Luận văn Nguyên nhân và điều kiện của tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang

Nội dung text: Luận văn Nguyên nhân và điều kiện của tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN CHÍ TÂM NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TỘI GIẾT NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TIỀN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN CHÍ TÂM NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TỘI GIẾT NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TIỀN GIANG Chuyên ngành : Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số : 60.38.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. TRẦN ĐÌNH NHÃ HÀ NỘI - 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi; các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. TÁC GIẢ LUẬN VĂN TRẦN CHÍ TÂM
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI GIẾT NGƯỜI 6 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người 6 1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người. 8 1.3. Cơ chế tác động của các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người 15 1.4. Mối quan hệ giữa nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người với tình hình tội phạm, với nhân thân người phạm tội và phòng ngừa tình hình tội giết người 16 Chương 2. THỰC TRẠNG NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI GIẾT NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TIỀN GIANG 20 2.1. Thực trạng nhận thức nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người từ thực tiễn tỉnh Tiền Giang giai đoạn 2011-2015 20 2.2. Thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. 34 2.3. Thực trạng làm rõ nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người địa bàn tỉnh Tiền Giang 50 Chương 3. DỰ BÁO VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI GIẾT NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TIỀN GIANG 54 3.1. Dự báo nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. 55 3.2. Thực trạng phòng ngừa tình hình tội phạm giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. 54 3.3. Những giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm giết người 57 KẾT LUẬN 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 80 PHỤ LỤC
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT - BLHS: Bộ luật hình sự - BLTTHS: Bộ luật tố tụng hình sự - ANTQ: An ninh Tổ quốc - ANTT : An ninh trật tự - HSST: Hình sự sơ thẩm - TAND: Tòa án nhân dân - THTP: Tình hình tội phạm - TNHS: Trách nhiệm hình sự - THAHS: Thi hành án hình sự - UBND: Ủy ban nhân dân - VKSND: Viện kiểm sát nhân dân - CQCSĐT: Cơ quan Cảnh sát điều tra - CATG: Công an Tiền Giang - CATPMT: Công an Thành phố Mỹ Tho - CAND: Công an nhân dân - HVCSND: Học Viện Cảnh sát nhân dân - TPH: Tội phạm học - NXB: Nhà xuất bản - HN: Hà Nội - TP: Thành phố - ĐH: Đại học - ĐKTT: Đăng ký thường trú
6. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Mức độ tổng quan của tình hình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang (2011-2015). Bảng 2.2: Cơ số tội phạm và cơ số tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang (2011-2015). Bảng 2.3: Số vụ giết người đã được xét xử trên địa bàn tỉnh Tiền Giang (2011-2015). Bảng 2.4: Diễn biến tình hình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang giai đoạn 2011-2015 (so sánh định gốc). Bảng 2.5: Cơ cấu về mức độ của tình hình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang (2011-2015) phân theo số dân của 11 đơn vị hành chính cấp huyện. Bảng 2.6: Cơ cấu về mức độ của tình hình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang (2011-2015) phân theo diện tích 11 đơn vị hành chính cấp huyện. Bảng 2.7: Cấp độ nguy hiểm của tình hình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang (2011-2015) xét theo dân số và diện tích của các đơn vị hành chính cấp huyện. Bảng 2.8: Cơ cấu xét theo thời gian phạm tội. Bảng 2.9: Cơ cấu theo phương thức thực hiện hành vi phạm tội của tội giết người do 133 bị cáo thực hiện trong 103 vụ án từ năm 2011 đến năm 2015 tại tỉnh Tiền Giang. Bảng 2.10: Công cụ phạm tội do 133 bị cáo bị xét xử về tội giết người từ năm 2011 đến 2015 trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. Bảng 2.11: Cơ cấu xét theo khung hình phạt đã áp dụng. Bảng 2.12: Cơ cấu xét theo độ tuổi của bị cáo. Bảng 2.13: Phân tích giới tính, quốc tịch và dân tộc của 133 bị cáo phạm tội giết người đã bị xét xử từ năm 2011 đến năm 2015 tại tỉnh Tiền Giang.
7. Bảng 2.14: Cơ cấu theo trình độ văn hóa của bị cáo. Bảng 2.15: Cơ cấu theo tiêu chí phạm tội lần đầu, tái phạm, tái phạm nguy hiểm. Bảng 2.16: Cơ cấu xét theo nghề nghiệp của bị cáo. Bảng 2.17: Cơ cấu theo động cơ phạm tội. Bảng 2.18: Đặc điểm nhân thân người bị hại và quan hệ giữa nạn nhân với người thực hiện tội phạm.
