Luận văn Nghĩa vụ bảo hành của bên bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật thương mại Việt Nam hiện nay

Nội dung text: Luận văn Nghĩa vụ bảo hành của bên bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật thương mại Việt Nam hiện nay

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ VÂN ANH NGHĨA VỤ BẢO HÀNH CỦA BÊN BÁN ĐỐI VỚI HÀNG HÓA TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA THEO PHÁP LUẬT THƯƠNG MẠI VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, 2018
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ VÂN ANH NGHĨA VỤ BẢO HÀNH CỦA BÊN BÁN ĐỐI VỚI HÀNG HÓA TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA THEO PHÁP LUẬT THƯƠNG MẠI VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành: Luật kinh tế Mã số: 60380107 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC GS. TS. TRẦN ĐÌNH HẢO HÀ NỘI, 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của GS.TS.Trần Đình Hảo. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này chưa được công bố dưới hình thức nào. Các số liệu, bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có trích dẫn và nguồn gốc rõ ràng. HỌC VIÊN Nguyễn Thị Vân Anh
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA VÀ PHÁP LUẬT VỀ NGHĨA VỤ BẢO HÀNH CỦA BÊN BÁN HÀNG HÓA 7 1.1. Khái quát về hợp đồng mua bán hàng hóa 7 1.2. Khái quát pháp luật về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa 15 Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN NGHĨA VỤ BẢO HÀNH CỦA BÊN BÁN ĐỐI VỚI HÀNG HÓA TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA HIỆN NAY 23 2.1. Các nghĩa vụ của Bên Bán giai đoạn sau khi bán hàng hóa 23 2.2. Thực trạng thực hiện nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa 52 2.3. Thực trạng giải quyết tranh chấp nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa 57 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ NGHĨA VỤ BẢO HÀNH CỦA BÊN BÁN ĐỐI VỚI HÀNG HÓA TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA THEO PHÁP LUẬT THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 65 3.1. Một số định hướng hoàn thiện pháp luật về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật thương mại Việt Nam hiện nay 65 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật Thương mại Việt Nam 66 3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật Thương mại Việt Nam 68 KẾT LUẬN 76
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giao dịch mua bán hàng hóa là giao dịch phổ biến trong đời sống kinh tế xã hội. Đối tượng của giao dịch mua bán hàng hóa rất đa dạng và nhu cầu bảo hành đối với chất lượng hàng hóa cũng tương ứng. Nghĩa vụ bảo hành hàng hóa trong hợp đồng có thể gắn với bên bán, bên trung gian thương mại hoặc bên sản xuất. Phạm vi nghĩa vụ của các chủ thể này cũng rất khác nhau về nội dung nghĩa vụ, về thời hạn nghĩa vụ và thời gian và phương thức thực hiện nghĩa vụ. Trong quá trình ký kết và thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa, Bên Mua rất quan tâm đến vấn đề bảo hành đối với hàng hóa của Bên Bán. Việc đảm bảo nghĩa vụ bảo hành đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa sẽ tạo nên hiệu quả trong các giao dịch mua bán, thúc đẩy thị trường cung cầu và nền kinh tế phát triển. Bên cạnh đó, bảo đảm nghĩa vụ bảo hành chính là bảo đảm quyền lợi của người tiêu dùng, của Bên Mua – bên thiếu thông tin trong giao dịch về chất lượng và giá trị hàng hóa. Chính vì lẽ đó, nghĩa vụ bảo hành không chỉ do các bên thỏa thuận mà còn do pháp luật quy định, tuy nhiên trong quá trình thực hiện có nhiều vấn đề gặp vướng mắc. Đó cũng là lý do mà người viết lựa chọn đề tài “Nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật Thương mại Việt Nam hiện nay”. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong lĩnh vực khoa học pháp lý đã có nhiều công trình, bài viết nghiên cứu vấn đề về thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa theo những khía cạnh khác nhau: Lê Thị Tuyết Hà (2016), “Trách nhiệm pháp lý do vi phạm hợp đồng thương mại ở Việt Nam hiện nay”, Luận án tiến sĩ Luật học, Học viện Khoa học xã hội Việt Nam. Tác giả đã Nghiên cứu thực trạng pháp luật, thực tiễn áp dụng pháp luật về trách nhiệmpháp lý do vi phạm hợp đồng thương mại ở Việt Nam, 1
