Luận văn Nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Bình Dương

Nội dung text: Luận văn Nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Bình Dương

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI N N NH HANH N ÊN NHÂN VÀ IỀ KIỆN CỦA NH H NH CÁC ỘI XÂM PHẠM SỞ H ÊN ỊA ÀN ỈNH NH N L ẬN VĂN HẠC SĨ L Ậ HỌC HÀ NỘI - 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI N N NH HANH N ÊN NHÂN VÀ IỀ KIỆN CỦA NH H NH CÁC ỘI XÂM PHẠM SỞ H ÊN ỊA ÀN ỈNH NH N Chuyên ngành: ội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số : 60.38.01.05 L ẬN VĂN HẠC SĨ L Ậ HỌC N ỜI H ỚN ẪN KHOA HỌC: P S. S.PHẠM VĂN ỈNH HÀ NỘI - 2017
3. MỤC LỤC MỞ Ầ 1 Chương 1 NH N VẤN Ề LÝ L ẬN VỀ N ÊN NHÂN VÀ IỀ KIỆN CỦA NH H NH CÁC ỘI XÂM PHẠM SỞ H 8 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu 8 1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu trên cơ sở của cơ chế tác động 12 Chương 2 HỰC ẠN N ÊN NHÂN VÀ IỀ KIỆN CỦA NH HÌNH CÁC ỘI XÂM PHẠM SỞ H ÊN ỊA ÀN ỈNH NH N 24 2.1. Thực trạng nhận thức về nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Bình Dương giai đoạn 2011-2015 24 2.2. Thực trạng các nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Bình Dương giai đoạn 2011-2015 40 2.3.Thực trạng làm sáng t các nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Bình Dương th ng qua các chủ th ph ng, ch ng tội phạm 52 Chương 3 PHÒN N ỪA CÁC ỘI XÂM PHẠM SỞ H Ừ KHÍA CẠNH N ÊN NHÂN VÀ IỀ KIỆN CỦA HIỆN ỢN IÊ CỰC NÀY 55 3.1. Tăng cường nhận thức về nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội phạm xâm phạm sở hữu trong ph ng ng a tình hình tội phạm này 55 3.2. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu và dự báo tình hình các tội xâm phạm sở hữu 57 3.3. iải quyết nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội phạm xâm phạm sở hữu và ph ng ng a tình hình các tội phạm xâm phạm sở hữu 60 KẾ L ẬN 72 ANH MỤC ÀI LIỆ HAM KHẢO 74 PHẦN PHỤ LỤC
4. ANH MỤC CÁC ẢN I 1. ảng 2.1. Mức độ tổng quan của tình hình tội phạm nói chung và tình hình c c tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương (2011 – 2015), Viện ki m sát nhân dân tỉnh Bình Dương, Báo cáo th ng kê án hình sự các năm 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, Bình Dương. 2. ảng 2.2. Biểu đồ diễn biến tình hình c c tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương, Viện ki m sát nhân dân tỉnh Bình Dương, Báo cáo th ng kê án hình sự các năm 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, Bình Dương. 3. ảng 2.3. Cơ số tội phạm nói chung và c c tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương (2011 – 2015), Viện ki m sát nhân dân tỉnh Bình Dương, Báo cáo th ng kê án hình sự các năm 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, Bình Dương. 4. ảng 2.4. Cơ cấu của từng loại tội XPSH trong mối quan hệ với c c tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương (2011-2015), Viện ki m sát nhân dân tỉnh Bình Dương, Báo cáo th ng kê án hình sự các năm 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, Bình Dương. 5. ảng 2.5. Diễn biến tình hình c c tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Bình Dương giai đoạn 2011-2015 (so s nh định gốc), Viện ki m sát nhân dân tỉnh Bình Dương, Báo cáo th ng kê án hình sự các năm 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, Bình Dương. 6. Bảng 2.6. Diễn biến tình hình các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn cả nước giai đoạn 2011 – 2015, Viện ki m sát nhân dân t i cao, Tình hình tội phạm ở Việt Nam năm 2015, Hà Nội. 7. Bảng 2.7. Cơ cấu của tình hình c c tội XPSH ở tỉnh Bình Dương giai đoạn 2011 – 2015 xét theo đơn vị hành chính cấp huyện trên cơ sở cơ số tội phạm và mật độ tội phạm, Viện ki m sát nhân dân tỉnh Bình Dương, Báo cáo th ng kê án hình sự các năm 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, Bình Dương. 8. Bảng 2.8. Cơ cấu của tình hình c c tội XPSH ở tỉnh Bình Dương giai đoạn 2011 – 2015 xét theo đơn vị hành chính cấp huyện trên cấp độ nguy hiểm, Viện
