Luận văn Pháp luật phòng, chống gian lận thương mại từ thực tiễn Thành phố Hải Phòng

Nội dung text: Luận văn Pháp luật phòng, chống gian lận thương mại từ thực tiễn Thành phố Hải Phòng

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ TẤT ĐẠT PHÁP LUẬT PHÒNG, CHỐNG GIAN LẬN THƯƠNG MẠI TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 60.38.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS VÕ KHÁNH VINH HÀ NỘI, 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Học viện. Vậy tôi viết lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! TÁC GIẢ LUẬN VĂN ĐỖ TẤT ĐẠT
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG GIAN LẬN THƯƠNG MẠI 8 1.1. Khái niệm và các hình thức gian lận thương mại 8 1.2. Khái niệm pháp luật phòng, chống gian lận thương mại .13 1.3. Những đặc điểm cơ bản của pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại .15 1.4. Các nhân tố tác động đến pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại .17 Chương 2: THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG GIAN LẬN THƯƠNG MẠI Ở THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG .23 2.1. Các nhân tố tác động đến thực hiện pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại ở thành phố Hải Phòng .23 2.2. Thực trạng gian lận thương mại ở thành phố Hải Phòng trong những năm gần đây .31 2.3. Thực trạng thực hiện pháp luật về phòng chống gian lận thương mại của thành phố Hải Phòng .33 2.4. Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật phòng, chống gian lận thương mại ở thành phố Hải Phòng .48 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP CƠ BẢN ĐẢM BẢO THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG GIAN LẬN THƯƠNG MẠI 55 3.1. Quan điểm và phương hướng cơ bản đảm bảo thực hiện pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại 55 3.2. Giải pháp cơ bản đảm bảo thực hiện pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại 58 KẾT LUẬN 69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 70
4. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BCĐ : Ban chỉ đạo HP : Hải Phòng GLTM : Gian lận thương mại PCGLTM : Phòng, chống gian lận thương mại UBND : Ủy ban nhân dân VSATTP : Vệ sinh an toàn thực phẩm XHCN : Xã hội chủ nghĩa QLTT : Quản lý thị trường
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất, kinh doanh hàng giả là những hành vi vi phạm pháp luật nó tồn tại và ngày càng trở nên phức tạp song song với sự phát triển của nền kinh tế thị trường với nhiều loại hình kinh doanh buôn bán, nhiều ngành nghề và sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các đơn vị, cá nhân sản xuất kinh doanh. Tác hại của buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất, kinh doanh hàng giả là rất nghiêm trọng đối với nền kinh tế của một quốc gia, phá hoại sản xuất trong nước, thất thu ngân sách, ảnh hưởng xấu đến việc kinh doanh buôn bán chân chính, không khuyến khích hàng hóa nhập khẩu hợp pháp, gây nguy hại đến sức khỏe, tính mạng của người dân. Tổng kết của Ban chỉ đạo 389 quốc gia cho thấy, các đối tượng buôn lậu, gian lận thương mại thường tập trung vào các mặt hàng với lợi nhuận cao như: ma túy, pháo nổ, rượu, bia, thuốc lá điếu, mỹ phẩm, gia cầm và sản phẩm của gia cầm, đồ điện tử, điện lạnh, hàng tiêu dùng các loại, thực phẩm chức năng và các mặt hàng cấm là sản phẩm của động vật hoang dã, thiết bị y tế cũ đã qua sử dụng Ngày 26/2/2015, đồng chí Nguyễn Xuân Phúc phó thủ tướng Chính Phủ nay là Thủ tướng Chính Phủ trong buổi làm việc với Ban chỉ đạo quốc gia 389 về phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả đã nêu rõ: “không có vùng cấm đối với loại tội phạm buôn lậu và gian lận thương mại”. Báo cáo của Chính phủ đề ra nhiệm vụ đấu tranh quyết liệt để hạn chế, đẩy lùi buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong phạm vi cả nước. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp luật để lãnh đạo, chỉ đạo, thực hiện công tác liên quan đến đấu tranh phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất, kinh doanh hàng giả. 1
