Luận văn Nguyên nhân và điều kiện của tội cướp giật tài sản trên địa bàn Quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Luận văn Nguyên nhân và điều kiện của tội cướp giật tài sản trên địa bàn Quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI INH HO N QU N N U N NH N V IỀU KIỆN CỦA TỘI C ỚP I T T I SẢN TR N A N QU N NH T N TH NH PH H CH MINH LU N VĂN THẠC SĨ LU T HỌC H NỘI - 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI INH HO N QU N N U N NH N V IỀU KIỆN CỦA TỘI C ỚP I T T I SẢN TR N A N QU N NH T N TH NH PH H CH MINH Chuyên ngành: Tội phạm học và Phòng ngừa tội phạm Mã số: 60.38.01.05 LU N VĂN THẠC SĨ LU T HỌC N ỜI H ỚN DẪN KHOA HỌC: TS. V TH KIM OANH H NỘI - 2017
3. MỤC LỤC MỞ ẦU 1 Chương 1: NH N VẤN Ề L LU N CHUN VỀ N U N NH N V IỀU KIỆN CỦA TỘI C ỚP I T T I SẢN 9 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản 9 1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản 13 1.3. Cơ chế tác động của các nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản 18 1.4. Mối quan hệ giữa nguyên nhân và điều kỉện của tội c p gi t tài sản v i tình hình tội c p gi t tài sản, v i nhân thân ng ời phạm tội c p gi t tài sản và phòng ngừa tình hình tội c p gi t tài sản 20 Chương 2: TH C TRẠN N U N NH N V IỀU KIỆN TỘI C ỚP I T T I SẢN TR N A N QU N NH T N TH NH PH H CH MINH 24 2.1. Thực trạng nh n thức về nguyên nhân và điều kiện tình hình tội c p gi t trên đ a àn qu n ình Tân 24 2.2. Thực trạng, i n iến, cơ c u và đ c đi m về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội c p gi t tài sản tại qu n ình Tân thành phố Hồ Chí Minh 28 2.3. Thực trạng áp ụng các iện pháp phòng ngừa tình hình tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân trong thời gian qua 39 Chương 3: N U N NH N V IỀU KIỆN CỦA TỘI C ỚP I T T I SẢN V NH N VẤN Ề T RA I VỚI PH N N A TỘI C ỚP I T T I SẢN TR N A N QU N NH T N TH NH PH H CH MINH 57 3.1. Nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản và ự áo tình hình tội c p gi t tài sản trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh trong thời gian t i 57 3.2. Giải pháp phòng ngừa tình hình các tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n Bình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh từ khía cạnh nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội c p gi t tài sản 60 KẾT LU N 74 DANH MỤC T I LIỆU THAM KHẢO 76
4. DANH MỤC CÁC CH VIẾT TẮT ANTT : An ninh tr t tự BLHS : ộ lu t hình sự BLTTHS : ộ lu t tố tụng hình sự CSĐTTP : Cảnh sát điều tra tội phạm CQĐT : Cơ quan điều tra HSST : Hình sự sơ thẩm TAND : Tòa án nhân dân TTXH : Tr t tự xã hội VKSND : Viện ki m sát nhân nhân
5. DANH MỤC CÁC ẢN IỂU Bảng 2.1. Số vụ phạm tội và số ng ời phạm tội c p gi t tài sản so v i tình hình tội phạm nói chung trên đ a àn qu n ình Tân giai đoạn 2011 -2015 và 06 tháng đ u năm 2016 29 Bảng 2.2. So sánh số vụ phạm tội và số ng ời phạm tội giữa tội c p gi t tài sản v i các tội xâm phạm sở hữu khác trên đ a àn qu n ình Tân giai đoạn 2011 – 2015 và 06 tháng đ u năm 2016 30 Bảng 2.3. Cơ c u của tình hình tội c p gi t theo đ a àn phạm tội 31 Bảng 2.4. Cơ c u của tình hình tội c p gi t theo hình thức phạm tội 32 Bảng 2.5. Cơ c u của tình hình tội c p gi t theo thời gian gây án 33 Bảng 2.6. Gi i tính và độ tuổi ng ời phạm tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n Bình Tân 34 Bảng 2.7. Cơ c u về trình độ học v n của ng ời phạm tội c p gi t 36 Bảng 2.8. Cơ c u về nghề nghiệp của ng ời phạm tội c p gi t tài sản 37 Bảng 2.9. Cơ c u về nơi c trú của ng ời phạm tội c p gi t 37 Bảng 2.10. Cơ c u về các đ c đi m tiền án, tiền sự 38 Biểu đồ 2.1. Số vụ phạm tội và số ng ời phạm tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân giai đoạn 2011 – 2015 và 06 tháng đ u năm 2016 30 Biểu đồ 2.2. Tỷ trọng tội c p gi t tài sản trong nhóm tội xâm phạm sở hữu trên đ a àn qu n ình Tân trong giai đoạn 2011 – 2015 và 6 thánng đ u năm 2016 31 Biểu đồ 2.3. Cơ c u tội c p gi t tài sản theo gi i tính 35
