Luận văn Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Luận văn Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

1. CỒ HUYCỒ LÊ VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI CỒ LÊ HUY LUẬN LUẬN THẠCVĂN LUẬTSĨ HỌC NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT MA TÚY TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC ĐỢT ĐỢT (KHÓA2 VI - 2015 HÀ NỘI, 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI CỒ LÊ HUY NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT MA TÚY TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số : 60.38.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. HỒ SỸ SƠN HÀ NỘI, 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu đề cập trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng và chính xác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 5 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT MA TÚY 14 1.1. Khái niệm nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy và ý nghĩa việc nghiên cứu 14 1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy 19 1.3. Cơ chế tác động của nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy 21 1.4. Mối liên hệ giữa nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy với tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy, với nhân thân người phạm tội mua bán trái phép chất ma túy và với phòng ngừa tình hình tội này 24 Chương 2: THỰC TRẠNG NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT MA TÚY TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 29 2.1. Thực trạng nhận thức về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh 29 2.2. Thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh 30 2.3. Thực trạng làm sáng tỏ nguyên nhân và điều kiện của nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh 43 Chương 3: NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT MA TÚY TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI NÀY 46
5. 3.1. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh và vấn đề tăng cường nhận thức về chúng 46 3.2. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh và vấn đề dự báo tình hình tội này 49 3.3. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh các biện pháp khắc phục, dần loại trừ 52 KẾT LUẬN 71 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 73
6. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ANTT: An ninh trật tự CQĐT: Cơ quan điều tra TAND: Tòa án nhân dân THTP: Tình hình tội phạm VKS: Viện kiểm sát
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế của cả nước. Nằm trong vùng chuyển tiếp giữa miền Đông Nam bộ và Tây Nam bộ, Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay bao gồm 19 quận và 5 huyện, tổng diện tích 2.095,06 km²; dân số nếu tính những người cư trú không đăng ký thì dân số thực tế năm 2016 là khoảng 13 triệu người. Giữ vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, Thành phố Hồ Chí Minh chiếm 21,3% tổng sản phẩm (GDP) và 29,38% tổng thu ngân sách của cả nước. Trong quá trình phát triển và hội nhập, Thành phố Hồ Chí Minh luôn khẳng định vai trò là một trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại, dịch vụ của cả nước; là hạt nhân của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, một trong ba vùng kinh tế trọng điểm lớn nhất nước và cũng là vùng động lực cho công cuộc phát triển kinh tế - xã hội ở địa bàn Nam Bộ và cả nước theo chiến lược công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Bên cạnh sự phát triển mạnh mẽ trên các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội thì tệ nạn xã hội, THTP cũng không ngừng gia tăng và diễn biến phức tạp, đặc biệt là vấn đề ma túy. Cùng với quá trình đô thị hóa thì sự phân hóa giàu nghèo ngày càng rõ rệt, nhiều vấn đề xã hội nảy sinh, vấn đề giải quyết công ăn việc làm cho người lao động, các chính sách xã hội còn nhiều bất cập và nan giải. Đặc biệt là công tác giáo dục cảm hóa các đối tượng nghiện, sau cai nghiện còn buông lỏng, vấn đề quyết việc làm cho người sau cai nghiện tại địa phương, công tác quản lý thanh niên nhập cư hay người không có việc làm chỉ mang tính hình thức. Các cấp chính quyền chưa tạo được những sân chơi lành mạnh cho thanh niên địa phương và thanh niên nhập cư ở các Khu công nghiệp, Khu chế xuất Do đó, mà tệ nạn nghiện ma túy, các tội phạm về ma túy ngày càng gia tăng và trở thành vấn đề nan giải của địa phương. Theo số liệu thống kê của công an Thành phố Hồ Chí Minh, đến cuối năm 2012: Số đối tượng nghiện ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh là 9.000 người, thì đến cuối năm 2016, số đối tượng nghiện ma túy là 21.716 người người (tăng 241% so với năm 2012); 5