6. Những văn bản chỉ đạo và quản lý của Đảng và Nhà nước về vấn đề đấu tranh phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả có vai trò rất quan trọng, là cơ sở pháp lý giúp cơ quan quản lý nhà nước, cán bộ, công chức nhà nước thực hiện chức năng nhiệm vụ của mình và xử lý các hành vi vi phạm đối với tổ chức, cá nhân. Tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả thường diễn ra phức tạp ở nhiều tỉnh, thành phố, trong đó có thành phố Hải Phòng. Với vị trí quan trọng về kinh tế, xã hội, công nghệ thông tin và an ninh, quốc phòng, là đầu mối giao thông đường biển phía Bắc với lợi thế cảng nước sâu nên vận tải biển rất phát triển, là trung tâm kinh tế trọng điểm phía bắc, các hoạt động kinh doanh, thương mại, giao thương hàng hóa, dịch vụ diễn ra sôi động. Bên cạnh các hoạt động sản xuất kinh doanh lành mạnh, hợp pháp là diễn biến của tình hình buôn lậu, gian lận thương mại và sản xuất hàng giả, hàng kém chất lượng diễn ra phức tạp, nơi đây được xem là địa bàn trọng điểm trong cuộc chiến chống buôn lậu, gian lận thương mại. Trước tình hình đó, các cấp ủy đảng, chính quyền ở Hải Phòng đã lãnh đạo, chỉ đạo các lực lượng chức năng của Hải Phòng phối hợp chặt chẽ thực hiện nghiêm túc, quyết liệt đấu tranh hiệu quả với các đối tượng có những hành vi phạm pháp luật. Các lực lượng Công an, Quản lý thị trường, Thanh tra, Hải quan, Biên phòng, Cảnh sát biển tăng cường kiểm tra xử lý vi phạm trong hoạt động thương mại, triệt để phá các tụ điểm tập kết, kinh doanh hàng nhập lậu, hàng giả, hàng vi phạm an toàn thực phẩm; tổ chức kiểm tra, tập trung xử lý các đường dây, ổ nhóm, đối tượng chủ mưu, cầm đầu nhằm kịp thời ngăn chặn vận chuyển buôn bán hàng cấm, hàng giả tại các cửa hàng kinh doanh, các điểm tập kết chứa hàng lậu, kho tàng, bến bãi, các đầu mối giao nhận hàng hóa trên các tuyến đường, qua đó phát hiện hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ vào thành phố. 2
7. Kết quả của công tác này đã được đánh giá rất cao, hàng năm phát hiện, bắt giữ và xử lý hàng nghìn vụ việc, xử phạt vi phạm hành chính nộp ngân sách nhà nước hàng nghìn tỷ đồng, kiến nghị xử lý nhiều đối tượng. Tuy nhiên, cuộc chiến chống buôn lậu và gian lận thương mại ở Hải Phòng thực chất vẫn còn rất cam go, khó khăn, phức tạp, nguyên nhân xuất phát từ những thực trạng sau: Tình hình vận chuyển, buôn bán hàng cấm, hàng nhập lậu ngày càng có những diễn biến khó lường, đặc biệt gia tăng vào dịp cuối năm và Tết nguyên đán, các đối tượng vi phạm có các phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi, có tổ chức và chuyên nghiệp cao để đối phó với sự kiểm tra, kiểm soát của các cơ quan chức năng. Hệ thống các văn bản pháp lý quy định về vấn đề chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả còn chưa nhiều, các quy định chưa cụ thể, đầy đủ về các nội dung liên quan đến buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, các chế tài áp dụng khi xử phạt các hành vi vi phạm chưa nghiêm, chưa phát huy được tính răn đe; chức năng, nhiệm vụ của cán bộ công chức trong lực lượng tham gia thực hiện chống buôn lậu, gian lận thương mại chưa được quy định cụ thể rõ ràng; Cùng với đó là chế độ đãi ngộ nghề nghiệp, phương tiện, trang thiết bị phục vụ thực thi nhiệm vụ của cán bộ công chức trong lực lượng tham gia thực hiện chống buôn lậu, gian lận thương mại chưa đầy đủ, hiện đại Những yếu tố đó có tác động lớn đến hiệu quả của công tác đấu tranh phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại ở thành phố Hải Phòng. Với lý do nêu trên, tác giả chọn đề tài “Pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại từ thực tiễn thành phố Hải Phòng” làm đề tài luận văn thạc sỹ chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. 3
8. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Đã có nhiều công trình nghiên cứu về các khía cạnh khác nhau liên quan đến Pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại làm cơ sở lý luận và nguồn tham khảo cho đề tài, cụ thể: - Thực hiện pháp luật và áp dụng pháp luật ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, năm 2009, sách chuyên khảo của PGS.TS. Nguyễn Minh Đoan. - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, năm 2010, sách chuyên khảo của PGS.TS. Nguyễn Văn Mạnh. - Thực hiện pháp luật của cá nhân, công dân trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta hiện nay, Tạp chí Luật học, số 01/2015, bài báo khoa học của GS.TS. Hoàng Thị Kim Quế. - Các yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật của công dân ở nước ta hiện nay, Tạp chí khoa học ĐHQGHN: Luật học, tập 31, số 3(2015) trang 26- 31, bài viết của GS.TS. Hoàng Thị Kim Quế. - Thực hiện pháp luật Hải Quan của Cục Hải Quan thành phố Hà Nội trong điều kiện hội nhập quốc tế, năm 2011, của thạc sĩ của Nguyễn Mạnh Hùng. - Một số giải pháp tăng cường đấu tranh chống hàng giả và gian lận thương mại, Quản lý nhà nước, Học viện Hành chính, Số 12/2010, tr. 36 – 39, bài viết của Nguyễn Minh Hải. - Hải quan Quảng Ninh đấu tranh chống buôn lậu, hàng giả và gian lận thương mại qua biên giới, Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, số chuyên đề 9/2014, tr. 86 – 89, bài viết của Nguyễn Văn Nghiên. - Chống gian lận thương mại qua giá trị hải quan, Nghề Luật. Học viện Tư pháp, Số 2/2015, tr. 33, bài viết của Nguyễn Thị Lan Hương. - Trách nhiệm hành chính đối với vi phạm hành chính trong lĩnh vực thương mại qua thực tiễn ở tỉnh Lạng Sơn của thạc sĩ Trần Mạnh Hùng. 4
9. Các công trình nghiên cứu trên ở các mức độ khác nhau đều có đề cập vấn đề pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại nói chung nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu cụ thể và trực tiếp đến vấn đề pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại từ thực tiễn thành phố Hải Phòng. Các đề tài, bài biết mới chỉ đề cập đến những vấn đề riêng hoặc ở một số khía cạnh nhất định, rời rạc đến pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại. Vì vậy, vấn đề pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại từ thực tiễn thành phố Hải Phòng là vấn đề cần được nghiên cứu. Đó cũng chính là một trong những lý do tác giả chọn vấn đề này làm đề tài luận văn cao học Luật của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của luận văn là nghiên cứu làm sáng tỏ đặc điểm cơ bản của pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại; đánh giá thực trạng qua thực tiễn việc thực hiện pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại tại thành phố Hải Phòng; từ đó đề xuất các quan điểm, giải pháp nhằm thực hiện pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại một cách có hiệu quả nhất. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài nghiên cứu nhằm hướng đến làm sáng tỏ những nhiệm vụ sau : - Nghiên cứu cơ sở lý luận về pháp luật phòng, chống gian lận thương mại: khái niệm, đặc điểm, hình thức, các nhân tố tác động đến pháp luật phòng chống gian lận thương mại - Nghiên cứu tình hình gian lận thương mại, thực tiễn thực hiện pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại ở thành phố Hải Phòng. - Đề xuất quan điểm, giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại ở nước ta hiện nay. 5
10. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về pháp luật và thực hiện pháp luật về phòng chống gian lận thương mại. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Đề tài nghiên cứu về pháp luật về chống, gian lận thương mại ở thành phố Hải Phòng. - Về thời gian: Số liệu thu thập từ năm 2012 đến năm 2015. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, đề tài sử dụng kết hợp các phương pháp như phương pháp lô gic, phương pháp phân tích, phương pháp liệt kê, phương pháp so sánh, phương pháp chuyên gia Ngoài ra, đề tài còn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê Nin với phép biện chứng duy vật khoa học và biện chứng khoa học lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh và những quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam trong xây dựng Nhà nước pháp quyền. Trong số các phương pháp được sử dụng để nghiên cứu thì phương pháp phân tích, phương pháp thống kê được sử dụng chủ yếu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa lý luận và thực tiễn, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng chống gian lận thương mại. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn: Góp phần nghiên cứu áp dụng một số giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại ở thành phố Hải phòng nói riêng và cả nước nói chung. 6
11. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại Chương 2: Thực tiễn thực hiện Pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại ở thành phố Hải Phòng Chương 3: Quan điểm và những giải pháp cơ bản đảm bảo thực hiện pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại 7
12. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG GIAN LẬN THƯƠNG MẠI 1.1. Khái niệm và các hình thức gian lận thương mại 1.1.1. Khái niệm gian lận thương mại Gian lận thương mại (GLTM) là một hiện tượng mang tính lịch sử. Ở đâu có sản xuất hàng hóa, các sản phẩm được mang ra trao đổi trên thị trường, có người mua, người bán nhằm thực hiện phần giá trị được kết tinh trong hàng hóa thì GLTM cũng xuất hiện. Ở Việt Nam, GLTM không phải là vấn đề mới, từ xa xưa, ông cha ta đã đúc kết hành vi GLTM thành câu: "Buôn gian, bán lận" để chỉ những mặt trái của việc buôn bán, để mọi người cảnh giác với thủ đoạn, mánh khóe, lừa dối khách hàng của các gian thương. Theo từ điển tiếng Việt, gian lận là hành vi thiếu trung thực, dối trá, mánh khoé nhằm lừa gạt người khác. Theo nghĩa rộng gian lận là việc xuyên tạc sự thật, thực hiện các hành vi không hợp pháp nhằm lường gạt, dối trá để thu được một lợi ích nào đó, biểu hiện tiêu biểu của gian lận là: chiếm đoạt, lừa đảo và ăn cắp. Hành vi buôn gian, bán lận trong dân gian được hiểu bao gồm một số hành vi, thủ đoạn đơn giản như hàng xấu nói tốt, hàng ít nói nhiều, rẻ nói đắt, cân đo, đong đếm sai, buôn bán hàng cấm, lén lút trốn lậu thuế, lẩn tránh sự kiểm soát của Nhà nước, buôn lậu, lừa đảo, hối lộ, lấy cắp bí mật sản xuất, cạnh tranh tiêu cực phi kinh tế Mục đích của hành vi GLTM là nhằm thu được lợi nhuận không chính đáng, trên sức lao động và quyền, lợi ích của cá nhân, tổ chức. Theo pháp luật Việt Nam hiện nay chưa có tài liệu nào quy định một cách đầy đủ khái niệm về gian lận thương mại, ở nhiều văn bản, các nhà làm 8
13. luật cũng đã đưa ra nhận thức các hành vi rất khác nhau của gian lận thương mại, thường là để chung trong các quy định về “hành vi buôn lậu và gian lận thương mại và làm hàng giả”. Tuy nhiên, các văn bản pháp luật nhìn chung nói đến hành vi GLTM trong lĩnh vực tài chính, trong khi đó cón rất nhiều lĩnh vực nơi diễn ra hành vi thương mại; hàng loạt vấn đề GLTM liên quan đến chất lượng sản phẩm, hàng hóa; tiêu chuẩn đo lường chất lượng; an toàn vệ sinh thực phẩm, bảo vệ người tiêu dùng lại không được nêu lên hoặc lại nằm rải rác ở các văn bản khác, hoặc thậm chí không được hướng dẫn để “nhận diện” một cách cụ thể. Theo chuyên gia pháp lý Lê Cao: "khái niệm về gian lận thương mại chưa được định nghĩa một cách cụ thể trong pháp luật Việt Nam hiện nay, nhưng