Luận văn Pháp luật thuế giá trị gia tăng từ thực tiễn các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Luận văn Pháp luật thuế giá trị gia tăng từ thực tiễn các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ___ Trương Thị Tiểu Quỳnh PHÁP LUẬT THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG TỪ THỰC TIỄN CÁC DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ TẠI QUẬN TÂN BÌNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2018
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ___ Trƣơng Thị Tiểu Quỳnh PHÁP LUẬT THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG TỪ THỰC TIỄN CÁC DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ TẠI QUẬN TÂN BÌNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THỊ THƢƠNG HUYỀN HÀ NỘI -2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng các nội dung đƣợc trình bày trong Luận văn “Pháp luật thuế giá trị gia tăng từ thực tiễn các doanh nghiệp vừa và nhỏ Quận Tân Bình” là công trình nghiên cứu của riêng rôi dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của PGS. TS Nguyễn Thị Thƣơng Huyền. Mọi số liệu dẫn chứng thể hiện trong Luận văn là trung thực và đƣợc chú thích nguồn đầy đủ. Tác giả luận văn Trƣơng Thị Tiểu Quỳnh
4. LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành Luận văn này, tôi nhận đƣợc rất nhiều sự giúp đỡ của quý thầy cô, các bạn trong lớp Cao học Luật K7.1 và anh chị em cán bộ thuộc Chi Cục Thuế Quận Tân Bình. Thông qua bài viết này, cho phép tôi đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám đốc Học Viện, quý thầy cô đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt nhiều kiến thức bổ ích cho tôi trong suốt quá trình học tập. Đặc biệt, xin trân trọng cảm ơn PGS, TS. Nguyễn Thị Thƣơng Huyền, giáo viên hƣớng dẫn nghiên cứu khoa học, ngƣời đã nhiệt tình hƣớng dẫn, định hƣớng cho tôi trong suốt quá trình hoàn thành Luận văn. Xin kính chúc ban Giám đốc Học Viện Khoa Học Xã Hội, quý thầy cô, các bạn lớp Cao Học Luật khóa 1 năm 2016, cùng toàn thể anh chị em cán bộ Chi Cục Thuế Quận Tân Bình và cô Nguyễn Thị Thƣơng Huyền luôn mạnh khỏe và thành công. Mặc dù đã rất cố gắng hoàn thành tốt luận văn này, nhƣng sẽ không tránh khỏi thiếu sót, rất mong nhận đƣợc sự quan tâm và đóng góp của quý thầy cô để có giúp tôi hoàn thành luận văn và bổ sung thêm nhiều kiến thức quý báu. Xin chân thành cảm ơn!. Tác giả luận văn Trƣơng Thị Tiểu Quỳnh
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG VÀ PHÁP LUẬT THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ 6 1.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về thuế giá trị gia tăng 6 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm thuế giá trị gia tăng 6 1.1.2. Vai trò của thuế giá trị gia tăng 9 1.2. Những vấn đề lý luận cơ bản về pháp luật thuế giá trị gia tăng 10 1.2.1. Khái niệm pháp luật thuế giá trị gia tăng 10 1.2.2. Những quy định chủ yếu của pháp luật thuế giá trị gia tăng 12 1.3. Doanh nghiệp vừa và nhỏ và các nhân tố ảnh hƣởng tới việc thực hiện pháp luật thuế giá trị gia tăng của doanh nghiệp vừa và nhỏ 22 1.3.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của doanh nghiệp vừa và nhỏ 22 1.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới việc thực hiện pháp luật thuế giá trị gia tăng của DN vừa và nhỏ 24 Chƣơng 2: THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ TẠI ĐỊA BÀN QUẬN TÂN BÌNH, TP HỒ CHÍ MINH 27 2.1. Thực trạng quy định của pháp luật thuế giá trị gia tăng ở Việt Nam hiện nay 27 2.1.1. Hệ thống các văn bản pháp luật thuế gia trị gia tăng tại Việt Nam 27 2.1.2. Nội dung các quy định của pháp luật thuế giá trị gia tăng của Việt Nam 29 2.1.3. Đánh giá quy định thuế giá trị gia tăng Việt Nam hiện hành 35 2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật thuế giá trị gia tăng của doanh nghiệp vừa và nhỏ tại địa bàn quận Tân Bình và Chi cục thuế Quận Tận Bình 39 2.2.1. Khái quát về doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn quận Tân Bình 39 2.2.2. Tình hình doanh nghiệp vừa và nhỏ đăng ký, kê khai, nộp thuế giá trị gia tăng 42 2.3. Thực tiễn quản lý thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn Quận Tân Bình 49 2.3.1. Công tác quản lý đối tượng nộp thuế giá trị gia tăng 49
