Luận văn Nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu

Nội dung text: Luận văn Nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI BÙI AI GIÔN NHÂN THÂN NGƯỜI THỰC HIỆN CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÀ RỊA - VŨNG TÀU LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI BÙI AI GIÔN NHÂN THÂN NGƯỜI THỰC HIỆN CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÀ RỊA - VŨNG TÀU Chuyên ngành: Tội phạm học và Phòng ngừa tội phạm Mã số: 60.38.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN HỮU TRÁNG HÀ NỘI - 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận văn Thạc sĩ Luật học “Nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu” là hoàn toàn trung thực và không trùng với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS.Trần Hữu Tráng. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả luận văn Bùi Ai Giôn
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NHÂN THÂN NGƯỜI THỰC HIỆN CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC 9 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của nhân thân người phạm các tội xâm phạm tình dục 9 1.2. Các đặc điểm của nhân thân người phạm các tội xâm phạm tình dục 14 1.3. Những yếu tố tác động đến sự hình thành nhân thân người phạm các tội xâm phạm tình dục 21 Chương 2: THỰC TIỄN NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÀ RỊA – VŨNG TÀU 27 2.1. Khái quát tình hình các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu 27 2.2. Cơ cấu theo đặc điểm nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu 29 2.3. Thực tiễn những yếu tố tác động đến sự hình thành nhân thân người phạm các tội xâm phạm tình dục tại Bà Rịa - Vũng Tàu 38 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÀ RỊA – VŨNG TÀU TỪ GÓC ĐỘ NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI 51 3.1. Dự báo sự biến động của các yếu tố có thể tác động hình thành các đặc điểm nhân thân xấu đặc trưng của người phạm các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu 51 3.2. Các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu từ góc độ nhân thân 58 KẾT LUẬN 72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 74 PHỤ LỤC
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ANTT : An ninh trật tự BLHS : Bộ luật hình sự GDP : Thu nhập bình quân đầu người GDĐT : Giáo dục đào tạo HĐND : Hội đồng nhân dân HSPT : Hình sự phúc thẩm HSST : Hình sự sơ thẩm TAND : Tòa án nhân dân THTP : Tình hình tội phạm TTATXH : Trật tự an toàn xã hội XPTD : Xâm phạm tình dục UBND : Ủy ban nhân dân
6. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Số lượng tội phạm nói chung và tội XPTD nói riêng trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015). Bảng 2.2: Chỉ số tội phạm chung và tội XPTD trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015). Bảng 2.3: So sánh tỉ lệ người phạm các tội XPTD với số dân từng địa phương trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015). Bảng 2.4: Độ tuổi của người phạm các tội XPTD trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015). Bảng 2.5: Giới tính của người phạm các tội XPTD trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015). Bảng 2.6: Trình độ học vấn người phạm tội XPTD trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015). Bảng 2.7: Đặc điểm địa vị xã hội, nghề nghiệp của người phạm XPTD trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015). Bảng 2.8: Đặc điểm hoàn cảnh gia đình của người phạm các tội XPTD trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015). Bảng 2.9: Các loại gia đình của người phạm các tội XPTD trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015). Bảng 2.10: Cơ cấu của tình hình tội XPTD xét theo đơn vị hành chính trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015). Bảng 2.11: Mối quan hệ của người phạm tội và nạn nhân trong phạm tội XPTD trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (giai đoạn 2011 - 2015).