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tiền Giang là một tỉnh có vị trí chiến lược quan trọng về chính trị, kinh tế, an ninh, quốc phòng trên địa bàn khu vực Miền Tây Nam Bộ. Trung tâm của tỉnh là thành phố (TP) Mỹ Tho (đô thị được hình thành cách đây 335 năm). Thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long, vừa nằm trong vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam, nằm trải dài trên bờ Bắc Sông Tiền với chiều dài từ đông sang tây trên 120 km., cách thành phố Hồ Chí Minh 72 km về hướng Tây nam và cách thành phố Cần Thơ khoảng 100 km về hướng Tây Bắc. Về ranh giới tiếp giáp: phía Đông giáp thành phố Hồ Chí Minh và biển Đông; phía Tây giáp tỉnh Đồng Tháp; Phía Nam giáp tỉnh Vĩnh Long và tỉnh Bến Tre; Phía Bắc và Đông Bắc giáp tỉnh Long An. Tỉnh Tiền Giang có 08 huyện, 01 thành phố, 02 thị xã, 144 xã, 22 phường, 07 thị trấn. Diện tích toàn tỉnh là 2.482 km2. Dân số tính đến năm 2016 là tương đương 1,7 triệu người (mật độ dân số khoảng 685 người/km2). Theo số liệu thống kê liên ngành Công an tỉnh Tiền Giang, Viện KSND tỉnh Tiền Giang và Tòa án nhân dân tỉnh Tiền Giang thì các vụ án giết người do Tòa án xét xử từ năm 2011 đến 2015 bất định, lúc tăng, lúc giảm, nhưng số liệu thống kê đầu vào từ Cơ quan CSĐT – Công an tỉnh thì hàng năm tội giết người đều tăng. Nghiên cứu hồ sơ các vụ án giết người xảy ra trên địa bàn tỉnh Tiền Giang cho thấy tội phạm này có xu hướng ngày càng gia tăng, tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội ngày càng cao và phức tạp. Tội phạm chủ yếu xuất phát từ những mâu thuẫn cá nhân hoặc do sử dụng các chất kích thích như: Bia, rượu, ma túy. Đối tượng phạm tội ở nhiều độ tuổi khác nhau, một số đối tượng có tiền án, tiền sự, nhiều vụ do người mắc bệnh tâm thần gây án, một số lượng đáng kể là các đối tượng phạm tội là người chưa thành niên. Phạm vi hoạt động phạm tội rộng, tội phạm xảy ra ở nhiều nơi cả nông thôn và thành thị. Đáng chú ý là những công cụ, phương tiện, hung khí mà các đối tượng phạm các tội giết người sử dụng để gây án rất nguy hiểm như: kiếm, dao, mã tấu, túp sắt, gậy, đá Các hành vi này đã xâm phạm nghiêm trọng đến tính mạng của công dân được pháp luật bảo vệ, gây hoang mang và tạo ra những dư luận xấu trong xã hội, đe doạ ninh và trật tự xã hội. Để đấu tranh phòng, chống có hiệu quả với tình hình tội giết người, điều quan trọng là phải 1
9. nhận thức một cách sâu sắc các dấu hiệu pháp lý hình sự của tội phạm này, đặc điểm tội phạm học của nó; tìm ra các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm, những bất cập, khuyết thiếu trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm này tại các địa phương, trên cơ sở đó xây dựng hệ thống các giải pháp có hiệu quả trong đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này. Vì vậy, học viên chọn đề tài “Nguyên nhân và điều kiện của tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang” làm luận văn thạc sỹ luật học nhằm nghiên cứu một cách sâu sắc, toàn diện và có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. Qua đó tìm ra và đề xuất những giải pháp phòng, chống tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài 2.1. Tình hình nghiên cứu lý luận chung của tội phạm học Để có cơ sở lý luận cho việc thực hiện đề tài Luận văn, các công trình khoa học sau đây đã được nghiên cứu: - Những vấn đề lý luận về luật hình sự, tố tụng hình sự và tội phạm học (Sưu tập chuyên đề), Viện thông tin khoa học xã hội, Hà nội 1982; - Tội phạm học, Luật Hình sự, Luật Tố tụng Hình sự Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia năm 1994; - Tội phạm học Việt nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Viện Nhà nước và Pháp luật, Nxb. CAND năm 2000; - Giáo trình “Tội phạm học” của GS.TS. Võ Khành Vinh, NXB Công an nhân dân, tái bản năm 2011, 2013; - Giáo trình “Tội phạm học” của trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb. Công an nhân dân năm 2004, 2012; - Giáo trình “Tội phạm học” của Học viện Cảnh sát nhân dân, Nxb. Công an nhân dân năm 2002; 2013; - Một số vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ở Việt Nam, Phạm Văn Tỉnh, Nxb. Công an nhân dân năm 2007; - Bộ Công an, HVCSND, Một số vấn đề tội phạm học Việt Nam, HN.2013; 2