6. MỞ ẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Qu n ình Tân đ ợc thành l p theo Ngh đ nh số 130/2003/NĐ-CP ngày 05 tháng 11 năm 2003 của Chính phủ trên cơ sở tách 3 xã: ình H ng Hòa, ình Tr Đông, Tân Tạo và th tr n An Lạc thuộc huyện ình Chánh. Phía ắc: giáp qu n 12, huyện Hóc Môn; Phía Nam: giáp qu n 8, xã Tân Kiên, xã Tân Nhựt thuộc huyện ình Chánh; Phía Đông: giáp qu n Tân Phú, qu n 6; Phía Tây: giáp xã Vĩnh Lộc A, Vĩnh Lộc , Lê Minh Xuân thuộc đ a ph n huyện ình Chánh. Toàn qu n có 10 ph ờng trực thuộc: An Lạc, An Lạc A, ình H ng Hòa, Bình H ng Hòa A, ình H ng Hòa , ình Tr Đông, ình Tr Đông A, ình Tr Đông , Tân Tạo, Tân Tạo A. Diện tích toàn qu n là 5.188,67 ha iện tích tự nhiên v i 254.635 nhân khẩu sinh sống và hiện nay đã tăng lên 698.713 nhân khẩu ao gồm nhiều ân tộc khác nhau, trong đó chủ yếu là ân tộc Kinh chiếm 91,27%, ân tộc Hoa chiếm 8,45%, còn lại là các ân tộc Khơme, Chăm, Tày, Thái, M ờng, Nùng, ng ời n c ngoài Tôn giáo có Ph t giáo, Thiên chúa giáo, Tin Lành, Cao Đài, Hòa Hảo, Hồi giáo trong đó ph t giáo chiếm 27,26% trong tổng số ân có theo đạo. Qu n ình Tân nằm ở cửa ngõ phía Tây của thành phố, có quốc lộ 1A chạy ngang qua vành ngoài của thành phố, ngoài ra còn có tuyến đ ờng Hồng àng và Hùng V ơng đi các qu n nội thành. Đồng thời ến xe Miền Tây là ến xe chính đi các tỉnh đồng ằng sông Cửu Long. Trong những năm qua, Đảng ộ và chính quyền qu n ình Tân đã an hành nhiều chính sách phù hợp thu hút nguồn vốn đ u t trong và ngoài n c, tốc độ đô thi hoá i n ra khá nhanh, h u nh các ph ờng không còn đ t nông nghiệp. Hiện nay nhiều m t kinh tế - xã hội của qu n phát tri n nhanh theo h ng đô th . Trên đ a àn qu n ình Tân hiện có hai khu công nghiệp o an quản lý các khu công nghiệp thành phố quản lý là khu công nghiệp Tân Tạo và khu công nghiệp Vĩnh Lộc (Văn phòng QL đ t tại ph ờng ình H ng Hoà). 1
7. Riêng khu công nghiệp giày a POUYUEN, là khu công nghiệp 100% vốn n c ngoài chuyên sản xu t giày a, iện tích 58 ha, đã thu hút hàng vạn lao động là ng ời trên đ a àn qu n và các tỉnh, thành phố đến làm việc và học t p, làm cho ân số trên đ a àn qu n ngày càng gia tăng kéo theo các ch vụ th ơng mại, nhà hàng, khách sạn, khu vui chơi giải trí cũng đ ợc mở rộng, đời sống v t ch t, tinh th n của ng ời ân ngày càng đ ợc nâng lên. Hiện nay, sau hơn 13 năm thành l p, đời sống v t ch t tinh th n của ng ời ân nơi đây đã tăng lên r t nhiều. Tuy v y, ên cạnh những yếu tố tích cực, những thành tựu đã đạt đ ợc, m t trái của nền kinh tế th tr ờng, sự gia tăng ân số nhanh v i tỷ lệ ân nh p c càng l n gây khó khăn trong công tác quản lý con ng ời và quản lý xã hội đã làm cho tình hình tội phạm trên đ a àn qu n ình Tân i n iến hết sức phức tạp các tội giết ng ời, c p gi t, trộm cắp tài sản xảy ra ngày càng nhiều, tính ch t và mức độ ngày càng nguy hi m, ph ơng thức thủ đoạn ngày càng tinh vi, h u quả mà tội phạm gây ra cho ng ời và của ngày càng l n đã gây ức xúc, lo lắng cho qu n chúng nhân ân trong qu n cũng nh ng ời ân khi đến đ a àn qu n, đồng thời ảnh h ởng đến môi tr ờng đ u t khả năng phát tri n kinh tế đ nâng cao đời sống cho mỗi ng ời ân nơi đây. Đứng tr c tình hình đó các c p lãnh đạo đã tăng c ờng công tác chỉ đạo, tuyên truyền tr n áp t n công các loại tội phạm cũng nh nâng cao ý thức của ng ời ân về đ u tranh phòng chống tội phạm nh ng trên thực tế ch a đạt đ ợc hiệu quả cao. Trong 5 năm (2011-2015) trên đ a àn qu n ình Tân, Cơ quan Điều tra, Viện Ki m sát nhân ân, Tòa án nhân ân đã khởi tố, điều tra, tuy tố, xét xử 1.993 vụ án v i hơn 3.525 can vi phạm hình sự, đ c iệt trong đó tội c p gi t tài sản đã khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử khoảng hơn 998 vụ án v i hơn 1.532 can (chiếm khoảng 50,07% số l ợng vụ án và can vi phạm hình sự). Các tội liên quan đến tội c p gi t tài sản trở thành một v n đề nhức nhối trong công tác đ u tranh phòng chống tội phạm trên đ a àn. Tình hình trên có nhiều nguyên nhân, o đ c đi m ân c , phát tri n kinh tế trong đó vai trò lãnh đạo chỉ đạo của c p ủy Đảng, chính quyền một số nơi ch a thực sự quan tâm; các ban ngành, đoàn th vào cuộc ch a 2