6. 2.3.2. Công tác quản lý hóa đơn giá trị gia tăng, thu thuế 50 2.3.3. Công tác quản lý nợ đọng thuế giá trị gia tăng 51 2.3.4. Công tác hoàn thuế giá trị gia tăng 53 2.3.5. Công tác kiểm tra, thanh tra thuế giá trị gia tăng 54 2.4. Đánh giá chung về thực tiễn thực hiện pháp luật thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ tại địa bàn Quận Tân Bình 56 2.4.1. Thành tựu đạt được 56 2.4.2. Những tồn tại, hạn chế 57 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG VÀ TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN TÂN BÌNH 61 3.1. Định hƣớng và yêu cầu hoàn thiện pháp luật thuế giá trị gia tăng 61 3.1.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật thuế giá trị gia tăng 61 3.1.2. Các yêu cầu cần đạt được của việc hoàn thiện pháp luật thuế giá trị gia tăng 62 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật thuế giá trị gia tăng 63 3.2.1. Về đối tượng không chịu thuế giá trị gia tăng 63 3.2.2. Về thuế suất thuế giá trị gia tăng 64 3.2.3. Về hoàn thuế giá trị gia 66 3.3. Giải pháp tăng cƣờng quản lý thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn Quận Tân Bình 68 3.3.1. Đẩy mạnh công tác kiểm tra thuế, hoàn thuế để nâng cao tính tuân thủ thuế của các doanh nghiệp, chống thất thu thuế 68 3.3.2. Tăng cường công tác quản lý nợ thuế và cưỡng chế nợ thuế 70 3.3.3. Tiếp tục đẩy mạnh đăng ký thuế, kê khai, nộp thuế giá trị gia tăng bằng phương thức điện tử 71 3.3.4. Tăng cường công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế 72 3.3.5 Phối hợp đồng bộ các giải pháp 74 KẾT LUẬN 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
7. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CBCC : Cán bộ công chức CSKD : Cơ sở kinh doanh DN : Doanh nghiệp DNVVN : Doanh nghiệp vừa và nhỏ ĐTNT : Đối tƣợng nộp thuế GTGT : Giá trị gia tăng HHDV : Hàng hóa dịch vụ HTKK : Hỗ trợ kê khai KHĐT : Kế hoạch Đầu tƣ NNT : Ngƣời nộp thuế NSNN : Ngân sách Nhà nƣớc QLT : Quản lý thuế SXKD : Sản xuất kinh doanh TNCN : Thu nhập cá nhân TNDN : Thu nhập doanh nghiệp TTĐB : Tiêu thụ đặc biệt
8. DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Tiêu chí xác định doanh nghiệp vừa và nhỏ theo ngành nghề kinh doanh 22 Bảng 2.1: Số lƣợng doanh nghiệp vừa và nhỏ quận Tân Bình từ 2014-2017 40 Bảng 2.2: Tình hình doanh nghiệp vừa và nhỏ đăng ký kê khai thuế ban đầu từ năm 2014-2017 42 Bảng 2.3: Tình hình doanh nghiệp vừa và nhỏ thực hiện thuế giá trị gia tăng từ năm 2014-2017 44 Bảng 2.4: Tình hình doanh thu tính thuế doanh nghiệp vừa và nhỏ theo ngành nghề kinh doanh 45 Bảng 2.5: Tình hình doanh nghiệp vừa và nhỏ kê khai theo phƣơng pháp khấu trừ 46 Bảng 2.6: Tình hình doanh nghiệp vừa và nhỏ kê khai theo phƣơng pháp trực tiếp 48 Bảng 2.7: Tình hình doanh nghiệp vừa và nhỏ nợ thuế năm 2016 và 2017 52 Bảng 2.8: Tình hình hoàn thuế giá trị gia tăng của doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn quận Tân Bình năm 2015-2017 53 Bảng 2.9: Tình hình thanh, kiểm tra thuế tại trụ sở doanh nghiệp năm 2015-2017 54
9. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thuế xuất hiện cùng với sự xuất hiện của Nhà nƣớc và Nhà nƣớc sử dụng thuế nhƣ một công cụ để phục vụ cho việc thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của mình. Lịch sử càng phát triển, các hệ thống thuế khoá, các hình thức thuế khoá và pháp luật thuế ngày càng đa dạng và hoàn thiện cùng với sự phát triển của kinh tế thị trƣờng, các khoản đóng góp của ngƣời dân cho Nhà nƣớc đƣợc xác định và đƣợc quy định công khai bằng luật pháp của Nhà nƣớc. Trong tất cả các sắc thuế, thuế GTGT là một trong những sắc thuế chiếm tỷ trọng cao trên tổng thu ngân sách. Do đó, hiện nay thuế GTGT đóng vai trò rất quan trọng và trong tƣơng lai, sắc thuế này vẫn tạo nguồn thu chủ yếu vì thuế GTGT thu thuế dựa vào giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ nên có cơ sở thu vững chắc và lâu dài cùng với sự tồn tại và phát triển của nền kinh tế. Hiện nay, số lƣợng các doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng số các doanh nghiệp một quốc gia, khu vực và trên toàn thế giới. DNVVN thƣờng tận dụng nhân công tại địa phƣơng để sử dụng nhờ đó giải quyết rất nhiều bài toán nhân lực cho cơ quan nhà nƣớc. Trong bối cảnh nền kinh tế còn nhiều biến động, nhiều loại hình doanh nghiệp giải thể, phá sản, ngừng hoạt động, thì vai trò của DNVVN càng đƣợc khẳng định. Tuy quy mô DN nhỏ nhƣng số lƣợng lớn nên tổng doanh thu từ loại hình DN ngày càng đóng góp rất nhiều cho việc phát triển kinh tế xã hội. Và số thuế thu từ loại hình DN này đóng vai trò quan trọng đối với ngân sách nhà nƣớc nhằm đảm bảo phân phối lại thu nhập và công bằng trong xã hội. Ý thức đƣợc tầm quan trọng đó của thuế GTGT, mỗi quốc gia đều chú trọng xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật thuế GTGT. Đặc biệt, đối với những quốc gia có hệ thống DNVVN nhƣ Việt Nam hiện nay thì vấn đề thuế GTGT càng có ý nghĩa quan trọng. Nhà nƣớc ta đặc biệt quan tâm đến các chính sách hỗ trợ cho loại hình DNVVN cũng nhƣ các chính sách pháp luật, trong đó pháp luật thuế GTGT cũng đƣợc Nhà nƣớc chú trọng hàng đầu. 1
10. Nhờ vào việc hệ thống, chính sách thuế ngày càng đƣợc bổ sung và hoàn thiện, nên việc chấp hành và áp dụng Luật Thuế GTGT có nhiều chuyển biến tích cực góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế, hạn chế thất thu và tăng ngân sách cho nhà nƣớc. Chi cục thuế Quận Tân Bình đƣợc giao nhiệm vụ quản lý thu ngân sách phát sinh trên địa bàn quận, kết quả thu ngân sách qua các năm đều tăng, năm sau cao hơn năm trƣớc; trình độ nhận thức, tính tuân thủ pháp luật về thuế của ngƣời nộp thuế cũng nhƣ trình độ chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ công chức thuế đƣợc nâng lên, tổ chức bộ máy của cơ quan thuế các cấp ngày càng hoàn thiện, tinh gọn góp phần tạo thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh phát triển. Tuy nhiên, chính sách thuế GTGT thƣờng xuyên có sự thay đổi bổ sung và còn nhiều bất cập, chƣa phù hợp với thực tiễn; công tác quản lý thu chƣa đƣợc hoàn thiện, tình trạng doanh nghiệp trốn lậu thuế xảy ra phổ biến, gây thất thu ngân sách Nhà nƣớc. Đó là một yêu cầu cấp bách và thiết thực đối với ngành thuế nói chung và với Chi cục thuế Quận Tân Bình nói riêng. Từ những đòi hỏi cấp thiết về vấn đề lý luận và thực tiễn nêu trên, em chọn đề tài “Pháp luật thuế Giá trị gia tăng từ thực tiễn các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Quận Tân Bình, Thành Phố Hồ Chí Minh” làm đề tài luận văn thạc sĩ cho mình. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Thuế giá trị gia tăng là một sắc thuế đóng vai trò quan trọng trong tổng thu NSNN cho nên các vấn đề xoay quanh sắc thuế này cũng là một mảnh đất hấp dẫn cho các nhà nghiên cứu trong đó nổi bật là những công trình sau: Công trình đƣợc coi là sơ khai nhất nghiên cứu về thuế GTGT ở Việt Nam: “Khả năng áp dụng thuế giá trị gia tăng trong điều kiện Việt Nam hiện nay”, Luận văn thạc sỹ khoa học kinh tế, Trƣờng ĐH Tài Chính – Kế Toán Hà Nội của tác giả Man Ngọc Lý (1996). Trong giai đoạn ban hành thuế giá trị gia tăng thay cho thuế doanh thu tiêu biểu có công trình: “Pháp luật thuế giá trị gia tăng - Những vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả: Trần Đình Hảo và 2
11. Nguyễn Thị Thƣơng Huyền hay công trình: “Một số vấn đề pháp lý về thuế giá trị gia tăng và việc áp dụng thuế giá trị gia tăng ở Việt Nam” , tác giả: Lê Thị Thảo - Luận văn tốt nghiệp cử nhân luật học, Trƣờng ĐH Huế, khoa Luật). Dựa trên những nền tảng những công trình này, nhiều công trình khác đƣợc phát triển: “Cải cách thuế GTGT của Việt Nam”,“Thuế giá trị gia tăng cần tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện” của tác giả Nguyễn Văn Đậu Các công trình nêu trên đây đã đƣợc các nhà khoa học nghiên cứu phân tích rõ thực trạng pháp luật thuế giá trị gia tăng về các phƣơng diện kinh tế, phƣơng diện quản lý và cả phƣơng diện pháp lý. Các đề tài nêu rõ những ƣu điểm, thành tựu đạt đƣợc cũng nhƣ những vƣớng mắc trên thực tế và chỉ ra nguyên nhân của những tồn tại, vƣớng mắc đó. Để từ đó xác định phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện luật nhắm nâng cao hiệu quả quản lý thuế GTGT ở Việt Nam. Nâng cao đƣợc hiệu lực thực thi pháp luật thuế giá trị gia tăng ở Việt Nam hoặc một địa phƣơng cụ thể, giúp cho nhà sản xuất, ngƣời tiêu dùng và các chủ thể quản lý nhận thức rõ vai trò và vị trí của thuế, tự nguyện thực hiện và đảm bảo thực hiện đúng đắn pháp luật về loại thuế này. Luận văn:“Pháp luật thuế giá trị gia tăng từ thực tiễn các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Quận Tân Bình, Thành Phố Hồ Chí Minh” sẽ là một trong những đề tài tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu chuyên sâu về vấn đề Pháp luật Thuế GTGT ở Việt Nam. Đặc biệt luận văn đƣa ra cái nhìn rõ nét hơn về thực trạng tại một địa bàn cụ thể: Quận Tân Bình, TP. Hồ Chí Minh. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa và làm rõ thêm những vấn đề lý luận về thuế Giá trị gia tăng và pháp luật thuế GTGT. - Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật thuế GTGT của doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn Quận Tân Bình, TP. HCM và công tác quản lý thuế Giá trị gia tăng của doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Chi cục thuế Quận Tân Bình, TP. HCM. 3
12. - Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật thuế GTGT và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật thuế Giá trị gia tăng của doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn Quận Tân Bình – TP Hồ Chí Minh. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Pháp luật thuế GTGT và thực trạng thực hiện pháp luật thuế giá trị gia tăng của các doanh nghiệp vừa và nhỏ và quản lý thuế giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Phạm vi nghiên cứu: Thực hiện pháp luật thuế GTGT của các doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn Quận Tân Bình và công tác quản lý thuế GTGT đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Chi cục thuế Quận Tân Bình, TP.HCM từ năm 2012 đến năm 2017 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Xuất phát từ mục đích nghiên cứu của đề tài cũng nhƣ đối tƣợng phạm vi nghiên cứu, luận văn sử dụng tổng hợp các phƣơng pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp hệ thống, phân tích, tổng hợp, luận giải : Đƣợc sử dụng chủ yếu ở chƣơng 1 để hệ thống hóa và làm rõ thêm những vấn đề lý luận về thuế Giá trị gia tăng và pháp luật thuế GTGT; - Phương pháp phân tích, và xử lý số liệu, thống kê, so sánh, đối chiếu: Đƣợc sử dụng chủ yếu ở chƣơng 2, để phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật thuế GTGT của doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn Quận Tân Bình, TP. HCM và công tác quản lý thuế Giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Chi cục thuế Quận Tân Bình, TP. HCM. - Phương pháp phân tích luận giải, phỏng đoán, suy luận, phương pháp chuyên gia: Sử dụng ở chƣơng 3 nhằm đƣa ra một số giải pháp hoàn thiện pháp luật thuế GTGT và nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế Giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Chi cục thuế Quận Tân Bình. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Ý nghĩa khoa học: Luận án nghiên cứu, phân tích và trình bày một cách đầy đủ và có hệ thống các vấn đề lý luận về Thuế GTGT. Luận án chỉ rõ các nội 4
13. dung tác động của Thuế GTGT đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Quận Tân Bình. Từ thực tiễn áp dụng trên địa bàn quận đƣa ra những đánh giá các nhân tố ảnh hƣởng đến việc áp dụng pháp luật thuế. Luận án cũng giới thiệu kinh nghiệm một số nƣớc và địa phƣơng khác để rút ra bài học cho địa bàn Quận Tân Bình. - Ý nghĩa thực tiễn: Luận án đánh giá thực trạng các nhân tố ảnh hƣởng vấn đề thực thi thuế GTGT tại Quận Tân Bình trong giai đoạn 2012 - 2017 và chỉ ra nguyên nhân của thực trạng các nhân tố ảnh hƣởng đó. Luận án hệ thống hoá và đƣa ra những giải pháp hoàn thiện chính sách thuế GTGT trong thời gian tới. Trên cơ sở đó, Luận án đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao tính tuân thủ thuế GTGT của doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn quận Quận Tân Bình nói riêng cũng nhƣ ở Việt Nam thời gian tới và các điều kiện cần thiết đảm bảo thực hiện thành công các giải pháp đó. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, nội dung luận văn đƣợc chia làm 03 chƣơng nhƣ sau: Chƣơng 1. Lý luận chung về thuế giá trị gia tăng và pháp luật về thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Chƣơng 2. Thực tiễn thực hiện pháp luật thuế giá trị gia tăng của doanh nghiệp vừa và nhỏ tại địa bàn Quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh. Chƣơng 3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật thuế giá trị gia tăng và tăng cƣờng quản lý thuế GTGT đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn Quận Tân Bình. 5
14. Chƣơng 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG VÀ PHÁP LUẬT THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ 1.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về thuế giá trị gia tăng 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm thuế giá trị gia tăng 1.1.1.1. Khái niệm về thuế giá trị gia tăng Thuế giá trị gia tăng đƣợc Carl Friendrich Von Siemen (Ngƣời Đức) là ngƣời đầu tiên nghiên cứu về sắc thuế này. Sau đó đƣợc Maurice Lauré (giám đốc cơ quan thuế của Pháp) tiếp tục nghiên cứu và loại thuế này đƣợc áp dụng lần đầu từ ngày 10/4/1954 đối với các doanh nghiệp lớn và mở rộng theo thời gian tới tất cả các bộ phận kinh tế. [38, Tr. 194] Thuế giá trị gia tăng theo tiếng Pháp gọi là: Taxe Sur La Valeur Ajou tée (viết tắc là TVA), tiếng Anh gọi là Value Added Tax (viết tắt là VAT), đƣợc dịch ra tiếng Việt là thuế giá trị gia tăng. Hiện nay, thuế giá trị gia tăng đã đƣợc áp dụng rộng rãi ở nhiều nƣớc trên thế giới và đã có khoảng 150 quốc gia áp dụng loại thuế này. Giá trị gia tăng là một thuật ngữ để chỉ phần giá trị tăng thêm trong quá trình sản xuất, kinh doanh HHDV đƣợc thực hiện qua các khâu lƣu thông mà có [19, Tr. 9]. Khi HHDV đƣợc lƣu thông trong thị trƣờng thì các chủ thể kinh doanh thƣờng phải cộng thêm chi phí và phần lợi nhuận thu từ ngƣời mua vào giá bán vì mục tiêu lợi nhuận. Do đó làm xuất hiện phần chênh lệch “giá trị gia tăng” từ việc cung ứng hàng hóa dịch vụ từ khâu này sang khâu khác (HHDV ở khâu sau thƣờng cao hơn ở khâu trƣớc). Trong môi trƣờng vĩ mô, các chủ thể khi thực hiện hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ phải chịu sự điều tiết về thuế của Nhà nƣớc, vì vậy, phần giá trị tăng thêm trong quá trình lƣu thông hàng hóa thu đƣợc phải chịu sự điều tiết của thuế giá trị gia tăng. Thuế giá trị gia tăng chính là một trong những biện pháp đặc biệt mà Nhà nƣớc sử dụng quyền lực của mình để chuyển một phần nguồn lực bên ngoài vào khu vực công nhằm thực hiện các chức năng kinh tế, xã 6
15. hội của nhà nƣớc. Những hoạt động làm phát sinh ra thuế giá trị gia tăng là những hoạt động kinh tế của ngƣời nộp thuế. Các hoạt động chuyển giao tài sản hoặc cung ứng dịch vụ có thanh toán bằng tiền hoặc quy ra tiền làm phát sinh thuế giá trị gia tăng. Do đó, thuế giá trị gia tăng đƣợc khái niệm: Là loại thuế tính trên giá trị tăng thêm của HHDV phát sinh trong quá trình từ sản xuất lưu thông đến tiêu dùng. [26] 1.1.1.2. Đặc điểm của thuế GTGT Thứ nhất, thuế giá trị gia tăng có phạm vi đối tượng chịu thuế rất rộng. Đối tƣợng chịu thuế giá trị gia tăng rộng vì đây là sắc thuế thu vào mọi chủ thể có hoạt động sản xuất, kinh doanh hoặc nhập khẩu HHDV. Hầu hết các hàng hóa dịch vụ đƣợc tạo ra trong nền kinh tế đều là đối tƣợng chịu thuế giá trị gia tăng. Điều này cũng có nghĩa rằng, mọi tổ chức, cá nhân đều là những chủ thể bị điều tiết bởi thuế giá trị gia tăng thông qua việc họ phải trả tiền thuế giá trị gia tăng khi tiêu dùng HHDV. Việc áp dụng thuế trên phạm vi lãnh thổ với mọi đối tƣợng thể hiện sự công bằng của thuế, đồng thời thể hiện thái độ của Nhà nƣớc đối với các loại tiêu dùng trong xã hội. Trong trƣờng hợp cần khuyến khích tiêu dùng hoặc hạn chế việc trả tiền thuế của ngƣời tiêu dùng, Nhà nƣớc sẽ không đánh thuế hoặc đánh thuế với mức thuế suất thấp nhất. Thứ hai, thuế GTGT có căn cứ tính thuế là phần giá trị tăng thêm