ở một số văn bản, các nhà làm luật đã cố gắng “nhận diện” các hành vi rất khác nhau của gian lận thương mại. Cách nhận diện hành vi gian lận thương mại mỗi bộ ngành mỗi kiểu, mỗi lĩnh vực một sự xác định đã khiến cho tình hình quản lý có thể bị rối bời cần sự thống nhất, khái quát cao để có thể xác định rõ hành vi gian lận thương mại, thậm chí hình sự hóa hành vi gian lận thương mại trong các điều luật của Bộ luật hình sự một cách cụ thể hơn hiện nay". Xuất phát từ thực tiễn nghiên cứu trong phạm vi của đề tài, tác giả luận văn cho rằng, có thể hiểu gian lận thương mại như sau: Gian lận thương mại là hành vi có tính chất không trung thực, lừa dối, gây ảnh hưởng tiêu cực đến quyền, lợi ích của cá nhân, tổ chức, nhà nước và xã hội, được quy định về nguyên tắc trong các văn bản pháp luật, nhằm mục đích trục lợi trong hoạt động thương mại. 1.1.2. Hình thức gian lận thương mại Theo tài liệu số 36623 ngày 28/5/1995 của Hội nghị Quốc tế lần thứ V của Tổ chức Hải quan thế giới về chống gian lận thương mại do WCO họp tại 9
14. Brussels (Bỉ) đã khẳng định gian lận thương mại tồn tại dưới 16 hình thức sau: 1- Buôn lậu hàng hóa qua biên giới hoặc ra khỏi kho Hải quan; 2- Khai báo sai chủng loại hàng hoá; 3- Khai tăng, giảm giá trị hàng hóa; 4- Lợi dụng chế độ ưu đãi xuất xứ (kể cả chế độ hạn ngạch thuế); 5- Lợi dụng chế độ ưu đãi hàng gia công; 6- Lợi dụng chế độ tạm nhập tái xuất; 7- Lợi dụng yêu cầu về giấy phép xuất nhập khẩu; 8- Lợi dụng chế độ quá cảnh (mang hàng hóa quá cảnh để tiêu dùng ở nước hàng đi qua); 9- Khai sai về số lượng, trọng lượng, chất lượng hàng hóa; 10- Lợi dụng chế độ mục đích sử dụng, kể cả buôn bán trái phép hàng được ưu đãi thuế (Lợi dụng sự ưu đãi của Chính phủ về thuế xuất khẩu dành cho những đối tượng sử dụng nhất định); 11- Vi phạm đạo luật về diễn giải thương mại hoặc quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; 12- Sản xuất và lưu thông hàng giả, hàng ăn cắp mẫu mã; 13- Hàng giao dịch buôn bán không có sổ sách; 14- Yêu cầu giả, khống việc hoàn hoặc truy hoàn thuế Hải quan (kể cả làm chứng từ giả về hàng đã xuất khẩu); 15- Kinh doanh "ma", đăng ký kinh doanh lậu nhằm hưởng tín dụng trái phép; 16- Thanh lý có chủ đích (nghĩa là thành lập Công ty kinh doanh một thời gian ngắn, để nợ thuế, khi số tiền nợ thuế lên cao thì tuyên bố thanh lý để tránh nộp thuế, giám đốc Công ty đó thành lập Công ty mới ngay sau đó với cùng ý định. Loại gian lận này còn được gọi là "Hội chứng phượng hoàng"). 10
15. Hội nghị cũng đề cập đến hành vi GLTM trong việc sử dụng công nghệ thông tin, gian lận thương mại trong các sản phẩm sơ chế có chất lượng cao. Ngoài ra, GLTM còn biểu hiện trong việc chuyển tải hàng hóa. Đó là việc thông qua một nước thứ 3 để che dấu nguồn gốc thực sự của hàng hóa nhằm che mắt Hải quan nước nhập khẩu. Trong trường hợp này, nước thứ 3 là nước cung cấp tài liệu giả hoặc dùng các thủ đoạn thay đổi nguồn gốc hàng từ nước xuất khẩu sang nước quá cảnh. Đến khi hàng được nhập vào nước nhập khẩu sẽ tránh được các quy định hạn chế mặt hàng của nước nhập khẩu như: hạn ngạch, chế độ ưu đãi, bản quyền sản xuất Cách phân loại trên là kết quả nghiên cứu các vấn đề thực tiễn trong nhiều năm của hoạt động thương mại quốc tế ở nhiều nước trên thế giới, thể hiện thực tiễn về GLTM thế giới, trong đó có Việt Nam. Tình hình thực tế ở nước ta thời gian qua cũng cho thấy các thủ đoạn GLTM trong hoạt động thương mại quốc tế cũng chính là các hình thức đã xác định như đã nêu trên. Như vậy, theo các hình thức GLTM nói trên thì buôn lậu, sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, gian lận về số lượng, trọng lượng, chất lượng hàng hoá, vi phạm về sở hữu trí tuệ là gian lận thương mại. Hiện nay, theo Bộ luật Hình sự Việt Nam và Thông tư tư 93/2010/TT- BTC, ngày 28 tháng 6 năm 2010 của Bộ tài chính hướng dẫn xác định các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực tài chính là hành vi buôn lậu, GLTM và hàng giả thì buôn lậu không phải là gian lận thương mại. Theo phạm vi của đề tài luận văn, tác giả chủ yếu tiếp cận hành vi GLTM bao gồm: kinh doanh hàng giả, vi phạm sở hữu trí tuệ, vi phạm số lượng, chất lượng sản phẩm, hàng hóa; tiêu chuẩn đo lường chất lượng; an toàn vệ sinh thực phẩm. 11