8. th ờng xuyên, thiếu quyết liệt, ch a t p trung vào công tác quản lý con ng ời, công tác quản lý xã hội; công tác giáo ục, cảm hóa đối t ợng còn uông l ng; công tác tuyên truyền, giáo ục ý thức pháp lu t, đạo đức, lối sống và v n động nhân ân tham gia phòng, chống các tội tội c p gi t tài sản ch a đồng ộ; ý thức tự quản lý tài sản của công ân còn kém. Thực tế đó đã đ t ra nhu c u c p ách c n nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa các tội tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân trong thời gian t i. Đ làm đ ợc điều này, một trong những v n đề c n thực hiện là tiến hành các nghiên cứu tội phạm học về tình hình các tội tội c p gi t tài sản trên đ a àn, lý giải nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh tội phạm và đề xu t các giải pháp phòng ngừa cụ th - đảm ảo tính khoa học và tính khả thi trong thực ti n. Trong số các nghiên cứu này, việc trả lời câu h i đâu là nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh ra tội c p gi t tài sản là việc làm c n thiết, có giá tr trong việc đ nh h ng các iện pháp phòng ngừa thiết thực, nhắm trúng đối t ợng, tiết kiệm đ ợc nguồn lực của nhà n c và của xã hội. V i mong muốn góp ph n vào công cuộc đ u tranh phòng chống tội phạm nói chung và đ c iệt là các tội tội c p gi t tài sản nói riêng trên đ a àn qu n ình Tân, tác giả quyết đ nh chọn đề tài Ngu n n n v đi u i n tội p gi t t i sản tr n đ n u n B n n,Thành p ố Hồ C í Minh” làm đề tài lu n văn thạc sỹ. Nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản giữ vai trò quan trọng trong tác động đến cơ chế hành vi phạm tội. Do đó, đ đ u tranh phòng, chống có hiệu quả v i tình hình tội tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân, c n nh n thức một cách đúng đắn, sâu sắc, nghiên cứu làm rõ các đ c đi m, các yếu tố tác động đến nguyên nhân và điều kiện tình hình tội c p gi t tài sản trên đ a àn, trên cơ sở đó xác đ nh các yếu tố nguy cơ ẫn con ng ời đến việc thực hiện tội phạm, làm tiền đề xây ựng các iện pháp phòng ngừa hữu hiệu tội c p gi t tài sản. Các iện pháp phòng ngừa đ ợc đ a ra theo h ng nghiên cứu này sẽ nhắm đến các đối t ợng cụ th , o v y sẽ khả thi và àng tổ chức thực hiện hơn so v i các iện pháp khác. 3
9. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài 2.1. N ng tr n ng i n u u n ản v ngu n n n v đi u i n tội p gi t t i sản Thuộc về nhóm này, có th k đến các nghiên cứu tiêu i u sau đây: - Giáo trình tội phạm học, o GS.TS Võ Khánh Vinh chủ iên, Đại học Huế - Trung tâm đào tạo từ xa, năm 2011; - Giáo trình tội phạm học của t p th tác giả, Tr ờng Đại hoc Lu t Hà Nội, năm 2012, tái ản năm 2013, 2015; - Tội phạm học Việt Nam một số vấn đề lý luận và thực tiễn, của T p th tác giả, Viện nghiên cứu nhà n c và pháp lu t, năm 2000; - Một số vấn đề tội phạm học Việt Nam, o GS.TS Nguy n Văn Cảnh và PGS.TS Phạm Văn Tỉnh chủ iên, Học viện cảnh sát nhân ân, năm 2013; - ài viết: Nhân thân người phạm tội: Một số vấn đề lý luận cơ bản” của tác giả GS.TS. Lê Cảm, Tạp chí Toà án, số 10/2001, tr.7-11 và Số 11/2001, tr.5-8; - ài viết: Nhân thân bị can và một số khái niệm kề cận”, của tác giả TS. ùi Kiên Điện, Tạp chí Lu t học, số 6/2001, tr.14-18; - Lu n văn Thạc sĩ lu t học: Nhân thân người phạm tội trong tội phạm học” của Nguy n Th Thanh Thủy, Tr ờng ĐH Lu t Hà Nội năm 1996; - Lu n án Tiến sĩ Lu t học: Nhân thân người phạm tội trong trong luật hình sự Việt Nam của Nguy n Th Thanh Thủy, năm 2005; - ài viết: Một số vấn đề về nhân thân người phạm tội” của tác giả Nguy n Th Thanh Thuỷ, Tạp chí Nhà n c và pháp lu t, số 5/2001, tr.46-53; - ài viết: Nhân thân người phạm tội với việc quy trách nhiệm hình sự” của tác giả Nguy n Th Thanh Thuỷ, Tạp chí Toà án, số 8/2001, tr.2-7; Các công trình nghiên cứu trên đã t p trung làm rõ những v n đề lý lu n cơ ản về nguyên nhân và điều kiện tội c p gi t tài sản, ao gồm khái niệm nguyên nhân và điều của ng ời phạm tội, phân iệt khái niệm nguyên nhân và điều kiện của ngừoi phạm tội v i một số khái niệm khác có liên quan, các đ c đi m của nguyên nhân và điều kiện ng ời phạm tội, sự tác động của nguyên nhân và điều kiện phạm 4
