Luận văn Pháp luật về bán đấu giá tài sản: Thực trạng áp dụng tại tỉnh Cà Mau

Nội dung text: Luận văn Pháp luật về bán đấu giá tài sản: Thực trạng áp dụng tại tỉnh Cà Mau

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM PHẠM CHÍ HẢI PHÁP LUẬT VỀ BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG TẠI TỈNH CÀ MAU LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2017
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM PHẠM CHÍ HẢI PHÁP LUẬT VỀ BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG TẠI TỈNH CÀ MAU Chuyên ngành: Luật kinh tế Mã số: 60380107 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Phạm Duy Nghĩa TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi tên Phạm Chí Hải mã số học viên: 60380107, là học viên lớp LOP K25MBL Cà Mau; Khóa K25 - 2 chuyên ngành Luật kinh tế, Khoa Luật, Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh, là tác giả của Luận văn thạc sĩ luật học với đề tài “Pháp luật về bán đấu giá tài sản: Thực trạng áp dụng tại Cà Mau” (Sau đây gọi tắt là “Luận văn”). Tôi xin cam đoan tất cả các nội dung được trình bày trong Luận văn này là kết quả nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn của người hướng dẫn khoa học. Trong Luận văn có sử dụng, trích dẫn một số ý kiến, quan điểm khoa học của một số tác giả. Các thông tin này đều được trích dẫn nguồn cụ thể, chính xác và có thể kiểm chứng. Các số liệu, thông tin được sử dụng trong Luận văn là hoàn toàn khách quan và trung thực. Học viên thực hiện Phạm Chí Hải
4. MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT PHẦN MỞ ĐẦU 1 Chương 1: Một số vấn đề chung về đấu giá tài sản 5 1.1. Khái niệm về đấu giá tài sản 5 1.2. Đấu giá tài sản là hoạt động có tích chất đặc thù 8 1.2.1. Việc mua bán tài sản có tính chất cạnh tranh 8 1.2.2. Hoạt động mua bán thông qua trung gian 8 1.2.3. Đối tượng đấu giá là tài sản khó xác định được về giá trị hoặc giá trị sử dụng 9 1.2.4. Là hoạt động mua bán công khai 10 1.2.5. Đa dạng về phương thức và hình thức đấu giá 11 1.2.5.1. Về phương thức đấu giá tài sản: 11 1.2.5.2. Về hình thức đấu giá: 12 1.2.6. Ngành nghề kinh doanh dịch vụ có điều kiện 13 1.2.7. Đa dạng về chủ thể tham gia 13 1.2.7.1. Người có tài sản bán đấu giá: 13 1.2.7.2. Tổ chức bán đấu giá: 14 1.2.7.3. Đấu giá viên 15 1.2.7.4. Người tham gia đấu giá 15 1.2.7.5. Cơ quan, đơn vị giám sát việc đấu giá 16 1.3. Các loại tài sản bán đấu giá 17 1.4. Chế tài xử lý các hành vi vi phạm trong tổ chức và hoạt động bán đấu giá tài sản 17 1.5. Khái lược quy định của pháp luật về bán đấu giá tài sản 19 1.5.1. Giai đoạn trước năm 1995 19 1.5.2. Giai đoạn từ 1995 đến nay 20 Tiểu kết chương 1 21 Chương 2: Thực trạng về tổ chức và hoạt động bán đấu giá tài sản tại Cà Mau 22 2.1. Các chủ thể có thẩm quyền tổ chức bán đấu giá tài sản ở Cà Mau 22 2.1.1. Tổ chức đấu giá chuyên nghiệp 22 2.1.2. Về đấu giá viên 24 2.2. Về trình tự, thủ tục bán đấu giá ở Cà Mau 24
5. 2.2.1.Xác định giá khởi điểm 24 2.2.2. Về công khai việc bán đấu giá tài sản 27 2.2.2.1. Thực tiễn lựa chọn tổ chức bán đấu giá tài sản 27 2.2.2.2.Việc ban hành văn bản thông báo bán đấu giá 28 2.2.2.3. Niêm yết việc bán đấu giá tài sản 29 2.2.2.4. Thông báo việc bán đấu giá tài sản 30 2.2.2.5. Đăng ký tham gia đấu giá 31 2.2.2.6. Thực hiện hình thức, phương thức và trình tự cuộc đấu giá 32 2.2.2.7. Hợp đồng mua bán tài sản bán đấu giá 33 2.3. Phí bán đấu giá tài sản 34 2.4. Công tác quản lý nhà nước về đấu giá tài sản ở địa phương 34 2.5. Những hạn chế trong tổ chức, hoạt động bán đấu giá tài ở Cà Mau và nguyên nhân. 36 2.5.1. Những hạn chế trong tổ chức và hoạt động bán đấu giá tài sản ở Cà Mau thời gian qua 36 2.5.2. Nguyên nhân hạn chế 40 Tiểu kết Chương 2 41 Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đấu giá tài sản tại Cà Mau 43 3.1. Hoàn thiện quy định pháp luật về đấu giá tài sản 43 3.1.1. Triển khai thực hiện có hiệu quả Luật đấu giá tài sản 43 3.1.2. Tiếp tục sửa đổi, bổ sung hoàn thiện văn bản pháp luật nhằm tạo cơ sở pháp lý cho đấu giá tài sản ở địa phương. 