6. cụ thể nghiên cứu về mối quan hệ giữa Luật Thương mại năm 2005 và các văn bản pháp luật có liên quan, những nội dung chồng chéo, mâu thuẫn, bất cập của quy định trách nhiệm pháp lý do vi phạm hợp đồng thương mại, đánh giá thực trạng quy định về trách nhiệm hợp đồng. Từ đó, tác giả đưa ra định hướng sửa đổi, bổ sung những quy định của các văn bản pháp luật về trách nhiệm hợp đồng thương mại của ViệtNam. Hơn nữa, tác giả cũng phân tích thực tiễn giải quyết tranh chấp về vi phạm hợp đồng thương mại thông qua các bản án được cơ quan có thẩm quyền giải quyết tại Việt Nam.Bên cạnh đó, tác giả còn đánh giá sự phù hợp giữa quy định trong các văn bản quyphạm pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật [10]. Mai Thị Thanh Tâm (2009), “Nghĩa vụ của người kinh doanh hàng hóa, dịch vụ trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng”, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn đã làm rõ một số vấn đề lý luận về nghĩa vụ của người kinh doanh hàng hóa, dịch vụ trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật Việt Nam về nghĩa vụ của người kinh doanh hàng hóa, dịch vụ trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Đưa ra một số định hướng và giải pháp cơ bản hoàn thiện pháp luật về nghĩa vụ của người kinh doanh hàng hóa, dịch vụ trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng [26]. Khúc Thị Kiều Trang (2014), “Những quy định về miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng theo pháp luật Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về vấn đề miễn trách nhiệm bồi thường do vi phạm hợp đồng, các quy định của pháp luật về miễn trách nhiệm bồi thương do vi phạm hợp đồng, cũng như thực tiễn thực hiện trong những năm vừa qua. Luận văn nghiên cứu tập trung chủ yếu trong phạm vi những quy định của Bộ luật dân sự Việt Nam 2005 và Luật Thương mại 2005. Đặc biệt, luận văn tập trung chủ yếu ở việc nghiên cứu những quy định của pháp luật liên quan đến vấn đề hợp 2
7. đồng nói chung và miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại nói riêng về những vấn đề liên quan đến hợp đồng thương mại được quy định trong Bộ luật dân sự và luật thương mại 2005 [30]. Đinh Ngọc Thương (2016), “Hợp đồng mua bán hàng hóa trong kinh doanh thương mại vô hiệu theo pháp luật Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật, Đại học Huế. Nghiên cứu các cơ sở lý luận, phân tích đánh giá các quy định của pháp luật hiện hành và thực tế áp dụng pháp luật, từ đó đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa vô hiệu [29]. Trần Tuyết Minh (2014), “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hàng hóa có khuyết tật gây ra cho người tiêu dùng theo pháp luật Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn làm rõ cơ sở lý luận của vấn đề về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hàng hóa có khuyết tật gây ra cho người tiêu dùng. Phân tích, đánh giá thực trạng các quy định của pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hàng hóa có khuyết tật gây ra cho người tiêu dùng. Đề xuất một số giải pháp nhằm bảo đảm trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hàng hóa có khuyết tật gây ra cho người tiêu dùng [15]. Cao Thị Lê Thương (2016), “Bảo đảm dự thầu trong đấu