Luận văn Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự từ thực tiễn Thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi

Nội dung text: Luận văn Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự từ thực tiễn Thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN VĂN HẬU NGHĨA VỤ CUNG CẤP CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ QUẢNG NGÃI, TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2016
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN VĂN HẬU NGHĨA VỤ CUNG CẤP CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ QUẢNG NGÃI, TỈNH QUẢNG NGÃI Chuyên ngành : Luật kinh tế Mã số : 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS HÀ THỊ MAI HIÊN HÀ NỘI, năm 2016
3. LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám đốc Học viện Khoa học Xã hội, khoa Luật đã tạo điều kiện cho tôi được học tập và nghiên cứu tại Học viện và hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến toàn thể quý thầy, cô giảng dạy chương trình thạc sĩ khoa Luật những người đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích về kiến thức nói chung và các kiến thức chuyên môn nói riêng, đó là cơ sở giúp tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành, lời chúc sức khỏe đến PGS.TS. Hà Thị Mai Hiên, người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình tôi thực hiện luận văn. Những góp ý, chỉ bảo của cô không chỉ giúp tôi hoàn thành luận văn mà còn là kinh nghiệm trong nghiên cứu hoạt động sau này. Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình đã luôn tạo điều kiện tốt nhất về mặt tinh thần cho tôi yên tâm học tập và nghiên cứu. Do thời gian có hạn cũng như kinh nghiệm nghiên cứu chưa nhiều, nên luận văn không tránh khỏi thiếu sót, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của thầy, cô và anh chị học viên./. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả Nguyễn Văn Hậu
4. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS. TS. Hà Thị Mai Hiên Các số liệu sử dụng trong luận văn có trích dẫn nguồn rõ ràng, không sao chép của người khác. Các kết luận nghiên cứu trong luận văn được đúc kết từ cơ sở lý luận đến thực tiễn của vấn đề luận văn cần giải quyết. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình./. Tác giả luận văn Nguyễn Văn Hậu
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN NGHĨA VỤ CUNG CẤP CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ 7 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm 7 1.2. Căn cứ xác định nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và mối quan hệ giữa nghĩa vụ cung cấp chứng cứ, thu thập chứng cứ, nghiên cứu đánh giá chứng cứ tại Tòa án cấp sơ thẩm 14 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến pháp luật và thực hiện pháp luật về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sư 21 Kết luận Chương 1 29 CHƢƠNG 2.NGHĨA VỤ CUNG CẤP CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ HIỆN NAY TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ QUẢNG NGÃI, TỈNH QUẢNG NGÃI 32 2.1. Nội dung các quy định pháp luật hiện hành về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự 32 2.2. Thực tiễn thực hiện quy định của pháp luật tố tụng về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ tại Tòa án nhân dân thành phố Quảng Ngãi 48 Kết luận Chương 2 58 CHƢƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ NGHĨA VỤ CUNG CẤP CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 60 3.1. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự ở Việt Nam 60
6. 3.2.Giải pháp tăng cường bảo đảm thực hiện hiệu pháp luật về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự tại tòa án cấp sơ thẩm 73 Kết luận Chương 3 78 KẾT LUẬN 80 TÀI LIỆU THAM KHẢO
7. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLTTDS : Bộ luật Tố tụng dân sự BLDS : Bộ luật dân sự TAND : Tòa án nhân dân HĐTP Hội đồng thẩm phán TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao TTDS : Tố tụng dân sự UBND : Ủy ban nhân dân