10. tội trong cơ chế hành vi phạm tội Đây là những cơ sở lý lu n quan trọng mà lu n văn sẽ kế thừa làm nền tảng lý lu n trong lu n văn của mình. 2.2. N ng tr n ng i n u v í ạn ngu n n n v đi u i n tội p gi t t i sản Thuộc loại này, có th k đến một số công trình tiêu i u nh : - Lê Thu n Phong (2013), Tội cướp giật tài sản trên địa bàn Quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Lu n văn thạc sỹ lu t học, Học Viện Khoa Học Xã Hội - Thành phố Hồ Chí Minh; - Lê Ngọc H n (2012) “Tội cướp giật tài sản trên địa bàn tỉnh An Giang: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Lu n văn thạc sỹ lu t học, Học Viện Khoa Học Xã Hội - Thành phố Hồ Chí Minh; - Đào Quốc Th nh (2012) “Tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Lu n văn thạc sỹ lu t học, Học Viện Khoa Học Xã Hội - Thành phố Hồ Chí Minh; D ơng Th Huyền (2012) “Tội cướp giật tài sản mà người bị hại là người nước ngoài trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, - Lu n văn Thạc sĩ lu t học: Phòng ngừa tội phạm cướp tài sản trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long từ góc độ nhân thân người phạm tội của Nguy n Chí Công (2013), Đại học Lu t thành phố Hồ Chí Minh; - Lu n văn Thạc sĩ lu t học: Nhân thân người phạm tội trên địa bàn quận 7, thành phố Hồ Chí Minh của Phạm Uyên Thy (2015), Học viện khoa học xã hội; Các tác giả trong các công trình nghiên cứu trên đã phân tích làm rõ vai trò của nhân thân ng ời phạm tội trong quyết đ nh hình phạt, trong đ nh tội anh ho c trong quy đ nh liên quan đến các tr ờng hợp loại trừ trách nhiệm hình sự. Một số tác giả đã t p trung đi sâu phân tích đ c đi m nguyên nhân và điều kiện phạm tội c p gi t gắn v i một tội phạm cụ th tội cup p gi t tài sản tài sản. Những kết quả của các công trình nghiên cứu này cũng là những tri thức, hi u iết quan trọng mà tác giả có th kế thừa trong quá trình nghiên cứu làm đề tài của mình. 5
11. Tuy nhiên, có th khẳng đ nh ch a có một công trình nghiên cứu nào nghiên cứu chuyên sâu về Nguyên nhân và điều kiện c a tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh. Vì v y, trên cơ sở kế thừa những tri thức lý lu n nền tảng về Nguyên nhân và điều kiện c a tình hình tội cướp giật tài sản trong các công trình của các tác giả k trên, tác giả sẽ v n ụng đi sâu nghiên cứu về nguyên nhân và điều kiện c a tình hình tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Bình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh, từ đó, kiến ngh các giải pháp phòng ngừa loại tội phạm này tại đ a ph ơng theo h ng t p trung giải quyết những nhân tố xu t hiện từ khía cạnh nguyên nhân và điều kiện c a tình hình tội cướp giật tài sản Đây cũng chính là h ng nghiên cứu chủ đạo của lu n văn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mụ đí ng i n u Lu n văn sẽ đi sâu nghiên cứu các đ c đi m nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản xảy ra ở qu n ình Tân, làm sáng t các yếu tố tác động của nguyên nhân và điều kiện đến sự hình thành các đ c đi m tội c p gi t tài sản, từ đó đ a ra các giải pháp khắc phục các đ c đi m nguyên nhân và điều kiện tiêu cực này, góp ph n nâng cao hiệu quả phòng ngừa tình hình tội c p gi t tài sản trong thời gian t i ở đ a àn qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh. 3.2. N i vụ ng i n u Thứ nhất: hệ thống hóa những v n đề lý lu n chung về nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản; Thứ hai: nghiên cứu phân tích làm rõ các đ c đi m nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản và các yếu tố tác động đến sự hình thành nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân, giai đoạn 2011 – 2015 và 06 tháng đ u năm 2016; Thứ ba: ự áo tình hình các tội c p gi t tài sản và hoàn thiện hệ thống giải pháp phòng ngừa các tội c p gi t tài sản từ khía cạnh nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh. 6