thầu mua sắm hàng hóa theo pháp luật Việt Nam hiện nay”, Luận văn thạc sĩ luật học, Học viện Khoa học xã hội Việt Nam. Luận văn đã nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về bảo đảm dự thầu trong đấu thầu mua sắm hàng hóa; Nghiên cứu chuẩn mực pháp lý quốc tế về đấu thầu mua sắm hàng hóa trong khuôn khổ của WTO và TPP; Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật về bảo đảm dự thầu trong đấu thầu mua sắm hàng hóa ở Việt Nam hiện nay; Phân tích, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo đảm dự thầu trong đấu thầu mua sắm hàng hóa ở Việt Nam hiện nay; Nghiên cứu, đề xuất các phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo đảm dự thầu trong đấu thầu mua sắm hàng hóa ở nước ta trong thời gian tới [28]. 3
8. Các công trình trên đã góp phần quan trọng vào việc hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam về thực hiện hợp đồng thương mại nói chung, nghĩa vụ bảo hành đối với hàng hóa trong họp đồng mua bán hàng hóa nói riêng. Tuy nhiên, cho đến nay các công trình nghiên cứu trên đều chưa tập trung đánh giá thực tiễn việc thực hiện nghĩa vụ bảo hành đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật thương mại Việt Nam. Đây là vấn đề cấp thiết đặt ra trong tiến trình hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung, hệ thống pháp luật kinh tế nói riêng ở nước ta. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn tập trung phân tích và làm sáng tỏ những vấn đề pháp lý về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa. Đồng thời, bình luận và đánh giá thực tiễn việc thực hiện nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa, để từ đó có cơ sở xây dựng và hoàn thiện các quy định của pháp luật thương mại hiện hành về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán trong thực hiện nghĩa vụ bảo hành hàng hóa nói riêng thống nhất trong luật pháp quốc gia và phù hợp với thông lệ quốc tế. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở mục đích nghiên cứu, đề tài có nhiệm vụ nghiên cứu sau: Thứ nhất, tìm hiểu và phân tích khái niệm, đặc điểm của hợp đồng mua bán hàng hóa, từ đó làm rõ các vấn đề lý luận và các nguyên tắc thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa. Khái niệm nghĩa vụ bảo hành và nghĩa vụ của các bên trong thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa. Thứ hai, luận văn sẽ nêu và phân tích các nội dung cơ bản của về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa thông qua các văn bản luật, đồng thời nghiên cứu các quy định riêng dành cho các hợp đồng có vốn của nhà nước. Phân tích thực tiễn thực thi các quy định về nghĩa vụ bảo hành ở một số vụ án và 4
9. đưa ra các tồn tại hạn chế hiện nay trong việc thực hiện nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa. Cuối cùng, kiến nghị một vài giải pháp để xây dựng và hoàn thiện pháp luật Việt Nam về thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa nói chung và nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa nói riêng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quy định về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật thương mại Việt Nam hiện hành. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận văn tập trung vào các vấn đề lý luận và thực tiễn việc thực hiện nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật thương mại Việt Nam hiện hành. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa triết học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước ta về phát triển kinh tế xã hội, về xây dựng và hoàn thiện pháp luật trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng trong Luận văn là phương pháp phân tích - tổng hợp, phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp luận học so sánh. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Hiện nay chưa có đề tài nào nghiên cứu một cách toàn diện về cả lý luận và thực tiễn về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật thương mại Việt Nam. Do đó, việc nghiên cứu đề tài “Nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua 5