trong các khâu của quá trình lưu thông từ sản xuất đến tiêu dùng. Căn cứ tính thuế dựa trên phần giá trị tăng thêm của HHDV. Đây là điểm ƣu việt vƣợt của thuế giá trị gia tăng so với thuế doanh thu trƣớc đây. Giải quyết tình trạng thuế trùng thuế qua các khâu của quá trình lƣu thông hàng hóa, góp phần tạo ra sự công bằng giữa các chủ thể trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, kích thích lƣu thông hàng hóa từ sản xuất đến tiêu dùng. Thuế giá trị gia tăng chỉ thu trên phần giá trị tăng thêm của hàng hóa dịch vụ trong quá trình sản xuất, phân phối và tiêu dùng. Xuất phát từ quan điểm thuế GTGT là thuế đánh vào giá trị tăng thêm của HHDV, vì vậy tất cả những hoạt động làm cho giá trị của 7
16. HHDV tăng lên có thể coi là tiền đề “sinh ra” thuế GTGT [19, Tr. 52]. Những hoạt động đƣợc coi là tiền đề sinh ra thuế giá trị gia tăng là những hoạt động kinh tế của ngƣời nộp thuế. Đây là các hoạt động chuyển giao tài sản hoặc cung ứng dịch vụ có thanh toán bằng tiền hoặc quy ra tiền làm phát sinh GTGT. Trƣờng hợp hàng hóa dịch vụ không có giá trị gia tăng thì sẽ không phải nộp thuế, hoặc nếu giá trị gia tăng âm thì đƣợc xem xét hoàn thuế giá trị gia tăng. Đặc điểm này yêu cầu các chủ thể là đối tƣợng nộp thuế phải tự kiểm soát lẫn nhau về giá trị HHDV nhằm bảo vệ lợi ích của mình. Hệ quả của căn cứ này là nhằm khuyến khích các chủ thể sản xuất, kinh doanh sử dụng hệ thống hóa đơn chứng từ nhằm chứng minh giá trị tăng thêm làm căn cứ tính thuế, góp phần làm lành mạnh hóa thị trƣờng và nhà nƣớc có thể kiểm soát đƣợc giá cả, số lƣợng HHDV lƣu thông trên thị trƣờng nhằm kiểm soát lạm phát và cung cấp số liệu thống kê hợp lý cho các mục đích kinh tế khác. Thứ ba, thuế giá trị gia tăng mang bản chất liên hoàn và có tính trung lập cao [19, Tr. 17] Bản chất liên hoàn của thuế giá trị gia tăng thể hiện ở quan hệ mua bán và trao đổi hàng hóa trên thị trƣờng. Thuế giá trị gia tăng đầu ra của doanh nghiệp bán là thuế giá trị gia tăng đầu vào của doanh nghiệp mua. Thuế giá trị gia tăng phải nộp của mỗi doanh nghiệp không chỉ phụ thuộc vào doanh số bán ra và thuế suất mà còn phụ thuộc vào thuế giá trị gia tăng ở doanh nghiệp cung ứng đầu vào. Từ bản chất liên hoàn này, pháp luật thuế giá trị gia tăng cũng quy định cuối tháng, quý, năm các đối tƣợng nộp thuế giá trị gia tăng phải tờ khai báo cáo số thuế giá trị gia tăng đầu ra đầu vào đƣợc khấu trừ cho cơ quan thuế để thực hiện nghĩa vụ nộp thuế giá trị gia tăng. Tính trung lập đƣợc thể hiện ở hai khía cạnh. Thứ nhất, thuế giá trị gia tăng không chịu ảnh hƣởng bởi kết quả kinh doanh của ngƣời nộp thuế, do ngƣời nộp thuế chỉ là ngƣời “thay mặt” ngƣời tiêu dùng nộp hộ khoản thuế này vào Ngân sách nhà nƣớc. Do vậy thuế giá trị gia tăng không phải là yếu tố của chi 8
17. phí sản xuất mà chỉ đơn thuần là một khoản thu đƣợc cộng thêm vào giá bán của ngƣời cung cấp hàng hóa dịch vụ. Thứ hai, thuế giá trị gia tăng không bị ảnh hƣởng bởi quá trình tổ chức và phân chia quá trình sản xuất kinh doanh, bởi tổng số thuế ở tất cả các giai đoạn luôn bằng số thuế tính trên giá bán ở giai đoạn cuối cùng bất kể số giai đoạn nhiều hay ít. 1.1.2. Vai trò của thuế giá trị gia tăng Nền kinh tế nƣớc ta đang trong quá trình vận hành theo cơ chế thị trƣờng có sự quản lý của nhà nƣớc, cũng giống nhƣ các sắc thuế khác, thuế GTGT có vai trò to lớn để Nhà nƣớc thực hiện chức năng quản lý vĩ mô đối với nền kinh tế, tuy nhiên bên cạnh vai trò đó thuế GTGT còn thể hiện vai trò riêng có của nó: Một là, thuế giá trị gia tăng có tác dụng điều tiết thu nhập của tổ chức, cá nhân tiêu dùng hàng hóa dịch vụ chịu thuế giá trị gia tăng, góp phần đảm bảo tính công bằng xã hội. Luật thuế giá trị gia tăng quy định các HHDV chịu thuế và không chịu thuế; về thuế suất cũng áp dụng các mức thuế suất khác nhau cho các nhóm hàng hóa dịch vụ. Thông qua công cụ thuế nó tác động và làm thay đổi mối quan hệ cung cầu trên thị trƣờng từ đó tác động đến sự đầu tƣ sản xuất và việc lựa chọn hàng hóa để sản xuất kinh doanh và tiêu dùng. Từ đó góp phần điều tiết thu nhập, đảm bảo tính công bằng xã hội, khuyến