12. 4. ối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối t ợng ng i n u Đối t ợng nghiên cứu của đề tài là nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân. Đ nghiên cứu về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân, tác giả ựa trên các số liệu thống kê xét xử hình sự sơ thẩm của Viện ki m sát nhân ân qu n ình Tân giai đoạn 2011 – 2015 và 06 tháng đ u năm 2016, cũng nh trên cơ sở kết quả nghiên cứu 139 ản án xét xử sơ thẩm của TAND qu n ình Tân giai đoạn 2011 – 2015 và 06 tháng đ u năm 2016 đ ợc thu th p một cách ngẫu nhiên. 4.2. P ạ vi ng i n u Đề tài nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản i góc độ tội phạm học và phòng ngừa tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân, TP. HCM trong giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2015 và 06 tháng đ u năm 2016. Nội ung nghiên cứu cụ th là các tội tội c p gi t tài sản quy đ nh tại ch ơng XIV của LHS 1999 (sửa đổi, ổ sung năm 2009) Tội c p gi t tài sản (Điều 136). 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. P ng p p u n: Ph ơng pháp lu n của Lu n văn là phép uy v t iện chứng và uy v t l ch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin, T t ởng Hồ Chí Minh và các quan đi m đ ờng lối chính sách của Đảng về công tác phòng ngừa tội phạm nói chung và tội c p gi t tài sản nói riêng. 5.2. P ng p p ng i n u: Trong quá trình nghiên cứu tác giả sử ụng các ph ơng pháp nghiên cứu cụ th sau: Ch ơng 1: Sử ụng các ph ơng pháp phân tích, tổng họp, nghiên cứu và trích ẫn tài liệu nhằm làm rõ những v n đề lí lu n về nguyên nhân và điều kiện của tội tội c p gi t tài sản. Ch ơng 2: Sử ụng các ph ơng pháp thống kê, so sánh, nghiên cứu hồ sơ vụ án, điều tra xã hội học, ph ng v n và tham khảo ý kiến chuyên gia đ làm rõ thực 7
13. trạng nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh. 6. nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Về lí lu n: Lu n vãn góp ph n hoàn thiện lí lu n về nguyên nhân và điều kiện của THTP nói chung, cũng nh nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội c p gi t tài sản; qua đó làm giàu thêm tri thức của Tội phạm học. - Về thực ti n: Kết quả nghiên cứu của Lu n văn có th là một trong những nguồn tài liệu tham khảo cho việc hoạch đ nh chính sách phòng ngừa tình hình tội c p gi t tài sản trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh. Lu n văn có th đ ợc ùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng ạy về hoạt động phòng ngừa tội phạm nói chung và phòng ngừa tình hình tội c p gi t tài sản nói riêng. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài ph n mở đ u, kết lu n và anh mục tài liệu tham khảo, nội ung của lu n văn đ ợc c u trúc thành a ch ơng: C ng 1: Những v n đề lý lu n chung về nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản; C ng 2: Thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh, giai đoạn 2011-2015 và 06 tháng đ u năm 2016 C ng 3: Hoàn thiện giải pháp phòng ngừa tội c p gi t tài sản trên đ a àn qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh từ khía cạnh nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản. 8
14. Chương 1 NH N VẤN Ề L LU N CHUN VỀ N U N NH N V IỀU KIỆN CỦA TỘI C ỚP I T T I SẢN 1.1. Khái niệm ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tội cướp giật tài sản 1.1.1. K i ni ngu n n n v đi u i n tội cướp giật tài sản Theo phép iện chứng uy v t của chủ nghĩa Mác - Lênin, nguyên nhân là phạm trù chỉ sự tác động qua lại giữa các m t trong một sự v t, một hiện t ợng ho c giữa các sự v t, các hiện t ợng v i nhau gây ra sự iến đổi nh t đ nh gọi là kết quả [10, tr. 308], Nh v y, về ản ch t, nguyên nhân không phải là hiện t ợng, sự v t nào đó, mà nguyên nhân chỉ có th là sự tác động qua lại giữa các m t trong một sự v t, một hiện t ợng ho