng hệ thống pháp luật 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Bằng việc nghiên cứu một cách toàn diện về các quy định của pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong hệ thống pháp luật của Việt Nam hiện nay và tình hình thực tiễn doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay. Luận văn: “Pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay” có những ý nghĩa lý luận và thực tiễn cơ bản sau: Hệ thống hóa và làm rõ thêm những vấn đề lý luận cơ bản về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp. Góp thêm luận cứ khoa học cho việc đánh giá thực trạng pháp luật và giải pháp hoàn thiện pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở nước ta. Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo để nghiên cứu, đào tạo đại học và sau đại học, trong quá trình hoàn thiện pháp luật. 4
9. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài danh mục chữ viết tắt, mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục luận văn gồm có 2 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Chương 2: Thực trạng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam. 5
10. Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ ƢU ĐÃI THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP 1.1. Khái niệm pháp luật về ƣu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 1.1.1 Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Một trong những mục tiêu cơ bản mà hệ thống chính sách thuế của các nước bắt buộc phải hướng tới đó là đảm bảo tính cạnh tranh của hệ thống thuế trong nền kinh tế ngày càng tăng. Cạnh tranh về thuế là một quá trình mà ở đó các nước cố gắng để thu hút vốn cũng như lợi nhuận chịu thuế bằng cách giảm đánh thuế vào vốn. Ưu đãi thuế là một biện pháp được sử dụng một cách phổ biến ở các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển và các quốc gia có nền kinh tế chuyển đổi. Theo các nhà kinh tế thuôc IMF (Quỹ tiền tệ quốc tế) thì – ưu đãi thuế là các biện pháp nhằm khuyến khích các hoạt động kinh tế, đặc biệt là hoạt động đầu tư [79]. Còn từ điển Collins thì cho rằng: Ưu đãi thuế chính là việc chính phủ cho phép giảm trừ một số tiền thuế nào đó cho một nhóm người cụ thể hoặc một tổ chức cụ thể nào đó [41]. Tuy nhiên, trong từ điển kinh doanh lại cho rằng: ưu đãi thuế là việc miễn hay giảm thuế cho một hoạt động đặc biệt nào đó như việc đầu tư mang tính chất vốn trong giai đoạn nhất định [72]. Như vậy, trong các khái niệm có thể thấy ưu đãi thuế đều được hiểu là việc khuyến khích, tạo điều kiện về thuế cho người nộp thuế. Việc khuyến khích này có thể nhằm khuyến khích, hỗ trợ cho một ngành nghề, hoạt động kinh tế nào đó trong nội địa quốc gia đó. Ưu đãi thuế có thể được thực hiện trong thời gian dài hoặc một giai đoạn nhất đinh. Với các khái niệm nói trên ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp là việc Nhà nước dành cho các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực, địa bàn, ngành nghề mà Nhà nước khuyến khích phát triển với những điều kiện thuận lợi hơn về thuế suất về thời gian miễn, giảm thuế và những vấn đề khác nhằm thu hút đầu tư, hỗ trợ, giúp đỡ các doanh nghiệp đó trong quá trình hoạt động, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. 6