52 3.2. Đẩy mạnh công tác quản lý nhà nước về đấu giá tài sản ở địa phương được tổ chức thực hiện đúng theo chức năng, nhiệm vụ được giao bảo đảm kịp thời, hiệu quả 53 3.3. Tăng cường công tác tuyên truyền và phổ biến giáo dục pháp luật về đấu giá tài sản 53 3.4. Thực hiện có hiệu việc giám sát, duy trì thường xuyên công tác thanh, kiểm tra và xử lý nghiêm đối với những hành vi vi phạm pháp luật về đấu giá nhằm bảo đảm cho việc đấu giá được công khai, minh bạch 54 Tiểu kết Chương 3 55 KẾT LUẬN 57 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT Phụ lục 1: Danh sách tổ chức bán đấu giá trên địa bàn tỉnh Phụ lục 2: Danh sách đấu giá viên
6. DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT ĐGTS Đấu giá tài sản UBND Ủy ban nhân dân QSDĐ Quyền sử dụng đất ĐGV Đấu giá viên QLNN Quản lý Nhà nước THA Thi hành án BLDS Bộ Luật dân sự BĐG Bán đấu giá TSĐG Tài sản đấu giá
7. 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong những năm qua, hoạt động bán ĐGTS ở Việt Nam đã có bước phát triển khá nhanh chóng, là một dịch vụ ngày càng có vị trí, vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội, một trong những cách thức linh hoạt để chuyển quyền sở hữu tài sản từ chủ thể này sang chủ thể khác góp phần thúc đẩy hoạt động kinh doanh dịch vụ nói chung, hoạt động mua bán tài sản nói riêng phát triển một cách đa dạng. Việc chuyển đổi từ cơ chế độc quyền bán đấu giá những loại tài sản bắt buộc đấu giá sang kinh doanh dịch vụ trong cơ chế thị trường có sự tham gia cạnh tranh làm cho chủ trương xã hội hóa hoạt động bổ trợ tư pháp được phát triển mạnh mẽ, chất lượng hoạt động bán ĐGTS được nâng cao, kịp thời đáp ứng được đòi hỏi ngày càng cao của xã hội trong thời kỳ đổi mới. Sự phát triển nhanh chóng đó nó dẫn đến làm cho dịch vụ bán ĐGTS có nhiều diễn biến phức tạp, nên vấn đề pháp lý và thực tiễn đặt ra nhằm đảm bảo về tổ chức và hoạt động bán ĐGTS được chặt chẽ để đem lại hiệu quả cao nhất cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có tài sản đấu giá. Pháp luật về bán ĐGTS đã hình thành và ngày càng được hoàn thiện, điều chỉnh đáp ứng được chủ trương xã hội hóa,phù hợp với xu thế hội sâu rộng như hiện nay, vì tài sản được bán qua dịch vụ này ngày càng nhiều và từng bước được mở rộng, do đó vai trò của pháp luật về bán đấu giá là rất quan trọng bảo vệ lợi ích của các bên tham gia trong quan hệ đấu giá. Tổ chức bán đấu giá ở Cà Mau đã ký được số lượng lớn hợp đồng và bán đấuthành nhiều loại tài sản nhưng chủ yếu là công sản và tài sản của người phải THA, đóng góp quan trọng trong việc thi hành dứt điểm nhiều bản án, xử lý các loại công sản không còn nhu cầu sử dụng đem lại nguồn thu khá lớn cho ngân sách, tạo nguồn thu nhập đáng kể cho các tổ chức bán đấu giá và giải quyết được công ăn việc làm cho nhiều lao động góp phần giữ gìn trật tự an toàn xã hội và phát triển kinh tế, xã hội ở địa phương. Cũng từ đây đã làm phát sinh không ít ý kiến phản ánh, kiến nghị, khiếu nại, tố cáo xảy ra đối với tổ chức BĐG, người có tài sản, cá nhân, đơn vị có liên quan1. Qua thực trạng nêu trên, người viết chọn đề tài “Pháp luật về đấu giá tài sản: Thực trạng áp dụng tại Cà Mau”để làm luận văn. 1 UBND tỉnh Cà Mau: Báo cáo tổng kết 4 năm thực hiện Nghị định số 17/2010/NĐ-CP; Sở Tư pháp: Báo cáo chuyên đề về bán đấu giá tài sản các năm 2014, 2015 và 2016.