8. số người sau cai nghiện về địa phương quản lý theo Nghị định 94/2009/NĐ-CP ngày 26/10/2009 trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh cho đến 31/12/2016 là 2.906 người (theo thống kê của Sở Lao động, thương binh và Xã hội Thành phố Hồ Chí Minh). Đến cuối năm 2016, trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh đã có 24/24 quận, huyện có người nghiện ma túy, chiếm 100%. Trong 5 năm (từ 2012 đến 2016), TAND Thành phố Hồ Chí Minh đã xét xử 5.489 vụ và 7.467 bị cáo đối với loại tội phạm này. Như vậy, trung bình mỗi năm Tòa án Thành phố Hồ Chí Minh xét xử hơn 1.097 vụ án hình sự về ma túy, trong đó số vụ phạm tội mua bán trái phép chất ma túy là 5.485 vụ chiếm 99,92%. Số lượng tội phạm về ma túy gia tăng hằng năm và chiếm tỷ lệ cao trong cơ cấu tội phạm tại địa phương. Hậu quả mà loại tội phạm này gây ra là vô cùng to lớn. Nó đã tác động tiêu cực đến xã hội, đã gây tâm lý hoang mang, bức xúc trong quần chúng nhân dân, ảnh hưởng xấu đến trật tự xã hội, kéo theo các hành vi tiêu cực và hành vi phạm pháp khác. Chính vì tác hại cũng như tính nguy hiểm của tệ nạn ma túy, đặc biệt là của tội phạm về ma túy ở nước ta, Đảng và Nhà nước đã ra chỉ thị, cũng như ban hành đồng bộ pháp luật làm cơ sở để đấu tranh với hiện tượng tiêu cực này. Nhằm thực hiện nghiêm túc Luật phòng, chống ma túy; Chương trình mục tiêu quốc gia phòng chống ma túy của Chính phủ và đặc biệt là để thực hiện Chỉ thị số 21 – CT/TW, ngày 26/3/2008 của Bộ Chính trị “Về tiếp tục tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo công tác, phòng, chống và kiểm soát ma túy trong tình hình mới”. Trong thời gian qua, thực hiện sự chỉ đạo của Trung ương và của Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm trong tình hình mới”, Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh 2009 với “Chương trình hành động số 49/CTr/TU ngày 08/4/2009 về thực hiện chỉ thị số 21-CT/TW của Bộ chính trị về tiếp tục tăng cường, chỉ đạo công tác phòng, chống và kiểm soát ma túy trong tình hình mới”, Ủy ban nhân dân 6
9. Thành phố Hồ Chí Minh 2012 “Kế hoạch 3937/KH-UBND ngày 09/8/2012 tổ chức thực hiện chiến lược quốc gia, phòng chống và kiểm soát ma túy đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030 trên đia bàn Thành phố Hồ Chí Minh”. Từ đó các cấp Ủy Đảng và chính quyền địa phương, các cơ quan Tư pháp đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo và triển khai thực hiện các giải pháp phòng ngừa tội phạm trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh đặc biệt các là tội phạm về ma túy: Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh 2014 “Công văn số 4926/UBND ngày 26/9/2014 về đẩy mạnh triển khai thực hiện công tác cai nghiện ma túy trên địa bàn Thành phố”. Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh năm 2014 “Công văn 7514/UBND-VP ngày 10/10/2014 về việc đẩy mạnh triển khai thực hiện công tác cai nghiện ma túy trên địa bàn”. Các chương trình và kế hoạch của Thành ủy, Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh đã được tuyên truyền và triển khai thực hiện rộng khắp trong thời gian qua, đã góp phần nhất định cho việc ngăn chặn và kiềm chế tội phạm và tệ nạn ma túy. Tuy nhiên, thực tiễn công tác đấu tranh phòng ngừa đối với THTP về ma túy, đặc biệt là tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh nói chung chưa đạt hiệu quả cao mà trong đó có nhiều nguyên nhân. Tệ nạn nghiện ma túy ngày càng gia tăng, hoạt động mua bán trái phép chất ma túy tiếp tục diễn biến phức tạp, không giảm và khó kiểm soát. Chính vì thế, đấu tranh với THTP về ma túy nói chung và tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy nói riêng một cách có hiệu quả luôn là yêu cầu của Đảng và là mong đợi của nhân dân. Như vậy, thực tế của những vấn đề nêu ở trên cho thấy một nhu cầu cấp thiết là phải ngăn chặn và loại trừ, tức là phòng ngừa được tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Và yêu cầu thực tế này không thể chỉ được giải quyết ở mức độ kinh nghiệm chủ nghĩa, mà phải được giải quyết căn bản, phải bằng con đường nghiên cứu trên cơ sở của khoa học chuyên ngành, tức là trên cơ sở chỉ dẫn của Tội phạm học. Theo đó, việc nghiên cứu phải bắt đầu từ mô tả, nhận diện cho được hiện trạng của tình hình 7
