Luận văn Nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Luận văn Nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Nguyễn Thanh Mới NHÂN THÂN NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỐ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2018
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Nguyễn Thanh Mới NHÂN THÂN NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỐ CHÍ MINH Chuyên ngành: Tội phạm học và Phòng ngừa tội phạm Mã số: 8.38.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VÕ THỊ KIM OANH HÀ NỘI - 2018
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NHÂN THÂN NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN 11 1.1. Khái niệm, ý nghĩa nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản 11 1.2. Các đặc điểm nhân thân của người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản . 17 1.3. Phân loại nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản 24 1.4. Quá trình hình thành nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản 25 1.5. Những yếu tố tác động đến sự hình thành nhân thân người phạm tội cướp giật tài sản 28 Chương 2: THỰC TRẠNG NHÂN THÂN NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 36 2.1. Thực trạng nhận thức về nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 36 2.2. Đặc điểm nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 37 2.3. Những yếu tố tác động đến sự hình thành nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 45 Chương 3: NHÂN THÂN NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM CƯỚP GIẬT TÀI SẢN DO NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỐ CHÍ MINH 54 3.1. Tăng cường nhận thức về nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trong phòng ngừa tình hình tội phạm cướp giật tài sản do người dưới 18 tuổi phạm tội 54
4. 3.2. Nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản và việc hoàn thiện các giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm cướp giật tài sản do người dưới 18 tuổi phạm tội 58 3.3. Tổ chức phòng ngừa tình hình tội phạm cướp giật tài sản do người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ khía cạnh nhân thân 68 KẾT LUẬN 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự CQĐT : Cơ quan điều tra HSST : Hình sự sơ thẩm TAND : Tòa án nhân dân TTHS : Tố tụng hình sự VKSND : Viện kiểm sát nhân dân
6. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Tình hình tội phạm cướp giật tài sản so với tình hình tội phạm trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh (2013 – 2017) 38 Bảng 2.2. Tình hình tội phạm cướp giật tài sản do người dưới 18 thực hiện so với tình hình tội phạm cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013-2017 39 Bảng 2.3. Thống kê về nhân thân (nghề nghiệp) của các bị cáo đã bị TAND các quận, huyện và TAND Thành phố Hồ Chí Minh xét xử giai đoạn 2013 – 2017 40 Bảng 2.4: Thống kê về độ tuổi, giới tính của các bị cáo bị TAND các quận, huyện và TAND Thành phố Hồ Chí Minh xét xử từ năm 2013-2017 41 Bảng 2.5: Thống kê về trình độ của các bị cáo bị TAND các quận, huyện và TAND Thành phố Hồ Chí Minh xét xử từ năm 2013 - 2017 42
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực hiện đường lối đổi mới, đất nước ta đã đạt được nhiều thành tựu trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, hành chính, y tế, văn hoá, giáo dục, xã hội đời sống của nhân dân ngày càng được nâng lên. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được thì mặt trái của nền kinh tế thị trường cũng tác động không nhỏ đến đời sống xã hội làm cho tình hình an ninh trật tự có những diễn biến phức tạp, luôn tiềm ẩn những nguy cơ làm gia tăng tội phạm cả về số lượng và tính chất, mức độ nguy hiểm. Tình hình tội phạm gia tăng tạo nhiều tác động xấu cho tình hình kinh tế xã hội, gây tâm lý bất an, hoang mang trong cộng đồng dân cư, ảnh hưởng không nhỏ đến tăng trưởng kinh tế và hội nhập quốc tế. Vấn đề người chưa thành niên vi phạm pháp luật và phạm tội đã và đang được tất cả các nhà nước trên thế giới quan tâm, lo lắng. Liên hiệp quốc đã ban hành một số Công ước, Quy tắc liên quan đến công tác phòng, chống vi phạm pháp luật của người chưa thành niên; các cơ quan của tổ chức lớn nhất hành tinh này cũng đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo có tính chất toàn cầu và khu vực để bàn về vấn đề này. Để phòng ngừa có hiệu quả với tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện nói chung và tình hình tội phạm Cướp giật tài sản do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng và giáo dục người phạm tội, thì trong hoạt động thực tiễn của CQĐT, VKSND, TAND, các cơ quan Nhà nước, các tổ chức xã hội cần có sự nhận thức đúng đắn về nhân thân người phạm tội, bởi nhân thân người phạm tội giữ vai trò quan trọng trong cơ chế hành vi phạm tội. Nghiên cứu nhân thân người phạm tội trước hết giúp chúng ta có thể định tội, định khung, quyết định hình phạt chính xác. Hình phạt chính xác không chỉ có tác dụng phòng ngừa riêng (ngăn ngừa tái phạm) mà còn có tác dụng phòng ngừa chung đối với toàn xã hội. Nghiên cứu nhân thân người phạm tội còn giúp xác định được đầy đủ, chính xác và toàn thiện các nguyên nhân của tình hình tội phạm, qua đó giúp cho việc đề xuất các giải pháp hữu hiệu trong phòng ngừa tội phạm. Làm rõ nhân thân người phạm tội sẽ giúp cho quá trình 1
8. giáo dục, cải tạo người phạm tội có thể đưa ra những giải pháp phù hợp nhất đối với mỗi loại đặc điểm đặc thù của nhân thân người phạm tội, giúp họ nhanh chóng trở lại đời sống xã hội hòa nhập với cộng đồng. Chính vai trò quan trọng đó mà hầu hết các công trình nghiên cứu chuyên sâu về tội phạm học đều giành một nội dung đáng kể để nghiên cứu làm rõ về nhân thân người phạm tội. Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế tài chính, văn hóa, chính trị, du lịch, đầu mối giao thông trong nước và quốc tế, có dân số đông nhất nước, là nơi thu hút nhiều dân di cư từ các địa phương khác về sinh sống và làm việc (chiếm đến 40% tổng dân số Thành phố) mức đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ. Thành phố có những đặc trưng của một đô thị lớn phát triển và hội nhập, đang trong quá trình chuyển đổi cơ cấu sản xuất mạnh mẽ từ nông nghiệp sang công nghiệp, thương mại và dịch vụ, hình thành nhiều trung tâm tài chính, thương mại, dịch vụ, du lịch ở các Quận 1, 2, 3, 7, Phú Nhuận, Bình Thạnh; trung tâm công nghệ cao, công nghệ vi sinh ở Quận 9, Hóc Môn; các khu công nghiệp lớn ở quận Bình Tân, Tân Bình, Quận 7, Thủ Đức, Củ Chi, Hóc Môn các khu đô thị cao cấp mang tầm vóc quốc tế ở Quận 1, 2, 3, 5, 6,7 Thành phố Hồ Chí Minh là điểm đến thu hút rất nhiều nhà đầu tư và du khách nước ngoài. Cùng với sự phát triển chung của cả nước, sự phát triển của Thành phố từng ngày cũng tác động không nhỏ đến nhận thức suy nghĩ và hành động của người dân. Những tác động của nền kinh tế, văn hóa, xã hội đến với người dân Thành phố theo hai xu hướng: tích cực và tiêu cực. Sự tăng trưởng kinh tế, phúc lợi xã hội được đảm bảo, chính sách việc làm môi trường xã hội lành mạnh, môi trường gia đình đầm ấm chính là những điều kiện thuận lợi cho người dân luôn yên tâm, hài lòng với cuộc sống, cùng nhau vun đắp xây dựng cuộc sống. Tuy nhiên kinh tế thị trường luôn tiềm ẩn những mặt trái, sự phân hóa giàu nghèo trên địa bàn Thành phố ngày càng trở nên sâu sắc; một số chính sách chưa thực hiện tốt, nhất là vấn đề bồi thường khi thu hồi đất, chính sách tái định cư, chính sách đối với người có công với cách mạng, chính sách đối với người tàn tật, người già, người nghèo, sự ùn tắc trong giao thông, ô nhiễm môi trường , môi trường văn hóa giáo dục, môi trường gia đình trên địa bàn Thành phố còn nhiều bất cập, hạn chế. Tất cả những 2