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bà Rịa - Vũng Tàu là một tỉnh ven biển thuộc vùng Đông Nam Bộ có diện tích 1.982 km2, chiếm tỷ lệ 0,6% diện tích tự nhiên cả nước và 8,51% diện tích tự nhiên của vùng Đông Nam Bộ. Bà Rịa - Vũng Tàu tiếp giáp với các tỉnh sau: Phía đông tiếp giáp với Bình Thuận, phía tây tiếp giáp với thành phố Hồ Chí Minh, phía bắc tiếp giáp với Đồng Nai, phía nam tiếp giáp với biển Đông. Tỉnh có 08 đơn vị hành chính gồm: 01 đô thị loại 1 (thành phố Vũng Tàu), 01 đô thị loại 2 (thành phố Bà Rịa) và 06 huyện (Tân Thành, Xuyên Mộc, Long Điền, Đất Đỏ, Châu Đức nằm trên đất liền và 01 một đơn vị hành chính hải đảo là huyện Côn Đảo). Bà Rịa - Vũng Tàu là tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, hoạt động kinh tế của tỉnh trước hết phải nói đến tiềm năng về dầu khí với các mỏ dầu lớn như Bạch Hổ (lớn nhất Việt Nam), Rồng, Đại Hùng, Rạng Đông. Ngoài lĩnh vực khai thác dầu khí, Bà Rịa - Vũng Tàu là một trong những trung tâm năng lượng, du lịch, cảng biển của cả nước. Theo số liệu báo cáo của Cục Thống kê năm 2015 dân số toàn tỉnh là 1.077.000 triệu người, dân số thành thị chiếm tỷ lệ 50,52% dân số toàn tỉnh, nam giới chiếm tỷ lệ 49,91% dân số toàn tỉnh, với các dân tộc sinh sống gồm: Kinh, Hoa, Chơ Ro, Khơ Me, Tày, Nùng, Mường mật độ dân số 529 người/km2. Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên năm 2015 là 1,08%. GDP bình quân đầu người năm 2015 là 6.55%. Bà Rịa - Vũng Tàu là tỉnh có nhiều lợi thế về vị trí, đất đai, hạ tầng kỹ thuật để phát triển kinh tế - xã hội. Trong 05 năm gần đây, kinh tế Bà Rịa - Vũng Tàu phát triển đạt tốc độ tăng trưởng cao (GDP tăng bình quân gần 13%/ năm). Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu có 07 Khu công nghiệp tập trung với diện tích 3151,26ha bao gồm: Khu công nghiệp Mỹ Xuân B1, khu công nghiệp Mỹ Xuân A, khu công nghiệp Mỹ Xuân A2, khu công nghiệp Phú Mỹ 1, khu công nghiệp Phú Mỹ 2, khu công nghiệp Cái Mép và khu công nghiệp Đông Xuyên. Với tiềm năng phát triển dầu khí, khí đốt, du lịch, dịch vụ đã và đang tạo nên chuyển biến khởi sắc về kinh tế, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân. 1
8. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội thì những năm gần đây, tình hình an ninh trật tự, trị an trên địa bàn tỉnh vẫn còn những diễn biến phức tạp như tình trạng nhập cư, cư trú trái phép gia tăng và diễn biến phức tạp; sự xâm nhập của văn hóa phẩm độc hại, lối sống thực dụng, các tệ nạn xã hội như ma túy, mại dâm Ngoài ra, một số người đã có tiền án, tiền sự hoặc đang có lệnh truy nã cũng tới cư trú và làm việc trên địa bàn tỉnh, đang làm cho tình hình trật tự an toàn xã hội hết sức phức tạp; dẫn đến nhiều vụ phạm tội có tính chất và mức độ của hành vi ngày càng gia tăng, gây tâm lý hoang mang, bức xúc trong quần chúng nhân dân, ảnh hưởng đến tình hình trị an, trật tự tại địa phương. Theo số liệu thống kê của Tòa án nhân dân tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu trong 05 năm 2011 – 2015, Tòa án đã thụ lý, xét xử 4596 vụ với 7415 bị cáo; trong đó đã xét xử các tội xâm phạm tình dục là 153 vụ với 163 bị cáo. Cụ thể năm 2011, có 25 vụ với 25 bị cáo; năm 2012 có 28 vụ với 29 bị cáo; năm 2013 có 36 vụ với 42 bị cáo; năm 2014 có 29 vụ với 32 bị cáo; năm 2015 có 35 vụ với 35 bị cáo. Những năm gần đây, tình hình tội phạm xâm phạm tình dục có diễn biến phức tạp theo chiều hướng gia tăng trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội – văn hóa; thể hiện sự suy đồi về lối sống, sự xuống cấp về các giá trị đạo đức. Tội phạm này không những xâm hại đến sức khỏe, danh dự nhân phẩm mà còn gây ảnh hưởng lâu dài tới tâm, sinh lý của người dân trong cuộc sống hàng ngày. Những năm qua Đảng, Nhà nước và các ngành, các cấp đã có nhiều chủ trương, biện pháp trong việc bảo vệ chăm sóc phụ nữ và trẻ em, phòng, chống các tội xâm phạm tình dục. Phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, đẩy mạnh phong trào quần chúng bảo vệ An ninh Tổ quốc, nâng cao trách nhiệm vai trò chủ động của các đoàn thể chính trị - xã hội và tầng lớp nhân dân trong công tác phòng ngừa, đấu tranh với loại tội phạm này “Chỉ đạo củng cố, nâng cao vai trò, trách nhiệm của các đoàn thể, nhất là Mặt trận Tổ quốc, Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ và các Hội thành viên. Tập trung xây dựng, củng cổ lực lượng nòng cốt bảo vệ ANTT tại cơ sở, đặc biệt là Công an xã, thị trấn, lực lượng bảo vệ dân phố, thôn, 2