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nền kinh tế nước ta ngày càng hội nhập sâu vào nền kinh tế quốc tế, chất lượng cuộc sống của người dân ngày càng được nâng cao. Cùng với sự phát triển đó, các quan hệ kinh tế - xã hội ngày càng trở nên đa dạng, phong phú nhưng cũng hết sức phức tạp. Điều đó, một mặt là yếu tố tích cực thúc đẩy giao lưu dân sự nhưng mặt khác cũng dẫn đến nhiều tranh chấp dân sự phát sinh. Theo thống kê của ngành Tòa án nhân dân trong những năm gần đây, số lượng các vụ tranh chấp dân sự ngày càng có chiều hướng gia tăng về số lượng và phức tạp về nội dung tranh chấp. Khi tranh chấp xảy ra thì việc giải quyết tranh chấp dân sự có ý nghĩa hết sức to lớn, không chỉ nhằm khôi phục lại các quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quan hệ dân sự mà còn nhằm góp phần bình ổn các quan hệ trong xã hội. Yêu cầu đặt ra đối với việc giải quyết tranh chấp là vừa bảo vệ được quyền và lợi ích chính đáng của công dân, vừa đảm bảo tính đúng đắn nghiêm minh của pháp luật. Để thực hiện yêu cầu đó cần có nhiều yếu tố khác nhau, song một trong những vấn đề quan trọng là đòi hỏi các chủ thể tiến hành tố tụng và chủ thể tham gia tố tụng phải tuân thủ đúng các quy định về cung cấp chứng cứ theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự trong đó có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự. Bộ luật Tố tụng dân sự được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 25 tháng 11 năm 2015 là một công cụ để đương sự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi có tranh chấp xãy ra. So với Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 và Luật sửa đổi, bổ sung năm 2011 thì Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 đã quy định khá đầy đủ các vấn đề về nghĩa vụ chứng minh, chứng cứ, nguồn chứng cứ, xác định nguồn chứng cứ, vấn đề giao nộp tài 1
9. liệu, chứng cứ, xác minh thu thập chứng cứ, đánh giá chứng cứ trong việc giải quyết vụ việc dân sự. Tuy nhiên bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2016, tính đến thời điểm tác giả viết luận văn này thì hiệu quả áp dụng cho thấy còn nhiều vướng mắc, bất cập. Một trong những vấn đề còn nhiều tồn tại, bất cập đó là các quy định về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự và việc thực hiện các nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trên trên thực tế. Do đó, việc tiếp tục nghiên cứu làm rõ các quy định của pháp luật và thực tiễn thực hiện nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự để từ đó đề xuất phương hướng hoàn thiện pháp luật và các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong việc giải quyết vụ án dân sự. Vì vậy tác giả đã chọn đề tài "Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự từ thực tiễn tại thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi" để làm luận văn thạc sĩ của mình với mong muốn góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cũng như thực tiễn về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ, trên cơ sở đó góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật TTDS Việt Nam nói chung và pháp luật về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong TTDS nói riêng. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh là một trong những nguyên tắc cơ bản của luật tố tụng dân sự. Chính vì vậy, trong thời gian qua đã có một số công trình nghiên cứu khoa học pháp lý đề cập đến nguyên tắc nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh trong tố tụng dân sự. Trước khi bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 được ban hành, có bài "Đánh giá chứng cứ trong một vụ kiện đòi nợ" của Tạ Ngọc Hải, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 1 năm 1990; bài "Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và nghĩa vụ chứng minh trong tố tụng dân sự" của Phan Hữu Thư, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 9/1998; luận văn thạc sĩ "Chứng cứ và hoạt động chứng minh trong tố tụng dân sự Việt Nam" 2