11. Từ khái niệm và phân tích ở trên ta có thể thấy ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp về bản chất là nhằm thực hiện các mục tiêu ưu đãi về thuế thông qua việc miễn, giảm hay khấu trừ thuế cho các doanh nghiệp hay các nhà đầu tư khi đầu tư vào một lĩnh vực kinh tế nhất định trong một ngành nghề hay khu vực nhất định. 1.1.2. Định nghĩa pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Pháp luật về ưu đãi thuế TNDN được hiểu là tổng hợp các quy định do Nhà nước ban hành về các biện pháp, lợi thế nhằm giảm bớt gánh nặng về thuế thu nhập cho những doanh nghiệp hoặc nhóm doanh nghiệp dưới hình thức các ưu đãi về thuế suất, thời gian miễn giảm thuế và các hình thức khác trong những điều kiện nhất định so với các doanh nghiệp khác, qua đó nhằm khuyến khích và thu hút đầu tư vào những lĩnh vực, địa bàn nhất định. Nếu như việc ưu đãi thuế đối với cá nhân bao gồm các quy định như miễn giảm, khấu trừ thuế cho các cá nhân nộp thuế thường chỉ có tác dụng nhất định đối với thu nhập tiêu dùng hay các hành vi tiết kiệm của các cá nhân thì ưu đãi đối với thuế thu nhập doanh nghiệp có ảnh hưởng khá lớn tới việc cạnh tranh thuế, thu hút vốn đầu tư và thường được xem là một trong những nhân tố có ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của nhà đầu tư. Như vậy, đối tượng điều chỉnh của chế định pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp là những quan hệ phát sinh trong quá trình thực hiện các chính sách, thủ tục về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp của nhà nước, doanh nghiệp trong việc thực hiện kinh doanh, đầu tư và cân đối nền kinh tế. 1.2. Tính chất của pháp luật về ƣu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Xuất phát từ tính chất của các quan hệ thuế do Luật Thuế điều chỉnh, pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp mang tính chất của một ngành luật công. Để có được những lợi ích về kinh tế thông qua việc khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào các ngành nghề, lĩnh vực mà Nhà nước mong muốn, Chính phủ sẽ ban hành những chính sách nhằm thu hút đầu tư do vậy có thể thấy việc ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp không phải sự lựa chọn của đối tượng được hưởng những chính sách ưu đãi mà xuất phát từ mong muốn, định hướng, yêu cầu của nhà nước. Xuất phát từ những mong muốn có được lợi ích về kinh tế thông qua việc thu hút 7
12. đầu tư, Nhà nước đơn phương đưa ra những quyết định theo ý chí của mình mà không cần có sự thỏa thuận của các đối tượng còn lại. Quyền đơn phương đưa ra những quyết định là cơ sở quan trọng để nhà nước có thể ban hành một hệ thống các văn bản pháp luật về ưu đãi thuế trong nước cũng như giải quyết các vấn đề liên quan đến quyền được hưởng ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp. Việc sử dụng phương pháp mệnh lệnh quyền uy trong quan hệ về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp thể hiện trong việc Nhà nước hay cụ thể ở đây là các cơ quan quản lý thuế có quyền ra thông báo, quyết định về việc được hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp và yêu cầu các đối tượng muốn tham gia vào quan hệ này phải thực hiện đúng. Tức là trước hết việc hưởng những ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp phải đáp ứng được các điều kiện và phải thực hiện theo các trình tự, thủ tục của cơ quan thuế đề ra; nếu đối tượng muốn được hưởng không thực hiện đầy đủ các thủ tục, lợi dụng và vi phạm các quy định mà cơ quan thuế đề ra thì trong trường hợp cần thiết các cơ quan thuế có thể áp dụng các biện pháp cưỡng chế, để xử lý buộc các đối tượng phải thực hiện đúng ngĩa vụ của mình. Từ đó ta có thể thấy quyền và nghĩa vụ pháp lí trong quan hệ pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp được đảm bảo thực hiện thông qua các mệnh lệnh hành chính và biện pháp cưỡng chế nhà nước. 1.3. Đặc điểm của pháp luật về ƣu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Trên phương diện là một chế định pháp luật về thuế nhằm giảm bớt gánh nặng về thuế cho những doanh nghiệp hoặc nhóm doanh nghiệp dưới hình thức các ưu