16. Để nhận diện hành vi GLTM, có thể thấy các chủ thể thường sử dụng các hành vi như lừa dối khách hàng thông qua vi phạm trong lĩnh vực đo lường (việc cân, đo, đong, đếm) phổ biến như gian lận trong kinh doanh xăng dầu, dịch vụ vận chuyển, hàng tiêu dùng, vi phạm trong lĩnh vực an toàn vệ sinh thực phẩm; vi phạm trong lĩnh vực chất lượng sản phẩm, hàng hóa đánh tráo nhãn mác, lấy cắp bí mật kinh doanh; trốn thuế; và rất nhiều các dạng hành vi khác nhau nhằm lẩn tránh sự kiểm soát của Nhà nước để thu lợi bất chính, dối lừa khách hàng. 1.2. Khái niệm pháp luật phòng, chống gian lận thương mại Pháp luật về phòng, chống GLTM là tổng thể các quy định do nhà nước ban hành quy định về hành vi gian lận thương mại, các hình thức xử lý hành vi gian lận thương mại, quy định về trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong kiểm tra, phát hiện, phòng ngừa, xử lý gian lận thương mại, các quy định mang tính chất bắt buộc chung và được bảo đảm thực hiện bằng quyền lực nhà nước. Nội dung của pháp luật xác định hành vi nào là GLTM, thẩm quyền của các cơ quan của nhà nước trong công tác phòng, chống GLTM, trình tự, thủ tục xử lý GLTM, đồng thời quy định trách nhiệm và cơ chế để phát huy vai trò của các tổ chức, cá nhân trong xã hội tham gia vào công tác phòng, chống GLTM. Pháp luật về phòng, chống GLTM có thể được hiểu theo nghĩa rộng, đó là các quy định góp phần vào việc phòng ngừa, phát hiện và xử lý gian lận thương mại. Hiện nay, các quy phạm pháp luật về phòng, chống GLTM được quy định nằm rải rác ở nhiều văn bản của nhiều ngành luật khác nhau, có thể kể ra các văn bản như sau: Bộ luật dân sự năm 2005, Luật thương mại năm 2005, Luật quản lý thuế năm 2006 (sửa đổi, bổ sung năm 2012), Luật hải quan năm 2001, Luật cạnh tranh năm 2004, Luật kế toán năm 2003, Luật quảng cáo năm 12
17. 2012, Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010, Luật sở hữu trí tuệ năm 2005, Luật Giá năm 2012, Luật đo lường năm 2011, Quyết định số 127/QĐ-TTg, ngày 27/8/2001 của Thủ tướng Chính phủ và được sửa đổi bổ sung bằng Quyết định số 28/2008/QĐ-TTg, ngày 14/2/ 2008 về việc thành lập Ban chỉ đạo chống buôn lậu, hàng giả và gian lận thương mại, Quyết định 34/2007/QĐ-TTg, ngày 12/3/2007 về việc ban hành quy chế thành lập, tổ chức và hoạt động của tổ chức phối hợp liên ngành, Quyết định số 65/2010/QĐ-TTg, ngày 25/10/2010 của Thủ tướng Chính phủ nay được thay thế bằng Quyết định số 19/2016/QĐ-TTg về việc ban hành Quy chế về trách nhiệm và quan hệ phối hợp hoạt động giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu, hàng giả và gian lận thương mại, phối hợp hoạt động với các cơ quan trong Ban chỉ đạo 127, Nghị định 107/2008/NĐ-CP, ngày 22/9/2008 quy định xử phạt hành chính các hành vi đầu cơ, găm hàng, tăng giá quá mức, đưa tin thất thiệt, buôn lậu và gian lận thương mại, Nghị định 41/2009/NĐ-CP, ngày 5/5/2009 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm, Nghị định 89/2002/NĐ-CP, ngày 7/11/2002 của Chính phủ quy định về việc in, phát hành, sử dụng, quản lý hoá đơn, Nghị định số 185/2004/NĐ-CP, ngày 04/11/2004 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kế toán, Nghị định số 169/2004/NĐ-CP, ngày 22/9/2004 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá, Nghị định số 124/2015/NĐ-CP ngày 19/11/2015 sửa đổi, bổ sung Nghị định số 185/2013/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thương mại, sản xuất, buôn bán hành giả; Chỉ thị số 30/CT-TTg ngày 30/9/2014 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá; 13