10. của Vũ Trọng Hiếu, năm 1998; bài "Đánh giá toàn bộ chứng cứ mới tìm ra bản chất sự việc" của Duy Kiên, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 1/2000; bài "Xác định địa vị tố tụng của đương sự và đánh giá chứng cứ trong vụ án dân sự" của Nguyễn Thế Giai, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 9/2000; luận văn thạc sĩ "Về việc cung cấp và thu thập chứng cứ trong giai đoạn giải quyết vụ kiện dân sự theo thủ tục sơ thẩm" của Nguyễn Minh Hằng, năm 2003; bài "Chứng cứ và chứng minh trong tố tụng dân sự" của Hoàng Ngọc Thỉnh, Tạp chí Luật học, số đặc san góp ý dự thảo bộ luật tố tụng dân sự, tháng 4/2004 v.v Sau khi bộ luật tố tụng dân sự được ban hành có bài "Một vài suy nghĩ về vấn đề chứng cứ và chứng minh được quy định trong Bộ luật tố tụng dân sự" của Tưởng Duy Lượng, đăng trên Tạp chí TAND, tháng 10 năm 2004; bài "Những nguyên tắc tố tụng dân sự đặc trưng trong Bộ luật Tố tụng dân sự", của Nguyễn Ngọc Khánh, đăng trên Tạp chí Kiểm sát, số tháng 2 năm 2005; luận văn "Chứng cứ và chứng minh trong tố tụng dân sự theo quy định của pháp luật Việt Nam" của Lê Thị Giang Yên, năm 2005; luận án "Chế định chứng minh trong tố tụng dân sự Việt Nam", của Nguyễn Minh Hằng, năm 2007; Sách chuyên khảo "Hoạt động chứng minh trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam" của Tiến sĩ Nguyễn Minh Hằng do Nhà xuất bản Chính trị - Hành chính, năm 2009; bài "Thu thập chứng cứ và chứng minh theo quy định của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng dân sự", của Tưởng Duy Lượng, đăng trên Tạp chí Kiểm sát, số 12/2011 v.v ,luận văn thạc sĩ “Nguyên tắc nghĩa vụ cung cấp chứng cú và chứng minh trong tố tụng dân sự” của tác giả Đinh Quốc Trí năm 2012. Luận văn thạc sĩ “Thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tung dân sự tại tòa án cấp sơ thẩm” của tác giả Nguyễn Kim Lượng năm 2015. Các công trình nghiên cứu ở mức độ khác nhau và đều đề cập đến chứng cứ và chứng minh trong TTDS nhưng không có công trình nào đề cập đầy đủ, toàn diện về nghĩa vụ cung cấp 3
11. chứng cứ trong TTDS. Tuy nhiên, đây vẫn là những tài liệu quý giá để tác giả tham khảo trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của việc nghiên cứu đề tài "Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự từ thực tiễn tại thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi" là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng nguyên tắc nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh trong TTDS, đánh giá thực trạng pháp luật hiện hành về vấn đề này, từ đó đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện những quy định của pháp luật. Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận của nguyên tắc nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh trong tố tụng dân sự, khái niệm, ý nghĩa và cơ sở của nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh trong TTDS. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm ra mối quan hệ chứng cứ, nguồn chứng cứ, phương tiện chứng minh .và đánh giá chứng cứ. - Các căn cứ xác định nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự. - Phân tích, đánh giá quy định của pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng pháp luật về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ tại Tòa án. - Đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong TTDS cũng như nâng cao hiệu quả điều chỉnh của nguyên tắc nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh trong thực tế áp dụng pháp luật tại Tòa án. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài “Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự từ thực tiễn tại thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi” là một đề tài có nhiều nội dung 4
