Luận văn Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước

Nội dung text: Luận văn Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ NGA NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI HIẾP DÂM TRẺ EM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH PHƯỚC LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2016
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ NGA NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI HIẾP DÂM TRẺ EM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH PHƯỚC Chuyên ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số: 60 38 01 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HOA HÀ NỘI – 2016
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI HIẾP DÂM TRẺ EM 8 1.1. Khái niệm và ý nghĩa nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em 8 1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em 11 1.3. Cơ chế tác động của các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em 15 1.4. Mối quan hệ giữa nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ emvới tình hình tội hiếp dâm trẻ em, nhân thân người phạm tội và phòng ngừa tình hình tội hiếp dâm trẻ em 19 Chương 2: THỰC TRẠNG NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI HIẾP DÂM TRẺ EM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH PHƯỚC 24 2.1. Thực trạng nhận thức và làm sáng tỏ nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước 24 2.2. Thực trạng các nguyên nhân và điều kiện cụ thể của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước 26 Chương 3: NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI HIẾP DÂM TRẺ EM VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI HIẾP DÂM TRẺ EM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TỈNH BÌNH PHƯỚC 59 3.1. Tăng cường nhận thức về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trong phòng ngừa tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước 59 3.2. Dự báo tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên cơ sở nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em và trên địa bàn tỉnh Bình Phước 63 3.3. Giải pháp khắc phục các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em để phòng ngừa tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước 65 KẾT LUẬN 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 81 PHỤ LỤC
4. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự Bộ LĐ-TB&XH : Bộ lao động thương binh và xã hội. CQĐT : Cơ quan điều tra TAND : Tòa án nhân dân TNHS : Trách nhiệm hình sự UBND : Ủy ban nhân dân VKSND : Viện kiểm sát nhân dân
5. DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU Bảng 2.1. Thống kê số vụ và số bị cáo bị xét xử sơ thẩm về tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước từ năm 2011 đến năm 2015 Bảng2.2. Số vụ, số bị cáo phạm tội hiếp dâm trẻ em so với số vụ, số bị cáo phạm tội nói chung trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011 -2015 Bảng2.3.Thống kê tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011 – 2015 xét theo đơn vị hành chính huyện, thị xã. Bảng2.4. Thống kê độ tuổi của người phạm tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011 – 2015 Bảng 2.5.Thống kê đặc điểm nơi cư trú của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011 – 2015 Bảng2.6.Thống kê trình độ học vấn của người phạm tộihiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011 – 2015 Bảng2.7. Thống kê nghề nghiệp của người phạm tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước từ năm 2011 đến năm 2015 Bảng2.8.Thống kêmối quan hệ giữa nạn nhân và người phạm tộihiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011 - 2015 Bảng2.9.Thống kêhình thức xử lýđối với người phạm tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011- 2015 Bảng 2.10. Thống kê độ tuổi của người bị hiếp hại trong các vụ án dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011 – 2015 Bảng2.11. Thống kê thời gian phạm tội trong các vụ án hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011 - 2015
6. Bảng 2.12. Thống kê địa điểm gây án trong các vụ án hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011 - 2015 Bảng 2.13. Thống kê kết quả khảo sát điều tra xã hội học về nhận thức nguyên nhân và điều kiện của tội iếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2011 - 2015.