9. ấp để làm nòng cốt bảo đảm an ninh trật tự tại cơ sở” [31, tr.167]. Để đấu tranh có hiệu quả đối với loại tội phạm này, một trong những vấn đề quan trọng là cần làm rõ nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục. Vì vậy, tác giả đã chọn nghiên cứu đề tài: “Nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu” làm luận văn thạc sỹ luật học với mong muốn qua đề tài nghiên cứu sẽ làm rõ đặc điểm nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục, để lý giải nguyên nhân phát sinh tội xâm phạm có liên quan đến đặc điểm nhân thân người phạm tội. Từ đó, đề xuất biện pháp phòng ngừa tương ứng, góp phần quan trọng trong việc kiềm chế, kiểm soát tình hình tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm gần đây, đã có một số công trình nghiên cứu đã được thực hiện liên quan đến đề tài nhân thân người phạm tội xâm phạm tình dục. Về lý luận nhân thân người phạm tội có những công trình sau đây: Lê Cảm (2001), Nhân thân người phạm tội: Một số vấn đề về lý luận cơ bản, Tạp chí Tòa án, số 10/2001, tr. 7-11 và số 11/2001, tr. 5-8; Nguyễn Quang Hạnh (2013), Một số vấn đề về nhân thân người phạm tội, Tạp chí Nghề luật, số 01/2013, tr. 52-57; Về thực tiễn nhân thân người phạm tội có những công trình tác giả nghiên cứu, phân tích có hệ thống về nhân thân người phạm tội trên một địa bàn nhất định và đặc điểm người phạm tội gắn liền với một loại tội phạm cụ thể, tiêu biểu như: Trần Văn Dũng (2016), Nhân thân người phạm tội cờ bạc từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh, Luận văn Thạc sĩ luật học, Học viện khoa học xã hội; Chu Thanh Hà (2012), Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội, Luận văn Thạc sĩ luật học, Khoa luật – Đại học Quốc gia Hà Nội; Phạm Thế Hùng (2012), Đặc điểm nhân thân người phạm tội hiếp dâm trên địa bàn tỉnh Đồng Nai dưới góc độ tội phạm học, Luận văn Thạc sĩ luật học, Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh; Phạm Thị Triều Mến (2016), Nhân thân người phạm tội xâm phạm sở hữu từ thực tiễn tỉnh Bình Dương, Luận văn Thạc sĩ luật học, Học viện khoa học xã hội; Chu Thị Quỳnh (2015), Nhân thân người phạm tội – Dấu hiệu quy định 3
10. trách nhiệm hình sự, Luận văn Thạc sĩ luật học, Khoa luật – Đại học Quốc gia Hà Nội; Nguyễn Ngọc Thắm (2016), Nhân thân người phạm các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Đồng Nai, Luận văn Thạc sĩ luật học, Học viện khoa học xã hội; Về kinh nghiệm và giải pháp có các công trình nghiên cứu trong việc định tội và quyết định hình phạt hoặc loại trừ trách nhiệm hình sự như: Đỗ Đức Hồng Hà (2005), Các tình tiết định khung tăng nặng trong tội giết người phản ánh mức độ lỗi và các đặc điểm về nhân thân người phạm tội, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 18/2005, tr. 17-20; Nguyễn Tuyết Mai (2006), Một số đặc điểm cần chú ý về nhân thân của người phạm tội về ma túy ở Việt Nam, Tạp chí Luật học số 11/2006, tr. 32- 37; Đinh Văn Quế (2009), Các trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự liên quan đến nhân thân người phạm tội, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 13/2009, tr. 23-27 và số 14, tr. 19-28; Nguyễn Thị Thanh Thủy (2001), Nhân thân người phạm với việc quy trách nhiệm hình sự, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 8/2001, tr. 2-7; Trịnh Tiến Việt (2013), Nhân thân người phạm tội một căn cứ cần căn nhắc khi quyết định hình phạt, Tạp chí kiểm sát, số 01/2013, tr. 21-23; Các công trình trên về cơ bản đã khái quát được về nội dung, tình hình và thực trạng của nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên phạm vi cả nước hoặc một số địa bàn nhất định, từ đó rút ra các biện pháp phòng ngừa tương ứng. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu về nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu với tính chất là đề tài độc lập. Tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu với những đặc điểm riêng về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội nên nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục có những nét đặc thù riêng. Khi thực hiện đề tài này tác giả đã kế thừa những tri thức về lý luận, thực tiễn trong các công trình mà mình đã tiếp cận, vận dụng đi sâu nghiên cứu về nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu giai đoạn 2011 – 2015. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu 4
11. Thông qua việc nghiên cứu làm rõ thực trạng nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, phân tích làm rõ các yếu tố tác động đến sự hình thành các đặc điểm nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, luận văn hướng đến mục đích đề xuất các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình các tội phạm xâm phạm tình dục từ góc độ nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, đề tài cần giải quyết các nhiệm vụ cơ bản sau: Nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận về nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục. Phân tích làm rõ thực tiễn nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục và các yếu tố tác động đến sự hình thành nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu giai đoạn 2011-2015. Đề xuất kiến nghị các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm xâm phạm tình dục từ góc độ nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa Bà Rịa - Vũng Tàu. Để nghiên cứu, tác giả dựa trên cơ sở các số liệu thống kê và nghiên cứu 80 bản án HSST của TAND các cấp trong tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu giai đoạn 2011 – 2015 được thu thập một cách ngẫu nhiên và thực hiện 200 phiếu điều tra xã hội học đối với người đang sinh sống tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu và 100 phiếu điều tra xã hội học phạm nhân đang chấp hành án tại trại tạm giam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu 5
12. Phạm vi về không gian: Đề tài nghiên cứu nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục dưới góc độ tội phạm học và phòng ngừa tội phạm trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Phạm vi thời gian: Từ năm 2011 đến năm 2015. Phạm vi về tội danh: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu các tội xâm phạm tình dục quy định tại chương XII của Bộ luật hình sự năm 1999, gồm các tội: Tội hiếp dâm (Điều 111), Tội hiếp dâm trẻ em (Điều 112); Tội cưỡng dâm (Điều 113); Tội cưỡng dâm trẻ em (Điều 114); Tội giao cấu với trẻ em (Điều 115); Tội dâm ô với trẻ em (Điều 116). 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu đề tài 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu Đề tài thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền, về chính sách hình sự, về vấn đề cải cách tư pháp được thể hiện trong các Nghị quyết Đại hội Đảng X, XI, XII và các Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 26/5/2005 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 của Bộ Chính trị, các quan điểm của Đảng, pháp luật của nhà nước về đấu tranh phòng, chống tội phạm, bảo vệ an ninh quốc gia và giữ gìn trật tự an toàn xã hội; các tri thức khoa học pháp lý của tội phạm học, pháp luật hình sự, khoa học điều tra hình sự; thực tiễn phòng, chống các tội phạm xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu đặc thù của tội phạm học: Phương pháp nghiên cứu tài liệu, bản án được sử dụng để làm rõ những vấn đề lý luận chung về nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục. Phương pháp nghiên cứu thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh, quy nạp, hệ thống, biểu đồ, diễn dịch, đối chiếu, suy luận, phương pháp lịch sử logic, phương pháp nghiên cứu, tổng hợp bản án được sử dụng để làm rõ đặc điểm nhân thân 6