12. khác nhau. Tuy nhiên trong luận văn này, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề cơ bản của nguyên tắc nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh trong TTDS như những vấn đề về lý luận và thực tiễn thực hiện nguyên tắc này tại Tòa án nhân dân thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Trong phạm vi tác giả thực hiện việc nghiên cứu đề tài này qua thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ tại Tòa án nhân dân thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn BLTTDS năm 2004 được ban hành và thực tiễn áp dụng theo quy định của BLTTDS hiện hành. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về nhà nước và pháp luật; quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Bên cạnh đó, việc nghiên cứu còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học chuyên ngành như: Phương pháp lịch sử, phân tích, so sánh, chứng minh, tổng hợp và phương pháp xã hội học. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn. 6.1. Ý nghĩa lý luận Xây dụng cơ sở lý luận về nội dung pháp luật thực định trong quá trình thực hiện các quy định về nguyên tắc nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự ở Việt Nam 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy tại các cơ sở đào tạo Luật và là nguồn 5
13. tư liệu tham khảo, đồng thời có đề xuất quan điểm cá nhân thong qua công tác thực tiễn áp dụng pháp luật để các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền định hướng hoàn thiện pháp luật. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của pháp luật về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự. Chương 2: Nội dung các quy định pháp luật hiện hành về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự và thực tiễn thực hiện tại Tòa án nhân dân thành phố Quảng Ngãi Chương 3: Các giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường bảo đảm thực hiện pháp luật về nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng ở Việt Nam hiện nay. 6
14. CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN NGHĨA VỤ CUNG CẤP CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm 1.1.1. Khái niệm nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự Chứng cứ là vấn đế trung tâm và trọng tâm trong BLTTDS, mọi hoạt động tố tụng trong quá trình chứng minh chủ yếu xoay quanh vấn đề chứng cứ, mọi giai đoạn của TTDS mở ra, kết thúc và kết quả giải quyết đều phụ thuộc phần lớn vào chứng cứ. Dựa vào chứng cứ mà các đương sự có cơ sở để chứng minh, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình. Các cơ quan tiến hành tố tụng có căn cứ xem xét tính hợp pháp, đúng đắn sự việc để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, bảo vệ pháp luật. Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ được ghi nhận trong BLTTDS là một nguyên tắc cơ bản, vì vậy nên được xem là những tư tưởng pháp lý chỉ đạo, định hướng cho việc xây dựng và thực hiện pháp luật tố tụng dân sự, được ghi nhận trong văn bản pháp luật tố tụng dân sự. Để giải quyết vụ án dân sự đúng pháp luật, khách quan thì những chủ thể tham gia tố tụng có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp. Chứng minh là hoạt động có tính chất chi phối kết quả giải quyết vụ việc dân sự của Tòa án nên có nội hàm rất rộng. Bản chất của hoạt động cung cấp chứng cứ, các chủ thể tham gia tố tụng không chỉ thể hiện ở chỗ xác định các tình tiết, sự kiện của vụ việc dân sự mà còn thể hiện ở chỗ phải làm cho mọi người “thấy rõ là có thật, là đúng, là lẽ phải” [32, Tr.53]. Do vậy, các phương thức được các chủ thể sử dụng để cung 7
15. cấp chứng cứ trong TTDS cũng rất đa dạng, để thực hiện được mục đích, nhiệm vụ này các chủ thể tham gia tố tụng phải chỉ ra được tất cả các căn cứ pháp luật và thực tiễn liên quan đến vụ việc dân sự. Quá trình cung cấp chứng cứ để chứng minh được diễn ra xuyên suốt trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự. Trong các vụ việc dân sự được Tòa án thụ lý giải quyết có rất nhiều tình tiết, sự kiện mà quan hệ pháp luật giữa các bên đương sự phụ thuộc vào nó. Những tình tiết, sự kiện này thường xảy ra trước khi có đơn kiện đến Tòa án nhưng để giải quyết được vụ việc dân sự vẫn phải làm rõ chúng. Trong mối liên quan chung và qua lại giữa các tình tiết, sự kiện, không tình tiết sự kiện