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam là nước đầu tiên ở Châu Ávà là nước thứ hai trên thế giới phê chuẩn Công ước về Quyền trẻ em, vào ngày20/2/1990.Điều 34 Công ước quy định: “các quốc gia thành viên cam kết bảo vệ trẻ em chống tất cả các hình thức bóc lột tình dục và lạm dụng tình dục. Vì mục đích này, các quốc gia thành viên phải đặc biệt thực hiện tất cả các biện pháp thích hợp ở cấp quốc gia, song phương và đa phương để ngăn ngừa. Trong những năm gần đây, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, cùng với sự phát triển không ngừng của kinh tế - xã hội, quyền con người ở nước ta ngày càng được tôn trọng và đảm bảo.Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, nền kinh tế thị trường cũng có mặt trái của nó, gây ảnh hưởng tiêu cực làm nảy sinh nhiều vấn đề trong đó có các vấn đề về dân số, việc làm, tệ nạn xã hội, tình hình tội phạm nói chung và tình hình tội hiếp dâm trẻ em nói riêng. Loại tội phạm này không chỉ xâm hại đến sự phát triển bình thường, lành mạnh của trẻ em, mà còn gây ảnh hưởng xấu đến tâm, sinh lý của trẻ về lâu dài, làm tổn thương tinh thần trẻ em cũng như gia đình của trẻ, nhiều vụ án gây phẫn nộ, gây bức xúc, nhức nhối trong dư luận: việc xâm hại tình dục trẻ em không chỉ diễn ra trong cộng đồng hay tại nơi làm việc mà còn diễn ra ngay chính tại gia đình.Đối tượng hiếp dâm trẻ thuộc nhiều thành phần, lứa tuổi: người quen, người lạ, người thân trong gia đình (cha đẻ, cha dượng, chú, anh trai, ).Tính chất của các vụ hiếp dâm trẻ em đã đến mức nghiêm trọng, báo động về sự xuống cấp đạo đức của một bộ phận dân cư, ảnh hưởng không nhỏ đến trật tự văn hóa - xã hội trong cộng đồng. Việc đấu tranh phòng, chống của các cấp, các ngành tư pháp đối với loại tội phạm này ngày càng được nâng cao song vẫn không tránh khỏi những khó khăn khi thực tiễn áp dụng pháp luật còn gặp nhiều vướng mắc. Việc hạn chế, thiếu sót trong quy định của pháp luật hình sự cũng như những vướng mắc khi áp dụng pháp luật trong 1
8. thực tiễn đã gây không ít trở ngại cho các cơ quan tư pháp kịp thời bảo vệ những đối tượng là trẻ em. Bình Phước là một tỉnh thuộc miền Đông Nam Bộ, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, có biên giới giáp với Campuchia, là cửa ngõ, cầu nối vùng Đông Nam bộ với vùng Tây Nguyên và Campuchia. Tỉnh có 07huyện, 03 thị xã và 111 xã, phường, thị trấn (trong đó có 03 huyện,15 xã biên giới). Người dân từ các tỉnh trong toàn quốc đến Bình Phước để làm ăn, sinh sống nhiều và đang có chiều hướng gia tăng do đó tình hình di dân tựdo diễn biến phức tạp. Trên địa bàn tỉnh có 41 dân tộc cùng sinh sống, dân tộc thiểu số chiếm gần 19,7% dân số của tỉnh. Mỗi dân tộc có nền văn hóa truyền thống, ngôn ngữ, phong tục, tập quán riêng. Tình hình, đặc điểm trên có sự tác động nhất định đến diễn biến phức tạp của tình hình tội phạm nói chung và tình hình tội hiếp dâm trẻ em nói riêng trên địa bàn tỉnh trong thời gian vừa qua. Chỉ tính riêng từ năm 2011 đến năm 2015, Tòa án nhân dân tỉnh Bình Phước đã xét xử 73 vụ/77 bị cáo (chiếm 32,1% trong tổng số các vụ án và 32,9% các bị cáo đã xét xử các tội xâm phạm tình dục trẻ em). Nhiều vụ án được phát hiện và xử lý kịp thời, nghiêm minh. Tuy nhiên, để cóđược một kết luận rõ ràng và toàn diện hơn về nguyên nhân và điều kiện cũng như đề ra các giải pháp phòng ngừa tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước một cách có hiệu quả thì không thể chỉ căn cứ vào các con số thống kê mà cần có hoạt động nghiên cứu một cách khoa học, dưới góc độ tội phạm học đầy đủ và nghiêm túc. Xuất phát từ những luận cứ trên, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu đề tài “Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước”làm đề tài nghiên cứu luận văn Thạc sĩ Luật học, chuyên ngành Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm; Mã số: 60.38.01.05. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài 2