10. bán hàng hóa theo pháp luật thương mại Việt Nam hiện nay” tương đối là mới. Đề tài sẽ hệ thống hóa, làm sáng tỏ thêm về mặt lý luận khái niệm, đặc điểm, nội dung, nguyên tắc của việc thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa, nghĩa vụ bảo hành và nguyên tắc giao dịch bảo hành, qua đó góp phần làm luận cứ khoa học cho quá trình hoàn thiện pháp luật Việt Nam trong vấn đề này. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của Luận văn gồm 03 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về hợp đồng mua bán hàng hóa và pháp luật về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán hàng hóa. Chương 2: Thực trạng thực hiện nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật Thương mại Việt Nam hiện nay Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về nghĩa vụ bảo hành của bên bán đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa theo luật Thương mại Việt Nam 6
11. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA VÀ PHÁP LUẬT VỀ NGHĨA VỤ BẢO HÀNH CỦA BÊN BÁN HÀNG HÓA 1.1. Khái quát về hợp đồng mua bán hàng hóa 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của hợp đồng mua bán hàng hóa 1.1.1.1. Khái niệm Mua bán hàng hóa là hoạt động thương mại, theo đó Bên Bán có nghĩa vụ giao hàng, chuyển quyền sở hữu hàng hóa cho Bên Mua và nhận thanh toán; Bên Mua có nghĩa vụ thanh toán cho Bên Bán, nhận hàng và quyền sở hữu hàng hóa theo thỏa thuận. Hợp đồng mua bán hàng hóa có bản chất chung của hợp đồng, nó là sự thỏa thuận nhằm xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt các quyền và nghĩa vụ trong quan hệ mua bán. Luật Thương mại không đưa ra định nghĩa về hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại, nhưng có thể dựa vào khái niệm hợp đồng mua bán hàng hóa trong luật dân sự để xác định bản chất của hợp đồng mua bán hàng hóa. Quan hệ mua bán hàng hoá được xác lập và thực hiện thông qua hình thức pháp lý là hợp đồng mua bán hàng hoá. Hợp đồng mua bán hàng hoá có bản chất chung của hợp đồng, là sự thoả thuận nhằm xác lập, thay đổi hay chấm dứt các quyền và nghĩa vụ trong quan hệ mua bán. Bản chất của hợp đồng mua bán hàng hoá trong thương mại dựa trên cơ sở quy định của Bộ luật dân sự về hợp đồng mua bán tài sản (Điều 430). Từ đó cho thấy hợp đồng mua bán hàng hoá trong thương mại là một dạng cụ thể của hợp đồng mua bán tài sản. Một hợp đồng mua bán có thể là thỏa thuận về việc mua bán hàng hoá ở hiện tại hoặc mua bán hàng hoá sẽ có ở 1 thời điểm nào đó trong tương lai. Bất cứ khi nào, một người mua hàng hoá bằng tiền hoặc phương thức thanh toán khác và nhận quyền sở hữu hàng hoá thì khi đó hình thành nên quan hệ hợp đồng mua bán hàng hoá [20]. 7
12. Căn cứ vào các yếu tố chủ thể, đối tượng, nơi xác lập và thực hiện hợp đồng, hợp đồng mua bán hàng hoá được chia thành hợp đồng mua bán hàng hoá trong nước và hợp đồng mua bán hàng hoá có yếu tố nước ngoài (hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế). Theo Điều 385, Bộ luật dân sự năm 2015 về Khái niệm hợp đồng thi: Hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự [24]. Theo Điều 430 Bộ luật Dân sự 2015, trong hợp đồng mua bán, sự thỏa thuận của các bên sẽ làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ dân sự của Bên Bán và Bên Mua: Hợp đồng mua bán tài sản là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên bán chuyển quyền sở hữu tài sản cho bên mua và bên mua trả tiền cho bên bán [25]. Do đó, đối với Bên Bán thì việc bán hàng hóa và nhận tiền vừa là quyền và vừa là nghĩa vụ; đối với Bên Mua thì việc nhận hàng hóa và trả tiền cũng vừa là quyền vừa là nghĩa vụ. Hợp đồng mua bán hàng hóa là một trong các loại hợp đồng dân sự có tính thông dụng và phổ biến nhất. Hợp đồng là một căn cứ phát sinh một quan hệ nghĩa vụ dân sự, nội dung của hợp đồng xác định rõ nghĩa vụ của các bên. Trong hợp đồng mua bán hàng hóa, Bên Bán có nghĩa vụ cơ bản là chuyển giao hàng hóa và quyền sở hữu hàng hóa cho Bên Mua và Bên Mua có nghĩa vụ trả tiền cho Bên Bán. Dấu hiệu quan trọng của hợp đồng mua bán là chuyển quyền sở hữu hàng hóa đồng thời hàng hóa được chuyển giao. Hợp đồng mua bán hàng hóa quy định trong Bộ luật Dân sự này được áp dụng đối với mọi hàng hóa được phép mua bán trong quan hệ dân sự, có thể là bất động sản hoặc động sản, hàng hóa hoặc quyền hàng hóa Những quy định về hợp đồng mua bán hàng hóa trong Bộ luật Dân sự này mang tính nguyên tắc chung, luật chuyên ngành có thể dự trên nguyên tắc chung này để xây dựng quy định riêng. Việc có xác định dịch vụ là một loại hàng hóa hay phân tích ra khỏi hàng hóa cần được quan tâm nhiều hơn, khi điều 513, Bộ luật dân sự năm 2015 đã quy 8
13. định rõ về khái niệm hợp đồng dịch vụ: Hợp đồng dịch vụ là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên cung ứng dịch vụ thực hiện công việc cho bên sử dụng dịch vụ, bên sử dụng dịch vụ phải trả tiền dịch vụ cho bên cung ứng dịch vụ [25]. Từ đó cho thấy, hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại một dạng cụ thể của hợp đồng mua bán hàng hóa. Điểm phân biệt giữa hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại và hợp đồng mua bán hàng hóa khác là: đối tượng hàng hóa và mục đích sinh lời. Căn cứ vào yếu tố chủ thể, đối tượng, nơi xác lập và thực hiện hợp đồng, hợp đồng mua bán hàng hóa được chia thành hợp đồng mua bán hàng hóa trong nước và hợp đồng mua bán hàng hóa có yếu tố nước ngoài (hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế). Về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, nó không được định nghĩa trong Luật Thương mại 2005, nhưng qua quy định tại Điều 683 Bộ luật Dân sự 2015 về quan hệ hợp đồng dân sự có yếu tố nước ngoài, có thể suy ra rằng một hợp đồng được coi là hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế khi có một trong các yếu tố sau: - Căn cứ vào yếu tố chủ thể, hợp đồng được giao kết bởi các bên không cùng quốc tịch. - Căn cứ vào yếu tố đối tượng, hàng hóa là đối tượng của hợp đồng đang tồn tại ở nước ngoài. - Căn cứ vào nơi xác lập và thực hiện hợp đồng, hợp đồng được giao kết ở nước ngoài (nước mà các bên chủ thể giao kết hợp đồng không mang quốc tịch) và có thể được thực hiện ở nước mình hay nước thứ ba. Điều cần chú ý ở hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế là các bên tham gia giao kết hợp đồng sẽ rất dễ gặp phải các rủi ro đặc thù như xung đột pháp luật, do quá trình vận chuyển, thanh toán, thực thi cam kết hợp đồng. Vì vậy, các bên cần thỏa thuận và soạn thảo ra một bản hợp đồng chi tiết. Khoản 2 Điều 27 Luật Thương mại quy định rằng hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế phải được lập 9
14. thành văn bản hoặc bằng hình thức khác có giá trị pháp lý tương đương [19] [24]. 