5. ki m sát nhân dân tỉnh Bình Dương, Báo cáo th ng kê án hình sự các năm 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, Bình Dương. 9. ảng 2.9. Cơ cấu xét theo c c bước thực hiện hành vi phạm tội, Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 10. ảng 2.10. Cơ cấu xét theo công cụ gây n, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 11. ảng 2.11. Cơ cấu xét theo thời gian gây n, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 12. ảng 2.12. Cơ cấu xét theo địa điểm thực hiện hành vi phạm tội, Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 13. ảng 2.13. Cơ cấu xét theo phương tiện gây n, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 14. ảng 2.14. Cơ cấu xét theo thiệt hại do tội phạm gây ra, Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 15. ảng 2.15. Cơ cấu xét theo chế tài đã p dụng, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 16. ảng 2.16. Cơ cấu xét theo độ tuổi của bị c o, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 17. ảng 2.17. Cơ cấu xét theo giới tính của bị c o, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án).
6. 18. ảng 2.18. Cơ cấu xét theo hình thức cư trú, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 19. ảng 2.19. Cơ cấu theo trình độ văn hóa của bị c o, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 20. ảng 2.20. Cơ cấu xét theo nghề nghiệp của bị c o, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án) 21. ảng 2.21. Cơ cấu xét theo tôn gi o, tín ngưỡng, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 22. ảng 2.22. Cơ cấu xét theo hoàn cảnh gia đình, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 23. ảng 2.23. Cơ cấu xét theo tình trạng hôn nhân, Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 24. ảng 2.24. Cơ cấu xét theo đặc điểm tiền sự, T a án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án). 25. ảng 2.25. Cơ cấu xét theo đặc điểm t i phạm, t i phạm nguy hiểm, Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương (2011-2015), các bản án sơ thẩm hình sự về các tội XPSH trên địa bàn tỉnh giai đoạn t năm 2011 đến năm 2015 (100 bản án).
7. MỞ Ầ 1. nh cấp thi t của tài Tỉnh Bình Dương thuộc miền Đ ng Nam Bộ, nằm trong vùng kinh tế trọng đi m phía Nam, với diện tích 2.694,43 km2 xếp thứ 4 trong vùng Đ ng Nam Bộ. Phía Bắc tỉnh Bình Dương giáp tỉnh Bình Phước, phía Nam giáp Thành ph Hồ Chí Minh, phía Đ ng giáp tỉnh Đồng Nai, phía Tây giáp tỉnh Tây Ninh và Thành ph Hồ Chí Minh. Bình Dương là cửa ngõ giao thương của các tỉnh phía bắc, miền Trung, Tây Nguyên với Thành ph Hồ Chí Minh thuận lợi cho phát tri n kinh tế và xã hội toàn diện. Bình Dương có 01 thành ph (Thủ Dầu Một), 04 thị xã (Thuận An, Dĩ An, Tân Uyên, Bến Cát) và 04 huyện (Dầu Tiếng, Phú iáo, Bắc Tân Uyên, Bàu Bàng), tổng cộng là 9 đơn vị hành chính-lãnh thổ. Tính đến cu i năm 2015, dân s tỉnh Bình Dương là 1.861.714 người với khoảng 15 dân tộc sinh s ng, nhưng chủ yếu là người Kinh, tiếp đó là người Hoa, người Khmer T giữa những năm 90, với chính sách “Trải chiếu mời gọi đầu tư, trải thảm đ thu hút nhân tài” Bình Dương đã trở thành một tỉnh có t c độ tăng trưởng kinh tế lu n ở mức cao, cơ cấu kinh tế chuy n biến tích cực, công nghiệp, dịch vụ tăng trưởng nhanh và chiếm tỷ trọng cao, thu hút được nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước, t đó đời s ng vật chất và tinh thần của người dân kh ng ng ng được cải thiện. Hiện nay, toàn tỉnh có 29 khu c ng nghiệp với tổng diện tích hơn 9.425 hecta và 08 cụm c ng nghiệp với diện tích gần 600 hecta. Cũng như các nơi khác, cùng với sự phát tri n kinh tế - xã hội, Bình Dương cũng phải đ i mặt với nhiều hiện tượng tiêu cực, như: Tình trạng nhập cư, cư trú trái phép; sự phân hóa giàu nghèo; sự xâm nhập văn hóa độc hại, l i s ng thực dụng, tệ nạn xã hội, làm cho tình hình an ninh trật tự hết sức phức tạp. Thực tế cho thấy, trên địa bàn tỉnh Bình Dương, tình hình các tội xâm phạm sở hữu (XPSH) như: cướp, trộm cắp, l a đảo đang có diễn biến phức tạp, gia tăng cả về s vụ, s đ i tượng lẫn tính chất nguy hi m. Theo th ng kê của Viện ki m sát nhân dân tỉnh Bình Dương, t năm 2011 đến 2015 đã phát hiện, xét xử 4.474 vụ án với 8.077 bị 1
8. cáo phạm các tội XPSH, chiếm 46,55% (4.474/9.610) tổng s vụ án và chiếm 42,85% (8.077/18.849) tổng s bị cáo mà T a án đã xét xử. T s liệu trên cho thấy, các vụ án XPSH chiếm tỉ lệ rất cao trong các vụ án đã được Tòa án xét xử. Bên cạnh đó, hậu quả do những đ i tượng thực hiện hành vi phạm tội thuộc nhóm tội này gây ra không chỉ thiệt hại về vật chất, th chất và tinh thần đ i với những bị hại mà còn là uy tín, niềm tin của Nhân dân đ i với Nhà nước, sự nhìn nhận của bạn bè qu c tế, nhà đầu tư về tình hình an ninh trật tự tại tỉnh Bình Dương Thực hiện Chỉ thị s 48 CT/TW ngày 22/10/2010 của Bộ chính trị về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đ i với công tác phòng, ch ng tội phạm trong tình hình mới”, Quyết định s 1217/2012/QĐ-TTg ngày 06/9/2012 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình qu c gia phòng ch ng tội phạm giai đoạn 2012 – 2015 và Quyết định s 623/2012/QĐ-TTg ngày 14/4/2016 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình qu c gia phòng ch ng tội phạm giai đoạn 2016 – 2025 và định hướng đến năm 2030, các cơ quan, ban ngành, đoàn th trên địa bàn tỉnh đã đề ra nhiều kế hoạch chỉ đạo, tập trung lực lượng, áp dụng nhiều biện pháp phòng, ch ng tội phạm như: Tỉnh ủy Bình Dương ban hành Chương trình hành động s 06- CTr/TU ngày 12/01/2011 về việc thực hiện Chỉ thị s 48-CT/TW ngày 22/10/2010 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đ i với công tác phòng, ch ng tội phạm trong tình hình mới; Công an tỉnh Bình Dương ban hành Kế hoạch s 08/KH-CAT-PV11 ngày 16/03/2011 thực hiện Chỉ thị s 48/CT-TW ngày 22/10/2010 về “tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đ i với công tác phòng, ch ng tội phạm trong tình hình mới” trong lực lượng C ng an Bình Dương Tuy vậy, tình hình các tội XPSH trên địa bàn vẫn không giảm, thậm chí có một s tội tiếp tục gia tăng. Vì thế, hiện tượng tiêu cực phổ biến này cần phải được nghiên cứu cơ bản và chuyên sâu theo hướng phòng ng a tội phạm. Điều này có nghĩa rằng việc đề ra và tiến hành các biện pháp phòng ng a tình hình các tội XPSH không chỉ là vấn đề kinh nghiệm chủ nghĩa, mà phải được tạo dựng trên cơ sở nhận thức rõ về tình hình 2
9. tội phạm, về nguyên nhân và điều kiện của nó, tức là phải được giải quyết trên cơ sở hướng dẫn của khoa học chuyên ngành. Đó là tội phạm học. Tội phạm học v n là khoa học về phòng ng a tội phạm, tức là mọi công trình nghiên cứu trong phạm vi chuyên ngành này đều dẫn đến phòng ng a tội phạm. Nói khác đi, ph ng ng a tội phạm là mục đích của tội phạm học và nó chỉ có th đạt hiệu quả cao khi phòng ng a tội phạm được thiết lập trên cơ sở đã làm rõ được bản thân tình hình tội phạm và xác định được nguyên nhân và điều kiện của hiện tượng tiêu cực