đãi về thuế suất, thời gian miễn giảm thuế thì pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp có một số đặc điểm như sau: Thứ nhất, quan hệ về pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp mang nặng tính quyền lực. Như ta thấy việc ưu đãi về thuế là việc miễn, giảm hay khấu trừ thuế cho các doanh nghiệp hay các nhà đầu tư khi đầu tư vào một lĩnh vực kinh tế nhất định trong một ngành nghề hay một khu vực nhất định. Do đó có thể thấy quan hệ pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp được hình thành trên cơ sở ý chí mong muốn thu hút đầu tư vào một số nghành nghề và địa bàn nhất định của nhà nước. Vì vậy quyền và nghĩa vụ pháp lý trong quan hệ pháp luật về ưu đãi thuế 8
13. thu nhập doanh nghiệp sẽ do nhà nước đơn phương ban hành dựa trên những nhu cầu và mong muốn của mình. Thứ hai, ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp là loại thuế phức tạp có tính ổn định không cao, việc quản lí thuế, thu thuế tương đối khó khăn, chi phí quản lí thuế thường lớn hơn so với các loại thuế khác. Đối với ưu đãi về thuế thu nhập ngoài việc xác định các khoản thu nhập, thời hạn cư trú của chủ sở hữu thu nhập, tính ổn định của thu nhập còn phải xác định các căn cứ, điều kiện, phần thu nhập được hưởng ưu đãi khi tính thuế. Trong phần xác định thu nhập chịu thuế phải xác định được các khoản khấu trừ hợp lí để tiến hành khấu trừ khi tính thuế nhằm đảm bảo mục tiêu công bằng và khuyến khích được đối với các nhà đầu tư khi thực hiện hoạt động đầu tư và kinh doanh vào những ngành nghề, địa bàn mà nhà nước mong muốn. Thứ ba, ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp là một biện pháp để điều tiết kinh tế, điều hòa thu nhập xã hội nên thường gắn liền với những chính sách kinh tế xã hội của nhà nước. Bởi vậy, pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở các nước thường có những quy định về chế độ miễn, giảm thuế để đảm bảo chức năng khuyến khích của việc ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp từ đó thực hiện các mục tiêu điều tiết tạo sự chuyển dịch cân bằng các nguồn tài chính trong xã hội và cải thiện điều kiện ở những vùng kém phát triển. 1.4. Mục đích của pháp luật về ƣu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Từ những phân tích ở trên ta có thể thấy việc ưu đãi thuế có tính chất là khuyến khích, tạo điều kiện về thuế cho người nộp thuế. Việc khuyến khích này có thể nhằm mục tiêu cạnh tranh, thu hút vốn đầu tư nước ngoài hoặc có thể nhằm khuyến khích, hỗ trợ cho một ngành nghề, hoạt động kinh tế nào đó trong một quốc gia. Ưu đãi thuế có thể thực hiện trong một thời gian dài hoặc một thời gian nhất định. Việc áp dụng các ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm mục đích sau: Thứ nhất: Pháp luật về ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm thu hút vốn đầu tư một cách hiệu quả. Ưu đãi thuế là hình thức mà chính phủ các nước có thể quản lý được thực hiện một cách nhanh chóng và rõ ràng nhất. Các quy định về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp dễ dàng nhận thấy chứ không giống như những 9
14. nhân tố như trình độ lao động hay cơ sở hạ tầng, vì vậy dễ thu hút nhà đầu tư hơn những yếu tố khác. Thứ hai: Ưu đãi thuế góp phần cải thiện điều kiện ở những vùng kinh tế kém phát triển. Ưu đãi thuế có thể làm tăng đầu tư nước nước ngoài kéo theo nó là những lợi ích của nhà đầu tư như tăng vốn đầu tư cho vùng tiếp nhận, tăng việc làm giúp cải thiện đời sống ở những vùng kinh tế kém phát triển. Ngoài ra, việc gia tăng đầu tư nước ngoài cũng có tác động lan truyền đến những ngành bổ trợ hay cung cấp nguyên liệu cho các ngành nghề được đầu tư. Thứ ba: Ưu đãi thuế cũng được