nào xảy ra trên thực tế lại không có mối liên hệ với các tình tiết, sự kiện khác; không tình tiết, sự kiện nào xảy ra lại không để lại tin tức, dấu vết. Tin tức, dấu vết của một tình tiết, sự kiện có thể được ghi lại trong trí nhớ của những người trực tiếp chứng kiến tình tiết, sự kiện hoặc để lại dấu vết trên các tài liệu, đồ vật. Để xác định được các tình tiết, sự kiện của vụ việc dân sự Tòa án phải nghe lời trình bày của đương sự, người làm chứng là những người trực tiếp tham gia hoặc chứng kiến và xem xét các tài liệu, đồ vật có chứa đựng các tin tức, dấu vết, sự kiện. Trong TTDS, những tin tức, dấu vết về các tình tiết, sự kiện của vụ việc dân sự được thể hiện dưới những hình thức nhất định do Tòa án sử dụng làm cơ sở để giải quyết vụ việc dân sự được gọi là chứng cứ. Do vậy, nếu hiểu theo nghĩa chung, chứng cứ là cái có thật mà căn cứ vào đó để Tòa án giải quyết vụ việc dân sự. Tuy vậy, hoạt động tố tụng cung cấp, giao nộp, xem xét, đánh giá và sử dụng chứng cứ thường bị chi phối bởi rất nhiều yếu tố khác nhau. Để đảm bảo việc giải quyết các vụ việc dân sự được đúng đắn thì các hoạt động tố tụng này phải được pháp luật quy định đầy đủ và chặt chẽ. 8
16. Điều 6 BLTTDS năm 2015 quy định nguyên tắc cung cấp chứng cứ và chứng minh trong tố tụng dân sự như sau: “Đương sự có quyền và nghĩa vụ chủ động thu thập giao nộp chứng cứ cho tòa án và chứng minh cho yêu cầu của minh là có căn cứ và hợp pháp. Cơ quan tổ chức, cá nhân khơi kiện, yêu cầu khởi kiện để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người khác có quyền và nghĩa vụ thu thập, cung cấp chứng cứ, chứng minh như đương sự. Tòa án có trách nhiệm hỗ trợ đương sự trong việc thu thập chứng cứ và chỉ tiền hành thu thập, xác minh chứng cứ trong những trường hợp do Bộ luật này quy định” Như vậy so với BLTTDS năm 2004 thì BLTTDS năm 2015 ghi nhận thêm về trách nhiệm của Tòa án là “Tòa án có trách nhiệm hỗ trợ đương sự trong việc thu thập chứng cứ”. [5, Tr.23]. Nguyên tắc nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh được quy định trong BLTTDS được kế thừa từ các quy định trong Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự năm 1989, Pháp lệnh thủ tục giải quyết vụ án kinh tế năm 1994, Pháp lệnh thủ tục giải quyết tranh chấp lao động năm 1996. Tuy nhiên, các pháp lệnh này đã đồng nhất nghĩa vụ chứng minh với nghĩa vụ cung cấp chứng cứ. Việc đồng nhất hai nghĩa vụ này với nhau là không có cơ sở bởi việc cung cấp chứng cứ chỉ là một phần trong hoạt động chứng minh. Quy định như vậy sẽ không nhận thức được đầy đủ về vai trò chứng minh của đương sự cũng như không thể tạo ra những cơ chế hữu hiệu để đương sự có thể hoàn thành được nghĩa vụ của mình, ảnh hưởng đến các quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Khắc phục những hạn chế trước đây của Pháp lệnh thủ tục giải quyết vụ án dân sự, BLTTDS đã bỏ trách nhiệm điều tra, xác minh, thu thập chứng cứ trong vụ việc dân sự của Tòa án mà tòa án chỉ hỗ trợ đương sự trong việc thu 9
17. thập chứng cứ. Quy định nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh của đương sự thành một nguyên tắc và cụ thể hóa tại Điều 6 BLTTDS. Như vậy, với quy định của Điều 6 BLTTDS thì đương sự đưa ra yêu cầu sẽ phải chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp. Yêu cầu ở đây được hiểu theo nghĩa rộng bao gồm cả yêu cầu về sự công nhận là đúng, là có lý và cả yêu cầu công nhận là không đúng, không có lý hay nói cách khác yêu cầu ở đây chính là đề ra đối tượng chứng minh. Khi nguyên đơn đưa ra yêu cầu bằng cách khởi kiện thì họ có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp, bị đơn đưa ra yêu cầu bác bỏ ý kiến của nguyên đơn thì họ có cũng có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh cho việc bác bỏ đó là có căn cứ, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập cũng phải đưa ra chứng cứ chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp. Tuy nhiên đối với những vụ án mà cơ quan, tổ chức khởi kiện để bảo vệ quyền lợi của