13. người phạm các tội xâm phạm tình dục và yếu tố tác động đến sự hình thành nhân thân người phạm các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu giai đoạn 2011-2015. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm được sử dụng để nhằm đưa ra kiến nghị việc hoàn thiện các giải pháp phòng ngừa tình hình các tội xâm phạm tình dục từ góc độ nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục. Ngoài ra, người viết cũng sử dụng phương pháp điều tra xã hội học bằng cách phát phiếu điều tra cho từng đối tượng phù hợp là học sinh ở trường Phổ thông trung học Phú Mỹ, nhân dân đang làm ăn sinh sống tại huyện Tân Thành và phạm nhân tại các trại giam trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu nhằm mục đích khảo sát những yếu tố tác động đến những đặc điểm nhân thân người phạm tội XPTD mà bản án không thể hiện. Kết quả khảo sát được người viết sử dụng trong nội dung của luận văn sẽ làm rõ thêm những yếu tố tác động đến sự hình thành nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu giai đoạn 2011-2015. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ làm sáng tỏ thêm lý luận về nhân thân người phạm tội, đặc biệt là nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục, lý luận về phòng ngừa các tội phạm xâm phạm tình dục từ góc độ người thực hiện các tội xâm phạm tình dục. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu nghiên cứu, sử dụng trong thực tiễn phòng, chống các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu dưới góc độ nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục. Những điểm mới của đề tài: Luận văn là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục từ thực tiễn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu giai đoạn 2011 – 2015, làm rõ các đặc điểm nhân thân người thực hiện 7
14. các tội xâm phạm tình dục và yếu tố tác động đến sự hình thành nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu một cách có hệ thống, từ đó đưa ra một số giải pháp có tính khả thi nhằm nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng ngừa các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văm được kết cấu thành ba chương như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận về nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục. Chương 2: Thực tiễn nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu giai đoạn 2011 – 2015. Chương 3: Các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội xâm phạm tình dục từ góc độ nhân thân trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu trong những năm tới. 8
15. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NHÂN THÂN NGƯỜI THỰC HIỆN CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của nhân thân người phạm các tội xâm phạm tình dục 1.1.1. Khái niệm nhân thân người phạm các tội xâm phạm tình dục Con người muốn tồn tại đòi hỏi phải có quá trình hoạt động để phục vụ cho cuộc sống bản thân như ăn uống, nghỉ ngơi Đồng thời, trong bất kỳ xã hội nào, bao giờ con người cũng có quan hệ với nhau trong quá trình sản xuất cũng như trong quá trình sinh hoạt khác. Theo quan điểm của C. Mác: Con người là một bộ phận của tự nhiên nhưng trong mối quan hệ với tự nhiên con người khác với con vật. C.Mác đã khẳng định: “Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hoà những quan hệ xã hội” [5, tr.11]. Con người, trước tiên phải mang những đặc điểm sinh học, con người là do tự nhiên sinh ra cho nên con người phải mang những đặc điểm của tự nhiên. Những đặc điểm tự nhiên phản ánh thông qua tính sinh học bằng các tiêu chí như giới tính, độ tuổi, nơi sinh sống, nơi ăn uống, nghỉ ngơi, sinh hoạt bảo đảm cho con người có thể tồn tại được. Yếu tố sinh học trong con người không tồn tại độc lập bên cạnh yếu tố xã hội, mà hoà quyện và tồn tại trong yếu tố xã hội. Bản tính tự nhiên được chuyển vào bản tính xã hội và được cải biến ở trong đó. Tự nhiên và xã hội thống nhất với nhau trong bản chất con người. Con người là sản phẩm của tự nhiên nên trước hết mang các đặc tính tự nhiên, đặc tính sinh học. Cái đặc tính sinh học trong con người quyết định sự hình thành tâm, sinh lý của con người. Mặc khác trong hoạt động sản xuất con người không thể tách khỏi xã hội, tính xã hội là đặc điểm cơ bản làm cho con người khác con vật nó thể hiện ở hoạt động giao tiếp xã hội. C.Mác đã chỉ rõ vai trò của xã hội đối với sự hình thành cá nhân và vai trò của cá nhân đối với sự hình thành xã hội“Bản thân xã hội sản xuất ra con người với tính cách là con người như thế nào thì nó cũng sản xuất ra xã hội như thế” [6, tr,169]. Như vậy, đời sống sinh hoạt, kinh nghiệm sống của cá nhân được quy định bởi nội dung của các quan hệ xã 9
16. hội cụ thể hình thành trong gia đình, môi trường, bạn bè trong lao động hay học tập. Tất cả các yếu tố đó đều có ảnh hưởng đến quá trình hình thành nhân thân của con người. Trong quá trình đánh giá nhân thân của con người cần phải chú ý đến đặc điểm sinh học, tâm lý và xã hội. Con người cũng là sản phẩm của xã hội cho nên khi đánh giá con người không được bỏ qua những hiện tượng có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến hình thành và phát triển của nhân thân. Do vậy, khi nghiên cứu nhân thân con người nên tránh quan điểm tâm lý hóa khái niệm nhân thân cho rằng nhân thân là tổng hợp các đặc điểm tâm lý và không liên quan đến chức năng và vai trò xã hội. Ngược lại cũng không nên tuyệt đối hóa chức năng và vai trò xã hội mà bỏ qua các đặc điểm sinh học, tâm lý của con người. Tội phạm là một hiện tượng tiêu cực nhất trong xã hội, xuất hiện cùng với sự ra đời của Nhà nước và pháp luật, cũng như khi xã hội phân chia thành giai cấp đối kháng. Để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, Nhà nước đã quy định những hành vi nguy hiểm cho xã hội nào là tội phạm và áp dụng trách nhiệm hình sự đối với người nào thực hiện các hành vi đó, nên tội phạm mang bản chất là một hiện tượng pháp lý. "Đối tượng nghiên cứu của tội phạm học là con người phạm tội chứ không phải là con người nói chung. Người phạm tội là người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà luật hình sự quy định là tội phạm" [39, tr.149]. Như vậy, khi nghiên cứu nhân thân người phạm tội chính là nghiên cứu con người phạm tội cụ thể. Những dấu hiệu đặc trưng trong nhân thân người phạm tội bao gồm tất cả các đặc điểm, dấu hiệu riêng biệt của người phạm tội mà luật hình sự quy định là chủ thể của tội phạm. Dấu hiệu đặc trưng trong nhân thân người phạm tội khác với nhân thân con người nói chung là họ đã thực hiện hành vi xâm hại các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. Các đặc điểm riêng đó có thể là tuổi, nghề nghiệp, trình độ văn hóa, lối sống, hoàn cảnh gia đình, đời sống kinh tế, thái độ chính trị, sở thích cá nhân, ý thức chấp hành pháp luật Như vậy, khái niệm nhân thân người phạm tội tức là người có lỗi trong việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự quy định là tội phạm được hiểu là: “Tổng thể tất cả các dấu hiệu, đặc điểm có ý nghĩa về mặt xã hội, trong sự 10