9. Tình hình xâm hại trẻ em nói chung và xâm hại tình dục trẻ em nói riêng ở Việt Nam trong những năm vừa qua vẫn diễn biến hết sức phức tạp. Theo số liệu do Bộ LĐ-TB&XH công bố, trong 5 năm (2011 - 2015), cả nước phát hiện trên 8.200 vụ xâm hại trẻ em, với gần 10.000 nạn nhân, tăng 258 nạn nhân so với 5 năm trước đó. Số vụ xâm hại tình dục chiếm tới 5.300 vụ (khoảng 65%). Chính phủ đã ra Nghị quyết số 9-1998-NQ/CP về việc tăng cường và phòng chống tội phạm trong tình hình mới và phê duyệt Chương trình Quốc gia về phòng chống tội phạm. Một trong những nội dung quan trọng của Chương trình quốc gia về phòng chống tội phạm được đề cập là đề án “Phòng chống tội phạm xâm hại trẻ em, tội phạm trong lứa tuổi vị thành niên” mà Bộ Công an được giao nhiệm vụ chính trong việc chủ trì, phối hợp hoạt động giữa các cấp, các ngành. Ngày 16-3-2000, Bộ Công an đã có Kế hoạch số 323/BCA để triển khai công tác thực hiện Nghị quyết số 09/1998-NQ/CP và Đề án 04 của Chương trình quốc gia phòng chống tội phạm trong đó nhấn mạnh nhiệm vụ củng cố các lực lượng nghiệp vụ trực tiếp phòng ngừa và đấu tranh chống các loại tội phạm xâm hại trẻ em và tội phạm trong lứa tuổi vị thành niên; phối hợp với các ngành nội chính điều tra, truy tố, xét xử kịp thời các đối tượng phạm tội loại này; đề xuất chủ trương, biện pháp đấu tranh phù hợp trong công tác phòng, chống lại các loại tội phạm này. Trong thời gian vừa qua,vấn đề phòng ngừa và đấu tranh phòng, chống tội hiếp dâm trẻ em đã được nghiên cứu trong một số công trình khoa học như: luận văn Thạc sĩ Luật học với các đề tàiliên quan đến đấu tranh phòng chống tội “hiếp dâm trẻ em”của các tác giả ởmột số tỉnh, thành trong cả nước -các giai đoạn trước 2015 như: luận văn Thạcsĩ Luật học với các đề tài “Đấu tranh phòng chống tội Hiếp dâm trẻ em ở Việt Nam và Thụy Điển” của tác giả Đặng Mai Dung (2006); luận văn Thạc sĩ Luật học “Đấu tranh phòng, chống tội Hiếp dâm trẻ em trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Minh Nhật (2009); “Đấu tranh phòng, chống tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu” của tác giả Trần Văn Thưởng (2012); “Tội hiếp dâm theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực 3
10. tiễn thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Lê Văn Hùng (năm 2013),đề tài “Tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa” của tác giả Vũ Thanh Tâm ( 2012)và một số công trình khoa học, bài viết, bài nghiên cứu khác. Các công trình nghiên cứu trên đã góp phần làm sáng tỏ về mặt lý luận cũng như tình hình và những giải pháp phòng, chống tội hiếp dâm trẻ em với khía cạnh tiếp cận, thời gian và địa bàn nghiên cứu khác nhau. Vì vậy, tác giả luận văn kế thừa các kiến thức cơ bản của tội phạm học ở những công trình nghiên cứutrước và cách tiếp cận trong việc nghiên cứu phòng ngừa tội phạm. Tuy nhiên, vấn đề nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em ở Tỉnh Bình Phước chưa có công trình nghiên cứu một cách hệ thống, vì vậy tác giả thực hiện đề tài “Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước”. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu luận văn là xác định, làm rõ nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước, qua đó đề xuất các giải pháp khắc phục các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm để phòng ngừa có hiệu quả hơn đối với tội phạm này trong những năm tiếp theo. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, luận văn thực hiện những nhiệm vụ sau: Nghiên cứu sáng tạo, bao gồm: + Khái quát những vấn đề lí luận về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em. 4