1.1.1.2. Đặc điểm hợp đồng mua bán hàng hóa Có thể xem xét hợp đồng mua bán hàng hóa trong mối liên hệ với hợp đồng mua bán hàng hóa trong dân sự theo nguyên lí của mối liên hệ giữa cái riêng và cái chung. Nhiều vấn đề về hợp đồng mua bán hàng hóa được điểu chỉnh bởi pháp luật không có sự khác biệt với các hợp đồng mua bán hàng hóa trong dân sự, như: giao kết hợp đồng, hợp đồng vô hiệu và xử lý hợp đồng vô hiệu Bên cạnh đó, để phù hợp với bản chất thương mại của hợp đồng mua bán hàng hóa, một số vấn đề như chủ thể, hình thức, quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ mua bán hàng hóa, chế tài và giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa được quy định trong pháp luật thương mại có tính chất là sự phát triển tiếp tục những quy định của dân luậttruyền thống về hợp đồng mua bán hàng hóa. Với tư cách là hình thức pháp lí của quan hệ mua bán hàng hóa, hợp đồng mua bán hàng hóa có những đặc điểm nhất định, xuất phát từ bản chất thương mại của hành vi mua bán hàng hóa. Thứ nhất, về chủ thể. Hợp đồng mua bán hàng hóa được thiết lập chủ yếu giữa các thương nhân. Theo quy định của Luật Thương mạinăm 2005 thì “thương nhân bao gồm tổ chức kinh tế được thành lập hợp pháp, cá nhân hoạt động thương mại một cách độc lập thường xuyên và có đăng ký kinh doanh” (Khoản 1 Điều 6 Luật Thương mại). Tổ chức kinh tế được thành lập hợp pháp nhằm mục đích hoạt động thương mại một cách độc lập, thường xuyên và có đăng kí kinh doanh sẽ được coi là thương nhân. Thương nhân là chủ thể hợp đồng mua bán hàng hóa có thể làthương nhân Việt Nam hoặc thương nhân nước ngoài (trong hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế) [19]. Ngoài chủ thể là thương nhân, các tổ chức, cá nhân không phải là thươngnhân cũng có thể trở thành chủ thể của hợp đồng mua bán hàng hóa. Khác với bên là thương nhân, bên không phải là thương nhân có thể là mọi chủ thể có 10
15. đủ năng lực hành vi đểtham gia giao kết và thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa theo quy định của pháp luật. Thứ hai, về đối tượng của hợp đồng mua bán hàng hóa. Đối tượng của hợp đồng mua bán hàng hóa là hàng hóa. Theo quy định tại Khoản 2 Điều 3 Luật Thương mại năm 2005 thì hàng hóa bao gồm tất cả các động sản, kể cả động sảnhình thành trong tương lai, và cả hàng hóa gắn liền với đất đai. Tuy nhiên khái niệm nàyvẫn còn hạn chế, chúng ta dễ dàng nhận thấy hàng hóa chỉ bao gồm các loại hàng hóa hữu hình, các loại hàng hóa vô hình khác như quyền sử dụng đất, quyền sở hữu trí tuệ chưa được thừa nhận là hàng hóa [19]. Trong khi đó, Điều 431 Bộ Luật dân sự 2015 quy định đối tượng của hợp đồng mua bán hàng hóa có thể là hàng hóa, giấy tờ có giá hoặc các quyền hàng hóa. Tiền cũng là một trong các loại hàng hóa được quy định tại Điều 105 của Bộ luật Dân sự này nhưng không phải là đối tượng của hợp đồng mua bán, bởi vì nó là một loại công cụ có chức năng định giá các loại hàng hóa khác, nên nó thường xuyên xuất hiện trong các hợp đồng mua bán với vai trò là công cụ thanh toán [24]. Theo quy định tại Điều 431 Bộ luật Dân sự này và các quy định khác có liên quan, hàng hóa là đối tượng của hợp đồng mua bán hàng hóa phải thỏa mãn các điều kiện sau: Một là, phải là hàng hóa được phép giao dịch [20]; Hai là, phải được xác định cụ thể. Nếu là hàng hóa thì phải xác định rõ thông qua số lượng, đặc điểm Nếu là quyền hàng hóa thì phải có giấy tờ hoặc các bằng chứng khác chứng minh thuộc quyền sở hữu của Bên Bán. Ba là, không phải là hàng hóa đang bị tranh chấp về quyền sở hữu. Bốn là, không phải là hàng hóa đang bị kê biên để thi hành án; Năm là, không phải là hàng hóa đang được dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác hoặc các bên có thỏa thuận khác. 11