này. Như vậy, đ đạt hiệu quả cao trong phòng ng a tình hình tội phạm này điều quan trọng là phải làm rõ được nguyên nhân và điều kiện của hiện thực đó một cách toàn diện và hệ th ng nhằm làm cơ sở thực tế cho việc hoạch định, đề ra các biện pháp phòng ng a đ i với tội phạm này một cách hiệu quả nhất. Với cách nhìn nhận như vậy và đặc biệt là đ góp phần phòng ng a, tiến tới đẩy lùi các tội XPSH trên địa bàn tỉnh, đề tài “Nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Bình Dương” đã được tác giả lựa chọn đ nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu tài Đ có cơ sở lý luận cho việc thực hiện đề tài Luận văn, các c ng trình khoa học sau đây đã được nghiên cứu: - “Tội phạm học, Luật Hình sự, Luật Tố tụng Hình sự Việt Nam”, Nxb Chính trị qu c gia, năm1994; -“Tội phạm học Việt Nam-Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của Viện Nhà nước và Pháp luật, Nxb Công an nhân dân, năm 2000; -“Một số vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ở Việt Nam”của TS. Phạm Văn Tỉnh, Nxb Tư pháp, năm 2007; - “Đấu tranh với tình hình tội phạm chống người thi hành công vụ ở nước ta hiện nay, một mô hình nghiên cứu tội phạm học chuyên ngành” của Phạm Văn Tỉnh, Đào Bá Sơn, Nxb Công an nhân dân, năm 2010; - iáo trình “Tội phạm học” của GS.TS. Võ Khánh Vinh, Nxb Công an nhân dân, 2013; 3
10. - iáo trình “Tội phạm học” của trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, năm 2004, 2012; - “Một số vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ở Việt Nam”của Nguyễn Văn Cảnh và Phạm Văn Tỉnh, do Học viện Cảnh sát nhân dân, Bộ Công an ấn hành năm 2013. Ở mức độ cụ th và liên quan trực tiếp đến đề tài luận văn, các c ng trình khoa học sau đây cũng đã được tham khảo: - Huỳnh Văn Em (2007),“Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động điều tra các vụ án XPSH trên các tuyến giao thông đường thủy nội địa ở địa bàn thành phố Hồ Chí Minh”, Luận văn Thạc sỹ luật học, Đại học Cảnh sát nhân dân; - Trần Điện Ảnh (2014),“C c tội XPSH có tính chiếm đoạt do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn tỉnh Bình Định: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Luận văn Thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội; - Huỳnh Tấn Đạt (2014),“Các tội XPSH do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Luận văn Thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội; - Nguyễn Thị Diệu Hiền (2014),“C c tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Luận văn Thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội; - Trần Thị Hồng Lê (2014),“C c tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Phước: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Luận văn Thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội; - Nguyễn Kiến Thức (2015),“C c tội XPSH trên địa tỉnh Sóc Trăng: Thực trạng, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, Luận văn Thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội; - Nguyễn Văn Phên (2015),„„Nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH trên địa bàn tỉnh Tiền Giang”, Luận văn Thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội; 4