coi như một hình thức nhằm chi tiêu ngân sách nhà nước một cách hiệu quả, khi mà chính phủ muốn hỗ trợ hay khuyến khích doanh nghiệp trong một số ngành hay lĩnh vực nào đó. Với quan điểm này, số tiền được hưởng từ ưu đãi thuế được xem như một khoản trợ cấp từ Chính phủ thay cho các biện pháp trợ cấp trực tiếp từ ngân sách vì biện pháp này có thể làm phát sinh thêm chi phí của nhà nước và có thể không đảm bảo đúng đối tượng cần hỗ trợ. 1.5. Nội dung của pháp luật về ƣu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 1.5.1. Chủ thể của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Quan hệ về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp là quan hệ về việc ưu đãi phát sinh giữa Nhà nước và các doanh nghiệp thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh trong các điều kiện, địa bàn mà Nhà nước quy định được các quy phạm pháp Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp điều chỉnh. Do quan hệ pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp là loại quan hệ pháp Luật Thuế cụ thể nên cơ cấu chủ thể trong quan hệ pháp luật này bao gồm hai loại chủ thể như sau: Thứ nhất, chủ thể thực hiện việc ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp: Trong quan hệ pháp luật về thuế thu nhập doanh nghiệp, chủ thể thực hiện việc ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp là các cơ quan tài chính nhà nước có trách nhiệm thực hiện hoạt động quản lý và thu thuế. Các cơ quan này có quan hệ hữu quan với nhau trên cơ sở chức năng nhiệm vụ để từ đó đề ra, thực hiện việc ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp. Trong quan hệ pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, do đây là việc mà Nhà nước dành cho các doanh nghiệp có hoạt động tạo ra thu nhập trong những điều kiện nhất định, địa bàn nhất định nên chủ thể được 10
15. nhân danh nhà nước thực hiện quyền ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp cho các đối tượng phải chịu thuế thu nhập doanh nghiệp là cơ quan thuế các cấp. Thứ hai, chủ thể được hưởng những ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp: Đối tượng được hưởng những ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp là các doanh nghiệp tổ chức hoạt động sản suất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ có thu nhập chịu thuế bao gồm: Doanh nghiệp được thành lập theo quy định của pháp luật Việt Nam; doanh nghiệp được thành lập theo quy định của nước ngoài có cơ sở thường trú hoặc không có cơ sở thường trú tại Việt Nam; tổ chức khác có hoạt động sản xuất, kinh doanh có thu nhập được phát sinh trong những danh mục ngành nghề, địa bàn mà Nhà nước quy định được phép hưởng ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp. 1.5.2. Khách thể của quan hệ pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Khách thể của quan hệ pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp là tổng hợp các lợi ích về vật chất thông qua việc ưu đãi cho các đối tượng nộp thuế. Bản chất của quan hệ pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp thực chất là việc nhà nước giảm nhẹ, khuyến kích và tạo điều kiện cho đối tượng nộp thuế nhằm mục tiêu cạnh tranh thu hút vốn đầu tư hoặc có thể khuyến khích hỗ trợ cho một nghành nghề, hoạt động kinh tế nào đó trong nội địa quốc gia. Việc ưu đãi này có thể thực hiện trong một thời gian dài hoặc trong một thời gian nhất định. Ưu đãi thuế là biện pháp được sử dụng một cách phổ biến ở các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển và các quốc gia có nền kinh tế chuyển đổi. Mục tiêu cơ bản của việc áp dụng các quan hệ về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp là nhằm thu hút vốn đầu tư nước ngoài; ưu tiên phát triển một số ngành, vùng, lĩnh vực khuyến khích xuất khẩu; hoặc có thể nhằm giải quyết những khó khăn tạm thời, cấp bách về vốn cho doanh nghiệp. 