9. yếu tố đó ảnh hưởng không nhỏ đến tư tưởng, thái độ, quan điểm của người dân, từ đó cũng ảnh hưởng không nhỏ đến các hành vi vi phạm pháp luật và phạm tội. Nói cách khác, môi trường, kinh tế, văn hóa, xã hội của Thành phố có những tác động nhất định đến sự hình thành đặc điểm nhân thân của con người, qua đó có tác động nhất định đến tình hình tội phạm. Ý thức được ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng của nhân dân trong cơ chế hành vi phạm tội nên các cơ quan tư pháp của Thành phố Hồ Chí Minh từ lâu đã rất chú trọng đến vấn đề nhân thân người phạm tội trong quá trình giải quyết án hình sự. Từ giai đoạn điều tra đến truy tố và xét xử, các cơ quan tiến hành tố tụng luôn nghiên cứu để làm rõ đặc điểm nhân thân người phạm tội. Đặc biệt là đặc điểm nhân thân của người dưới 18 tuổi phạm tội để làm căn cứ tìm hiểu, phân tích nguyên nhân làm phát sinh tội phạm; để định tội danh, quyết định hình phạt một cách chính xác, cũng như để đưa ra các biện pháp, giáo dục, cải tạo người phạm tội có hiệu quả nhất. Từ yêu cầu của việc đấu tranh phòng, chống tội phạm đòi hỏi việc nghiên cứu nhân thân người phạm tội không chỉ dừng ở mức độ cá nhân mà phải khái quát ở mức độ nhóm và cao hơn là mức độ tình hình tội phạm để nhận thức đúng đắn nhất về nguyên nhân của tình hình tội phạm và đề xuất được các giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm một cách hữu hiệu. Xuất phát từ lý do đó, cũng như xuất phát từ yêu cầu của hoạt động đấu tranh phòng, chống tội phạm của các cấp chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh, tác giả đã chọn đề tài:“Nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” làm đề tài luận văn cao học cho mình, với mong muốn đề ra các giải pháp hữu hiệu phòng ngừa các tội phạm xâm phạm sỡ hữu nói chung và tội phạm cướp giật tài sản do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng từ khía cạnh nhân thân. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Nhân thân người phạm tội là một vấn đề được nhiều sách báo nước ngoài đề cặp. Tuy nhiên, ở nước ta, vấn đề nghiên cứu nhân thân người phạm tội vẫn còn chưa được chú trọng đúng mức. Mặc dù trong thời gian qua đã có nhiều tác giả đi sâu nghiên cứu các vấn đề có liên quan đến nhân thân người phạm tội góp phần 3
10. hoàn thiện lý luận về tội phạm học cũng như phục vụ thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm trong giai đoạn hiện nay. Có thể chia các công trình nghiên cứu nhân thân người phạm tội thành bốn nhóm như sau: 2.1 Nhóm các công trình nghiên cứu làm rõ một số vấn đề lý luận về nhân thân người phạm tội trong tội phạm học Thuộc về nhóm này có thể kể đến các công trình nghiên cứu tiêu biểu sau đây: - Giáo trình tội phạm học, do GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, Đại học Huế - Trung tâm đào tạo từ xa, năm 2011; - Giáo trình tội phạm học của tập thể tác giả, Trường Đại học Luật Hà Nội, năm 2012, tái bản năm 2013, 2015; - Tội phạm học Việt Nam một số vấn đề lý luận và thực tiễn, của tập thể tác giả, Viên nghiện cứu Nhà nước và pháp luật, năm 2000; - Bài viết: “Nhân thân người phạm tội: một số vấn đề lý luận cơ bản” của tác giả GS.TS. Lê Cảm, Tạp chí Tòa án, số 10/2001, tr. 7 – 11 và số 11/2001, tr.5 – 8; - Luận văn Thạc sĩ luật học: “Nhân thân người phạm tội trong tội phạm học” của Nguyễn Thị Thanh Thủy, Trường ĐH Luật Hà Nội năm 1996; - Bài viết:"Một số vấn đề về nhân thân người phạm tội” của tác giả Nguyễn Thị Thanh Thủy, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 5/2001, tr.46 -53; Các công trình nghiên cứu trên đã tập trung làm rõ về mặt lý luận cơ bản về nhân thân người phạm tội, bao gồm khái niệm nhân thân người phạm tội, phân biệt khái niệm nhân thân người phạm tội với một số khái niệm khác có liên quan, các đặc điểm nhân thân người phạm tội, vai trò của nhân thân người phạm tội trong cơ chế hành vi phạm tội đây là những cơ sỏ lý luận quan trọng mà luận văn sẽ kế thừa làm nền tảng lý luận trong luận văn của mình. 2.2. Nhóm các công trình nghiên cứu làm rõ vấn để nhân thân người phạm tội phục vụ quá trình áp dụng các quy định của BLHS 4