11. - Nguyễn Thị Triều Mến (2015), “Nhân thân người phạm tội XPSH t thực tiễn tỉnh Bình Dương”, Luận văn Thạc sỹ luật học, Học viện khoa học xã hội. Ngoài ra còn có một s công trình, bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành, đề cập đến vấn đề nghiên cứu của đề tài luận văn. Các đề tài, công trình nghiên cứu nêu trên với góc độ tiếp cận và mục tiêu khác nhau đều đã có những đóng góp hoàn thiện lý luận và đề ra các giải pháp thực tiễn, rất cần được tham khảo. Như vậy, cho đến thời đi m hiện tại, đại đa s các công trình khoa học đã công b đều được tiến hành theo hướng tổng quát cả hệ th ng các vấn đề cơ bản của tội phạm học. Điều đó là đúng và hợp lô-gic chuyên ngành tội phạm học, song bị giới hạn trong khuôn khổ đã được quy định của hình thức c ng trình, nên chưa th đi sâu, chưa th khai thác triệt đ những khả năng lý luận và thực tiễn v n chứa đựng trong t ng vấn đề cơ bản đó. Vì thế, việc nghiên cứu tập trung vào một vấn đề “Nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội phạm XPSH” trên một địa bàn cụ th như tỉnh Bình Dương là một hướng nghiên cứu mới, một đề tài chuyên sâu mang nhiều ý nghĩa về mặt lý luận và thực tiễn. 3. Mục ch và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục ch nghiên cứu Phòng ng a tội phạm là mục đích nghiên cứu của tội phạm học. Đề tài Luận văn này cũng hướng tới mục đích như vậy, nhưng bằng cách nghiên cứu chuyên sâu về nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương t năm 2011 đến năm 2015 đ tạo tiền đề cho việc phòng ng a tình hình tội phạm này trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ của luận văn Đ đạt được mục đích trên, đề tài tập trung thực hiện những nhiệm vụ sau: - Khái quát hóa những vấn đề lý luận chung về nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH; - Áp dụng lý luận chung đó vào việc làm rõ thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương giai đoạn 2011-2015; 5
12. - Kiến nghị bổ sung hay tăng cường những giải pháp ph ng ng acác tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương trên cơ sở thực trạng đã được xác định về nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH trên địa bàn tỉnh. 4. ối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 4.1. ối tượng nghiên cứu Nếu quan niệm rằng, quy luật của sự phạm tội là đ i tượng nghiên cứu của tội phạm học, thì bản thân tên đề tài này, tức là “Nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương” đã nói về vấn đề đó và cụ th hơn, đ i tượng nghiên cứu của luận văn chính là sự tương tác giữa những hiện tượng, những yếu t tiêu cực thuộc m i trường s ng ở tỉnh Bình Dương và những đặc đi m tiêu cực của các chủ th (nhân thân người phạm tội) mà trong những hoàn cảnh, tình hu ng nhất định đã thực hiện những hành vi tạo thành tình hình các tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung, đề tài được nghiên cứu dưới góc độ tội phạm học thuộc chuyên ngành Tội phạm học và Phòng ng a tội phạm; - Về tội danh, đề tài phải đề cập đến đời s ng thực tế của các tội được quy định t Điều 133 đến Điều 145 của Bộ luật hình sự hiện hành; - Về kh ng gian, đề tài sử dụng s liệu thực tế trên địa bàn tỉnh Bình Dương, bao gồm s liệu th ng kê của các cơ quan tư pháp hình sự cấp tỉnh, đặc biệt là của Tòa án nhân dân và 100 bản án hình sự sơ thẩm; - Về thời gian, đề tài nghiên cứu giới hạn trong thời gian t 2011 đến năm 2015. 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan đi m của Đảng và Nhà nước ta về các vấn đề mà đề tài phải quan tâm, như tình hình tội phạm, tình hình các tội XPSH; nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH; nhân thân người phạm tội; phòng ng a tội phạm. 6
13. Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ th như: phương pháp biện chứng; phương pháp l -gic; phương pháp nghiên cứu hồ sơ; phương pháp tổng kết thực tiễn; phương pháp điều tra xã hội học; phương pháp phân tích; tổng hợp; th ng kê; so sánh; kế th a; hệ th ng; diễn giải; quy nạp. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận:Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm rõ hơn lý luận tội phạm học về nguyên nhân và điều kiện của tội phạm nói chung và của các tội XPSH trên địa bàn tình Bình Dương nói riêng. - Ý nghĩa thực tiễn của đề tài:Kết quả nghiên cứu của đề tài có th giúp cá nhân, cơ quan, tổ chức tham khảo đ vận dụng vào việc tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho quần chúng nhân dân về nguyên nhân và điều kiện của tội phạm và vận dụng trong công tác điều tra, truy t , xét xử, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ng a các tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn có kết cấu ba chương, cụ th như sau: Chương 1. Những vấn đề lý luận về nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu. Chương 2. Thực trạng nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Chương 3. Phòng ng a các tội xâm phạm sở hữu t khía cạnh nguyên nhân và điều kiện của hiện tượng tiêu cực này. 7
14. Chương 1 NH N VẤN Ề LÝ L ẬN VỀ N ÊN NHÂN VÀ IỀ KIỆN CỦA NH H NH CÁC ỘI XÂM PHẠM SỞ H 1.1. Khái niệm, ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và i u kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu 1.1.1. Khái niệm nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu GS.TS. Võ Khánh Vinh khẳng định rằng, “Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm được hiểu là hệ thống các hiện tượng xã hội tiêu cực trong hình thái kinh tế - xã hội tương ứng quyết định sự ra đời của tình hình tội phạm như là hậu quả của mình” và“C c nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm tạo thành một hệ thống gồm nhiều bộ phận cấu thành nó”.[49,tr. 87-88] Quan đi m trên th hiện bản chất nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm nói chung. Tuy nhiên, đ áp dụng vào trường hợp cụ th của đề tài, tức là tìm ra nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH ở trên địa bản tỉnh Bình Dương thì khái niệm này cần phải “giải mã” đ làm nền tảng, định hướng cho việc nghiên cứu. Về nguyên nhân, theo quan đi m của Chủ nghĩa Mac – Lênin thì đó là phạm trù chỉ sự tác động qua lại giữa các mặt của một sự vật, một hiện tượng hoặc giữa các sự vật, các hiện tượng với nhau gây ra một sự biến đổi nhất định gọi là kết quả. Như vậy, về bản chất nguyên nhân không phải là hiện tượng hay sự vật nào đó mà nguyên nhân chỉ có th là sự tác động qua lại, không có sự tác động qua lại thì không có nguyên nhân. Đ nguyên nhân sinh ra kết quả nào đó như tình hình các tội XPSH chẳng hạn, thì quá trình tương tác phải diễn ra trong một điều kiện nhất định. Điều này có nghĩa rằng, điều kiện tuy không sản sinh ra kết quả, song tạo thuận lợi, hỗ trợ, thúc đẩy sự tương tác sinh ra kết quả. Về bản chất, điều kiện là những sự kiện, hiện tượng, tình hu ng, hoàn cảnh nhất định. 8
15. Sự tác động qua lại đó, trong điều kiện hoàn cảnh đó phải sinh ra kết quả đó - tình hình các tội XPSH. Ở đây, chúng ta gọi là nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH. Với cách nhìn nhận như vậy, có th đưa ra nhận định: Nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH là sự t c động qua lại giữa các yếu tố tiêu cực của môi trường sống với các yếu tố tâm – sinh lý tiêu cực thuộc c nhân con người, trong những tình huống, hoàn cảnh nhất định làm phát sinh các hành vi nguy hiểm cho xã hội mà Luật hình sự quy định là các tội XPSH. 1.