11. + Khái quát ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em. + Nghiên cứu, phân tích thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em từ năm 2011 - 2015. + Từ những thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ emđề xuất các giải pháp phòng ngừa có hiệu quả tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài - Đối tượng nghiên cứu tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước từ năm 2011 đến năm 2015. -Phạm vi nghiên cứu: Về nội dung: Luận vănnghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em nhằm để phòng ngừa tội phạm. Về không gianvà thời gian: luận văn nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình phước trong thời gian 05 năm (từ năm 2011 - đến năm 2015). 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài Luận văn vận dụng phép duy vật biện chứng và phép duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước về tội phạm, về phòng ngừa tội phạm làm phương pháp luận để nghiên cứu đề tài. Ngoài ra, luận văn sử dụng các phương pháp cụ thể: - Phương pháp phân tích, tổng hợp: được sử dụng trong toàn bộ luận văn nhằm làm rõ nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em. 5
12. - Phương pháp thống kê: sử dụng trong thống kê số liệu của luận văn ( phần phụ lục) nhằm khái quát tình hình chung của tội hiếp dâm trẻ em thông qua các cơ cấu ( theo độ tuổi, học vấn, nghề nghiệp ). - Phương pháp so sánh: sử dụng trong toàn bộ luận văn.Đối chiếu những nguyên nhân và điều kiện nào là quan trọng, hàng đầu cần phải ngăn chặn, từ đó đề ra các giải pháp phòng ngừa phù hợp, hiệu quả. - Phương pháp lịch sử: Có trong toàn bộ luận văn, thể hiện sự kế thừa của luận văn, phát huy sáng tạo có chọn lọc. - Phương pháp nghiên cứu bản án: nghiên cứu đầy đủ 73 bản án điển hình là những vụ án có nhiều tình tiết phức tạp, nghiên cứu xem nguyên nhân và điều kiện được thể hiện trong bản án như thế nào nhằm làm rõ thực trạng nhận thức và làm sáng tỏ nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em (Chương 2). - Phương pháp điều tra xã hội học: tác giả thực hiện việc khảo sát trên 100 người bằng các phiếu khảo sát có các câu hỏi nhiều lựa chọn và câu hỏi mở. Nhằm làm rõ thêm nhận thức về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em (Chương 2). 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em là cơ sở để xây dựng các biện pháp phòng ngừa tội hiếp dâm trẻ em một cách khoa học và hiệu quả hơn. Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm rõ hơn lý luận tội phạm học về phòng ngừa tội phạm nói chung và tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước nói riêng. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn 6
13. Đề tài đã làm rõ nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước, từ đó đề ra các giải pháp phòng ngừa phù hợp với điều kiện thực tiễn tại địa phương. Do vậy, kết quả nghiên cứu của luận văn có thể giúp cá nhân, cơ quan, tổ chức tham khảo để vận dụng vào việc tuyên truyền, giáo dục nâng cao trình độ nhận thức cho quần chúng nhân dân và vận dụng trong công tác điều tra, truy tố, xét xử, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ngừa tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước trong thời gian tới. 7. Cơ cấu của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung của luận văn gồm có 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Những vấn đề lí luận về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em. Chương 2:Thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước trong thời gian từ năm 2011 đến năm 2015. Chương 3: Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em và những vấn đề đặt ra đối với giải pháp phòng ngừa tình hình tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước. 7
14. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI HIẾP DÂM TRẺ EM 1.1.Khái niệm và ý nghĩa nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em 1.1.1.Khái niệm nguyên nhân và điều kiện của tình tìnhtội hiếp dâm trẻ em Việc nghiên cứu nguyên nhânvà điều kiện của tình hình tội phạm chính là việc nghiên cứu quy luật phát sinh và tồn tại tội phạm. Nội dung này thuộc về đối tượng nghiên cứu của tội phạm học.Với tư tưởng, tội phạm họcViệt nam cũng như các khoa học pháp lý hình sự khác, không có lý luận riêng về quan hệ nhân - quả, mà chỉ cụ thể hóanội dung cặp phạm trù nhân - quả của triết học Mác- xít vào lĩnh vực nghiên cứu của mìnhvà theo đó những khái niệm của cặp phạm trù này được hiểu và vận dụng trong tội phạm học. Khi nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm, nguyên nhân được hiểu là phạm trù chỉ sự tác động qua lại giữa các mặt trong một sự vật, một hiện tượng hoặc giữa các sự vật, các hiện tượng với nhau gây ra sự biến đổi nhất định gọi là kết quả.Như vậy, về bản chất, nguyên nhân không phải là hiện tượng hay sự vật nào đó, mà nguyên nhân chỉ có thể là sự tác động qua lại. Không có sự tác động qua lại thì không có nguyên nhân. Và để nguyên nhân sinh ra kết quả nhất định nào đó như tình hình tội phạm chẳng hạn, thì quá trình tương tác phải diễn ra trong điều kiện nhất định. Điều kiện tuy không sản sinh ra kết quả, song tạo thuận lợi, hỗ trợ, thúc đẩy sự tương tác sinh ra kết quả. Vậy là, về bản chất, điều kiện là những sự kiện, hiện tượng, tình huống, hoàn cảnh nhất định [29, tr. 308]. 8
15. Trong mối quan hệ nhân - quả (nguyên nhân - điều kiện - kết quả) thì quả trong tội phạm học chỉ có thể là hiện tượng (tình hình tội phạm) hoặc hành vi phạm tội. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm được hiểu là hệ thống các hiện tượng xã hội tiêu cực trong hình thái kinh tế - xã hội tương ứng quyết định sự ra đời của tình hình tội phạm như là hậu quả của mình.[42, tr. 84 ]. Khi đề cập đến nguyên nhân và điều kiệncủa tình hình tội phạm nói chung , GS.TS Võ Khánh Vinh cho rằng: “ nguyên nhân của tình hình tộiphạm là những hiện tượng xã hội tiêu cực ở trong mối liên hệ tương tác hai mức độ sinh ra và tái sản xuất ra tình hình tội phạm như là hậu quả tất yếu của mình. Điều kiện của tình hình tội phạm là những hiện tượng xã hội tiêu cực, tự mình không sinh ra tình hình tội phạm và các tội phạm, mà là hỗ trợ, làm dễ dàng và tăng cường cho sự hình thành và hoạt động của các nguyên nhân” [44, tr. 87]. Như vậy điều kiện của tình hình tội phạm đó là những hiện tượng, sự kiện, tình huống không tự mình sinh ra tình hình tội phạmmà hỗ trợ, thúc đẩy phát sinh tình hình tội phạm. Ví dụ: đó là những khiếm khuyết, thiếu sót trong hoạt động kinh tế của các khâu quản lí cụ thể Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm dưới góc độ Mác - xít được hiểu là sự tác động qua lại giữa các yếu tố tiêu cực của môi trường sống bên ngoài với các yếu tố tâm - sinh lý tiêu cực bên trong cá nhân con người cùng với yếu tố tình huống nhất thời thuận lợi đã dẫn đến việc thực hiện một hành vi (hành động và không hành động) mà luật hình sự quy định là tội phạm. Việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm mang lại kết quả khi làm rõ được các hiện tượng, các yếu tố làm phát sinh tình hình tội phạm, tức là tìm ra hệ thống các yếu tố làm phát sinh tình hình tội phạm [27, tr.204]. 9