11. - Luận án Tiễn sĩ Luật học: “Nhân thân người phạm tội trong Luật hình sự Việt Nam” của Nguyễn Thị Thanh Thủy, Trường ĐH Luật Hà Nội năm 2005; - Bài viết: “Các trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự liên quan đến nhân thân người phạm tội” của tác giả Đinh Văn Quế, Tạp chí Tòa án, số 13/2009, tr.23- 27 và số 14, tr. 19-28; - Bài viết: “Nhân thân người phạm tội với việc quy trách nhiệm hình sự” của tác giả Nguyễn Thị Thanh Thủy, Tạp chí Tòa án, số 8/2001, tr.2 -7; - Bài viết: “Nhân thân người phạm tội một số căn cứ để quyết định hình phạt” của tác giả Trần Văn Sơn, tạp chí Luật học, số 01/1997, tr.41-43; - Bài viết: “Nhân thân người phạm tội một căn cứ cần cân nhắc khi quyết định hình phạt” của tác giả Trịnh Tiến Việt, Tạp chí kiểm sát, số 01/2003, tr.21-23; - Luận văn Thạc sĩ luật học: “Nhân thân người phạm tội theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng” của tác giả Lưu Thị Hằng, Học viện Khoa học xã hội 2017; - Bài viết: “Các tình tiết định khung tăng nặng trong tội giết người phản ánh mức độ lỗi và các đặc điểm về nhân thân người phạm tội” của tác giả Đỗ Đức Hồng Hà, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 18/2005, tr.17-20. 2.3. Nhóm các công trình nghiên cứu thực tiễn nhân thân người phạm tội dưới góc độ tội phạm học ở một địa phương cụ thể - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước của Nguyễn Thanh Tuấn (2017), Học viện khoa học xã hội; - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh của Phan Thị Phương Thảo (2017), Học viện khoa học xã hội - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh của Lê Ngô Phương Thanh (2017), Học viện khoa học xã hội; 5
12. - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh của Nguyễn Thị Cẩm (2017), Học viện khoa học xã hội; - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội cướp tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh của Lê Đình Toàn (2017), Học viện khoa học xã hội; - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Kiên Giang của Hồ Thanh Lam (2016), Học viện khoa học xã hội; - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Long An của Nguyễn Vũ Khanh (2017), Học viện khoa học xã hội - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản trên địa bàn quận 9, Thành phố Hồ Chí Minh của Đào Xuân Thương (2017), Học viện khoa học xã hội; - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội xâm phạm sở hữu từ thực tiễn quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh của Lê Thành Công (2016), Học viện khoa học xã hội; - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội xâm phạm sở hữu từ thực tiễn tỉnh Bình Dương của Phạm Thị Triều Mến (2016), Học viện khoa học xã hội; - Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội trên địa bàn quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh của Phạm Uyên Thy (2015), Học viện khoa học xã hội; 2.4. Nhóm các công trình nghiên cứu làm rõ một số đặc điểm tâm sinh lý, nhận thức của người chưa thành niên - Bài viết: Một số đặc điểm tâm lý của người chưa thành niên phạm tội của thạc sĩ Đặng Thanh Nga; - Bài viết: Thực trạng nhận thức phap luật của người chưa thành niên phạm tội của thạc sĩ Đặng Thanh Nga. Các tác giả trong các công trình nghiên cứu nêu trên đã tập trung làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về nhân thân người phạm tội, bao gồm khái niệm nhân thân người phạm tội, phân biệt gồm khái niệm nhân thân người phạm tội với một số 6