10. Các công trình đã nêu là rất cần thiết cho việc nghiên cứu, vì trong đó không chỉ chứa đựng lý luận tội phạm học về các vấn đề cơ bản mà đề tài Luận văn phải giải quyết mà còn có những chỉ dẫn cho việc xác định phương pháp luận nghiên cứu đề tài, từ tổng quan cho đến chi tiết. 2.2. Tình hình nghiên cứu cụ thể Tác giả đã được tham khảo các công trình nghiên cứu liên quan trực tiếp đến đề tài Luận văn sau đây: - Luận án tiến sĩ luật học: “Tội giết người trong luật hình sự Việt Nam và đấu tranh phòng chống tội phạm này” của tác giả Đỗ Đức Hồng Hà, năm 2006 tại trường Đại học luật Hà Nội; - Luận văn thạc sĩ luật học: “Đấu tranh phòng, chống tội phạm giết người theo điều 93 Bộ luật hình sự tại Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Hoàng Tuấn, Trường Đại học luật TP Hồ Chí Minh, năm 2008; - Luận văn thạc sĩ luật học: “Đấu tranh phòng, chống tội phạm giết người trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Tô Mạnh Hà, Học Viện khoa học xã hội, năm 2013; - Luận văn thạc sĩ luật học : “Nguyên nhân và điều kiện của tội giết người trên địa bàn tỉnh Bình Phước” của tác giả Phạm Thị Bích Thủy, năm 2014; 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về mặt lý luận và thực tiễn, đánh giá một cách khái quát về nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh tội phạm giết người, từ đó đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa tội phạm này trên địa bàn tỉnh tỉnh Tiền Giang trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu lý luận chung về tội phạm học, về pháp luật hình sự, tố tụng hình sự và những tài liệu khác liên quan đến tình hình tội phạm. Từ đó, khái quát hóa những vấn đề lý luận chung về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người ở Việt Nam nói chung và ở Tiền Giang nói riêng; 3
11. - Áp dụng lý luận chung đó vào việc làm rõ thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang từ năm 2011 đến năm 2015; - Trên cơ sở làm rõ nguyên nhân và điều kiện tình hình tội phạm giết trên địa bàn tỉnh, dự báo xu hướng, diễn biến tình hình của tội giết người và các yếu tố tác động đến phòng ngừa tội giết người; đề xuất, kiến nghị giải pháp hoàn thiện, nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm giết người, cũng như thực tiễn công tác đấu tranh, phòng ngừa tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. Từ đó, đưa ra các giải pháp phòng ngừa thích hợp và hiệu quả. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung luận văn nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang, dưới góc độ tội phạm học, đánh giá hoạt động phòng ngừa tội phạm này từ thực tiễn tỉnh Tiền Giang, dự báo về tình hình tội phạm, đề xuất các giải pháp phòng ngừa cụ thể. – Về không gian: Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. – Về thời gian: Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong thời gian 5 năm, từ năm 2011 đến năm 2015 (theo số liệu thống kê của Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Tiền Giang, bản án xét xử sơ thẩm hình sự (50 bản án) của Tòa án nhân dân tỉnh Tiền Giang và các báo cáo tổng kết năm của các cơ quan chức năng ở Tiền Giang). 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu Phương pháp luận nghiên cứu đề tài là phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; lý luận chung về tội phạm học, luật hình sự, luật tố tụng hình sự; quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; các Chỉ thị, Nghị quyết của Tỉnh ủy, UBND tỉnh Tiền Giang về công tác đấu tranh, phòng, chống tội phạm nói chung và tội giết người nói riêng. 4