10. tội mua bán trái phép chất ma túy, xác định đầy đủ hệ thống các yếu tố tiêu cực thuộc nguyên nhân và điều kiện của hiện tượng tiêu cực đó, trên cơ sở đã nhận thức được hai vấn đề then chốt này để thiết lập những biện pháp thích ứng ngăn chặn và loại trừ tội phạm trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, tức là phòng ngừa có hiệu quả tội phạm mua bán trái phép chất ma túy. Với cách nhìn nhận đó và đặc biệt là góp phần thực hiện thiết thực, có hiệu quả mục tiêu của Đảng và chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh đã đề ra trong kế hoạch đấu tranh với THTP về ma túy nói chung và tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy nói riệng, tác giả chọn đề tài “Nguyên nhân và điều kiêṇ của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên điạ bàn Thành phố Hồ Chí Minh” để nghiên cứu một cách nghiêm túc, có hệ thống và toàn diện dưới góc độ tội phạm học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài 2.1. Tình hình nghiên cứu lý thuyết Để có cơ sở lý luận cho việc thực hiện đề tài Luận văn, các công trình khoa học sau đây đã được tham khảo. Những công trình nghiên cứu đó không chỉ chứa đựng lý luận tội phạm học về các vấn đề cơ bản mà đề tài Luận văn phải giải quyết mà còn có những chỉ dẫn cho việc xác định phương pháp luận nghiên cứu đề tài, từ tổng quan cho đến chi tiết. - Giáo trình “Tội phạm học” của GS.TS. Võ Khành Vinh, NXB Công an nhân dân, tái bản năm 2011 và năm 2013; - “Tội phạm học, Luật Hình sự, Luật Tố tụng Hình sự Việt Nam” NXB Chính trị quốc gia, 1994; - “Tội phạm học Việt nam-Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của Viện Nhà nước và Pháp luật, Nxb. CAND, năm 2000; - “Tội phạm học hiện đại và phòng ngừa tội phạm” của GS.TS. Nguyễn Xuân Yêm, NXB Công an nhân dân, 2001; 8
11. - “Một số vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ở Việt Nam” của PGS.TS. Phạm Văn Tỉnh, Nxb. Công an nhân dân, 2007; - Giáo trình “Tội phạm học” của Học viện Cảnh sát nhân dân, Nxb. Công an nhân dân, 2013; - “ Đấu tranh với tình hình tội chống người thi hành công vụ ở nước ta hiện nay, một mô hình nghiên cứu tội phạm học chuyên ngành”, Phạm Văn Tỉnh, Đào Bá Sơn, Nxb. CAND, 2010; - Ngoài ra còn có các bài viết về nguyên nhân và điều kiện của tội phạm, về nhân thân người phạm tội, về phòng ngừa tội phạm được đăng tải trong những năm qua trên tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Tạp chí Cảnh sát nhân dân, Công an nhân dân, TAND và Tạp chí Viện Kiểm sát. 2.2. Tình hình nghiên cứu thực tế Tội mua bán trái phép chất ma túy xảy ra phổ biến trong xã hội và thường chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số tội phạm xảy ra hàng năm. Trong những năm qua, đã có một số công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến vấn đề mua bán trái phép chất ma túy đã được công bố như: - Luận án tiến sỹ: “Tội phạm về ma túy, thực trạng, nguyên nhân và giải pháp” của tác giả Vũ Quang Minh năm 2005 - Luận văn thạc sỹ luật học: “Đấu tranh phòng chống tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh”, của tác giả Đoàn Thị Ngọc Hà, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh năm 2007; - Luận văn thạc sỹ luật học: “Đấu tranh phòng, chống tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn thành phố Cần Thơ”, của tác giả Nguyễn Thúy Hằng ( Học viện khoa học xã hội thuộc Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam) năm 2010; - Đề tài khoa học cấp bộ: “Hoạt động phòng chống tội phạm ma túy tại các cơ sở kinh doanh nhạy cảm trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh-Thực trạng và giải pháp”, của tác giả Trần Dân, Trường Cao đẳng CSND II năm 2010. 9