1.5.3. Hình thức của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Khi đề cập đến các định hướng ưu đãi cần phân biệt rõ giữa các cơ chế ưu đãi hỗ trợ thông qua việc giảm trừ chi phí chiếm hữu vốn (hoặc chi phí thuê, mua các yếu tố đầu vào của sản xuất) và các cơ chế ưu đãi hỗ trợ lợi nhuận của các doanh nghiệp thu được từ các yếu tố sản xuất đó. Với nhóm thứ nhất, người ta 11
16. thường gọi là các ưu đãi chi phí, còn nhóm thứ hai là các ưu đãi lợi nhuận. Tương ứng với hai nhóm cơ chế ưu đãi và các tiêu chí nêu trên, tùy theo từng giai đoạn và điều kiện nhất định mà Chính phủ có thể áp dụng các hình thức ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp khác nhau nhằm đạt được mục tiêu của mình. Các hình thức ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp bao gồm: Miễn toàn bộ hoặc một phần thuế thu nhập Ở các nước đang phát triển thời kỳ ưu đãi thuế là một hình thức ưu đãi thuế khá phổ biến cho hoạt động đầu tư. Thời kỳ ưu đãi thuế cho phép được miễn toàn bộ (hoặc một phần) thuế lợi tức (và đôi khi cả giảm các loại thuế khác) trong đó ưu đãi được áp dụng trong một số năm cụ thể. Nhìn chung, khi thực hiện hình thức ưu đãi thông qua miễn toàn bộ hoặc một phần thuế thu nhập trong một thời kỳ nhất định, cần cân nhắc ba yếu tố quan trọng sau: - Thời gian của kỳ ưu đãi thuế: Khi xác định độ dài của kỳ ưu đãi thuế cần phải cân nhắc cả hai mặt – một là sức hấp dẫn với nhà đầu tư và mặt còn lại là chi phí đối với ngân khố của nước tiếp nhận đầu tư. Xu hướng những năm gần đây là kéo dài kỳ ưu đãi thuế. - Thời điểm bắt đầu có hiệu lực: Cần quan tâm đến thời điểm sát nhập hoặc đăng ký của doanh nghiệp, thời điểm bắt đầu sản xuất hoặc kinh doanh, thời điểm doanh nghiệp bắt đầu có thu nhập hoặc năm doanh nghiệp có lãi lần đầu tiên. - Mối liên hệ giữa các quy định về kỳ ưu đãi thuế với các quy định của hệ thống thuế thông thường. Đặc biệt là với các quy định về khấu hao và chuyển lỗ. Trong đó, cần phải quan tâm đến hai vấn đề chính: có thể hoãn trợ cấp khấu hao tới khi kỳ ưu đãi thuế chấm dứt hay không? và nhiều khoản lỗ phát sinh trong kỳ ưu đãi thuế liệu có được chuyển lỗ không? nếu có thì trong bao lâu? Thời kỳ ưu đãi thuế ngắn thường có giá trị hạn chế hoặc không mấy thu hút đối với các nhà đầu tư tiềm năng và ít khi đạt hiệu quả trong việc thu hút đầu tư hơn so với các dự án ngắn hạn. Các dự án đầu tư lớn thường phải mất vài năm để có lãi mà tới lúc đó thì kỳ ưu đãi thuế thường đã kết thúc. Thời kỳ ưu đãi thuế ngắn thường có giá trị nhất đối với các dự án đầu tư dự tính có lãi nhanh và vì vậy nó thường hiệu quả trong thu hút đầu tư vào các hoạt động hướng tới xuất khẩu như dệt may. Tuy 12
17. nhiên do ngành này thường có tính cơ động cao nên phổ biến là một doanh nghiệp sau khi hưởng kỳ ưu đãi ở một nước và thời kỳ ưu đãi này kết thúc, sẽ chuyển toàn bộ hoạt động sang một nước khác sẵn sàng cho doanh nghiệp hưởng kỳ ưu đãi thuế mới. Như vậy lợi ích đầu tư mang lại cho nước tiếp nhận đầu tư có thể tương đối hạn chế. Thời kỳ ưu đãi thuế kéo dài có thể hấp dẫn hơn nhiều nhưng lại làm tăng chi phí cho nước tiếp nhận đầu tư do thất thu thuế. Những phản đối khác là không thể tính trước một cách chính xác được dù là nhỏ nhất chi phí của kỳ ưu đãi thuế, cũng như chi phí gắn với khoản đầu tư hoặc gắn với lợi ích dự kiến khoản đầu tư sẽ tích góp cho nước tiếp nhận đầu tư. Ngoài ra như đã phân tích ở trên, ưu đãi thuế rất dễ dẫn đến việc bị lạm dụng và tạo ra các cơ hội cho việc tránh thuế. Thêm vào đó, các