c giữa các sự v t, các hiện t ợng v i nhau đ sinh ra kết quả. Không có sự tác động qua lại thì không có nguyên nhân. Điều kiện là những yếu tố đóng vai trò xúc tác, tuy không sản sinh ra kết quả, song tạo thu n lợi, hỗ trợ, thúc đẩy sự t ơng tác sinh ra kết quả [10, tr. 308]. Nh v y, về ản ch t, điều kiện là những sự kiện, tình huống, hoàn cảnh nh t đ nh có vai trò thúc đẩy quá trình từ nguyên nhân gây ra kết quả. Trong cơ chế hành vi phạm tội, kết quả chính là hành vi phạm tội; còn nhân chỉ có th là sự tác động qua lại, không phải là sự tác động trực tiếp (S-R) mà là sự tác động gián tiếp thông qua đ u óc con ng ời, tâm lí học gọi là kích thích ph ơng tiện (X). Vì thế, công thức của sự tác động này phải là kích thích khách th (S), kích thích ph ơng tiện (X), trả lời các kích thích (R) [10, tr.309]. Tổng hợp nguyên nhân của từng hành vi phạm tội cho th y nguyên nhân của tình hình tội phạm. Nh v y, nguyên nhân của THTP là những hiện t ợng xã hội tiêu cực ở trong mỗi liên hệ t ơng tác hai mức độ sinh ra và tái sản xu t ra THTP nh là h u quả t t yếu của mình [41, tr. 87].về m t lí thuyết, nguyên nhân và điều kiện của THTP là hai phạm trù khác nhau, giữ vai trò khác nhau trong việc sinh ra kết quả là THTP. Thế nh ng trong lĩnh vực xã hội nói chung và tội phạm học nói riêng, sự phân iệt giữa nguyên nhân và điều kiện chỉ mang tính t ơng đối. Hơn nữa, thực tế đ u tranh 9
15. chống và phòng ngừa tội phạm lại luôn đòi h i phải loại trừ cả hai, tức là phải loại trừ cả nguyên nhân và điều kiện phát sinh tội phạm. V n ụng lí thuyết về nguyên nhân và điều kiện của THTP vào nghiên cứu cụ th tình hình tội c p gi t tài sản, có th xác đ nh: Nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản là sự tác động qua lại giữa các yếu tố tiêu cực thuộc môi tr ờng sống và các yếu tố tâm sinh lí tiêu cực thuộc cá nhân ng ời phạm tội, trong những hoàn cảnh, tình huống nh t đ nh ẫn t i việc thực hiện hành vi nguy hi m cho xã hội mà pháp lu t hình sự gọi đó là tội c p gi t tài sản. 1.1.2. Ý ng ĩ vi ng i n u ngu n n n v đi u i n ử tội cướp giật tài sản Nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản có những ý nghĩa cơ ản sau đây: - Việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản là cơ sở đ xây ựng và tổ chức và thực hiện các iện pháp phòng ngừa tình hình tội c p gi t tài sản một cách khoa học và hiệu quả. + Chỉ trên cơ sở phân tích làm rõ nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản m i xây ựng đ ợc hệ thống các iện pháp phòng ngừa tình hình tội c p gi t tài sản một cách toàn iện. Việc phòng ngừa THTP là hệ thống nhiều mức độ và các iện pháp mang tính ch t Nhà n c, xã hội, và Nhà n c - xã hội nhằm khắc phục các nguyên nhân và điều kiện cùa tội phạm ho c làm vô hiệu hóa (làm yếu; hạn chế) chúng và ằng cách đó làm giảm và n n loại THTP [41, tr. 154]. Từ quan đi m trên của GS.TS. Võ Khánh Vinh th y rằng, ản ch t của việc phòng ngừa THTP là nhằm khắc phục các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm ho c làm vô hiệu hóa (làm yếu, hạn chế) chúng. Điều này có nghĩa là chỉ trên cơ sở phân tích làm rõ nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội c p gi t tài sản các chủ th phòng ngừa tội phạm m i nh n thức đ ợc trong quá trình phòng ngừa đó sẽ tác động đến yếu tố nào và t p trung nhiều nh t vào yếu tố nào, xác đ nh yếu tố nào là cơ ản, chủ yếu của nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm. 10