12. - Luận văn thạc sỹ luật học: “Tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng, chống”, của tác giả Đặng Thị Huệ ( Học viện khoa học xã hội thuộc Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam) năm 2013; - Luận văn thạc sỹ luật học: “Đấu tranh phòng, chống ma túy trên địa bàn quận Hai Bà Trưng, Thành phố Hà Nội”, của tác giả Trần Thị Minh ( Học viện khoa học xã hội thuộc Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam) năm 2010; - Luận văn thạc sỹ luật học: “Đấu tranh phòng, chống các tội phạm về ma túy trên địa bàn quận Lê Chân, Thành phố Hải Phòng”, của tác giả Đào Thị Huệ (Học viện khoa học xã hội thuộc Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam) năm 2012; - Luận văn thạc sỹ luật học: “Tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, của tác giả Nguyễn Thị Quế (Học viện khoa học xã hội thuộc Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam) năm 2014; Tuy nhiên các đề tài trên nghiên cứu ở nhiều địa phương khác nhau, đối tượng, phạm vi và thời gian khác nhau đều được tác giả tham khảo, xem xét. Cho đến nay chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Vì vậy, việc nghiên cứu “Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh”, từ đó đề ra giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn thành phố là rất cần thiết. Đây là đề tài mới và phù hợp với nhu cầu đấu tranh phòng ngừa tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và cả nước nói chung. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1 Mục đích nghiên cứu 10
13. Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, luận văn kiến giải và đề xuất hệ thống các biện pháp mang tính đồng bộ và căn cơ để tăng cường phòng ngừa tình hình tội này ở địa phương. 3.2 Nhiệm vụ của luận văn Để đạt được mục đích nghiên cứu, Luận văn tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau: Một là, phân tích những vấn đề lý luận về nguyên nhân và điều kiện của THTP. Hai là, phân tích thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2012 đến năm 2016. Dự báo tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Ba là, đề xuất các biện pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của THTP mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Luận văn lấy các quan điểm khoa học được nêu trong tội phạm học, thực tiễn nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh để nghiên cứu các vấn đề thuộc nội dung nghiên cứu. 4.2 Phạm vi nghiên cứu Về chuyên ngành, Luận văn được nghiên cứu dưới góc độ chuyên ngành tội phạm học và phòng ngừa tội phạm. Về tội danh, Luận văn đề cập đến tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy quy định tại Điều 194 của Bộ luật hình sự năm 1999. 11
14. Về không gian và phạm vi nghiên cứu là tại địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Về thời gian, Luận văn thu thập số liệu thống kê trong 05 năm từ năm 2012 đến năm 2016 và nghiên cứu 100 bản án hình sự sơ thẩm của TAND Thành phố Hồ Chí Minh. 5. Phương pháp nghiên cứu Đề tài luận văn được nghiên cứu dựa trên phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lê nin, Tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như hệ thống các quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam và của Nhà nước Việt Nam về tội phạm và phòng ngừa tình hình tội phạm. Đề tài luận văn còn được nghiên cứu trên cơ sở tổng thể áp dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như : Phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp quy nạp và diễn dịch; phương pháp mô tả; so sánh; lịch sử; thống kê; hệ thống; nghiên cứu hồ sơ và các phương pháp chuyên biệt khác của tội phạm học. 6. Ý nghĩa của luận văn 6.1 Ý nghĩa về mặt khoa học Luận văn nghiên cứu hệ thống lý luận về nguyên nhân và điều kiện của THTP, áp dụng lý luận đó để khảo sát về thực tiễn nguyên nhân và điều kiện của THTP cụ thể trên một địa bàn thực tế. Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm phong phú thêm lý luận về nguyên nhân và điều kiện của THTP, về sự áp dụng lý luận vào thực tiễn, là tài liệu tham khảo cho công tác giảng dạy và nghiên cứu tội phạm học. 6.2 Ý nghĩa về mặt thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có giá trị như một tài liệu hướng dẫn thực tế cho hoạt động phòng ngừa tội phạm nói chung và phòng ngừa tội phạm mua bán trái phép chất ma túy địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. 12