khích tăng năng suất, phát triển kinh tế xã hội. Hai là, thuế giá trị gia tăng là một trong những sắc thuế có nguồn thu quan trọng của Ngân sách nhà nước. Thuế giá trị gia tăng tạo nguồn thu lớn và tƣơng đối ổn định cho ngân sách nhà nƣớc. Thuế giá trị gia tăng không trùng lắp, do thuế giá trị gia tăng chỉ tính vào giá trị tăng thêm của hàng hóa dịch vụ qua các khâu sản xuất, lƣu thông, tiêu dùng, không tính vào phần giá trị đã chịu thuế giá trị gia tăng ở các khâu trƣớc, thuế đã nộp ở các khâu trƣớc đƣợc tính khấu trừ ở khâu sau nên khuyến khích các tổ chức, cá nhân bỏ vốn đầu tƣ phát triển sản xuất, kinh doanh, khuyến 9
18. khích chuyên môn hoá, hợp tác hoá sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế, phù hợp với phát triển kinh tế thị trƣờng. Thứ ba, thuế giá trị gia tăng tạo nên sự cạnh tranh bình đẳng giữa các chủ thể góp phần làm minh bạch hóa nền kinh tế Thuế giá trị gia tăng tạo nên sự cạnh tranh bình đẳng giữa các chủ thể kinh doanh vì pháp luật thuế giá trị gia tăng quy định những chủ thể tạo ra giá trị gia tăng nhƣ nhau thì có nghĩa vụ nộp thuế nhƣ nhau. Việc đăng ký mã thuế cùng với việc thực hiện chế độ hóa đơn chứng từ trong hoạt động thanh toán giúp thuế GTGT góp phần lành mạnh hóa nền kinh tế, tăng cƣờng công tác hoạch toán kế toán và thúc đẩy việc mua bán hàng hóa phải đầy đủ chứng từ hợp lệ theo luật định. Thứ tư, thuế GTGT góp phần bảo hộ nền sản xuất nội địa thông qua việc thu thuế hàng nhập khẩu và thu thuế HHDV xuất khẩu nhằm khuyến khích hoạt động xuất khẩu hàng hóa dịch vụ [38, Tr. 206] Đối với hàng xuất khẩu không những không nộp thuế GTGT (vì thuế suất 0%) mà còn đƣợc khấu trừ hoặc hoàn lại số thuế GTGT đầu vào nên có tác dụng giảm chi phí, hạ giá thành sản phẩm, đẩy mạnh xuất khẩu, tạo điều kiện cho hàng xuất khẩu có thể cạnh tranh thuận lợi trên thị trƣờng quốc tế. Thuế GTGT cũng với thuế nhập khẩu làm tăng giá vốn đối với hàng nhập khẩu, có tác dụng tích cực bảo hộ sản xuất kinh doanh hàng nội địa. 1.2. Những vấn đề lý luận cơ bản về pháp luật thuế giá trị gia tăng 1.2.1. Khái niệm pháp luật thuế giá trị gia tăng Theo lý luận Nhà nƣớc và pháp luật: Pháp luật đƣợc hiểu là hệ thống những qui tắc xử sự mang tính bắt buộc chung do nhà nƣớc ban hành hoặc thừa nhận và đảm bảo thực hiện, thể hiện ý chí của giai cấp thống trị và là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã hội pháp triển phù hợp với lợi ích của giai cấp mình [25]. Theo đó, pháp luật thuế giá trị gia tăng là hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thu nộp thuế GTGT. 10
19. Có nhiều tiêu chí khác nhau để phân nhóm các quy phạm pháp luật điều chỉnh thuế GTGT, trong đó nếu nhƣ căn cứ vào các quan hệ xã hội mà quy phạm pháp luật đó điều chỉnh thì có thể phân thành: nhóm quy phạm pháp luật về nội dung thực hiện nghĩa vụ thuế GTGT và nhóm quy phạm pháp luật về nội dung quản lý thuế GTGT: - Nhóm quy phạm pháp luật có nội dung xác định nghĩa vụ thuế GTGT điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh giữa các chủ thể có nghĩa vụ thuế GTGT với nhà nƣớc, bao gồm những quy định về phạm vi áp dụng thuế GTGT (đối tƣợng chịu thuế GTGT), phạm vi không thuộc diện áp dụng thuế GTGT (đối tƣợng không thuộc diện chịu thuế GTGT), đối tƣợng nộp thuế, căn cứ và phƣơng pháp tính thuế GTGT . Đây là bộ phận quy phạm pháp luật giữ vai trò quan trọng trong pháp luật thuế GTGT. - Nhóm quy phạm pháp luật có nội dung quản lý thuế GTGT. Nhóm các quy phạm này xác định nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan thuế trong việc quản lý công tác đăng ký kê khai, nộp và tiến hành thu thuế GTGT và công tác hoàn thuế, miễn giảm thuế. Bên cạnh đó, nhóm các quy phạm pháp luật về hình thức quy định về trình tự, thủ tục của việc giải quyết các tranh chấp và xử lý các vi phạm pháp luật về thuế GTGT. Ngoài ra, hệ thống quy phạm pháp luật thuế GTGT còn đƣợc phân theo cấu trúc của pháp luật thuế GTGT, cụ thể bao gồm: - Nhóm quy phạm pháp luật xác định phạm vi áp dụng thuế GTGT nhƣ đối tƣợng chịu thuế GTGT, đối tƣợng đƣợc miễn trừ thuế GTGT, đối tƣợng nộp thuế GTGT [19, Tr. 38] - Nhóm các quy phạm pháp luật quy định việc tính thuế GTGT nhƣ căn cứ tính thuế, phƣơng pháp tính thuế, khấu trừ thuế, hoàn thuế. Xuất phát từ đặc điểm, tính chất của các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình nộp thuế GTGT là quan hệ bất bình đẳng, vì vậy, phƣơng pháp điều chỉnh của pháp luật thuế GTGT là phƣơng pháp mệnh lệnh – quyền uy. Theo 11