12. 5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu truyền thống được sử dụng như: phương pháp thống kê; phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp và phương pháp nghiên cứu tài liệu như nghiên cứu các Bản án của Tòa án nhân dân tỉnh Tiền Giang về tội giết người từ năm 2011 đến năm 2015. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần hoàn thiện lý luận khoa học về hoạt động đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang nói riêng. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được tham khảo, sử dụng trong thực tiễn chỉ đạo và tiến hành hoạt động đấu tranh phòng, chống tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động này trên địa bàn tỉnh nhà. Kết quả nghiên cứu luận văn còn có thể được dùng làm tư liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy và học tập trong các cơ sở đào tạo luật. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung của luận văn được cấu trúc thành 03 chương, cụ thể là: Chương 1: Những vấn đề lý luận chung về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người. Chương 2: Thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. Chương 3: Dự báo và một số giải pháp phòng ngừa tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang trong thời gian tới. 5
13. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI GIẾT NGƯỜI 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người 1.1.1. Khái niệm nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người Quá trình nghiên cứu tội phạm học, nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tội phạm nói chung, của từng nhóm tội phạm cũng như của từng tội phạm cụ thể nói riêng là vấn đề hết sức cần thiết, bởi vì muốn loại trừ, ngăn chặn tội phạm xảy ra thì trước hết phải làm sáng tỏ được vì đâu tội phạm phát sinh, tồn tại, vận động trong đời sống xã hội. Với ý nghĩa như vậy, các nhà tội phạm học hết sức quan tâm nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm. Để có thể chỉ ra được những yếu tố đóng vai trò là nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh tội phạm nói chung, tội giết người nói riêng, trước hết phải làm sáng tỏ về mặt lý luận các khái niệm “nguyên nhân”, “điều kiện”. Theo từ điển tiếng Việt, thuật ngữ “nguyên nhân” được định nghĩa là: “Điều gây ra một kết quả hoặc làm xảy ra một việc, một hiện tượng” [33, tr. 1217]. Theo Triết học Mác - xít, nguyên nhân là một phạm trù chỉ sự tác động qua lại giữa các mặt trong một sự vật, một hiện tượng hoặc giữa các sự vật, hiện tượng với nhau gây ra sự biến đổi nhất định gọi là kết quả. Như vậy, về bản chất, nguyên nhân chỉ có thể là sự tác động qua lại, để nguyên nhân sinh ra kết quả nhất định nào đó như tình hình tội phạm chẳng hạn, thì quá trình tương tác phải diễn ra trong điều kiện nhất định. Điều kiện, tuy không sản sinh ra kết quả, nhưng nó tạo thuận lợi, hỗ trợ, thúc đẩy sự tương tác sinh ra kết quả. Về bản chất, điều kiện là những sự kiện, hiện tượng, tình huống, hoàn cảnh nhất định. Khi nghiên cứu về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm, có thể tiếp cận dưới một vài khái niệm khác nhau. Chẳng hạn như “Nguyên nhân của tội phạm là tổng hợp các nhân tố mà sự tác động qua lại giữa chúng đưa đến việc thực hiện tội phạm của người phạm tội [29, tr. 129]. 6
14. Giáo sư Võ Khánh Vinh khi đề cặp đến nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm nói chung cho rằng: “Nguyên nhân của tình hình tội phạm là những hiện tượng xã hội tiêu cực ở trong mối liên hệ tương tác hai mức độ sinh ra và tái sản xuất ra tình hình tội phạm như là hậu quả tất yếu của mình. Điều kiện của tình hình tội phạm là những hiện tượng xã hội tiêu cực, tự mình không sinh ra tình hình tội phạm và các tội phạm, mà là hỗ trợ, làm dễ dàng và tăng cường cho sự hình thành và hoạt động của các nguyên nhân”[37, tr. 88]. Trên cơ sở khái niệm có thể đưa ra nhận định rằng: Nguyên nhân là những gì làm phát sinh ra tội phạm. Điều kiện là những gì tuy không làm phát sinh ra tội phạm nhưng hỗ trợ để nguyên nhân dễ dàng làm phát sinh ra tội phạm. Khi nghiên cứu một hành vi, một hiện tượng nào đó có thể trở thành nguyên nhân hay không chỉ cần thỏa mãn 03 điều kiện sau: Thứ nhất, hành vi, hiện tượng đó phải xảy ra trước hậu quả về thời gian. Thứ hai, hành vi, hiện tượng đó phải chứa đựng khả năng gây ra hậu quả. Thứ ba, hậu quả xảy ra chính là hiện thực hóa khả năng của hành vi. Bộ Luật hình sự năm 2015 ra đời nhìn chung có nhiều thay đổi lớn, nhưng tội giết quy định tại điều 123 Bộ Luật hình sự năm 2015 và tội giết người được quy định tại Điều 93 Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) cơ bản không thay đổi; tuy có khác nhau về điều luật nhưng cơ cấu về khung hình phạt và hành vi khách quan của tội giết người không thay đổi, theo đó “Giết người là hành vi cố ý tước đoạt tính mạng của người khác”, tức là nó thể hiện ở việc tước đoạt tính mạng của người khác, xâm phạm vào khách thể là tính mạng con người được pháp luật hình sự bảo vệ. Như vậy có thể hiểu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người là sự tác động qua lại giữa các yếu tố tiêu cực của môi trường sống bên ngoài với các yếu tố tâm – sinh lý tiêu cực bên trong cá nhân con người mà trong những tình huống, hoàn cảnh nhất định đã dẫn đến việc thực hiện một hành vi nguy hiểm cho xã hội mà Luật hình sự quy định là tội phạm giết người. Do đó, nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tội phạm giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang là nghiên cứu các yếu tố tâm sinh lý tiêu cực bên trong của người phạm tội, nghiên cứu các yếu tố tiêu cực thuộc môi trường sống và nghiên cứu sự tác động qua lại giữa các yếu tố này để rút ra những đặc điểm chung có tính quy luật phản ánh rõ mối quan hệ giữa môi trường và cá nhân người phạm tội cũng như giữa môi trường và tội giết người đã xảy ra. 7
15. Tóm lại, nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm nói chung và tội giết người nói riêng là hai phạm trù khác nhau, giữ vai trò khác nhau trong việc sinh ra kết quả tình hình tội phạm và tội giết người. Thế nhưng trong lĩnh vực xã hội nói chung và tội phạm học nói riêng, sự phân biệt đâu là nguyên nhân, đâu là điều kiện chỉ mang tính chất tương đối. Chúng có thể chuyển hóa lẫn nhau hoặc có thể bị triệt tiêu bởi những yếu tố tích cực của xã hội. Do tội phạm là kết quả của sự tương tác giữa các nguyên nhân và điều kiện. Như vậy, có thể nói đấu tranh loại bỏ tình hình tội giết người thực chất là đấu tranh loại trừ nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh tội phạm này. 1.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người - Ý nghĩa lý luận: Là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình tội giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang giai đoạn 2011-2015, dựa trên sự phân tích lý luận và tổng kết thực tiễn công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm này trong khoảng thời gian 05 năm để từ đó đưa ra những căn cứ khoa học, những luận giải, nhằm đánh giá, kết luận, kiến nghị đề xuất có ý nghĩa lý luận và thực tiễn trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. Kết quả nghiên cứu có thể sử dụng, góp phần bổ sung hoàn thiện lý luận cho công tác phòng ngừa và đấu tranh phòng, chống tội phạm giết người nói riêng và lý luận cho công tác phòng ngừa, đấu tranh phòng, chống các loại tội phạm nói chung. -Ý nghĩa thực tiễn: Trên cơ sở nghiên cứu lý luận làm rõ nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội giết ta xây dựng các giải pháp nhằm tăng cường phòng ngừa, cũng như làm rõ, phát hiện các sơ hở thiếu sót trên các lĩnh vực với Nhà nước là chủ thể quản lý để kịp thời khắc phục bổ sung, chỉnh lý nhằm ngăn chặn tội phạm giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang và đưa ra các giải pháp phòng ngừa tội phạm, loại trừ các nguyên nhân, điều kiện của tội phạm giết người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang một cách hiệu quả nhất. 1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội giết người. Theo GS.TS Võ Khánh Vinh: “Các nguyên nhân và điều kiện của THTP nói chung cũng như của các loại tội phạm hoạt động, tác động trong những vùng tương 8