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu Trong các đ i tượng nghiên cứu của tội phạm học thì nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm là đ i tượng đóng vai tr quan trọng, tạo thuận lợi cho việc nghiên cứu, nhận thức các đ i tượng khác của tội phạm học. Cho nên, vấn đề nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH được nghiên cứu một cách sâu sắc, toàn diện sẽ mang lại nhiều ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn 1.1.2.1. Ý nghĩa lý luận của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu Thứ nhất, việc nghiên cứu, làm rõ nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH góp phần nhận thức sâu sắc hơn, rõ nét hơn về “bức tranh” tình hình các tội XPSH. Tình hình tội phạm là nội dung cơ bản, đầu tiên thuộc đ i tượng nghiên cứu của tội phạm học, được định nghĩa chính là hiện tượng tâm - sinh lý – xã hội tiêu cực, v a mang tính lịch sử và lịch sử cụ th , v a mang tính pháp lý hình sự với hạt nhân là tính giai cấp, được bi u hiện thông qua tổng th các hành vi phạm tội cùng các chủ th đã thực hiện các hành vi đó trong một đơn vị thời gian và không gian nhất định [29, tr. 107]. Vì vậy, khi nghiên cứu, làm rõ nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm nói chung, nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH nói riêng sẽ giúp hi u sâu sắc hơn về tình hình tội phạm XPSH, lý giải được m i 9
16. quan hệ giữa tình hình tội phạm XPSH với các nhân t và sự tác động qua lại giữa các nhân t trong việc làm phát sinh ra tình hình tội phạm. Thứ hai, nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH còn giúp hi u rõ hơn các yếu t thuộc nhân thân người phạm tội, xem xét, nhìn nhận những yếu t này trong sự tác động qua lại với các yếu t khác thuộc m i trường s ng và hoàn cảnh làm phát sinh tình hình các tội XPSH. Trong tội phạm học, nghiên cứu nhân thân người phạm tội có ý nghĩa trong việc đề ra giải pháp phòng ng a tội phạm phù hợp. Tuy nhiên, đ đề ra các giải pháp phòng ng a tình hình các tội XPSH dựa trên các nghiên cứu về nhân thân người phạm tội cần phải xem xét các yếu t thuộc nhân thân trong sự tác động qua lại với các yếu t thuộc m i trường s ng và hoàn cảnh làm phát sinh tình hình các tội XPSH. Có nghĩa rằng, mặc dù nghiên cứu nhân thân người phạm tội XPSH có ý nghĩa, giá trị thiết thực cho việc xác định nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH nhưng ngược lại, chỉ khi xem xét các yếu t thuộc nhân thân người phạm tội XPSH trong sự tác động qua lại với các yếu t khác thuộc nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH thì chúng ta mới nhận thức đúng đắn, sâu sắc hơn về nhân thân người phạm các tội XPSH cũng như phát huy được ý nghĩa nghiên cứu của nó – làm cơ sở đề ra giải pháp phòng ng a tình hình các tội XPSH một cách phù hợp. Thứ ba, việc nghiên cứu, làm rõ nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH phục vụ đắc lực cho nghiên cứu, đề ra các dự báo tình hình các tội XPSH và kế hoạch hóa hoạt động phòng ng a tình tội phạm này. Dự báo tình hình tội phạm được hi u là việc tiến hành nghiên cứu, phân tích tình hình tội phạm và đưa ra những phán đoán khoa học về khả năng tồn tại, diễn biến của tình hình tội phạm sẽ diễn ra trong tương lai, trong những khoảng thời gian và không gian nhất định nhằm đề ra các giải pháp chủ động phòng ch ng tội phạm một cách hiệu quả [35, tr. 360]. Chỉ khi nhận thức đầy đủ được nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH mới làm sáng t các yếu t thuộc các căn cứ của dự 10
17. báo, đưa ra những dự báo tiệm cận diễn biến thực tế tình hình tội phạm XPSH trong tương lai. Thứ tư, nghiên cứu, làm rõ nguyên nhân, điều kiện của tình hình các tội XPSH góp phần hoàn thiện hệ th ng lý luận của chính nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm. Bằng việc nghiên cứu tổng quát về nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH nói chung và nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH trên địa bàn tỉnh Bình Dương nói riêng sẽ góp phần làm rõ, minh họa phong phong phú cho các lý luận