16. Ởphạm vi luận văn, khi nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước là đi sâu làm rõ các yếu tốtiêu cực thuộc về môi trường sống bên ngoài vàyếutố tâm -sinh lý tiêu cực bên trong thuộc về chủ thể thực hiện hành vi phạm tội trong sự tương tác lẫn nhau quyết định sự hình thành động cơ và sự quyết tâm thực hiện tội phạm, để rút ra những điểm chung có tính quy luật phản ánh rõ mối quan hệ giữa môi trường sống và cá nhân người phạm tội,với tình hình tội phạm. Như vậy phòng ngừa tình hình tội hiếp dâm trẻ em thực chất là đấu tranh loại trừ các nguyên nhân và điều kiện tồn tại trong cơ chế hành vi này. Tội hiếp dâm trẻ em trước khi được quy định là một tội phạm cụ thể trong BLHS năm 1985 (sửa đổi, bổ sung năm 1997),thì hành vi hiếp dâm trẻ em được quy định là cấu thành tăng nặng hình phạt đối với người phạm tội hiếp dâm, nghĩa là mọi trường hợp giao cấu với trẻ em dưới 13 tuổi được xem là phạm tội hiếp dâm.Tuy nhiên, do tính nguy hiểm của tội hiếp dâm trẻ em là đặc biệt nghiêm trọng, vì thế nhà làm luật đã bổ sung, sửa đổi từ Điều 112 (Tội hiếp dâm) thành Điều 111 (Tội hiếp dâm) và Điều 112 (Tội hiếp dâm trẻ em).Ngày 27-11- 2015 kỳ họp thứ mười, Quốc hội khóa 13 đã biểu quyết thông qua BLHS (sửa đổi) Điều 112 (Tội hiếp dâm trẻ em) thànhĐiều 142(Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi) về nhận thức, tội hiếp dâm trẻ em là hành vi nguy hiểm cho xã hội được pháp luật hình sự quy định, do người có năng lực chịu trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý, xâm phạm đến sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do về thể chất và tư duy, quyền và lợi ích hợp pháp khác của trẻ em. 1.1.2. Ý nghĩa nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em Nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em là cơ sở cho việc hoạch định các chính sách phát triển kinh tế xã hội một cách phù hợp giảm thiểu các mâu thuẫn xã hội là nguyên nhân làm phát sinh tình hình tội 10
17. phạmhiếp dâm trẻ em nói riêng và tình hình tội phạm nói chung trên địa bàn tỉnh Bình Phước. Khi nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em sẽ góp phần hoàn thiện các văn bản pháp luật cũng như chính sách hình sự, chính sách xã hội để loại trừ dần các yếu tố làm phát sinh tội phạm. Khi làm sáng tỏ các nguyên nhân và điều kiện sẽ giúp các cơ quan chức năng chủ động hơn(có kế hoạch dự liệu từ trước), có biện pháp tiến hành hoạt động đấu tranh phòng chống tội phạmhiệu quả hơn. Mục đích là ngăn chặn các yếu tố, điều kiện có thể làm phát sinh tội phạm, không để các yếu tố có nguy cơ phát triển chứ không phải là bị động trong việc loại trừ các nguyên nhân và điều kiện đã xảy ra và phát triển rồi khắc phục chúng. Như vậy, việc nghiên cứu các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em suy cho cùng nhằm mục đích là soạn thảo và sau đó là thực hiện các biện pháp được lập luận về mặt khoa học có khả năng tạo điều kiện cho việc đấu tranh có kết quả với các hiện tượng xã hội tiêu cực, làm giảm, hạn chế tính phổ biến của chúng và cuối cùng từng bước khắc phục chúng. 1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em Việc phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm là để chỉ ra cho được toàn bộ các yếu tố làm phát sinh tình hình tội phạm. Từ đó có nhữngbiện phápcụ thể phù hợp tác động vào các yếu tố đó nhằm mục đích ngăn chặn, hạn chế và loại bỏ chúng - phòng ngừa tình hình tội phạm có hiệu quả. Căn cứ vàomức độ tác động Căn cứ vào mức độ tác động của các ảnh hưởng, qúa trình xã hội, nguyên nhân và điềukiện của tình trạng tội phạm còn được phân chia thành các loại sau đây: 11
18. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm nói chung; nguyên nhân và điều kiện của các loại tội phạm nhất định; nguyên nhân và điều kiện của tội phạm cụ thể Sự phân chia nguyên nhân và điều kiện nói trên là xuất phát từ cái nhìn biện chứng về tính độc lập và tính liên quan giữa cái chung và cái riêng và cái đặc thù của các quá trình xã hội. Việc phân chia này còn giúp cho việc nghiên cứu nguyên nhân và điềukiện của tình hình tội phạm một cách chính xác, chặt chẽ logic. Mặt khác, việc phân chia này còn giúp chúng ta hoạch định các hoạt động phòng ngừa tội phạm một cách có kết quả. Căn cứ vào nội dung củatác động Các nguyên nhân và điều kiện được phân thành các nguyên nhân và điều kiện tồn tại trong lĩnh vực kinh tế- xã hội; tâm lý xã hội; văn hóa, giáo dục; tổ chức - quản lí xã hội. Nguyên nhân và điều kiện về kinh tế - xã hội là: những mâu thuẫn, bất hợp lí trong đời sống kinh tế -xã hội tác động làm phát sinh tình hình tội phạm. Đặc biệt, nguyên nhân và điều kiện về kinh tế - xã hội là nguyên nhân cơ bản làm phát sinh, tồn tại một số loại tội phạm nhất định ví dụ: tội xâm phạm sở hữu, tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế. Nguyên nhân và điều kiện về văn hóa, giáo dục: thể hiện sự xung đột và mâu thuẫn của các loại trào lưu, giá trị văn hóa, phong tục tập quán, thói quen sở thích và thị hiếu của một bộ phận dân cư không phù hợp với chuẩn mực xã hội hiện đại, hạn chế trong quá trình quản lý, triển khai thực hiện các chính sách chương trình về văn hóa, giáo dục có thể tác động ảnh hưởng làm phát sinh tội hiếp dâm trẻ em. Nguyên nhân và điều kiện về tổ chức, quản lí xã hội: phát sinh chủ yếu từ những sai sót, yếu kém, mâu thuẫn trong hoạt động quản lý như: thiếu chặt chẽ, 12
19. buông lỏng quản lý, đùn đẩy trách nhiệm, không cùng nhau hợp tác trong giải quyết các vụ việc liên quan Nguyên nhân và điều kiện thuộc về pháp luật và công tác phòng chống tội phạm: Pháp luật chưa đồng bộ, thống nhất, chủ thể có thẩm quyền xử lý tội phạm chưa nghiêm khắc, chưa kịp thời như: chưa giải quyết kịp thời những bức xúc của dư luận xã hội hoặc xử lý chưa nghiêm, chưa kiên quyết triệt để trong đấu tranh, phòng ngừa tội phạm nói chung, tội hiếp dâm trẻ em nói riêng thông qua một số vụ án xảy ra,chưa làm tròn nhiệm vụ trong việc giữ ổn định trật tự trị an tại địa phương, bảo vệ sự bình yên cho người dân dẫn đến tình trạng một số đối tượng coi thường pháp luật, coi thường tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm của người khác là một trong những điều kiện phát sinh tội hiếp dâm trẻ em. Các hiện tượng tâm lý -xã hội như nạn nghiện rượu còn tồn tại trong môi trường của những cộng đồng và các cá nhân nhất định; tính hám lợi, tham lam; tính ăn bám; tính thiếu trách nhiệm và tính bê tha, trụy lạc là những hiện tượng sản sinh ra tình hình tội phạm và các tội phạm như là hậu quả của mình. Nhiều hiện tượng kinh tế, tư tưởng và những hiện tượng xã hội tiêu cực khác, theo bản chất hình thành nên các nguyên nhân tâm lí -xã hội của tình hình tội phạm và các tội phạm không chỉ nằm trong quá khứ lịch sử mà có cả thời gian hiện nay, tiếp tục tồn tại và hoạt động, ảnh hưởng đến tình hình tội phạm, tạo điều kiện cho sự hình thành và hoạt động của các nguyên nhân tâm lí - xã hội của tình hình tội phạm. Là một khâu của mắt xích nhân quả, tồn tại trước các nguyên nhân của tình hình tội phạm.Các hiện tượng kinh tế, tư tưởng và những hiện tượng xã hội tiêu cực khác ở trong phạm vi mối liên hệ hai khâu (nguyên nhân và điều kiện – tình hình tội phạm)hoạt động với tính cách là các điều kiện.[44, tr.92]. Căn cứ theo nguồn gốc hình thành 13