18. 1.3. Những đặc điểm cơ bản của pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại Pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại cũng mang đặc điểm chung của pháp luật, bao gồm các đặc điểm sau: - Pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại là các quy định của nhà nước về phòng, chống gian lận trong hoạt động thương mại. Theo Điều 3, Luật Thương mại thì “Hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác”. Do vậy, pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại có phạm vi áp dụng trong lĩnh vực mua bán hàng hoá (có sự trao đổi hàng hóa và tiền), cung ứng dịch vụ (có việc thực hiện dịch vụ và thanh toán cho việc nhận dịch vụ), xúc tiến thương mại (bao gồm hoạt động khuyến mại, quảng cáo thương mại, trưng bày, giới thiệu hàng hoá, dịch vụ và hội chợ, triển lãm thương mại). - Pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại quy định về những hành vi gian lận thương mại trong các lĩnh vực khác nhau như tài chính, tiêu chuẩn đo lường, chất lượng sản phẩm, hàng hóa, an toàn vệ sinh thực phẩm, sở hữu trí tuệ Hiện nay pháp luật Việt Nam nhìn chung nói đên gian lận thương mại chủ yếu trong lĩnh vực tài chính, các lĩnh vực khác được quy định nằm rải rác trong nhiều văn bản khác nhau: Điều 320, Luật Thương mại 2005 quy định các hành vi vi phạm pháp luật về thương mại bao gồm: a) Vi phạm quy định về đăng ký kinh doanh; giấy phép kinh doanh của thương nhân; thành lập và hoạt động của Văn phòng đại diện, Chi nhánh của thương nhân Việt Nam và của thương nhân nước ngoài; b) Vi phạm quy định về hàng hóa, dịch vụ kinh doanh trong nước và hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu, nhập khẩu; tạm nhập, tái xuất, tạm xuất, tái nhập; chuyển khẩu; quá cảnh; c) Vi phạm chế độ thuế, hóa đơn, chứng từ, sổ 14
19. và báo cáo kế toán; d) Vi phạm quy định về giá hàng hóa, dịch vụ; đ) Vi phạm quy định về ghi nhãn hàng hóa lưu thông trong nước và hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; e) Buôn lậu, kinh doanh hàng nhập lậu, buôn bán hàng giả hoặc nguyên liệu, vật liệu phục vụ cho sản xuất hàng giả, kinh doanh trái phép; g) Vi phạm các quy định liên quan đến chất lượng hàng hóa, dịch vụ kinh doanh trong nước và hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu, nhập khẩu; h) Gian lận, lừa dối khách hàng khi mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ; i) Vi phạm các quy định liên quan đến bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng; k) Vi phạm quy định về quyền sở hữu trí tuệ đối với hàng hóa, dịch vụ kinh doanh trong nước và xuất khẩu, nhập khẩu; l)Vi phạm quy định về xuất xứ hàng hóa; m) Các vi phạm khác trong hoạt động thương mại theo quy định của pháp luật[25]. Thông tư 93/2010/TT-BTC hướng dẫn việc xác định các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực tài chính là hành vi buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả quy định 53 hành vi buôn lậu, GLTM trong lĩnh vực hải quan, 20 hành vi GLTM trong lĩnh vực thuế, phí và lệ phí, 20 hành vi GLTM trong lĩnh vực giá, 34 hành vi GLTM trong lĩnh vực kế toán, 55 hành vi GLTM trong lĩnh vực bảo hiểm, 05 hành vi GLTM trong việc in, phát hành, sử dụng, quản lý hoá đơn. - Chủ thể thực hiện pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại là các cơ quan quản lý nhà nước có chức năng phòng, chống gian lận thương mại: Quản lý thị trường, Công an, Bộ đội biên phòng, Quân sự, Hải quan, Cảnh sát biển, Cơ quan đo lường chất lượng, Thuế. - Đối tượng áp dụng của pháp luật là các thương nhân, các cá nhân hoạt động thương mại có hành vi gian lận. - Pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại quy định về các biện pháp phòng, chống gian lận thương mại và hình thức xử lý hành vi gian lận 15