8. 2 Đây là đề tài có ý nghĩa quan trọng về mặt pháp lý và thực tiễn nhằm tạo cơ sở cho địa phương có giải pháp phù hợp để từng bước xây dựng, phát triển hoạt động bán ĐGTS được lành mạnh, hiệu quả. 2. Những vấn đề cần tập trung nghiên cứu trong luận văn Xuất phát từ yêu cầu về pháp lý và thực tiễn bán ĐGTS ở Cà Mau, người viết sẽ tập trung tìm hiểu và làm rõ nội dung cơ bản trong những mặt còn hạn chế, bất cập là vấn đề gì? nguyên nhân dẫn đến hạn chế, bất cập trong hoạt động bán ĐGTS ở Cà Mau. 3. Đối tượng nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu của luận văn chủ yếu tập trung về tổ chức BĐG; trình tự, thủ tục ĐGTS, nên đề tài sẽ nghiên cứu có hệ thống những quy định của phápluậtthực địnhvề bán ĐGTS hiện hành ở nước ta và thực tiễn áp dụng tại Cà Mau. 4. Mục tiêu nghiên cứu Luận văn sẽ nghiên cứu một số vấn đề lý luận về ĐGTS nhất là tính chất đặc thù của hoạt động ĐGTS; phân tích thực trạng về hoạt động bán ĐGTS ở Cà Mau trong đó có đề cập sâu việc đánh giá ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân; trên cơ sở nghiên cứu các những vấn đề lý luận và thực tiễn, đề ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm từng bước nâng cao chất lượng cho hoạt động bán ĐGTS được chặt chẽ, công khai, minh bạch, lành mạnh và hiệu quả. 5. Phạm vi nghiên cứu Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu những nội dung cơ bản của pháp luật về bán ĐGTS như Bộ luật dân sự năm 2015, Nghị định số 17/2010/NĐ-CP ngày 04 tháng 3 năm 2010 của Chính phủ về bán ĐGTS, Luật đấu giá tài sản số 01/2016/QH14 ngày 17 tháng 11 năm 2016 và một số văn bản quy phạm pháp luật có liên quan. Thực tế áp dụng pháp luật về bán ĐGTS tại Cà Mau. 6. Phương pháp tiến hành nghiên cứu Luận văn thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê để luận giải các vấn đề được khách quan toàn diện có vận dụng linh hoạt các phương pháp kết hợp giữa lý luậnvà thực tiễn, phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng như nghiên cứu, rà soát tài liệu. Đặc biệt là những vụ việc được nêu ra để minh họa thì dùng phương pháp mô tả, những vấn đề mang tính chất pháp lý thì sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp; các vấn đề liên quan đến áp dụng pháp luận thì sử dụng phương pháp biện luận.
9. 3 7. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài Về ý nghĩa khoa học, Luận văn tuy không có tính mới nhưng cũng nêu được vai trò quan trọng của bán ĐGTS mang lại, góp phần phục vụ phát triển kinh tế-xã hội; phân tích, đánh giá có hệ thống thực trạng về những vấn đề chủ yếu trong hoạt động bán ĐGTS tại Cà Mau, nêu lên những kết quả đạt được, những hạn chế yếu kém từ đó đề xuất các kiến nghị phù hợp, góp phần cho hoạt động bán ĐGTS ở Cà Mau được chặt chẽ công khai và đáp ứng được nhu cầu cơ quan, tổ chức và cá nhân ngày càng cao. Về giá trị ứng dụng, Luận văn góp phần triển khai đầy đủ về trình tự, thủ tục bán ĐGTS, kiện toàn và phát triển các tổ chức hành nghề bán đấu giá đủ điều kiện, đào tạo, bồi dưỡng để từng bước nâng cao chất lượng đội ngũ ĐGV ở Cà Mau nói riêng, góp phần triển khai pháp luật về bán ĐGTS. Đồng thời còn có tác dụng cho các cơ quan, cán bộ, công chức trong việc quản lý, điều hành hoạt động bán ĐGTS ở địa phương đạt kết quả cao hơn. 8. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến luận văn Liên quan đến Đề tài: Thực hiện pháp luật bán đấu giá tài sản ở Cà Mau trong những năm qua đã có nhiều công trình nghiên cứu, đáng chú ý đến các công trình sau đây: Về sách có “Giáo trình Luật Dân sự Việt Nam” của đồng tác giả Đinh Văn Thanh và Nguyễn Minh Tuấn. Sách chuyên khảo có cuốn “Pháp luật về đấu giá hàng hóa trong thương mại ở Việt Nam” của TS. Nguyễn Mạnh Cường. Sách chuyên khảo về “Pháp luật về đấu giá quyền sử dụng đất ở Việt Nam của TS. Đặng Thị Bích Liểu. Đề tài nghiên cứu “Hoàn thiện pháp luật về bán đấu giá tài nhằm thức đẩy thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” của Võ Đình Toàn. Luận văn thạc sĩ luật “Hoàn thiện pháp luật về bán đấu giá tài sản ở Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Tuyết Liên . Các bài viết trên tạp chí có liên quan đến pháp luật về ĐGTS được kể đến đó là: Bài “Những bất cập trong các quy định về ĐGTS” của Nguyễn Văn Phương. Bài về “Những vướng mắc cần tháo gỡ trong công tác ĐGTS” của Phạm Văn Chung. Bài viết về “Khi khách hàng thông đồng dìm giá trong ĐGTS” của tác giả Lê Thu Hằng.