15. Luận văn góp phần xây dựng các giải pháp, phòng ngừa có hiệu quả tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh cũng như tại các địa phương khác có đặc điểm tương tự. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn được cơ cấu thành 03 chương gồm: Chương 1: Những vấn đề lý luận về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy. Chương 2: Thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3: Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và những vấn đề đặt ra đối với phòng ngừa tình hình tội này. 13
16. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT MA TÚY 1.1. Khái niệm nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy và ý nghĩa việc nghiên cứu 1.1.1. Khái niệm nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy Thông thường, nguyên nhân được hiểu là hiện tượng A mà tác động của nó gây nên, làm biến đổi hay kéo theo sau nó hiện tượng khác – hiện tượng B. Trong trường hợp này, A được gọi là nguyên nhân, còn B được gọi là kết quả. Có thể coi đây là mức độ hiểu biết ban đầu về mối liên hệ nhân quả. Nếu tìm hiểu sâu hơn về nguyên nhân thực sự của B ta thấy không phải bản thân hiện tượng A, mà chính là sự tác động của nó, hay chính xác hơn, sự tác động qua lại của nó với các hiện tượng C, D, E nào đó mới chính là cái dẫn đến sự xuất hiện hiện tượng B. Chẳng hạn không phải dòng điện là nguyên nhân làm bóng đèn phát sáng, mà chính là sự tương tác của dòng điện với dây dẫn (trong trường hợp này, với dây tóc bóng đèn) mới thực sự là nguyên nhân làm cho bóng đèn phát sáng. Vậy chính tương tác mới thật sự là nguyên nhân của các sự biến. Nếu tương tác là nguyên nhân cuối cùng thật sự của sự vật, thì rõ ràng là trong bất cứ trường hợp nào, suy đến cùng, nguyên nhân bao giờ cũng là tương tác giữa các mặt trong một sự vật hoặc giữa các sự vật với nhau gây nên những biến đổi nhất định; còn kết quả là sự biến đổi xuất hiện do sự tác động lẫn nhau giữa các mặt trong một sự vật hoặc giữa các sự vật với nhau. [27, tr.247] Tư tưởng hệ thống đã nêu cần được giải mã để áp dụng vào trường hợp cụ thể của đề tài, tức là tìm ra nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Triết học Mát-xít cho rằng, nguyên nhân là phạm trù chỉ sự tác động qua lại giữa các mặt trong một sự vật, một hiện tượng hoặc giữa các sự vật, các hiện tượng với nhau gây ra 14
17. sự biến đổi nhất định gọi là kết quả. Không có sự tác động qua lại thì không có nguyên nhân. Trong lĩnh vực đời sống xã hội để nguyên nhân sinh ra kết quả nhất định nào đó như THTP chẳng hạn, thì quá trình tương tác phải diễn ra thông qua ý thức của con người và trong điều kiện nhất định. Như vậy, kết quả do nguyên nhân gây ra phụ thuộc vào những điều kiện nhất định. Điều kiện tuy không sinh ra kết quả, song tạo thuận lợi, hỗ trợ thúc đẩy sự tương tác sinh ra kết quả. Về bản chất, điều kiện là những sự kiện, hiện tượng, tình huống, hoàn cảnh nhất định. Đối với nguyên nhân và điều kiện của THTP, những điều vừa trình bày trên đây cũng không phải là ngoại lệ. Bởi vậy không thể không đồng ý đối với quan điểm cho rằng: “Nguyên nhân của THTP là những hiện tượng xã hội tiêu cực ở trong mối liên hệ tương tác hai mức độ sinh ra và tái sản xuất ra tình hình tội phạm như là hậu quả tất yếu của mình. Điều kiện của THTP là những hiện tượng xã hội tiêu cực, tự mình không sinh ra THTP và các tội phạm, mà là hỗ trợ, làm dễ dàng và tăng cường cho sự hình thành và hoạt động của các nguyên nhân” [46, tr.88] Với tính cách là những hiện tượng xã hội tiêu cực, nguyên nhân và điều kiện xuất hiện trong xã hội, tồn tại trong xã hội có nguồn gốc và bản chất mang tính xã hội; chúng bao giờ cũng nằm trong hệ thống các mâu thuẫn xã hội trong tất cả mọi mặt, mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Các hiện tượng tiêu cực này luôn tương tác qua lại với nhau sinh ra THTP. Đến lượt mình, THTP cũng là một hiện tượng xã hội tiêu cực tham gia vào quá trình tương tác qua lại đó nên tái sản xuất ra THTP như là một kết quả tất yếu. “Bởi một hiện tượng nào đó trong mối liên hệ này là nguyên nhân thì trong mối liên hệ khác là kết quả, và ngược lại” [27, tr.256]. Điều kiện của THTP cũng giống như nguyên nhân đó là những hiện tượng xã hội tiêu cực, tuy nhiên điều kiện của THTP không sinh ra THTP mà nó chỉ là chất xúc tác có tác dụng hỗ trợ, thúc đẩy THTP. Ví dụ, đó là những khiếm khuyết, thiếu sót trong hoạt động kinh tế, cơ chế quản lý cụ thể 15