16. đối lớn và trong phạm vi cả nước. Các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm cụ thể chỉ có tác động đối với tội phạm đó.”[37, tr. 90]. Tình hình tội phạm giết người có nguyên nhân và điều kiện từ THTP nói chung và những nguyên nhân riêng của nó. Nguyên nhân và điều kiện của THTP nói chung là những nguyên nhân và điều kiện tác động đến tội phạm trong từng lĩnh vực của đời sống xã hội. Từ những sự tác động đó, giúp chúng ta nhìn rõ hơn bản chất xã hội của THTP nói chung và tình hình tội phạm giết người nói riêng. Những nguyên nhân và điều kiện đó bao gồm các nguyên nhân và điều kiện khách quan thuộc môi trường sống và nguyên nhân, điều kiện thuộc về người phạm tội (Nguyên nhân chủ quan). 1.2.1. Nguyên nhân và điều kiện khách quan (những yếu tố thuộc về môi trường sống). 1.2.1.1 Những yếu tố tiêu cực thuộc môi trường gia đình Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi hình thành nhân cách và là trường học đầu tiên của mỗi cá nhân. Gia đình có vai trò vô cùng quan trọng đối với việc hình thành những đặc điểm nhân thân của con người. Một đứa trẻ nếu được sống trong môi trường gia đình chuẩn mực, các bậc cha mẹ và những người lớn tuổi trong gia đình này luôn dành thời gian quan tâm, chăm sóc, chú trọng giáo dục nhân cách cho trẻ, hướng trẻ đến lối sống lành mạnh thì sẽ hạn chế việc hình thành các đặc điểm nhân cách lệch lạc của cá nhân. Ngược lại, nếu đứa trẻ sống trong môi trường gia đình không chuẩn mực thì sẽ có những ảnh hưởng, tác động xấu đến việc hình thành nhân cách lệch lạc của cá nhân. Từ đó, việc xây dựng và củng cố gia đình là tiêu chí đầu tiên cần phải có của mỗi cá nhân, vì nó có tác động mạnh mẽ trong việc hình thành và hoàn thiện nhân cách ở trẻ em. Mà trẻ em là tương lai, là chủ nhân của đất nước. Nghiên cứu về môi trường gia đình của người phạm tội giết người nổi lên một số điều kiện, hoàn cảnh là nguyên nhân của tình hình tội phạm này, cụ thể: - Gia đình thiếu khuyết thiếu như: cha mẹ mất sớm, mất cả cha lẫn mẹ cũng ảnh hưởng không nhỏ tới việc hình thành nhân cách của con người. Trường hợp này có thể nhận thấy là thiếu sự quan tâm, chăm sóc, giáo dục từ cha mẹ đối với các em. Từ đó các em thiếu tự tin, thấy có sự bất công với bạn bè cùng lứa tuổi, thiếu động lực sống, bi 9
17. quan chán nản, căm hận, coi thường sự dạy bảo của cha, mẹ, người lớn, coi trọng vật chất. Từ đó tìm bạn bè đồng cảm để chia sẽ nên dễ bị người khác lợi dụng, lôi kéo vào con đường phạm tội giết người. - Gia đình chưa có phương pháp giáo dục con em một cách khoa học,trái lại quá chiều chuộng hoặc quá hà khắc với con cái. Do không giáo dục con cái làm những nghĩa vụ phù hợp với khả năng của chúng dẫn tới ỷ lại, lười lao động, ích kỷ, coi thường các giá trị đạo đức, thờ ơ, thiếu quan tâm đến người khác, sống buông thả, thiếu kỷ luật, thiếu khả năng thích nghi, coi thường sự dạy bảo của thầy, cô, cha, mẹ, thiếu động lực trong cuộc sống. Bởi thế, khi tách rời sống xa gia đình, sa vào hoàn cảnh thiếu thốn, thì khó thích nghi dễ phạm tội giết người, nhất là giết người để cướp tài sản. Một số gia đình còn có hành vi đối xử hà khắc, thô bạo hay đánh đập hắt hủi con cái, không tôn trọng con cái, làm cho chúng mất khả năng sáng tạo, mất tự tin, khó hòa đồng, ngại bộc lộ bản thân, xa lánh, sợ hãi, ghen ghét, thù hận cha mẹ, trốn nhà, bỏ học đi lang thang bị bạn bè xấu rủ rê, bị tội phạm lôi kéo vào con đường phạm tội, kể cả phạm tội giết người. - Gia đình cha, mẹ ly hôn, ly thân hoặc không còn tình yêu làm cho con cái mất niềm tin; thấy cha, mẹ tranh cải, đánh nhau, làm các em mất đi thần tượng. Mất niềm tin là mất tất cả, không tin vào gia đình thì không tin vào xã hội, không