10. 4 Bài “Vấn đề người có tài sản bán đấu giá và người bán tài sản” của Đặng Thị Bích Liễu. Bài viết “Bán đấu giá tài sản ở Nhật bản” của Dân Đức nêu lên những chủ thể thực hiện ĐGTS bao gồm: Tòa thi hành án, chấp hành viên, thư ký tòa, thủ tục ĐGTS gồm đệ đơn yêu cầu bán đấu, trình tự bán đấu giá tài sản. Bài viết về “Pháp luật Trung quốc về bán đấu giá tài sản” của Thế Anh đề cập đến tài sản bán đấu giá ở Trung Quốc.
11. 5 Chương 1: Một số vấn đề chung về đấu giá tài sản 1.1. Khái niệm về đấu giá tài sản Trong nền kinh tế thị trường, ĐGTS là một trong những hình thức mua bán rất phổ biến để xác định giá trị của một tài sản khó xác định hoặc có biến đổi nhiều, nhằm tạo điều cho người mua và người bán có thể mua bán được tài sản đúng với giá trị của nó. Trên thế giới, hình thức đấu giá xuất hiện lần đầu tiên tại Babylon vào khoảng năm 500 Tr.CN, đến thế kỷ XV xuất hiện ở đất nước Hà Lan, từ thế kỷ XVII thì đấu giá đã trở nên phổ biến ở nước này và ở Anh. Cho đến ngày nay, đấu giá đã phát triển và trở thành một loại hình kinh doanh dịch vụ không thể thiếu trong nền kinh tế thế giới. Nên khái niệm về ĐGTS cũng được đưa ra xem xét dưới nhiều phương diện, góc độ khác nhau. Về quan niệm truyền thống, đấu giá là việc mua bán tài sản công khai mà những người mua sẽ trả giá từ giá thấp cho tới khi trả giá cao nhất và người bán đấu giá đồng ý bán bằng cách gõ búa. Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia: Đấu giá là một quá trình mua và bán bằng cách đưa ra món hàng cần đấu giá, ra giá và sau đó bán món hàng cho người ra giá cao nhất 2. Đại từ điển Bách khoa Việt Nam: Đấu giá là hình thức bán những tài sản thường thuộc loại đắc tiền, hàng hiếm quý. Người bán đặt mức giá chuẩn, những người mua trả giá từ thấp đến cao, tài sản được bán cho người mua trả giá cao nhất 3. Từ điển Kinh tế học hiện đại: Đấu giá là một thị trường trong đó người mua tìm tàng đặt giá cho tài sản chứ không phải đơn thuần trả giá theo giá công bố của người bán. Thị trường đấu giá là: Một thị trường có tổ chức tại đó giá cả được điều chỉnh liên tục theo biến đổi của cung và cầu 4. Từ điển Luật học: Bán đấu giá tài sản thông qua thủ tục trả giá công khai giữa nhiều người muốn mua và người trả gía cao nhất là người có quyền mua tài sản 5. Theo Phó Giáo sư, tiến sĩ Phạm Duy Nghĩa: “Đấu giá tài sản là hình thức công khai chọn người mua. Trong tiến trình đấu giá, những người muốn tham gia 2 3 Hội đồng Quốc gia chỉ đạo biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam (1995), Đại Từ điển Bách Khoa Việt Nam, Nxb. Trung tâm biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam, tr. 136. 4 Divid W.Pearce: Từ điển Kinh tế học hiện đại, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, tr.102. 5 Bộ Tư pháp: Từ điển Luật học, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2006, tr.31.
12. 6 trả giá theo một thủ tục nhất định, người trả giá cao nhất (và ít nhất bằng giá khởi điểm) là người mua được tài sản bán đấu giá”. Khái niệm về ĐGTS còn được quy định trong những điều luật cụ thể: Chẳng hạn điều 3, Luật bán ĐGTS nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa năm 1996 quy định “Bán đấu giá là hình thức bán và mua tài sản công khai, theo đó các tài sản và quyền tài sản được bán cho người trả giá cao nhất” 6. Còn đạo luật của Floriada năm 2003 đưa ra khái niệm “Bán đấu giá tuyệt đối” là cuộc bán đấu giá không yêu cầu giá khởi điểm tối thiểu mà tài sản sẽ được bán cho người trả giá cao nhất. Theo Nghị định số 17/2010/NĐ-CP ngày 04/3/2010 của Chính phủ về bán đấu giá tài sản (gọi tắt là Nghị định số 17/2010/NĐ-CP): “Bán đấu giá tài sản là hình thức bán tài sản công khai theo phương thức trả giá lên, có từ hai người trở lên tham gia đấu giá theo nguyên tắc và trình tự, thủ tục được quy định”(Khoản 1, Điều 2). Bộ luật dân sự năm 2015: “Việc bán đấu giá tài sản phải đảm bảo nguyên tắc khách quan, công khai, minh bạch, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của các bên tham gia và được thực hiện theo quy định của pháp luật về bán đấu giá tài sản” (Điều 451). Luật đấu giá tài sản năm 2016: “Đấu giá tài sản là hình thức bán tài sản có từ hai người trở lên tham gia đấu giá theo nguyên tắc, trình tự và thủ tục được quy định” (Khoản 2, Điều 5). Về xem xét dưới hai góc độ kinh tế và pháp lý. Dưới giác độ kinh tế, ĐGTS là phương thức xác định người mua hàng. Quan hệ này bị tác động bởi quy luật cung - cầu, nói cách khác, bán đấu giá tồn tại như một nhu cầu tất yếu, khách quan của kinh tế thị trường. Bởi lẽ, trên thị trường, hàng hoá luân chuyển tự do và bị tác động bởi các quy luật của thị trường trong đó có quy luật cung - cầu. Khi cung vượt quá cầu thì thị trường dành cho người mua quyền lựa chọn. Khi cầu lớn hơn cung thì thị trường thuộc về người bán. Bên cạnh đó, ở phương diện kinh tế, BĐG là một trong những cách để xác định giá trị của món hàng chưa biết giá hoặc giá trị thường thay đổi. Trong một số trường hợp, có thể tồn tại một mức giá tối thiểu hay còn được gọi là giá sàn; nếu sự ra giá không đạt được giá sàn, món hàng sẽ không được bán. Đấu giá có thể áp dụng cho nhiều loại tài sản: động sản, bất động sản, các loại tài sản đã qua sử dụng và đặc biệt là bán đấu giá bắt buộc (thanh lý, phát mãi tài sản). Theo Từ điển kinh tế 6Luật bán đấu giá tài sản của Trung Quốc, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1999.