13. khái niệm khác có liên quan, các đặc điểm nhân thân người phạm tội, phân tích làm rõ vai trò của nhân thân người phạm tội trong quyết định hình phạt trong định tội danh hoặc trong các quy định liên quan đến các trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự. Một số tác giả đã tập trung đi sâu vào phân tích đặc điểm nhân thân người phạm tội gắn với một số loại tội phạm cụ thể, tội cướp tài sản, tội cướp giật tài sản,tội trộm cắp tài sản, các tội phạm giết người. hoặc làm rõ đặc điểm tâm lý người chưa thành niên, nhận thức pháp luật của người chưa thành niên. Những kết quả của những công trình nghiên cứu này cũng là những tri thức hiểu biết quan trọng mà tác giả có thể kế thừa trong quá trình nghiên cứu làm đề tài của mình. Tuy nhiên chưa có một công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Vì vậy, trên cơ sở kế thừa những tri thức lý luận nền tảng về nhân thân người phạm tội cũng như những tri thức nghiên cứu về nhân thân người phạm tội trong các loại tội, nhóm tội ở các địa phương nhất định trong các công trình của các tác giả kể trên, tác giả sẽ vận dụng đi sâu nghiên cứu về nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, giai đoạn năm 2013 - 2017 và phân tích làm rõ lý luận về nhân thân người phạm tội gắn với đặc điểm tình hình kinh tế, văn hóa, đạo đức, truyền thống của người dân Thành phố Hồ Chí Minh. Từ đó có kiến nghị hoàn thiện giải pháp phòng ngừa, tổ chức phòng ngừa tình hình tội phạm cướp giật tài sản nói chung và do người dưới 18 tuổi phạm tội cưới giật tài sản nói riêng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ khía cạnh nhân thân người phạm tội. Đây chính là hướng nghiên cứu của luận văn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ các đặc điểm nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, làm sáng tỏ các yếu tố tác động đến sự hình thành các đặc điểm nhân thân xấu của những người phạm tội cướp giật tài sản, luận văn hướng đến mục đích đề xuất các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm cướp giật tài sản do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn 7
14. Thành phố Hồ Chí Minh từ khía cạnh nhân thân người phạm tội (tức là các giải pháp hướng đến việc loại trừ các nguyên nhân hình thành các đặc điểm nhân thân xấu) vốn là những yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc làm phát sinh hành vi phạm tội. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, luận văn tập trung thực hiện các nhiệm vụ sau đây: Thứ nhất, hệ thống hóa lý luận về nhân thân người phạm tội làm nền tảng lý luận cho việc nhận thức, phân tích nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh; Thứ hai, phân tích làm rõ các đặc điểm nhân thân dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2013 – 2017; Thứ ba, phân tích những xu hướng tác động đến sự hình thành các đặc điểm nhân thân tiêu cực của con người; Thứ tư, kiến nghị hoàn thiện các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm cướp giật tài sản do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ góc độ nhân thân người phạm tội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Đặc điểm nhân thân của người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Để nghiên cứu được nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, đề tài dựa trên số liệu thống kê của các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn Thành phố giai đoạn 2013 - 2017 cũng như trên kết quả nghiên cứu 60 bản án xét xử sơ thẩm của TAND các quận, huyện, TAND Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013 - 2017 được sưu tầm một cách ngẫu nhiên. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu nhân thân dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản dưới góc độ Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai 8