16. Ngoài ra, khi àn về v n đề này TS. Phạm Hồng Hải viết: “Ta thử giả thiết, nếu tội phạm học không nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện c a THTP thì lúc này, đổi tượng nghiên cứu c a tội phạm học chỉ là mức độ, cơ cấu, diễn biến c a THTP bởi tội phạm học không thể cỏ những cơ sở lí luận đề ra các biện pháp phòng chống và phòng ngừa tội phạm” [35, tr. 92]. “Theo suy nghĩ c a chúng tôi, để cỏ được hệ thống các biện pháp phòng ngừa bao gồm các biện pháp phòng ngừa tội phạm và các biện pháp đấu tranh chống tội phạm, cần thiết phải làm rõ những nguyên nhân và điều kiện dẫn tới THTP ở nước ta trong những năm gần đây Chính vì lẽ đó, tội phạm học phải đi trước bằng việc nghiên cứu những nguyên nhân và điều kiện c a THTP hiện nay ” [35, tr. 93]. + Chỉ trên cơ sở phân tích làm rõ những nguyên nhân cơ ản, nguyên nhân chủ yếu m i có th tổ chức thực hiện các giải pháp một cách hữu hiệu nh : T p trung nguồn lực đ u tiên thực hiện các giải pháp cơ ản, chủ yếu; những đ a àn trọng yếu nhằm đ u tranh có hiệu quả v i tình hình tội phạm. Tội c p gi t tài sản phát sinh o nhiều nguyên nhân và điều kiện khác nhau, chẳng hạn nh xu t phát từ nguyên nhân o ảnh h ởng tiêu cực từ môi tr ờng sống, o hiện t ợng tiêu cực của cá nhân ng ời phạm tội, o yếu tố nạn nhân (nạn nhân c lỗi), o tình huống tiêu cực có v n đề (tình huống tiêu cực thu n lợi), t t cả các yếu tố này tác động qua lại lẫn nhau, kết hợp v i nhau trong cùng một thời đi m thì m i phát sinh tội phạm. Tuy nhiên, chúng ta đều iết rằng trong nhiều yếu tố là nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội c p gi t tài sản thì không phải t t cả các yếu tố đó đều tiềm ẩn một khả năng nh nhau làm phát sinh tội phạm, mà chỉ có một số yếu tố đ ợc xác đ nh là nguyên nhân cơ ản, nguyên nhân chủ yếu làm phát sinh tội phạm. Ví ụ nh các nguyên nhân o hiện t ợng tiêu cực thuộc cá nhân ng ời phạm tội, nguyên nhân o tồn tại, hạn chế, yếu kém trong công tác quản lí nhà n c về lĩnh vực ANTT và trong việc phát tri n kinh tế - xã hội là những nguyên nhân cơ ản, chủ yếu làm phát sinh tội c p gi t tài sản. Nh v y, khi đã xác đ nh đ ợc các nguyên nhân cơ ản, nguyên nhân chủ 11
17. yếu của tình hình tội c p gi t tài sản thì các cơ quan chức năng sẽ có các giải pháp căn cơ, chủ yếu t p trung mọi nguồn lực đ u tiên thực hiện các giải pháp đó. Chẳng hạn nh t p trung vào việc tuyên truyền gỉáo ục pháp lu t cho ng ời dân, nâng cao ý thức và đạo đức lối sống của ng ời ân, hoàn thiện cơ sở v t ch t trong xã hội, siết ch t hoạt động có i u hiện tiệu cực trong xã hội, nâng cao hiệu quả công tác tu n tra, ki m tra, ki m soát, xử phạt các i u hiện ẫn t i hành vi phạm tội c p gi t tài sản và hi u quả hoạt động điều tra, truy tố, xét xử tội c p gi t tài sản, đó là những giải pháp cơ ản đ phòng ngừa tình hình tội c p gi t tài sản. Ngoài ra nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của THTP còn giúp cho việc xác đ nh những đ a àn trọng yếu, trọng đi m th ờng phát sinh tội c p gi t tài sản. Từ đó giúp cho các cơ quan chức năng có các giải pháp phù hợp, t p trung vào những đ a àn trọng yếu, trọng đi m đó đ đ u tranh phòng chống tội phạm có hiệu quả. - Nghiên cứu làm rõ nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản là cơ sở cho việc hoạch đ nh các chính sách phát tri n kinh té - xã hội của đ a ph ơng một cách phù hợp giảm thi u các tiêu cực xã hội là nguyên nhân làm phát sinh tình hình tội phạm. Chính sách phát tri n kinh tế - xã hội của đ a ph ơng có ảnh h ởng r t l n đến tình hình tội c p gi t tài sản. M c ù chỉ tác động gián tiếp nh ng lại mang tính căn ản, có ảnh h ởng r t l n đến việc hạn chế và loại trừ n n những nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh tình hình tội phạm, trong đó có các nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh tội c p gi t tài sản. Thực tế đã chỉ ra rằng, kinh tế - xã hội phát tri n, đời sống ng ời ân đ ợc cải thiện, ng ời ân ngày càng có điều kiện tiếp c n v i các hoạt động lành mạnh trong xã hội, ý thức cuộc sống và đạo đức ngày càng đ ợc nâng cao. Nói cách khác, khi kinh tế - xã hội phát tri n thì lĩnh vực ANTT của xã hội - nh một ộ ph n, đ ợc xem là huyết mạnh của nền kinh tế - cũng sẽ nâng cao và phát tri n. Và trên một tồn tại xã hội v i các điều kiện an toàn về ANTT của xã hội ngày càng 12