13. 7 học hiện đại: Đấu giá là một thị trường trong đó người mua tiềm tàng đặt giá cho tài sản chứ không phải đơn thuần trả giá theo giácông bố của người bán. Dưới góc độ khoa học pháp lý, ĐGTS được xem là một quan hệ pháp luật về dân sự và thương mại, nghĩa là quan hệ đấu giá cũng gồm có đủ các yếu tố: chủ thể, nội dung và khách thể. Chủ thể chính là những người tham gia của quan hệ ĐGTS (người có tài sản, tổ chức bán đấu giá, người điều hành đấu giá và người mua tài sản), nội dung của quan hệ pháp luật về ĐGTS gồm các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong quan hệ, khách thể là những lợi ích mà các bên tham gia quan hệ pháp luật ĐGTS hướng tới. Ở góc độ ĐGTS là một hợp đồng dân sự, ĐGTS cũng là sự thỏa thuận giữa các bên trong đó bên bán có nghĩa vụ chuyển giao quyền sở hữu tài sản cho bên mua, còn bên mua nhận tài sản và có nghĩa vụ trả tiền cho bên bán. Được xem là hợp đồng mua bán nên hợp đồng đấu giá cũng gọi là hợp đồng ưng thuận, hợp đồng song vụ, hợp đồng đề bù. Nhưng hợp đồng mua bán tài sản bán đấu giá có những nét riêng khác với hợp đồng mua bán tài sản thông thường được thể hiện ở tính chất đặc thù của nó. Trên thực tế, hoạt động ĐGTS đã tồn tại và phát triển một cách khác quan và được sự điều chỉnh của nhiều văn bản pháp luật khác nhau, nên ĐGTS còn được hiểu rộng hơn là phương thức tổ chức mua bán tài sản công khai có nhiều người cùng tham gia trả giá và người nào trả giá cao nhất là người mua được tài sản đó. Với cách hiểu này, ĐGTS đã được hiểu là chế định pháp luật dân sự bao gồm các quy phạm pháp luật về bán đấu giá quy định về nguyên tắc, hình thức, điều kiện, trình tự, thủ tục, nội dung đấu giá, thông qua đó bảo vệ quyền và lợi ích của các bên trong tham gia quan hệ. Tóm lại, dù có nhiều quan niệm, định nghĩa khác nhau về ĐGTS nhưng nhìn tổng thể thì đều có những điểm chung cơ bản là: Phương thức mua bán tài sản công khai và có nhiều người tham gia trả giá. Từ phân tích trên, chúng ta có thể đưa ra khái niệm cơ bản về bán đấu giá tài sản như sau: Bán đấu giá tài sản là một hình thức bán tài sản đặc thù, để người mua tự trả giá, không thấp hơn giá thấp nhất do người bán đưa ra. Người nào trả giá cao nhất sẽ được quyền mua tài sản đấu giá. Bán đấu giá được tổ chức công khai, theo những nguyên tắc, trình tự và thủ tục nhất định.