20. Các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm được phân thành các nguyên nhân và điều kiện bên trong và các nguyên nhân và điều kiện ở bên ngoài. Các nguyên nhân và điều kiện bên trong của tình hình tội phạm gắn liền với các mâu thuẫn bên trong của xã hội, đến từ phía các chủ thể hoạt động phòng chống tội phạm, từ nội tại của các quốc gia nơi có tình hình tội phạm tồn tại, còn các nguyên nhân và điều kiện bên ngoài gắn với sự ảnh hưởng tiêu cực từ bên ngoài. Căn cứ vào dấu hiệu khách quan, chủ quan Trong tội phạm học, việc phân chia các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm theo dấu hiệu khách quan và chủ quan là bắt nguồn từ những quy luật cơ bản của sự phát triển xã hội. Việc khắc phục các nguyên nhân và điều kiện này tùy thuộc vào chế độ xã hội mà giai cấp thống trị lựa chọn.Các nguyên nhân và điều kiện khách quan thuộc về môi trường sống bên ngoài: nguyên nhân về kinh tế -xã hội.Ví dụ như thất nghiệp, đói nghèo, quá trình đô thị và công nghiệp hóa Những thiếu sót, bất cập trong hoạt động một số cơ quan chức năng có thẩm quyền quản lí trong một số lĩnh vực nhất định (quản lí nhà nghỉ,khách sạn, quán cafe, karaoke các loại hình trò chơi,văn hóa, mạng internet ); Hạn chế trong tổ chức quản lí, triển khai thực hiện các chính sách, chương trình về văn hóa, giáo dục có thể tác động, ảnh hưởng làm phát sinh tội hiếp dâm trẻ em. Những thiếu sót trong công tác giáo dục của gia đình, nhà trường và xã hội;Môi trường tiêu cực có nhiều tệ nạn xã hội: tệ nạn ma túy, mại dâm ; Nguyên nhân thuộc về công tác phát hiện xử lý hành vi phạm tội như: chưa kịp thời, chưa kiên quyết triệt để dẫn đến một số đối tượng coi thường pháp luật, xem thường trật tự xã hội, tính mạng, sức khỏe, danh dự, tài sản của người khác dẫn đến tội phạm; Xuất phát từ pháp luật: quy định pháp luật chưa thật sự rõ ràng, đầy đủ, thiếu thống nhất. Nguyên nhân và điều kiện chủ quanthuộc về chủ thể thực hiện hành vi phạm tội (sự sai lệch ý thức cá nhân; nhân thân người phạm tội ) có thể tác động, ảnh hưởng đến cá nhân ở mức độ nhất định từ đó làm phát sinh tội hiếp dâm trẻ em. 14
21. Những nhân tố tiêu cực này có thể là do yếu tố thuộc về sinh học, tâm lý, nghề nghiệp, trình độ nhận thức của người phạm tội. Nguyên nhân từ những yếu tố tiêu cực của nạn nhânnhư sự đua đòi, sống buông thả( nữ giới), sự quản lí, giáo dục con cái lỏng lẻo của gia đình kết hợp với động cơ thỏa mãn sinh lí, ham muốndục vọng của nam giới thúc đẩy người phạm tội thực hiện tội phạm (đối với các tội xâm phạm tình dục). 1.3. Cơ chế tác động của các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếp dâm trẻ em Khái niệmcơ chế tác động của các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội hiếpdâm trẻ em Tội phạm, như mọi hành vi khác của con người suy cho cùng là kết quả của sự tác động lẫn nhau của cá nhân và hoàn cảnh khách quan bên ngoài. Trong sự quyết định thực hiện tội phạm được thông qua và được thực hiện trong thực tế. Do vậy, một mặt các nguyên nhân trực tiếp của việc thực hiện tội phạm cụ thể thể hiện các đặc điểm về các nhu cầu, lợi ích, quan điểm, quan hệ, hệ thống các định hướng và tính động cơ của cá nhân đó, và mặt khác thể hiện ở tổng thể các hoàn cảnh bên ngoài quyết định sự hình thành động cơ và sự quyết tâm thực hiện tội phạm. Ở đó các nguyên nhân tác động lẫn nhau với các điều kiện và sự tác động đó hỗ trợ cho việc xuất hiện và thực hiện và thực hiện quyết định đó. Hay nói một cách khác cả nguyên nhân và điều kiện bằng những tác động khác nhau của mình tham gia vào quá trình hình thành các đặc điểm tâm lý - đặc điểm của cá nhân quyết định động cơ và sự quyết tâm thực hiện tội phạm, cũng như quyết định các tình huống trong đó cá nhân hoạt động. [42, tr. 107]. Những điều kiện, những yếu tố của môi trường bên ngoài hay những quá trình tâm lý bên trong con người, dù ở mức độ bất lợi và xấu như thế nào đi chăng nữa, tự nó đều không phải là nguyên nhân và điều kiện của hành vi phạm tội cụ thể, 15