18. phát tri n t t yếu ẫn đến ý thức lối sống lành mạnh và đạo đức của ng ời ân - t ơng ứng v i tồn tại xã hội đó sẽ phát tri n theo. Nh v y, trên cơ sở nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản và đã xác đ nh những tồn tại, hạn chế, yếu kém trong việc phát tri n kinh tế - xã hội là nguyên nhân cơ ản, chủ yếu làm phát sinh tội c p gi t tài sản thì các cơ quan chức năng sẽ có cơ sở hoạch đ nh các chính sách phát tri n kinh tế - xã hội của đ a ph ơng một cách phù họp nhằm giảm thi u các tiêu cực xã hội là nguyên nhân làm phát sinh tình hình tội phạm. Chẳng hạn nh : tạo công ăn việc làm cho ng ời ân, nâng cao mức sống ằng cách tăng l ơng và các phúc lợi xã hội khác cho ng ời lao động, phát động phong trào xây ựng gia đình vãn hóa ở khu ân c , khu phố văn hóa, ản làng văn hóa, thành l p các câu lạc ộ nh : th thao, văn nghệ, pháp lu t, phòng chống tội phạm, nhằm tạo sân chơi lành mạnh, môi tr ờng văn hóa nhằm nâng cao đời sống v t ch t và tinh th n của ng ời ân từ đó sẽ góp ph n tích cực trong việc phòng ngừa tội phạm nói chung và tình hình tội tội c p gi t tài sản nói riêng. 1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của tội cướp giật tài sản Tội c p gi t tài sản phát sinh không phải o một nguyên nhân và điều kiện gây ra mà là kết quả tác động của hàng loạt các nguyên nhân và điều kiện khác nhau. Trong tội phạm học, các nhà khoa học có các cách phân loại sau: 1.2.1. C n p ạ vi v độ t động, t ể i t n : - Nguyên nhân và điều kiện THTP nói chung (Nguyên nhân và điều kiện của toàn ộ THTP trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh). Khái niệm nguyên nhân và điều kiện của THTP nói chung th hiện mức độ khái quát cao nh t. Khái niệm nguyên nhân và điều kiện của các loại tội phạm cụ th nh t. [41, tr. 90]. Tội c p gi t tài sản là một tội trong tổng số các tội phạm xảy ra trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh nên nó cũng xu t phát từ một số nguyên nhân chung làm phát sinh THTP trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh. Những nguyên nhân nh : ảnh h ởng tiêu cực từ môi tr ờng sống, những tồn 13
19. tại, hạn chế, yếu kém trong công tác quản lí nhà n c, o hi u iết pháp lu t và ý thức ch p hành pháp lu t của ng ời ân còn hạn chế, hoạt động phòng ngừa, đ u tranh chống tội phạm của các cơ quan chức năng làm ch a tốt, đó là những nguyên nhân và điều kiện mà h u hết các loại tội phạm phát sinh trong xã hội đều ắt nguồn từ đó. àn về cách phân loại này GS.TS. Võ Khánh Vinh viết: “Các nguyên nhân và điều kiện c a THTP nói chung cũng như c a các loại tội phạm hoạt động, tác động trong những vừng tương đối lớn và trong phạm vi cả nước Các nguyên nhân và điều kiện c a các tội phạm cụ thể chỉ có tác động đối với tội phạm đó ” [41, tr. 90, 91]. - Nguyên nhân và điều kiện của loại tội phạm: (Nguyên nhân và điều kiện của nhóm tội, loại tội): Trong LHS 1999, tội c p gi t tài sản trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh thuộc nhóm tội xâm phạm sở hữu. Nh v y, nguyên nhân và điều kiện của tội c p gi t tài sản là cũng xu t phát từ những nguyên nhân và điều kiện của nhóm tội xâm phạm sở hữu. Ngoài ra, trên cơ sở nghiên cứu tổng hợp các nguyên nhân và điều kiện của từng hành vi phạm tội c p gi t tài sản trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh sẽ rút ra đ ợc các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội c p gi t tài sản trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh. - Nguyên nhân và điều kiện của tội phạm cụ th : Đây là mức độ nghiên cứu có phạm vi hẹp nh t, nghiên cứu từng hành vi phạm tội cụ th . C p phạm trù cái chung và cái riêng trong triết học iện chứng cho th y, muốn nh n thức đ ợc cái chung (nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội c p gi t tài sản trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh) c n phải ựa trên cơ sở cái riêng, cái đơn nh t (từng hành vi phạm tội c p gi t tài sản trên đ a àn Qu n ình Tân, Thành Phố Hồ Chí Minh). 1.2.2. Căn v o nội dung sự t động, ó t ể i t n - Nguyên nhân và điều kiện về kinh tế, văn hóa, xã hội: những mâu thuẫn t hợp lí trong đời sống xã hội: Những t c p, hạn chế, tiêu cực trong nền kinh tế; 14