20. thương mại; trách nhiệm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong hoạt động đấu tranh phòng, chống gian lận thương mại. Tuy nhiên, các quy định này chưa được quy định thống nhất, rõ ràng trong một loại văn bản cụ thể, thường nằm rải rác hoặc lồng ghép trong văn bản chuyên ngành quy định về chức năng, nhiệm vụ của mỗi ngành trong hệ thống các cơ quan có thẩm quyền thực hiện công tác phòng, chống gian lận thương mại. 1.4. Các nhân tố tác động đến pháp luật về phòng, chống gian lận thương mại Nội dung của pháp luật về phòng, chống GLTM chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố khác nhau, trong đó phải kể đến những nhân tố sau: Đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng Đường lối, chính sách của Đảng được coi là nhân tố tác động quan trọng đến pháp luật về PCGLTM; Việc chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả là chủ trương nhất quán của Đảng, nhằm bảo vệ người tiêu dùng, sức khỏe nhân dân, sản xuất trong nước, chống thất thu ngân sách. Đòi hỏi đặt ra là sự ổn định về đường lối, chủ trương, quan điểm thống nhất. Trong những năm gần đây, chủ trương, quan điểm, đường lối đó của Đảng về PCGLTM ngày càng được thể hiện quyết liệt và rõ ràng trong các văn bản như: Chỉ thị số 30/CT-TTg ngày 30/9/2014 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá; Nghị quyết số 78/2014/NQ ngày 10/11/2014 về dự toán ngân sách nhà nước năm 2015 có nội dung: giao cho Chính phủ: “Đẩy mạnh các biện pháp chống buôn lậu, gian lận thương mại, chuyển giá, trốn thuế; thu hồi kịp thời các khoản thu được phát hiện qua kiểm tra, thanh tra, kiểm toán; giảm nợ đọng thuế. ”; Nghị quyết số 41/NQ-CP ngày 09 tháng 06 năm 2015 về việc mạnh công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong tình hình mới 16
21. Trên cơ sở quan điểm, đường lối của Đảng về PCGLTM, Nhà nước thể chế hoá thành pháp luật, kịp thời ban hành mới hoặc sửa đổi, bổ sung văn bản pháp luật liên quan đến công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả và tổ chức thực hiện trong thực tế. Nội dung các quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật quy định về PCGLTM phải phù hợp, không được trái với đường lối, chính sách của Đảng. Các tư tưởng, học thuyết pháp lý Các tư tưởng học thuyết pháp lý cũng là một nhân tố ảnh hưởng khá lớn đến nội dung của pháp luật nói chung và pháp luật về phòng, chống GLTM nói riêng. Học thuyết pháp lý là hệ thống các quan điểm lý luận khoa học hoàn chỉnh về những vấn đề nhà nước và pháp luật, học thuyết pháp lý biểu hiện ở cấp độ cao của ý thức pháp luật, tức là những ý niệm của con người về hệ thống các thể chế và thiết chế nhà nước. Về mặt cấu trúc, học thuyết pháp lý gồm các khái niệm, phạm trù, quy luật vận động khách quan, những mối liên hệ phổ biến về các hiện tượng nhà nước và pháp luật. Học thuyết pháp lý có thể luận giải về nhà nước và pháp luật đã qua, nhà nước và pháp luật đang tồn tại hay chủ trương, kiến giải về mô hình nhà nước và pháp luật trong tương lai. Các tư tưởng học thuyết pháp lý chủ yếu cần nói đến là Chủ nghĩa Mác – Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; tư tưởng về xây dựng Nhà nước pháp quyền; tư tưởng về xây dựng kinh tế thị trường theo định hướng XHCN Học thuyết Mác - Lênin về nhà nước và pháp luật đem lại một cách nhìn toàn diện, khách quan, biện chứng và duy vật về những vấn đề chung như nguồn gốc, bản chất, vai trò, chức năng của các kiểu nhà nước trong lịch sử và đặc biệt là đối với nhà nước và pháp luật xã hội chủ nghĩa. Chuyển sang nền kinh tế thị trường, chúng ta phải chuyển đổi tổ chức bộ máy, phương thức hoạt động của nhà nước và xây dựng hệ thống pháp luật mới theo hướng hội 17