14. 8 1.2. Đấu giá tài sản là hoạt động có tích chất đặc thù Bên cạnh những đặc điểm chung của mua bán tài sản thông thường là thỏa thuận giữa các bên về sự chuyển giao quyền sở hữu tài sản, hoạt động bán ĐGTS có tính chất riêng biệt nhất định và được thể hiện bằng việc phải tuân thủ theo trình tự, thủ tục quy định. 1.2.1. Việc mua bán tài sản có tính chất cạnh tranh Cạnh tranh là hành động ganh đua, thuật ngữ "Cạnh tranh" được sử dụng rất phổ biến hiện nay trong nhiều lĩnh vực khác nhau và nó cũng có nghĩa là nổ lực hành động để thành công hơn, đạt kết quả tốt hơn người đang có hành động như mình 7. Cạnh tranh trong việc mua bán tài sản bán đấu là sự cạnh tranh giữa các chủ thể đăng ký tham gia đấu giá trả giá, thông qua việc công khai, minh bạch trong hoạt động bán ĐGTS để thu hút được đông đảo cá nhân, tổ chức đăng trong đó người bán chỉ có một mà người mua lại rất nhiều, do vậy tất cả người mua đều muốn mua được tài sản của người bán, nhưng khả năng đáp ứng của người bán lại có giới hạn và chỉ có một người có thể mua được tài sản. Nên những người tham gia đấu giá để mua tài sản họ cạnh tranh trong trả giá rất cao, sẽ làm cho tài sản tăng giá lên mức cao nhất có thể và ai trả giá cao nhất người đó sẽ mua được tài sản. Do có sự cạnh tranh giữa những người muốn mua tài sản với nhau, cho nên người bán sẽ thu được số tiền cao nhất từ việc bán tài sản của mình. Để đảm bảo tính cạnh tranh lành mạnh, chính những người tham gia sẽ cùng nhau trả giá và giám sát quá trình đấu giá để đảm bảo quyền và lợi ích của người có tài sản một cách tốt nhất. 1.2.2. Hoạt động mua bán thông qua trung gian Mua bán qua trung gian là phương thức thiết lập mối quan hệ giữa người bán với người mua thông qua người thứ ba để ký kết và thực hiện hợp đồng8.Trong quan hệ ĐGTS, ngoài bên bán, bên mua còn có sự tham gia của trung gian là người làm dịch vụ đấu giá. Bên bán là chủ sở hữu của tài sản, người được chủ sở hữu ủy quyền hoặc là người có trách nhiệm, lợi ích liên quan đến tài sản BĐG. Bên mua là tổ chức, cá nhân có nhu cầu mua tài sản và đáp ứng các điều kiện theo quy định của pháp luật để tham gia trả giá. Người làm dịch vụ đấu giá là những đơn vị, tổ chức được người bán tài sản ủy quyền tiến hành việc BĐG. 7 8
15. 9 Trong quan hệ BĐG này có thể được phát sinh trước tiên giữa người có tài sản với người BĐG là mối quan hệ đại diện được xác lập thông qua hợp đồng bán đấu giá (thông qua việc lựa chọn), người có tài sản sẽ giao cho tổ chức BĐG đại diện cho mình không những tìm kiếm người mua tài sản mà còn giao kết hợp đồng mua bán tài sản BĐG với người đó (người mua) trong phạm vi được giao. Còn mối quan hệ giữa người BĐG và người mua tài sản là quan hệ giữa người được ủy quyền tổ chức BĐG với người thứ ba (người mua tài sản) trong việc xác lập hợp đồng mua bán tài sản BĐG sẽ làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người có tài sản với người mua tài sản. Theo Luật ĐGTS mối quan hệ trung gian trên có sự thay đổi nhất định, người có tài sản trở thành bên thuê dịch vụ, tổ chức BĐG là người làm dịch vụ và chủ yếu tìm kiếm người mua tài sản (thiết lập được giai đoạn tiền hợp đồng), còn việc xác lập hợp đồng mua bán tài sản là việc của người có tài sản với người mua tài sản 9. 1.2.3. Đối tượng đấu giá là tài sản khó xác định được về giá trị hoặc giá trị sử dụng Không phải mọi tài sản đều chọn bán theo hình thức đấu giá, mà chỉ những tài sản có tính chất đặc thù về giá trị mới thường được người có tài sản cân nhắc để lựa chọn bán theo phương thức đấu giá. Những tài được đem đấu giá là loại tài khó xác định giá trị thực, người bán tài sản chỉ đưa ra mức giá cơ bản (giá khởi điểm) để người mua tham khảo giá, còn giá bán thực tế do những người tham dự cuộc đấu giá xác định trên cơ sở sự cạnh tranh giá với nhau. Giá bán thực tế có thể cao hơn (nếu bán theo phương thức trả gía lên) hoặc thấp hơn (nếu bán theo phương thức đặt giá xuống) giá mà người bán đưa ra ban đầu. Do vậy, một số loại tài sản có nhu cầu bán, nhưng người có tài sản không được tự lựa chọn hình thức để bán mà pháp luật quy định bắt buộc phải bán theo hình thức đấu giá như: Các tài sản của Nhà nước theo quy định tại Điều 22 của Nghị định số 52/2009/NĐ-CP ngày 03/6/2009 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Quản lý, sử dụng tài sản nhà nước; tài sản đã được cơ quan thi hành án dân sự kê biên là động sản có giá trị từ trên 10.000.000 đồng và bất động sản theo quy định tại Điều 101 của Luật thi hành án dân sự ngày 14/11/2008; là tang vật, phương tiện vi phạm hành chích bị tịch thu theo quy định tại Điều 82 của Luật xử lý vi phạm hành chính ngày 20/6/2012 (gọi tắt là tài sản bị tịch thu); quyền sử dụng đất do nhà nước giao có thu 9 Điều 33 về “Hợp đồng dịch đấu giá tài sản” và Điều 46 về “Hợp đồng mua bán tài sản bán đấu giá ” Luật ĐGTS.