15. đoạn 2013 - 2017, số liệu nghiên cứu dựa trên số liệu thống kê của các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn Thành phố giai đoạn 2013 - 2017 cũng như trên kết quả nghiên cứu 60 bản án xét xử sơ thẩm của TAND các quận, huyện và TAND Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013 - 2017 được sưu tầm một cách ngẫu nhiên. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề tội phạm, các văn kiện của Đảng và các chủ trương của Nhà nước về đấu tranh phòng, chống tội phạm trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền tại Việt Nam. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu đặc thù của tội phạm học như: phương pháp thống kê, quy nạp, phân tích, so sánh, diễn dịch, logic, xã hội học, nghiên cứu hồ sơ và các phương pháp chuyên biệt khác của tội phạm học. Các phương pháp được sử dụng phù hợp với từng nội dung nghiên cứu. - Các phương pháp nghiên cứu lý luận, phân tích, so sánh, bình luận được sử dụng trong chương 1 của luận văn nhằm tập trung làm rõ nhận thức lý luận chung về nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản. - Các phương pháp nghiên cứu lý luận, phân tích, so sánh, bình luận, quy nạp, thống kê, diễn dịch, suy luận logic, nghiên cứu bản án được sử dụng trong chương 2 của luận văn nhằm làm rõ đặc điểm nhân thân của người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013 - 2017 cũng như phân tích các nguyên nhân hình thành đặc điểm nhân thân tiêu cực có vai trò quan trọng để nhận biết tình hình phạm tội cướp giật tài sản do người dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013 - 2017. - Các phương pháp tổng kết kinh nghiệm, phân tích, suy luận logic, quy nạp, diễn dịch được sử dụng trong chương 3 nhằm đưa ra các kiến nghị hoàn thiện các biện pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm cướp giật tài sản do người 9
16. dưới 18 tuổi thực hiện trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ đặc điểm nhân thân người phạm tội. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận: Luận văn là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu về nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2013 - 2017. Kết kết quả nghiên cứu của Luận văn góp phần bổ sung lý luận về nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản, nhân thân người phạm tội cũng như lý luận tội phạm học. - Ý nghĩa thực tiễn: Những giải pháp được đề xuất trong đề tài sẽ là cơ sở để nghiên cứu và vận dụng nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động phòng ngừa tội phạm cướp giật tài sản nói riêng và tội phạm nói chung trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, đạt hiệu quả cao nhất. Kết quả nghiên cứu của luận văn cũng là những tài liệu tham khảo hữu ích cho các cán bộ, học viên, sinh viên trong các cơ sở đào tạo. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, phần phụ lục, nội dung của luận văn gồm ba chương Chương 1. Những vấn đề lý luận về nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản Chương 2. Thực trạng nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3. Nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản và những vấn đề đặt ra đối với phòng ngừa tình hình tội phạm cướp giật tài sản do người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 10
17. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NHÂN THÂN NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI CƯỚP GIẬT TÀI SẢN 1.1. Khái niệm, ý nghĩa nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản 1.1.1. Khái niệm nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản Nhân thân người phạm tội là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học khác nhau như: khoa học Luật hình sự, khoa học Luật TTHS, tội phạm học, tâm lý học tội phạm Tuy nhiên, mỗi ngành khoa học lại tiếp cận khái niệm nhân thân người phạm tội dưới những góc độ và nhằm mục đích khác nhau, do đó cũng có nhiều định nghĩa, cách lý giải khác nhau về khái niệm này. Tâm lý học tư pháp và tâm thần học nghiên cứu nhân thân người phạm tội nhằm mục đích xác định năng lực trách nhiệm hình sự và xử lý những người phạm tội là người mắc các bệnh về tâm lý, tâm thần [48, tr. 145]. Khoa học Luật hình sự nghiên cứu nhân thân người phạm tội với tính chất là căn cứ để định tội danh, định khung hình phạt và quyết định hình phạt hay nói cách khác là nhằm đánh giá hành vi phạm tội, trách nhiệm hình sự và quyết định biện pháp xử lý hình sự đối với người phạm tội theo luật hình sự [60, tr. 193]. Tội phạm học nghiên cứu nhân thân người phạm tội nhằm xác định nguyên nhân của tội phạm, từ đó đề ra các biện pháp phòng ngừa tội phạm trong xã hội. Mặc dù có nhiều góc độ tiếp cận khác nhau với nhiều mục đích khác nhau như trên, nhưng xét về bản chất, người phạm tội trước hết là một con người cụ thể, vì vậy để đưa ra một cách khái quát và đầy đủ về nhân thân người phạm tội đòi hỏi phải làm sáng tỏ hai vấn đề cơ bản: đó là nhân thân con người là gì và thế nào là người phạm tội. Đề tài nghiên cứu nhân thân người phạm tội dưới góc độ tội phạm học nhằm mục đích phòng ngừa tội phạm. Thứ nhất, nói đến nhân thân là nói đến con người với tính cách là một thành viên của xã hội, một thực thể xã hội cũng như một con người tham gia vào những quan hệ xã hội. Con người, kể cả người phạm tội là một khái niệm trừu tượng. Theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin, “Con người là một sản phẩm của tự nhiên 11
18. và xã hội, là một thực thể thống nhất giữa mặt sinh vật và mặt xã hội”. Con người là sản phẩm của tự nhiên sinh ra nên trước hết nó mang các đặc tính tự nhiên, đặc tính sinh vật học. Đặc tính sinh học trong con người quyết định sự hình thành những hiện tượng và quá trình tâm, sinh lý của con người. Bất kỳ người nào cũng có những nhu cầu mang tính sinh học, nhưng con người không phải là động vật thuần túy mà là động vật có tính xã hội, điều này đưa con người trở thành sản phẩm của xã hội, là con người của xã hội, mang bản tính xã hội. Sự thống nhất của hai đặc tính này hình thành nên nhân thân con người, trong đó đặc tính xã hội giữ vai trò quyết định. Nói cách khác, một con người cụ thể được thể hiện thông qua tất cả những đặc điểm của cá nhân thuộc ba nhóm: sinh học, tâm lý và xã hội. Chính những đặc điểm này giúp hiểu được bản chất con người. Như vậy, có thể khẳng định, tổng hợp tất cả những đặc điểm cơ bản cho phép xác định bản chất xã hội của một con người cụ thể được gọi là nhân thân của con người đó [56, tr. 95]. Thứ hai, đối tượng nghiên cứu của tội phạm học là con người phạm tội chứ không phải là con người nói chung. Người phạm tội là người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà Luật hình sự quy định là tội phạm [48, tr. 149]. Do vậy, nhân thân người phạm tội sẽ có những khác biệt, những đặc điểm riêng mà người không phạm tội không có. Đặc trưng của người phạm tội là tính nguy hiểm cho xã hội trong hành vi của họ. Mỗi người tồn tại trong xã hội với đặc điểm riêng có của mình và một cuộc sống khác nhau, nhưng con người không phải sinh ra đã có thể trở thành người phạm tội, những đặc điểm nhân thân của con người được hình thành và phát triển trong xã hội theo cả hai hướng: tốt và xấu. Chính do sự tồn tại đồng thời của hai hướng này mà có người trở thành người phạm tội còn người khác thì không. Những đặc điểm thuộc về nhân thân con người: sinh học, tâm lý, xã hội nếu gặp những điều kiện, hoàn cảnh không thuận lợi của quá trình hình thành nhân cách sẽ trở thành những đặc điểm nhân thân xấu, những đặc điểm nhân thân xấu này khi gặp những tình huống bên ngoài thuận lợi sẽ dễ làm phát sinh hành vi phạm tội [33, tr. 10]. 12