người khác thì quyền và nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh thuộc về các cơ quan tổ chức khởi kiện mà không thuộc về người được khởi kiện. [5, Tr. 25]. Đồng thời với nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh thì đương sự sẽ phải chịu hậu quả pháp lý. Hậu quả pháp lý này là việc được Tòa án công nhận quyền và lợi ích hợp pháp khi đương sự thực hiện một cách đầy đủ và chính xác nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh. Ngược lại sẽ phải chịu hậu quả bất lợi khi không đưa ra được chứng cứ chứng minh cho yêu cầu của mình hoặc yêu cầu của người khác đối với mình. Thấy được vai trò quan trọng, quyết định của chứng cứ trong việc chứng minh cho yêu cầu của đương sự là có căn cứ và hợp pháp nên bên cạnh quy định nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh thuộc trách nhiệm của đương sự đưa ra yêu cầu thì BLTTDS còn quy định các trường hợp Tòa án tự 10
18. xác minh, thu thập chứng cứ và trường hợp Tòa án xác minh, thu thập chứng cứ theo yêu cầu của đương sự. [32, Tr.201]. Ngoài ra, Tòa án, Viện kiểm sát có thể trực tiếp hoặc bằng văn bản yêu cầu cá nhân, cơ quan, tổ chức đang quản lý, lưu giữ cung cấp chứng cứ cho mình và trong hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu thì cá nhân, cơ quan, tổ chức đang lưu giữ chứng cứ có nghĩa vụ cung cấp cho Tòa án, Viện kiểm sát chứng cứ mà mình đang lưu giữ. Nếu không cung cấp được đầy đủ, kịp thời chứng cứ theo yêu cầu của Tòa án, Viện kiểm sát mà không có lý do chính đáng thì tùy theo mức độ vi phạm có thể xử lý theo pháp luật. 1.1.2. Ý nghĩa của nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh là một trong những nguyên tắc cơ bản quan trọng của BLTTDS. Ngoài ý nghĩa là cơ sở để xây dựng và thực hiện các quy phạm pháp luật TTDS nói chung thì nguyên tắc này còn có ý nghĩa riêng sau đây: Thứ nhất: Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh đã ghi nhận cả quyền và nghĩa vụ chủ động của đương sự, đương sự có quyền và nghĩa vụ chủ động thu thập, giao nộp chứng cứ và chứng minh khi Tòa án giải quyết vụ việc dân sự, là công cụ quan trọng để đương sự dựa vào đó để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình cũng như phản đối yêu cầu của người khác đối với mình. Ngoài ra, nguyên tắc này còn quy định trách nhiệm về nghĩa vụ của các cá nhân, cơ quan, tổ chức phải giao nộp chứng cứ mà mình đang nắm giữ cho đương sự. [8, Tr.5]. Cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm cung cấp đầy đủ và đúng thời hạn cho đương sự, Tòa án, Viện kiểm sát tài liệu chứng cứ mà minh đanh lưu giữ, quản lý khi có yêu cầu của đương sự, Tòa án, Viện kiểm sát theo quy định của BLTTDS và phải chịu 11
19. trách nhiệm trước pháp luật về việc cung cấp tài liệu, chứng cứ đó, trường hợp không cung cấp được thì phải thông báo bằng văn bản và nêu rõ lý do cho đương sự. Tòa án, Viện kiểm sát. Điều này có ý nghĩa vô cùng to lớn, góp phần làm cho việc giải quyết vụ việc dân sự được nhanh chóng, khách quan toàn diện, đảm bảo được quyền và lợi ích chính đáng của các bên. Thứ hai: Bên cạnh việc bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của đương sự thì nghĩa vụ cung cấp chứng cứ còn có ý nghĩa xác định trách nhiệm của Tòa án trong việc xác minh, thu thập chứng cứ. Điều 106 BLTTDS năm 2015 quy định "Đương sự có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, chứng cứ. Khi yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, chứng cứ, đương sự phải làm văn bản yêu cầu ghi rõ tài liệu, chứng cứ cần cung cấp; lý do cung cấp; họ tên, địa chỉ của cá nhân, tên địa chỉ của cơ quan, tổ chức đang quản lý, lưu giữ tài liệu chứng cứ cần cung cấp. Cơ quan, tổ chức có trách nhiệm cung cấp tài liệu, chứng cứ cho đương sự trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu; trường hợp không cung cấp được thì phải trả lời bằng văn bản và nêu rõ lý do cho người có yêu cầu. Trong trường hợp đương sự đã áp dụng các biện pháp cần thiết để thu thập chứng cứ mà vẫn không thể tự mình thu thập được thì có thể đề nghị Tòa án ra quyết định yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân đang lưu giữ, quản lý tài liệu, chứng cứ cung cấp cho mình hoặc đề nghị Tòa án tiến hành thu thập chứng cứ nhằm bảo đảm cho việc giải quyết vụ việc dân sự đúng đắn "[23] Tòa án chỉ thu thập chứng cứ trong phạm vi yêu cầu của đương sự, không vượt quá yêu cầu này. Ngoài việc đương sự có yêu cầu thì khi thấy cần thiết, Tòa án ra quyết định yêu cầu cá nhân, cơ quan, tổ chức đang quản lý, lưu giữ cung cấp chứng cứ cho Tòa án. 12
20. Thứ ba: Nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong TTDS là cơ sở để quy định chế tài đối với các cá nhân, cơ quan, tổ chức đang quản lý, lưu giữ chứng cứ khi cung cấp không đầy đủ, kịp thời chứng cứ theo yêu cầu của Tòa án. Chính quy định này đã góp phần làm cho việc thu thập chứng cứ được tiến hành thuận lợi, góp phần giải quyết nhanh chóng vụ việc dân sự. Tại khoản 3 Điều 106 BLTTDS quy định. “Cơ quan, tổ chức, cá nhân không thưc hiện yêu cầu của Tòa án mà không có lý do chính đáng thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật” [23]. Thứ tư: Xác định nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong TTDS góp phần bảo đảm cho việc giải quyết vụ việc dân sự được khách quan, đúng đắn. Hoạt động xét xử có vai trò rất lớn trong việc ổn định trật tự xã hội, giữ vững chế độ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân Tuy nhiên, hoạt động này chỉ phát huy được tác dụng khi Tòa án bản án công bằng, hợp tình hợp lý, hợp pháp, muốn vậy phải có đầy đủ chứng cứ và và phương tiện chứng minh làm rõ các tình tiết của vụ việc dân sự. Do vậy, việc nghiên cứu, tìm hiểu nội dung nguyên tắc nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và chứng minh trong TTDS không chỉ có ý nghĩa quan trọng, thiết thực đối với các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng mà còn rất cần thiết đối với các đương sự và Luật sư. Bởi đây chính là điều cốt lõi để đương sự bảo vệ được quyền lợi của mình, phản bác yêu cầu trái pháp luật của người khác. Đối với Tòa án, việc tìm hiểu, nghiên cứu nguyên tắc này sẽ góp phần giảm thiểu những sai sót trong quá trình thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ trong việc giải quyết vụ việc dân sự, góp phần ban hành bản án đúng pháp luật. 13
21. 1.2. Căn cứ xác định nghĩa vụ cung cấp chứng cứ và mối quan hệ giữa nghĩa vụ cung cấp chứng cứ, thu thập chứng cứ, nghiên cứu đánh giá chứng cứ tại Tòa án cấp sơ thẩm 1.2.1. Căn cứ xác định nghĩa vụ cung cấp chứng cứ trong tố tụng dân sự Bản chất và đặc điểm của tố tụng dân sự quyết định nghĩa vụ cung cấp chứng cứ của các chủ thể trong tố tụng dân sự, trước hết là nguyên tắc về quyền tự định đoạt của đương sự, thứ hai là nguyên tắc tranh tụng, nguyên tắc về quyền và nghĩa vụ chứng minh. Các chủ thể của nghĩa vụ cung cấp chứng cứ bao gồm: Đương sự có yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho mình hoặc có yêu cầu cơ quan tiến hành tố tụng ra quyết định trong quá trình tiến hành tố tụng phải cung cấp chứng cứ chứng minh có yêu cầu đó. Trong trường hợp cơ quan, tổ chức khởi kiện vì lợi ích chung thì cơ quan, tổ chức đó có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ. “Các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, công dân có quyền cung cấp cho Tòa án những tin tức về vụ án, yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân đang nắm giữ chứng cứ giao chứng cứ” (điểm b khoản 2 Điều 58 BLTDS năm 2004 sửa đổi năm 2011) Ngoài ra nghĩa vụ cung cấp chứng cứ còn được quy định cho các chủ thể khác: Người đại diện hợp pháp hoặc được ủy quyền của đương sự. Theo quy định tại Điều 165, 175 BLTTDS năm 2004 sửa đổi năm 2011 ngay khi khởi kiện đương sự thực hiện quyền và nghĩa vụ chứng minh bằng việc gửi kèm theo đơn khởi kiện các tài liệu chứng cứ chứng minh cho yêu cầu của mình, bị đơn, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan được thông báo về việc thụ lý vụ án phải gửi cho Tòa án văn bản ghi ý kiến đối với yêu cầu khởi kiện và chứng cứ, tài liệu kèm theo, quy định tại Điều 84 BLTTDS quy định về việc đương sự có quyền và nghĩa vụ giao nộp chứng cứ cho Tòa 14