về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm. Thứ năm, nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH còn góp phần cung cấp những thông tin hữu ích cho các ngành khoa học pháp lý khác sử dụng làm tài liệu đ tiếp tục đi sâu nghiên cứu, xem xét đ i tượng của mình, đồng thời là cơ sở áp dụng các phương pháp, biện pháp trong thực tế phòng, ch ng tội phạm. Đ i với khoa học Luật hình sự, những thông tin về các đặc đi m, dấu hiệu khi nghiên cứu cơ chế của hành vi phạm tội có ý nghĩa quan trọng khi làm sáng t các đặc đi m nhân thân của người phạm tội XPSH được khoa học luật hình sự khái quát hóa đ nghiên cứu đưa ra những quy phạm pháp luật cụ th quy định các vấn đề như: dấu hiệu của chủ th tội phạm XPSH, vấn đề truy cứu hay miễn trách nhiệm hình sự, những trường hợp cần được miễn, giảm hình phạt Khoa học t tụng hình sự dựa vào những thông tin phản ánh về nguyên nhân, điều kiện của tình hình các tội XPSH, đặc biệt là xem xét các yếu t đó dựa trên việc nghiên cứu cơ chế hành vi phạm tội đ nghiên cứu đưa ra những quy phạm pháp luật đúng trình tự, thủ tục tiến hành các hoạt động điều tra, truy t , xét xử, thi hành án đ i với các vụ việc có dấu hiệu của các tội XPSH, giải quyết nhanh chóng, chính xác các vụ án, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, xử lý đúng người, đúng tội, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. 1.1.2.2. Ý nghĩa thực tiễn của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu 11
18. Thứ nhất, trên cơ sở nghiên cứu làm rõ nguyên nhân, điều kiện của tình hình các tội XPSH giúp cho các chủ th thực hiện hoạt động phòng ng a tội phạm đề ra các kế hoạch, các phương pháp, giải pháp nhằm tác động làm hạn chế, hướng tới xóa b nguyên nhân, điều kiện của tội phạm XPSH. Trong hoạt động phòng ng a tội phạm XPSH, những kết quả nghiên cứu về nguyên nhân, điều kiện của tình hình các tội XPSH ở t ng gia đoạn, địa bàn cụ th sẽ giúp cho chúng ta có cơ sở áp dụng các biện pháp phòng ng a thích hợp đ i với t ng giai đoạn, t ng lĩnh vực, địa bàn nhất định nhằm đạt được hiệu quả t i ưu nhất. Thứ hai, nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH còn góp phần cung cấp những thông tin hữu ích cho khoa học quản lý, giáo dục người phạm tội chẳng hạn như những phương pháp phân loại người phạm tội đ nghiên cứu những hình thức, phương pháp quản lý, giáo dục và tái hòa nhập cộng đồng đ i với người đã thực hiện hành vi phạm tội nhằm tác động tích cực đến hoạt động loại tr nguyên nhân, điều kiện của tình hình các tội XPSH ra kh i đời s ng xã hội. Thứ ba, nghiên cứu làm rõ nguyên nhân, điều kiện của tình hình các tội XPSH còn nhằm phát hiện, làm rõ các sơ hở, thiếu sót trên các lĩnh vực quản lý Nhà nước đ kịp thời đề ra phương hướng, biện pháp khắc phục góp phần phòng ng a tình hình các tội XPSH một cách hiệu quả nhất. 1.2. Phân loại nguyên nhân và i u kiện của tình hình các tội xâm phạm sở hữu trên cơ sở của cơ ch tác ộng Nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH rất đa dạng, phong phú và có những mức độ tồn tại, th hiện khác nhau. Đ thuận lợi có việc nhận thức chúng về mặt khoa học và mặt thực tiễn thì cần phải phân loại chúng. Việc phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH cũng dựa trên lý luận về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm. Tùy vào cách tiếp cận vấn đề mà ta có th phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH thành các nhóm khác nhau. Xét thấy đ giải quyết t t nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài thì cần phải phân loại nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội XPSH trên cơ sở cơ chế hành vi phạm tội. 12