19. Tóm lại, với những lý giải nêu trên, có thể đưa ra khái niệm nhân thân người phạm tội: là tổng hợp những đặc điểm sinh học, tâm lý và xã hội của người phạm tội, các đặc điểm này kết hợp với các điều kiện hoàn cảnh khách quan bên ngoài dẫn con người đó đến việc thực hiện hành vi phạm tội [48, tr.150]. - Theo GS. TS Võ Khánh Vinh: “Nhân thân người phạm tội tức là người có lỗi trong việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị Luật hình sự quy định là tội phạm được hiểu là tổng thể các dấu hiệu, đặc điểm có ý nghĩa về mặt xã hội, trong sự kết hợp với các điều kiện và hoàn cảnh bên ngoài ảnh hưởng đến hành vi phạm tội của người đó”. - Theo PGS. TS Đỗ Ngọc Quang: “Nhân thân người phạm tội là tổng hợp những đặc điểm, những dấu hiệu, mối quan hệ xã hội về một con chứa đựng phẩm chất cá nhân tiêu cực trong nhân cách dẫn đến hành vi phạm tội”. - Theo TS Lý Văn Quyền: “Nhân thân người phạm tội được hiểu là nhân thân người có lỗi trong khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị pháp luật hình sự cấm đoán và trừng phạt”. - Theo TS Nguyễn Mạnh Kháng: “Nhân thân người phạm tội là tổng hợp các đặc tính, các dấu hiệu thể hiện bản chất của con người mà trong những điều kiện, hoàn cảnh nhất định và dưới tác động của chính các điều kiện, hoàn cảnh đó động cơ phạm tội nảy sinh”. - Theo PGS.TS Nguyễn Ngọc Hòa: “Nhân thân người phạm tội trong Luật hình sự được hiểu là tổng hợp những đặc điểm riêng biệt của người phạm tội có ý nghĩa trong việc giải quyết đúng đắn vấn đề trách nhiệm hình sự của họ”. - Theo PGS.TS Kiều Đình Thụ: “Nhân thân người phạm tội là tổng hợp tất cả những khía cạnh xã hội đặc trưng của người phạm tội tạo thành cá nhân, có ý nghĩa giải quyết đúng đắn vấn đề trách nhiệm hình sự”. Trên cơ sở khái niệm nhân thân người phạm tội, khái niệm người chưa thành niên, có thể rút ra khái niệm nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản như sau: Nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản là sự thể hiện các đặc điểm cá nhân, trong đó phản ánh con đường sinh sống cá thể của người phạm 13
20. tội đó, sự tồn tại cá nhân của họ, tồn tại được quy định bởi một nội dung cụ thể của các mối quan hệ gia đình, trường học, xã hội Đó là môi trường vi mô mà trong đó người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản sống hoạt động và hình thành các đặc điểm nhân thân. Điều đó có nghĩa khi xem xét, xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản một yếu tố quan trọng không thể bỏ qua đó là nhân thân của họ, xem xét nhiều khía cạnh về nhân thân như độ tuổi, nơi cư trú, dân tộc, giới tính, trình độ học vấn, tôn giáo Như vậy, nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản là tổng hợp các đặc điểm, dấu hiệu thể hiện bản chất của một người khi đã thực hiện một hành vi bị coi là tội phạm cướp giật tài sản. Đó là các đặc điểm về dấu hiệu sinh học, nhân khẩu học, các đặc điểm về xã hội học, đạo đức, tâm lý. 1.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản Thứ nhất, nghiên cứu nhân thân người phạm tội tạo cơ sở cho việc xây dựng biện pháp giáo dục, cải tạo người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản một cách phù hợp và hiệu quả. Trong giai đoạn thi hành án, các đặc điểm, dấu hiệu trong nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội là căn cứ xác định chế độ giam giữ, cải tạo giáo dục người phạm tội. Từ các đặc điểm nhân thân có thể cải thiện hoặc loại trừ các đặc điểm nhân thân tiêu cực có vai trò quan trọng đối với việc phát sinh tội cướp giật tài sản, từ đó có thể giáo dục cải tạo họ thành người tốt, không tái phạm tội. Nghiên cứu các đặc điểm nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cũng giúp cho việc tư vấn cho phạm nhân việc học nghề phù hợp, chuẩn bị tốt cho quá trình tái hòa nhập. Thứ hai, nghiên cứu nhân thân người dưới 18 tuổi phạm tội cướp giật tài sản tạo cơ sở cho việc xác định nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm cướp giật tài sản. Nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội phạm cướp giật tài sản được hiểu là mối quan hệ tương tác giữa những nhân tố chủ quan của con người (đặc điểm tâm, sinh lý, thói quen, tính cách ) với các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài làm phát sinh tội phạm cướp giật tài sản. Những yếu tố thuộc mặt chủ quan là những sai lệch về nhu cầu, nhất là cách thức để thỏa mãn nhu cầu sẽ là động cơ thúc 14