18. Từ những điều khái quát trên, có thể hiểu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy là những hiện tượng, quá trình xã hội tiêu cực mà trong sự tương tác lẫn nhau ở hai cấp độ làm phát sinh tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy. Giữa nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy có những phạm vi ảnh hưởng khác nhau. Trong thực tế việc phân định rõ đâu là nguyên nhân, đâu là điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy là việc khó khăn và phức tạp. Điều kiện đưa đến tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy cũng là các hiện tượng xã hội tiêu cực, nhưng khác với nguyên nhân ở chỗ nó không làm phát sinh ra tội phạm mà nó chỉ tạo ra các hoàn cảnh thuận lợi cho sự hình thành, tồn tại và phát triển của THTP mua bán trái phép chất ma túy. Trong thực tiễn cũng như trong lý luận giữa nguyên nhân và điều kiện của tình trạng tội phạm trong một số trường hợp đối với hiện tượng tội phạm này là nguyên nhân, nhưng đối với hiện tượng tội phạm khác nó lại là điều kiện. Ví dụ: Do yếu kém trong quản lý nhà nước về các chất ma túy là nguyên nhân dẫn đến việc Tội phạm, như mọi hành vi khác của con người, suy cho đến cùng là kết quả của sự tác động lẫn nhau của cá nhân và hoàn cảnh khách quan bên ngoài. Trong sự tác động đó, quyết định thực hiện tội phạm được thông qua và được thể hiện trong thực tế. Do vậy, một mặt các nguyên nhân trực tiếp của việc thực hiện tội phạm cụ thể thể hiện các đặc điểm về nhu cầu, lợi ích, quan điểm, quan hệ, hệ thống các định hướng và tính động cơ của cá nhân đó, mặt khác thể hiện ở tổng thể các hoàn cảnh bên ngoài quyết định sự hình thành động cơ và sự quyết tâm thực hiện tội phạm. Ở đó, các nguyên nhân tác động lẫn nhau với các điều kiện và sự tác động đó hỗ trợ cho việc xuất hiện và thực hiện quyết định đó. Tóm lại từ những điều phân tích khái quát trên đây có thể kết luận rằng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy là hai phạm trù khác nhau, giữ vai trò khác nhau trong việc sinh ra kết quả là tình hình 16
19. tội mua bán trái phép chất ma túy. Thế nhưng trong lĩnh vực xã hội nói chung và tội phạm học nói riêng, sự phân biệt đâu là nguyên nhân, đâu là điều kiện chỉ mang tính chất tương đối. Hơn nữa, thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm lại luôn đòi hỏi phải loại trừ cả hai, tức là phải loại trừ cả những gì thuộc về nguyên nhân và loại trừ cả những gì thuộc về điều kiện phát sinh tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy. 1.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy Việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy là cơ sở để xây dựng các biện pháp phòng ngừa tình hình tội này một cách khoa học và hiệu quả. Việc tìm ra quy luật phát sinh, tồn tại, phát triển của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy để chủ động những điều kiện cần thiết là hoạt động tư duy có định hướng chiếm vị trí rất quan trọng trong đấu tranh nhằm kiềm chế, đẩy lùi tội mua bán trái phép chất ma túy trong xã hội. Thực tế chỉ ra rằng, không thể áp dụng biện pháp phòng, chống tội mua bán trái phép chất ma túy khi chúng ta chưa hiểu được từ đâu mà tội phạm sinh ra, dưới điều kiện nào mà tồn tại, phát triển trong những giai đoạn nhất định. Đấu tranh phòng chống tội mua bán trái phép chất ma túy chỉ có thể đạt hiệu quả thật sự khi đảm bảo thủ tiêu được những nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy. Nếu không xác định được hoặc xác định chưa sát hợp về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy thì định hướng cho cuộc đấu tranh này cũng sẽ không đúng, việc giải quyết những hiện tượng tiêu cực nói chung và tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy nói riêng sẽ không đạt được hiệu quả. Nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy có ý nghĩa quan trọng đối với việc hoạch định các chính sách kinh tế, xã hội, pháp luật, hình sự trước mắt và lâu dài. 17