chi phí thường trả chậm tới cuối thời kỳ ưu đãi (để hưởng giảm thuế tương ứng với các chi phí đó) vì vậy sự tồn tại của kỳ ưu đãi thuế thực tế có thể là rào cản cho việc bổ sung thêm vốn đầu tư. Thay vì mở rộng các cơ sở hiện hữu, các nhà đầu tư thường thành lập các công ty mới để được hưởng thêm kỳ ưu đãi thuế, và trong một số trường hợp, các hoạt động kinh doanh được chuyển giao sang các công ty hữu quan để được hưởng các kỳ ưu đãi thuế mới. Như vậy, mặc dù rất phổ biến nhưng có lẽ kỳ ưu đãi thuế là biện pháp kém hiệu quả nhất. Giảm thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp đối với một số hoạt động Có thể áp dụng giảm thuế suất thuế TNDN vĩnh viễn hoặc tạm thời cho một số hoạt động cụ thể. Hình thức này có tác dụng tốt đối với việc thu hút vốn đầu tư của các nhà đầu tư, có ảnh hưởng tích cực đến việc khuyến khích phát triển một số lĩnh vực nhất định, dễ dàng hơn trong quản lý và các chi phí về số thu minh bạch hơn. Tuy nhiên, hình thức này có thể những hạn chế như: + Khó khăn trong việc phân định và quản lý lợi nhuận nào đạt được tiêu chuẩn được hưởng mức thuế suất thấp. + Thường tạo cơ hội tránh thuế do các DN phải chịu thuế suất cao để chuyển lợi nhuận sang các DN chịu thuế thấp hơn qua phương thức chuyển giá. + Đối với các nhà đầu tư hiện hữu thì đây là một khoản lợi “trời cho” mà có thể gây bất công bằng cho những nhà đầu tư không cũng lĩnh vực 13
18. Khấu trừ đầu tƣ và khấu trừ thuế cho đầu tƣ. Khấu trừ đầu tư và khấu trừ thuế cho đầu tư là hình thức bổ sung hoặc thay thế cho kỳ ưu đãi mà chính phủ một số nước áp dung. Các ưu đãi này được bổ sung cho các trợ cấp chi phí khấu hao thông thường và giúp nhà đầu tư có thể xóa bỏ số chi phí vượt trội so với chi phí đầu tư. Trợ cấp đầu tư thường làm giảm thu nhập chịu thuế trong khi chiết khấu thuế cho đầu tư lại căn cứ vào số thuế phải nộp. Có thể áp dụng giảm trừ hoặc chiết khấu đầu tư cho tất cả các hình thức đầu tư vốn hoặc chi phí áp dụng giới hạn cho một số nhóm cụ thể như đầu tư vào máy móc hoặc thiết bị có công nghệ tiên tiến, hoặc đầu tư vốn vào một số hoạt động như nghiên cứu và phát triển. Đôi khi tiêu chuẩn này chỉ giới hạn cho phần vốn góp vào vốn điều lệ của doanh nghiệp: điều này khuyến khích đầu tư bằng nguồn vốn chủ sở hữu. Cần phân biệt giữa trợ cấp đầu tư với cái gọi là “trợ cấp ban đầu”. Hình thức giảm trừ ban đầu phổ biến cho phép giảm: ví dụ như 40% chi phí của tài sản khấu hao trong năm đầu tiên, và 60% chi phí còn lại sẽ giảm trong một số năm tiếp theo. Hình thức giảm trừ này không cho phép giảm 100 % chi phí và vì vậy thực chất hình thức này là một dạng khấu hao nhanh [37]. Thông thường các nhà đầu tư thường thiên về các khấu trừ thuế đầu tư hơn là kỳ ưu đãi thuế xét về hầu hết các khía cạnh như : + Các ưu đãi này thường áp dụng trong thời gian hạn chế. + Chi phí của các ưu đãi thường gắn trực tiếp với số vốn đầu từ vì vậy không cần có ngưỡng tối thiểu để đạt tiêu chuẩn hưởng ưu đãi. + Dễ dàng xác định chi phí tối đa của các ưu đãi này. Giảm trừ thuế cho đầu tư vốn có thể là mức cố định hoặc tăng dần. Giảm trừ thuế cố định cho đầu tư là tỉ lệ cố định được hưởng trên chi phí đầu tư phát sinh từ nguồn đủ tiêu chuẩn hưởng ưu đãi (vốn mục tiêu) trong một năm. Ngược lại, giảm trừ thuế tăng dần cho đầu tư là tỷ lệ cố định được hưởng trên chi phí đầu tư vượt trội đủ tiêu chuẩn hưởng ưu đãi trong năm [68, tr.30]. Chi phí này về đặc điểm là tính theo căn cứ trung bình và thường dao động (ví dụ là chi phí đầu tư trung bình của đối tượng nộp thuế trong ba năm trước đó). Mục đích của giảm trừ thuế tăng dần là cải thiện việc hướng các ưu đãi vào các khoản chi phí tăng dần mà nếu không 14