22. án trong quá trình Tòa án giải quyết vụ việc dân sự, quy định tại Điều 224 BLTTDS về việc người kháng cáo phải gửi cho tòa án các tài liệu, chứng cứ bổ sung kèm theo đơn kháng cáo (nếu có) để chứng minh cho kháng cáo của mình là có căn cứ hợp pháp. Đối với người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập, họ có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ. Người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan không có yêu cầu độc lập dù đứng về phía nguyên đơn hay bị đơn, họ đều có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ chứng minh cùng nguyên đơn hay bị đơn vì lợi ích của họ liên quan đến vụ kiện. Việc cung cấp chứng cứ của họ là nhằm làm sáng tỏ các tình tiết của vụ kiện để bảo vệ quyền lợi cho đương sự mà họ đứng về phía đương sự đó, hoặc có thể làm căn cứ cho yêu cầu của họ dưới một trong các bên đương sự; hoặc chứng cứ do họ cung cấp làm căn cứ để họ phản đối về việc kiện đòi hoàn lại mà 1 bên đương sự đặt ra cho họ. Chứng cứ cung cấp có thể là giấy tờ, tài liệu liên quan đến vụ kiện và các vật chứng chứa đựng chứng cứ phải được trực tiếp chuyển giao đến Tòa án. Trong quá trình cung cấp chứng cứ, đương sự có quyền yêu cầu Tòa án áp dụng các biện pháp điều tra cần thiết như xem xét tại chỗ, trưng cầu giám định, yêu cầu cơ quan, công dân cung cấp tài liệu chứng cứ cần thiết, lấy lời khai Giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm là giai đoạn đầu tiên mà đương sự có nghĩa vụ phải cung cấp chứng cứ. Tại phiên tòa sơ thẩm đương sự vẫn có quyền, nghĩa vụ cung cấp chứng cứ để bảo vệ quyền lợi cho mình, vẫn có quyền cung cấp chứng cứ mới, bổ sung những chứng cứ đã cung cấp. 1.2.2. Mối quan hệ giữa nghĩa vụ cung cấp chứng cứ với hoạt động thu thập chứng cứ tại tòa án cấp sơ thẩm Chủ thể của hoạt động thu thập chứng cứ theo BLTTDS đã quy định đương sự là chủ thể chủ yếu trong hoạt động thu thập chứng cứ, Tòa án chỉ 15
23. tiến hành thu thập chứng cứ trong những trường hợp pháp luật quy định: Tòa án chỉ có thể tiến hành một hoặc một số biện pháp quy định tại các điểm a, b, c, d, đ, e, và g khoản 2 Điều 85 của BLTTDS để thu thập tài liệu, chứng cứ trong những trường hợp BLTTDS có quy định. Việc tiến hành thu thập tài liệu, chứng cứ phải tuân thủ quy định tại điều luật cụ thể của BLTTDS về biện pháp đó và hướng dẫn của Nghị quyết 04/2012/NQ-HĐTP ngày 03 tháng 12 năm 2012. Lấy lời khai của đương sự quy định tại Điều 86 của BLTTDS : Khi đương sự chưa có bản khai hoặc nội dung của bản khai chưa đầy đủ, thì Thẩm phán yêu cầu đương sự phải tự viết bản khai hoặc bản khai bổ sung và ký tên của mình. Chỉ trong trường hợp đương sự không thể tự viết được, thì Thẩm phán tự mình hoặc Thư ký Toà án ghi lại lời khai của đương sự vào biên bản. Việc lấy lời khai của đương sự phải do Thẩm phán tiến hành. Thư ký Toà án chỉ có thể giúp Thẩm phán ghi lời khai của đương sự vào biên bản. Trường hợp vì lý do công tác hoặc trở ngại khách quan, thì Thẩm phán có thể giao cho Thư ký Tòa án tiến hành lấy lời khai nếu đương sự đồng ý. Biên bản ghi lời khai phải có xác nhận của Thẩm phán.[31]. Việc lấy lời khai của đương sự ngoài trụ sở Toà án phải bảo đảm đúng quy định của pháp luật, quy định đối với cán bộ, công chức của ngành Toà án nhân dân và bảo đảm khách quan (ví dụ: lấy lời khai của đương sự đang bị tạm giam phải được thực hiện tại Trại tạm giam theo bố trí của Ban Giám thị Trại tạm giam; lấy lời khai của đương sự bị ốm đau nhưng không đi điều trị tại cơ sở y tế phải được thực hiện tại nơi họ đang điều trị và nếu xét thấy cần thiết thì mời người chứng kiến ). Đối với đương sự quy định tại khoản 4 và khoản 5 Điều 57 của BLTTDS, thì việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của những người này tại Toà án do người đại diện hợp pháp của họ thực hiện. Trong trường hợp lấy lời 16