16. 10 tiền sử dụng đất hoặc cho thuê theo quy định tại khoản 1 Điều 118 của Luật đất đai ngày 29/11/2013 (gọi tắc quyền sử dụng đất) Do tính chất đặc thù của việc bán tài sản theo phương thức này nên hầu hết những tài sản bắt buộc phải đưa ra bán đấu giá nêu trên đều là tài sản rất khó xác định được giá trị thật như: tài sản đã qua sử dụng nhiều năm, bất động sản ở vị trí khác nhau có ảnh hưởng đến yếu tố hợp phong thủy, hợp sở thích Nên người có tài sản đấu giá nhờ chuyên gia chỉ đưa ra mức giá cơ bản cũng không quá thấp hoặc không quá cao để người mua tham khảo giá, còn giá bán thực tế do những người đăng ký tham gia cuộc đấu giá xác định trên cơ sở sự cạnh tranh giá với nhau, nhằm hạn chế được thiệt hại về tài sản của cơ quan, cá nhân, tổ chức. 1.2.4. Là hoạt động mua bán công khai10 Công khai là không giữ kính, không dấu giếm mà để cho mọi người đều có thể biết 11. Đấu giá là hình thức công khai lựa chọn người mua tài sản nên mọi vấn đề liên quan đến cuộc đấu giá và những thông tin về tài sản đấu giá phải được công khai cho tất cả mọi cá nhân, tổ chức biết nhất là người có nhu cầu mua tài sản thông qua nhiều hình thức như niêm yết, thông báo, trưng bày, giới thiệu tài sản. Tổ chức bán đấu tài sản có trách nhiệm phải niêm yết việc bán đấu giá tài sản là động sản tại nơi bán đấu giá, nơi trưng bày tài sản và nơi đặt trụ sở của tổ chức bán đấu giá tài sản chậm nhất là bảy ngày trước khi tiến hành bán đấu giá; đối với bất động sản phải niêm yết thêm việc bán đấu giá tài sản tại nơi có bất động sản bán đấu giá và Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có bất động sản bán đấu giá chậm nhất là ba mươi ngày trước ngày mở cuộc bán đấu giá. Những tài sản bán đấu giá là động sản có giá khởi điểm từ ba mươi triệu đồng trở lên và bất động sản thì đồng thời với việc niêm yết, tổ chức bán đấu giá tài sản phải thông báo công khai chậm nhất là bảy ngày đối với động sản, ba mươi ngày đối với bất động sản trước ngày mở cuộc bán đấu giá trên phương tiện thông tin đại chúng của Trung ương hoặc địa phương nơi có tài sản bán đấu giá về việc bán đấu giá tài sản ít nhất hai lần, mỗi lần cách nhau ba ngày. Trường hợp bán đấu giá tài sản nhà nước còn phải đăng tải công khai trên Trang thông tin điện tử của Cục Quản lý công sản, Bộ Tài chính. Công khai thời gian, địa điểm tiến hành tổ chức cuộc đấu giá; tên loại tài sản đấu giá; số lượng, chất lượng, giá khởi điểm của tài sản; địa điểm trưng bày tài sản, các giấy tờ, hồ sơ 10 Điều 3 Nghị định số 17/2010/NĐ-CP 11
17. 11 chứng minh về tài sản và tạo điều kiện cho người đăng ký tham gia đấu giá xem. Công khai tên người có tài sản, tên tổ chức bán đấu giá, cá nhân, tổ chức đăng ký mua tài sản. Tại cuộc đấu giá, đấu giá viên điều hành cuộc đấu giá công khai mức giá được trả, họ tên người tham gia trả giá cao nhất của mỗi vòng trả giá, công bố người trúng giá và mua được tài sản đem ra bán đấu giá. Qua đó, nhằm thông tin rộng rải việc bán ĐGTS đến với mọi cá nhân, tổ chức có nhu cầu mua tài sản được biết nhằm thu hút thật nhiều người tham gia đấu giá để cuộc đấu giá được thực hiện chất lượng, hiệu quả nhất. 1.2.5. Đa dạng về phương thức và hình thức đấu giá 1.2.5.1. Về phương thức đấu giá tài sản: Đấu giá tài sản có thể được thực hiện theo nhiều cách thức khác nhau là tùy thuộc vào từng loại tài sản và điều kiện tổ chức đấu giá nhưng phổ biến là đấu giá theo phương thức trả giá lên và đấu giá theo phương đặt giá xuống. Theo phương thức trả giá lên, tại các cuộc đấu giá, người điều hành nêu giá khởi điểm của tài sản BĐG, những người tham gia đấu giá nâng dần lên theo từng mức nhất định, tạo cho những người tham gia đấu giá chủ động đề xướng đặt giá mua, làm cho các cuộc đấu giá luôn sôi động bởi sự trả giá liên tục, rược đuổi giá của người tham gia đấu giá, từ đó nhiều tài sản bán được với mức giá vượt quá sức tưởng tượng của bên bán, thời