20. Thực tế đã chỉ ra nguồn gốc phát sinh tội phạm không chỉ ở những hiện tượng tiêu cực mà ngay trong quá trình phát triển xã hội của nhà nước xã hội chủ nghĩa. Trong quá trình xây dựng, nhà nước xã hội chủ nghĩa chưa thể hoàn thiện toàn bộ các vấn đề về đường lối, chính sách, chủ trương, tổ chức thực hiện, mà trong đó còn nhiều hạn chế, bất cập tạo sơ hở để xảy ra tội phạm. Có những chính sách kinh tế xã hội nếu đứng ở góc độ này thì mang tính tích cực và đem lại hiệu quả nhất định, nhưng xét ở góc độ khác thì nó lại tạo ra sơ hở và được coi là nguồn làm phát sinh hoặc tạo điều kiện cho tội phạm. Việc chuyển đổi nền kinh tế từ cơ chế tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa là chủ trương đúng đắn, tích cực đã thúc đẩy nền kinh tế đất nước thoát khỏi khủng hoảng kinh tế triền miên. Thế nhưng, chuyển đổi cơ chế quản lý mới của nền kinh tế tác động đến nhiều lĩnh vực khác mà ở các lĩnh vực này làm phát sinh tội phạm Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu về kinh tế cũng bộc lộ nhiều mặt trái về xã hội: như sự bất bình đẳng, sự phân hóa giàu nghèo sâu sắc, sự xuống cấp của đạo đức xã hội, của văn hóa, sự hình thành lối sống thực dụng, trụy lạc, sự quản lý, giáo dục của gia đình bị buông lỏng do một số cha mẹ bị hút vào các hoạt động của kinh tế thị trường Đó là những nguyên nhân xã hội quan trọng góp phần làm gia tăng các tội phạm về ma túy đặc biệt là tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán, chiếm đoạt trái phép chất ma túy ở Thành phố Hồ Chí Minh. Ngoài ra, tình trạng thất nghiệp ngày càng gia tăng là một yếu tố tác động mạnh mẽ đến THTP. Tình trạng thất nghiệp do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có nguyên nhân do nhiều công ty, doanh nghiệp trong nước kể cả các công ty có vốn đầu tư nước ngoài không thể đứng vững trước tình hình kinh tế khó khăn đã dẫn đến thu hẹp sản xuất và phá sản. Kéo theo đó là hàng loạt người lao động rơi vào tình trạng thất nghiệp, thiếu việc làm trầm trọng. Ngoài ra, số lượng chỗ làm được bổ sung hàng năm chưa đáp ứng được nhu cầu cần việc làm 18
21. của số người trẻ mới đến tuổi lao động; số người đến tuổi lao động chủ yếu chỉ làm được công việc lao động phổ thông không đáp ứng được yêu cầu của nhiều loại công việc đòi hỏi có trình độ tay nghề cao, nhiều người trở thành thất nghiệp do bị mất đất canh tác nông nghiệp, đất đai bị giải tỏa đền bù . Nhiều người không thể tìm được việc làm do nhiều tuổi, trình độ văn hóa thấp, chưa được đào tạo nghề. Từ một cuộc sống thuần nông, nay chuyển đổi cơ cấu kinh tế, nhiều gia đình được đền bù giải tỏa có rất nhiều tiền đã làm cho một bộ phận thanh thiếu niên là con em trong các gia đình này không thích làm việc mà ăn chơi lêu lổng, bị bạn bè rủ rê vào con đường nghiện ngập. 1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy Tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy phát sinh không bởi một nguyên nhân và điều kiện mà bởi hàng loạt các nguyên nhân và điều kiện khác nhau. Do đó để nhận thức chung về mặt khoa học và về mặt thực tiễn cần phải phân loại chúng. Trong tội phạm học, các nhà khoa học có các cách phân loại sau: - Căn cứ phạm vi và mức độ tác động của nguyên nhân và điều kiện trong việc làm phát sinh tình hình tội mua bán trái phép chát ma túy, có thể chia thành: + Nguyên nhân và điều kiện chủ yếu làm phát sinh tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy là những nhân tố đóng vai trò chủ chốt trong việc làm phát sinh tội mua bán trái phép chất ma túy và những nhân tố này chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng số các nhân tố làm phát sinh tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy. + Nguyên nhân và điều kiện thứ yếu làm phát sinh tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy là những nhân tố chỉ đóng vai trò hạn chế và chiếm tỷ trọng không đáng kể trong tổng số các nhân tố phát sinh tình hình tội mua bán trái phép chất ma túy. 19