17. kết hợp với điều kiện và hoàn cảnh bên ngoài ảnh hưởng đến hành vi phạm tội của người đó” [60, tr.131]. Tuy nhiên, để nêu được khái niệm nhân thân người phạm các tội XPTD cần làm rõ thêm khái niệm xâm phạm tình dục, tội xâm phạm tình dục. Theo từ điển Tiếng Việt thì khái niệm: “Xâm phạm là động chạm đến quyền lợi của người khác” [58, tr.1054], “còn tình dục là nhu cầu tự nhiên của con người về quan hệ tính giao” [58, tr.917]. Từ các khái niệm này, có thể hiểu xâm phạm tình dục là hành vi tác động gây thiệt hại đến quyền tự do về tình dục của người khác. Từ quy định tại khoản 1, Điều 8, Bộ luật Hình sự 1999, có thể thấy dấu hiệu của tội phạm được thể hiện: đó là hành vi nguy hiểm cho xã hội; được quy định trong Luật hình sự; do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý; xâm phạm vào những quan hệ được Luật hình sự bảo vệ. Từ những phân tích nêu trên có thể đưa ra định nghĩa tội phạm XPTD như sau: Tội xâm phạm tình dục là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong chương XII của Bộ luật Hình sự 1999, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý xâm phạm đến quyền được tôn trọng về nhân phẩm, danh dự, của người khác, làm ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường cả về thể chất và tinh thần của họ. Từ định nghĩa này và những phân tích ở trên, có thể đưa ra định nghĩa nhân thân người phạm các tội XPTD như sau: Nhân thân người phạm các tội XPTD là tổng thể các dấu hiệu, đặc điểm về mặt xã hội, đạo đức, tâm lý, trong sự kết hợp với điều kiện và hoàn cảnh bên ngoài làm cho người đó đã phạm các tội XPTD được quy định tại chương XII của BLHS hiện hành. 1.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu nhân thân người phạm các tội xâm phạm tình dục Nghiên cứu nhân thân người phạm các tội XPTD có các ý nghĩa sau: 1.1.2.1. Nghiên cứu nhân thân người phạm các tội XPTD giúp cho việc định tội, định khung và quyết định hình phạt một cách chính xác. 11
18. Định tội danh là quá trình nhận thức trên cơ sở đánh giá toàn diện các tình tiết, các chứng cứ của vụ việc để so sánh, đối chiếu nhằm tìm ra được cấu thành tội phạm tương ứng, phù hợp trong BLHS làm căn cứ pháp lý cho việc xác định chính xác TNHS, đảm bảo cho việc áp dụng một hình phạt tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội. Theo khoa học Luật hình sự: "Nhân thân người phạm tội không phải là yếu tố bắt buộc cấu thành tội phạm nhưng trong quá trình đánh giá tính chất nguy hiểm của hành vi phạm tội và xác định trách nhiệm pháp lý của người phạm tội đó thì cần phải xem xét những đặc điểm, dấu hiệu về nhân thân của người phạm tội được cân nhắc để giải quyết những vấn đề của trách nhiệm hình sự (cá thể hóa hình phạt, miễn trách nhiệm hình sự, miễn và giảm hình phạt)" [59, tr.194]. Trong quá trình định tội, nhiều đặc điểm của tội phạm XPTD được luật hình sự xác định là những yếu tố định tội và định khung hình phạt đối với các tội XPTD tại chương XII của BLHS năm 1999, có các đặc điểm nhân thân như đặc điểm “độ tuổi” là dấu hiệu định tội được quy định trong các Điều 115, 116 BLHS 1999; đặc điểm “Có quan hệ cùng dòng máu trực hệ hoặc quan hệ anh, chị em cùng cha, mẹ; anh, chị em cùng cha khác mẹ hoặc cùng mẹ khác cha” là dấu hiệu định tội trong Điều 150 BLHS 1999. Một số đặc điểm nhân thân là các tình tiết định khung như đặc điểm “Tái phạm nguy hiểm” được quy định tại điểm đ khoản 2 Điều 112, tại điểm d khoản 2 Điều 114, tại điểm đ khoản 2 Điều 116 BLHS 1999; đặc điểm “Phạm tội nhiều lần” được quy định tại các Điều 112, 114, 115, 116 BLHS 1999; đặc điểm: “nghề nghiệp” quy định tại điểm d, khoản 2, Điều 112; điểm c, khoản 2, Điều 116; đặc điểm “Có quan hệ cùng dòng máu trực hệ hoặc quan hệ anh, chị em cùng cha, mẹ; anh, chị em cùng cha khác mẹ hoặc cùng mẹ khác cha” quy định tại điểm a, khoản 2 Điều 112; điểm a khoản 2, Điều 114; điểm c, khoản 2, Điều 115. 1.1.2.2. Nghiên cứu nhân thân người phạm tội XPTD, giúp xác định được nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm, đặc biệt là nhóm nguyên nhân và điều kiện từ phía người phạm tội. 12