gian tổ chức cuộc đấu giá thường ngắn, do các mức giá được đưa ra công khai, liên tục. Nhưng có hạn chế là người tham gia đấu giá luôn biết rõ đối thủ của mình trả giá như thế nào, nên việc trả giá có khi nhích từng chút một và nhiều trường hợp cuộc đấu giá kết thúc với giá bán được không vượt xa giá khởi điểm nhiều. Phương thức này cũng được áp dụng phổ biến, thông dụng ở nước ta và được quy định cho hầu các cuộc đấu giá là tài sản bắt buộc hiện nay. Về phương thức đặt giá xuống, trong cuộc đấu giá giá khởi điểm của tài sản thường được đưa ra rất cao và sẽ được giảm dần với một mức định trước và thời gian định trước, người điều hành cuộc đấu giá đưa ra giá và chờ người tham gia đấu giá trả gía đồng ý. Phương thức này được bán thường có số lượng lớn, gióng nhau hoặc nhanh hỏng, tài sản thường bán được với giá cao hơn giá trị của nó; có tính cạnh tranh ngầm, mức giá càng giảm người tham gia đấu giá càng muốn mua. Bên cạnh đó có hạn chế là cuộc đấu giá rất khó tổ chức, người tham gia thường không nhiều vì tài sản đem bán rất khó xác định giá trị thực, trong thực tiễn có những loại tài sản được đưa ra bán đấu giá với mục tiêu trước tiên là phải bán được tài sản, sau đó mới tính đến mục tiêu bán tài sản với giá tốt nhất như việc bán tài sản thi hành
18. 12 án và tài sản bị tịch thu, nếu áp dụng đấu giá theo phương thức đặt giá xuống sẽ đáp ứng được yêu cầu đặt ra. Nhưng Nghị định số 17/2010/NĐ-CP chỉ quy định một phương thức là trả giá lên, nên không tạo điều kiện giúp tổ chức đấu giá và người có tài sản lựa chọn phương thức phù hợp với mục đích và với từng loại tài sản bán đấu giá. 1.2.5.2. Về hình thức đấu giá: Bán ĐGTS củng có những hình thức nhất định, nhưng phổ biến là hình thức đấu giá tài sản trực tiếp bằng lời nói và bằng bỏ phiếu. a) Đấu giá trực tiếp bằng lời nói: là hình thức mà trong cuộc đấu giá người điều hành đấu giá sử dụng lời nói của mình để đưa ra giá khởi điểm, người mua sẽ đặt giá cũng bằng lời nói hoặc bằng việc làm dấu hiệu để người điều hành đấu giá biết. Hình thức đấu giá này được áp dụng rộng rãi nhất trong các hình thức bán đấu giá tài sản. Tuy nhiên, những cuộc đấu giá áp dụng hình thức này nếu có nhiều người tham gia thì rất khó điều hành, vì sau khi người đầu tiên trả giá thì có thể có hàng loạt người trả giá cùng một lúc dẫn đến người điều hành đấu giá không xác định được ai sẽ là người được trả giá kế tiếp, gây ra tình trạng mất trật tự trong cuộc đấu giá. Mặt khác, áp dụng hình thức đấu giá này có thể phát sinh tiêu cực khi mà người tổ chức đấu giá sắp xếp thứ tự người tham gia đấu giá có lợi cho người mua trong trường hợp người mua móc ngoặc với người tổ chức đấu giá. b) Đối với đấu giá bằng bỏ phiếu: là hình thức đấu giá phải trả giá bằng hình thức viết vào phiếu do người tổ chức đấu giá cung cấp, người điều hành cuộc dấu giá sẽ thông báo mức giá khởi điểm của tài sản và những người tham gia trả giá trên cơ sở mức giá khởi điểm đó. Sau khi những người tham gia đã trả giá bằng cách bỏ vào hòm phiếu đã được quy định thì người điều hành cuộc bán đấu giá tổ chức mở hòm phiếu kiểm tra và thông báo người trúng giá là người trả giá cao nhất và duy nhất. Hình thức này áp dụng phù hợp với những cuộc đấu giá có số lượng người đăng ký tham gia đấu giá nhiều như đấu giá quyền sử dụng đất để giao đất có thu tiền sử dụng đất hoặc cho thuê đất Áp dụng hình thức này hạn chế được tình trạng chạy đua của những người tham gia đấu giá trong việc nâng giá của tài sản lên quá cao so với giá trị thực của tài sản, tránh được hiện tượng móc ngoặc hoặc gây rối, mất trật tự trong cuộc đấu giá. Nhưng thủ tục còn phức tạp và mất nhiều thời gian hơn so với đấu giá bằng lời nói, cuộc đấu giá không sôi động, sự cạnh tranh của những người tham gia đấu giá cũng không quyết liệt như đấu giá bằng lời nói. Theo Nghị định số 17/2010/NĐ-CP chưa có hình thức bỏ phiếu gián tiếp trực tiếp.