20. phƣơng pháp này các chủ thể tham gia quan hệ thuế GTGT có tƣ cách pháp lý không bình đẳng. Một bên trong mối quan hệ (các cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền) có quyền đơn phƣơng ra các quyết định thực hiện các quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật mà không cần sự thỏa thuận của các chủ thể có nghĩa vụ thuế GTGT. 1.2.2. Những quy định chủ yếu của pháp luật thuế giá trị gia tăng Pháp luật thuế GTGT gồm các quy định xác định nghĩa vụ thuế GTGT và các quy định về tổ chức thực hiện nghĩa vụ thuế GTGT. 1.2.2.1. Xác định nghĩa vụ thuế giá trị gia tăng * Đối tượng chịu thuế giá trị gia tăng Đối tƣợng chịu thuế bao gồm hàng hoá, dịch vụ dùng cho sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng trong nƣớc. Điều đó có nghĩa là đối tƣợng chịu thuế GTGT thỏa mãn điều kiện: - Là hàng hóa dịch vụ bị tác động bởi một trong các hành vi: hoặc là sản xuất, hoặc là kinh doanh, hoặc là tiêu dùng. Bất cứ khi nào, HHDV có phát sinh giá trị tăng thêm do hành vi tác động của đối tƣợng nộp thuế thì HHDV đó là đối tƣợng chịu thuế GTGT. - Là hàng hóa dịch vụ, đƣợc tiêu dùng trên phạm vi lãnh thổ quốc gia đó (trong đó có hàng nhập khẩu). Cụ thể, khi một loại HHDV đƣợc nhập khẩu để tiêu dùng thì hàng hóa dịch vụ này chịu thuế GTGT bất kể chủ thể nhập khẩu là chủ thể kinh doanh hay không kinh doanh và hành vi nhập khẩu nhằm mục đích kinh doanh hay tiêu dùng. * Đối tượng không chịu thuế giá trị gia tăng Đối tƣợng không thuộc diện chịu thuế GTGT là trƣờng hợp HHDV không thuộc đối tƣợng chịu thuế GTGT. Xuất phát từ nhiều lý do khác nhau, thuế GTGT không áp dụng cho một số loại hàng hóa dịch vụ nhất định. Những hàng hóa dịch vụ không chịu thuế GTGT có thể là hàng hóa dịch vụ trong nƣớc hoặc hàng hóa dịch vụ nhập khẩu từ nƣớc ngoài để tiêu thụ nội địa. Tuy nhiên, số lƣợng hàng hóa dịch vụ không chịu thuế GTGT ít hơn rất nhiều so với hàng hóa 12
21. dịch vụ là đối tƣợng chịu thuế. Những lí do đặc biệt để hàng hóa dịch vụ trở thành đối tƣợng không chịu thuế GTGT: - Hàng hóa thuộc nhóm các sản phẩm trồng trọt sản phẩm giống vật nuôi cây trồng, sản phẩm muối đƣợc sản xuất từ biển - HHDV không tiêu dùng trong nƣớc (chỉ nhằm mục đích xuất khẩu) - Hàng hóa thuộc loại nội địa chƣa sản xuất đƣợc cần nhập khẩu. - Hàng hóa nhập khẩu và HHDV bán cho các tổ chức, cá nhân với mục đích nhân đạo Cơ sở kinh doanh HHDV thuộc đối tƣợng không chịu thuế GTGT thì không phải thực hiện nộp thuế GTGT. Do đó họ không đƣợc khấu trừ và hoàn thuế GTGT đầu vào của HHDV sử dụng cho việc sản xuất kinh doanh thuộc đối tƣợng không chịu thuế GTGT theo quy định mà phải tính vào nguyên giá tài sản cố định, giá trị nguyên vật liệu hoặc chi phí kinh doanh. * Đối tượng được miễn thuế giá trị gia tăng Miễn thuế là trƣờng hợp hàng hóa hay dịch vụ nằm trong đối tƣợng chịu thuế ở một mức thuế suất nhất định, có các căn cứ tính thuế rõ ràng và phải kê khai thuế đối với cơ quan thuế. Tuy nhiên HHDV này đƣợc hƣởng những ƣu đãi từ nhà nƣớc trong một khoảng thời gian nhất định nhƣ đầu tƣ vào những vùng xa xôi, các ngành nghề đặc biệt nên đƣợc miễn thuế để khuyến khích cho nhà đầu tƣ và tạo điều kiện để sản phẩm hàng hóa dễ dàng tiếp cận thị trƣờng trong nƣớc hoặc xuất khẩu. Do đó, miễn thuế mang tính chất ƣu tiên, ƣu đãi hay đƣợc khuyến khích do có phần thuế đƣợc miễn giảm hoàn toàn hay một phần, đƣợc khấu trừ thuế đầu vào. * Người nộp thuế Ngƣời nộp thuế giá trị gia tăng bao gồm: Tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh HHDV chịu thuế (gọi chung là cơ sở kinh doanh) và tổ chức, cá nhân khác nhập khẩu hàng hóa chịu thuế (gọi chung là ngƣời nhập khẩu) là ngƣời nộp thuế giá trị gia tăng’’[25]. Có nghĩa là, những cá nhân tổ chức có hành vi sau đây 13