tôn trọng vào các giá trị đạo đức, xem thường tính mạng, sức khỏe và tài sản người khác dễ dẫn đến giết người. - Cha mẹ không quan tâm, gần gũi, quản lý, giáo dục con cái. Các bậc cha mẹ và những người lớn tuổi trong gia đình ít dành thời gian quan tâm đến con em mình mà mải mê lo đến việc kiếm tiền. Họ nghĩ rằng, kiếm được nhiều tiền sẽ lo cho con cái có được một cuộc sống đầy đủ về vật chất mà quên đi việc nuôi dưỡng tình cảm tinh thần cho trẻ. Cũng vì mải mê lo cho cuộc sống kinh tế của gia đình nên các bậc cha mẹ thường bỏ ngỏ, giao việc giáo dục con cái cho nhà trường và xã hội. Khi phát hiện con em có những biểu hiện lệch lạc, sai trái đã không kịp thời kiểm tra, theo dõi, uốn nắn, nhắc nhở, thậm chí có các bậc cha mẹ còn dung túng, cổ vũ cho các hành vi sai trái. Từ đó, dẫn đến việc hình thành ở các em tính thích chơi bời lêu lổng, thích tụ tập bạn bè 10
18. nên dễ tiêm nhiễm những thói hư tật xấu, các tệ nạn xã hội như ma túy rồi sử dụng các loại hung khí thanh toán đâm, chém giết người dã mang. - Gia đình không gương mẫu trong lối sống, có hành vi bạo lực hoặc không tôn trọng lẫn nhau giữa các thành viên. Những người phạm tội xâm phạm tính mạng cũng chịu nhiều ảnh hưởng bởi những chuẩn mực đạo đức, cách hành xử của người khác, đặc biệt là người thân trong gia đình. Những gia đình thường hay có các hành vi đánh, cãi chửi nhau, không tôn trọng nhau, gia đình không hòa thuận Chính sự tác động ở các mặt tiêu cực của những người lớn trong gia đình ảnh hưởng xấu tới các em, dẫn đến hình thành những đặc điểm nhân cách lệch lạc. Tạo cho các em ý nghĩ làm theo dẫn vào con đường phạm tội - Gia đình có cha, mẹ không hiểu biết pháp luật, không chấp hành pháp luật, có tiền án, tiền sự. Đây là môi trường dễ làm cho con cái hình thành các đặc điểm hân thân xấu, tiêm nhiễm mầm móng phạm tội. Tạo cho các em sự tự ty, mặc cảm, coi thường các giá trị đạo đức xã hội, coi thường pháp luật, ăn chơi đua đòi, khát vọng kiếm tiền bất chính dễ dẫn đến các tội như xâm phạm sở hữu, xâm phạm sức khỏe, tính mạng trong đó có tội giết người. 1.2.1.2. Những yếu tố tiêu cực thuộc môi trường nhà trường Môi trường nhà trường cũng có tác động rất lớn đến việc hình thành và phát triển phẩm chất, nhân cách của con người. Thông qua môi trường này, con người được phát triển một cách đầy đủ về tri thức và trí tuệ. Con người không ngừng học hỏi, trau dồi kiến thức, khám phá thế giới xung quanh mình. Vì thế, nếu môi trường nhà trường tồn tại nhiều yếu tố không lành mạnh thì sẽ làm phát sinh những đặc điểm nhân thân xấu của con người. Những nhân tố không lành mạnh này đã gián tiếp góp phần tạo nên tình trạng phạm tội, đó là: - Về giáo dục: Chương trình, nội dung, hình thức, phương pháp, con người thực hiện công tác giáo dục còn nhiều vấn đề bất cập. Thiếu giáo dục đạo đức, thiếu giáo dục pháp luật, thiếu giáo dục làm gương, giáo dục không khoa học làm cho các em không tôn trọng các giá trị đạo đức, lòng yêu thương con người dẫn đến các hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe con người; 11
19. - Trong công tác quản lý giáo dục một bộ phận cán bộ thiếu sâu sát, không phát hiện lệch lạc, sai phạm, không nắm được tâm tư, tình cảm, bức xúc của học sinh dễ xảy ra xung đột giữa học sinh với học sinh, học sinh với thầy cô giáo dẫn đến phạm tội; - Một số bộ phận cô giáo, thầy giáo không công bằng, chính xác, thậm chí tiêu cực. Kỷ luật nhà trường lỏng lẻo, không nghiêm, việc xử lý những biểu hiện sai trái trong học sinh, sinh viên còn chưa triệt để, thiếu sự kiên quyết, cứng rắn dẫn đến những hiện tượng tiêu cực trong nhà trường có nguy cơ lan rộng. Nhiều hiện tượng tiêu cực trong nhà trường tổn tại như: mua điểm, chạy điểm Điều này có thể ảnh hưởng, dẫn đến việc suy giảm, thậm chí mất niềm tin vào sự công bằng trong nhà trường làm cho một số em chán nản, sa sút học hành, dễ bị lôi kéo tham gia vào các hoạt động tiêu cực, chống đối thấy, cô trong