19. Nguyên nhân và điều kiện của tội phạm XPTD là những đặc điểm cá nhân của người phạm tội và những tình huống hoàn cảnh khách quan bên ngoài trong sự tác động lẫn nhau của chúng dẫn đến việc thực hiện tội phạm XPTD. Việc phân tích các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm cụ thể chỉ ra rằng không thể nhận thức, hiểu biết được các nguyên nhân và điều kiện đó nếu thiếu việc cân nhắc nhân thân người phạm tội [60, tr.127]. Như vậy, nghiên cứu các đặc điểm nhân thân và những yếu tố tác động đến quá trình hình thành các đặc điểm tiêu cực của nhân thân người phạm các tội XPTD được thể hiện dưới dạng những đặc điểm cá nhân cụ thể như sinh học, nhận thức xã hội, giới tính sẽ cho thấy rõ những nguyên nhân và điều kiện phát sinh tội phạm, đặc biệt là nhóm nguyên nhân và điều kiện từ phía người phạm tội. 1.1.2.3. Nghiên cứu nhân thân con người nói chung và nhân thân người phạm các tội XPTD nói riêng, có ý nghĩa trong việc dự báo tình hình tội phạm và phòng ngừa tội XPTD trong xã hội. Trong hoạt động phòng ngừa tội phạm XPTD, những kết quả nghiên cứu về nhân thân người phạm tội XPTD sẽ cho chúng ta cơ sở để áp dụng các biện pháp phòng ngừa thích hợp. Biện pháp phòng ngừa chung trong từng lĩnh vực, địa bàn, đối với từng loại người nhất định được tiến hành trên cơ sở nghiên cứu về nhân thân người phạm tội nói chung và nhân thân của những người phạm tội có sự giống nhau về loại tội phạm được thực hiện hoặc theo nội dung của những đặc điểm có ý nghĩa trong nhân thân người phạm tội. Chẳng hạn như phòng ngừa tái phạm, phòng ngừa người chưa thành niên phạm tội Từ đó có thể dự đoán được những thay đổi của các điều kiện khách quan biến động thế nào, tác động đến sự hình thành nhân thân ra sao trong tương lai. Trên cơ sở đó có thể đưa ra dự báo về tình hình tội phạm XPTD xảy ra trong tương lai, từ đó có thể đề xuất được các biện pháp phòng ngừa phù hợp. 1.1.2.4. Việc nghiên cứu nhân thân người phạm tội cũng có ý nghĩa trong việc xây dựng hình thức, phương pháp giáo dục cải tạo, quản lý người phạm tội một cách phù hợp và hiệu quả. 13
20. Khoa học quản lý, giáo dục người phạm tội dựa vào nhân thân người phạm tội và những phương pháp phân loại người phạm tội có ý nghĩa quan trọng trong việc nghiên cứu các hình thức, phương pháp giáo dục quản lý người phạm tội, lập phương án tại trại giam, cơ sở giáo dục, trường giáo dưỡng, xây dựng quy chế tại trại giam, cơ sở giáo dưỡng đó. Đối với người phạm tội XPTD với những đặc thù nhân thân mang biểu hiện tiêu cực lệch lạc, khác với những người phạm các tội khác. Vì vậy, việc nghiên cứu đặc điểm nhân thân của họ nhằm giáo dục cải tạo, tìm ra những yếu tố cá biệt (những đặc điểm nhân thân riêng biệt) để có những biện pháp giáo dục, cải tạo phù hợp. Từ đó có thể giáo dục, cải tạo họ trở thành người tốt, không tái phạm tội và tái hòa nhập với xã hội. 1.2. Các đặc điểm của nhân thân người phạm các tội xâm phạm tình dục Các đặc điểm nhân thân của người phạm tội là tập hợp những thông tin phản ánh những đặc điểm chủ yếu của người phạm tội, thể hiện các dấu hiệu tiêu cực của người phạm tội. Trong tội phạm học, nghiên cứu đặc điểm nhân thân của người phạm tội thường được thể hiện ở các mức độ như mức độ cá biệt nghiên cứu nhân thân người phạm tội cụ thể đã thực hiện hành vi phạm tội, mức độ nhóm nghiên cứu loại, dạng người phạm tội được phân loại theo sự giống nhau về loại tội phạm đã thực hiện và mức độ chung nghiên cứu người phạm tội nói chung trong xã hội với những đặc điểm, dấu hiệu, những yếu tố cấu tạo nên nhân thân người phạm tội một cách chung nhất ở tầm vĩ mô. Trong quá trình nghiên cứu nhân thân người phạm tội nói chung, nghiên cứu nhân thân người phạm tội XPTD tác giả cũng phân chia các đặc điểm nhân thân người phạm tội XPTD thành 4 nhóm như nhóm đặc điểm nhân chủng học – xã hội; nhóm đặc điểm đạo đức – tâm sinh lý; nhóm đặc điểm pháp lý hình sự; nhóm đặc điểm liên quan đến mối quan hệ giữa nạn nhân và người phạm tội. 1.2.1. Nhóm đặc điểm nhân chủng học – xã hội Những dấu hiệu đặc điểm nhân chủng – xã hội trong nhân thân người phạm tội XPTD cũng giống như trong nhân thân con người nói chung bao gồm: giới tính, tuổi, trình độ học vấn, nghề nghiệp, địa vị xã hội Những dấu hiệu chủng học, xã 14