trường; - Cơ sở vật chất nhà trường còn thiếu thốn, không tạo được sân chơi cho học sinh, sự căng thẳng không được giải tỏa dễ dẫn đến xử sự tiêu cực, dẫn đến thực hiện hành vi phạm tội; - Thiếu sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong công tác quản lý giáo dục, sinh hoạt của các em, khi các em đi đâu, làm gì không biết. Nhiều học sinh có học lực yếu, kém hoặc có hoàn cảnh gia đình khó khăn không được các thầy giáo, cô giáo kịp thời uốn nắn, giúp đỡ nên các em dễ cảm thấy tự ti, xa lánh bạn bè, tạo nên cảm giác chán nản, lười học, trốn học, bỏ học, thậm chí gia nhập vào các băng nhóm, nghiện ngập ma túy dẫn đến đâm thuê, chém mướn. - Tình trạng bạo lực học đường tồn tại như một vấn nạn trong nhà trường. Một số em học sinh, sinh viên khi có mâu thuẫn đã không biết tự kiềm chế bản thân, không có cách ứng xử đúng mực. Từ đó, cũng tạo cho các em tâm lý chán nản, lo sợ, thù ghét bạn bè và nguy hiểm hơn là các em tự giải quyết mâu thuẫn bằng bạo lực rất dễ đi vào con đường phạm tội xâm phạm tính mạng người khác. 1.2.1.3. Những yếu tố tiêu cực thuộc môi trường xã hội với Nhà nước là chủ thể quản lý. * Nguyên nhân và điều kiện khách quan: - Nguyên nhân và điều kiện về tổ chức, quản lý. Đây là những thiếu sót, bất cập trong hoạt động quản lý của các Cơ quan chức năng có thẩm quyền quản lý trong lĩnh 12
20. vực nhất định. Nguyên nhân này có thể là các nhân tố như: thiếu cơ chế, thiết chế, buông lỏng quản lý, đùn đẩy trách nhiệm, không hợp tác trong giải quyết công việc; hệ thống pháp luật chưa hoàn thiện, các phương tiện kỹ thuật phục vụ công tác điều tra chưa hiện đại đảm bảo mọi tội phạm xảy ra đều được phát hiện, xử lý. - Nguyên nhân và điều kiện thuộc về sự yếu kém trong phát hiện và xử lý tội phạm. Đối với cơ quan Công an có thể là do thái độ của một số cán bộ khi tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm đã không có thái độ đúng mực, thờ ơ thiếu trách nhiệm, gây phiền hà về thủ tục trình báo , điều này làm ảnh hưởng rất lớn đến tâm lí người bị hại, người báo tin, tố giác tội phạm. Việc chậm giải quyết các vụ án, kể cả án giết người gây nhiều dư luận, bức xúc trong nhân dân hoặc công tác xử lý tội phạm chưa nghiêm, chưa triệt để, chưa đủ tính răn đe trong đấu tranh với tội phạm giết người dẫn đến việc xem thường pháp luật cũng là điều kiện dẫn đến tội giết người. - Sự thờ ơ của xã hội bên ngoài, tức là tính tích cực của người dân thấp hoặc do thái độ thờ ơ, thiếu quan tâm của các thành viên trong xã hội, chỉ biết sống cho riêng mình, sợ va chạm, sống khép kín, theo chủ nghĩa cá nhân (Thế giới bị thiệt hại quá nhiều nhưng không do sự tàn bạo của kẻ ác mà do sự im lặng của người tốt) đã tạo điều kiện cho những cái xấu, cái ác, nhất là phạm tộico1 bạo lực, các băng nhóm có cơ hội nổi lên để thực hiện hành vi phạm tội giết người. Trong đó, có yếu tố ở người bị hại, người làm chứng. Trong khi, Cơ quan Công an không biết tội phạm đã xảy ra để tiến hành điều tra, xử lý, thì nạn nhân, người làm chứng vì một lý do nào đó không tố cáo hành vi phạm tội. Bởi người phạm tội về mặt chủ quan bao giờ cũng ngoan cố và che giấu hành vi phạm tội của mình, cho nên số vụ tự thú trong tội giết người chiếm tỷ lệ rất thấp và hầu như là các vụ ấy có nhiều nhân chứng thấy trực tiếp. - Nguyên nhân và điều kiện từ phía nạn nhân: Nạn nhân là một thành tố của cơ chế hành vi phạm tội. Vì trong số các nhân tố thuộc về môi trường thì nạn nhân là nhân tố phổ biến nhất và hầu hết các tội phạm xảy ra đều có nạn nhân, đặc biệt là đối với tội giết người thì nạn nhân đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định hành vi phạm tội xảy ra trên thực tế. Theo Tiến sĩ Trần Hữu Tráng thì “Nạn nhân của tội phạm là những cá nhân, tổ chức phải chịu những hậu quả thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tinh thần, tình cảm hoặc các quyền và lợi ích hợp khác mà những hậu quả thiệt hại này do hành vi phạm tội trực 13