16. Sáu là, nếu đối tượng của hợp đồng mua bán là hàng hóa hạn chế giao dịch thì việc mua bán phải tuân theo quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục chuyển giao quyền sở hữu hàng hóa đó. Bản chất của hợp đồng mua bán là chuyển quyền sở hữu hàng hóa, cho nên hàng hóa bản phải thuộc quyền sở hữu của Bên Bán hoặc Bên Bán có quyền bán như được ủy quyền bán hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền bán đấu giá hàng hóa Trong Bộ luật Dân sự 2015, Luật đất đai năm 2003 quy định người có quyền sử dụng đất có quyền chuyển nhượng, cho thuê, thế chấp thậm chí thừa nhận trên thực tế sàn giao dịch về quyền sử dụng đất. Và đối tượng là yếu tố đặc thù để phân biệt hợp đồng mua bán hàng hóa với các hợp đồng thương mại khác [18]. Thứ ba, hình thức của hợp đồng mua bán hàng hóa. Hình thức của hợp đồng mua bán hàng hóa là cách thức thể hiện ý chí thỏa thuận giữa các bêntham gia quan hệ hợp đồng. Nó có thể được thể hiện dưới hình thức lời nói, bằngvăn bản hoặc bằng hành vi cụ thể của các bên giao kết. Trong những trường hợpnhất định, pháp luật bắt buộc các bên phải thiết lập hợp đồng mua bán hàng hóa dưới hình thức vănbản. Luật Thương mại năm 2005 cũng quy định: “hợp đồng mua bán hàng hóa được thể hiện bằng lời nói, bằngvăn bản hoặc được xác lập bằng hành vi cụ thể. Đối với các loại hợp đồng mua bán hàng hóa màpháp luật quy định phải được lập thành văn bản thì phải tuân theo các quy định đó” [19]. Riêng hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế phải được lập thành văn bản hoặc hình thức khác có giá trị pháp lý tương đương. Các hình thức có giá trị pháp lý tương đương văn bản bao gồm điện báo, telex, fax, thông điệp dữ liệu (là thông tin được tạo ra, gửi đi, nhận vàlưu giữ bằng phương tiện điện tử) và các hình thức khác theo quy định của pháp luật. Những quy định của Luật Thương mại Việt Nam 2005 phù hợp với pháp luật quốc tế về mua bán hàng hóa, đã tạo điều kiện cho sự hội nhập khi các chủ 12
17. thể có quan hệ hợp đồngthương mại quốc tế. Có thể nói hình thức của hợp đồng mua bán hàng hóa trong Luật Thương mại 2005 là phù hợp với Công ước Viên 1980 bởi Điều 11 Công ước Viên 1980 quy định. “Không yêu cầu hợp đồng mua bán phải được ký hoặc phải được xác nhận bằng văn bản hoặc phải tuân thủ mọi yêu cầu nào đó về mặt hình thức. Có thể dùng bất kỳ phương tiện nào, kể cả lời khai nhân chứng để chứng minh sự tồn tại của hợp đồng đó” [34]. Như vậy, Luật Thương mại 2005 đã vượt ra và khắc phục được hạn chế về hình thức hợpđồng do các văn bản pháp luật trước đó quy định như pháp luật Hợp đồng kinh tế. Hợp đồng mua bán hàng hóa là sự thỏa thuận giữa các bên với nhau, dưới góc độ pháp lý việc tuân thủ hình thức của hợp đồng sẽ là bắt buộc một khi pháp luật có sự ghi nhận về vấn đề đó với mục đích hạn chế các rủi ro cho các bên tham gia vào quan hệ hợp đồng. Thứ tư, mục đích của hợp đồng mua bán hàng hóa. Ở nước ta, quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường đã làm nảy sinh các quan hệ thương mại nhằm mục đích lợi nhuận và do vậy một hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật được ban hành nhằm điều chỉnh các hoạt động mang tính chất kinh doanh thương mại đó. Nền kinh tế thị trường có những giao dịch thương mại giữa các thương nhân, điều đó đòi hỏi cần phải có quy định pháp lý phù hợp. Chính từ những yêu cầu của xã hội, Luật Thương mại 2005 ra đời để thỏa mãn quá trình công nghiệp hóa của đất nước. Trong các hành vi thương mại được quy định trong Luật Thương mại thì hành vi mua bán hàng hóa được xem là quan trọng hơn cả bởi nó có vai trò lớn trong đời sống kinh tế xã hội và nó cũng chi phối những hành vi thương mại khác. Khi đó các cá nhân, tổ chức, phải xác lập các mối quan hệ với nhau, các mối quan hệ được thể hiện thông qua sự trao đổi, thỏa thuận làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ của các bên trong phạm vi các mối quan hệ về dân sự, kinh tế, lao động thì sự trao đổi, thỏa thuận được coi là “Giao dịch”. Dưới góc độ pháp lý thì giao dịchnói trên luôn được thể hiện bằng hình 13
18. thức “Hợp đồng”. Hay nói một cách khác “hợp đồng” là một hình thức pháp lý của “giao dịch”. Căn cứ vào mục đích của việc ký kết hợp đồng có hay không có lợi nhuận mà có thể giúp phân biệt được hợp đồngdân sự và hợp đồng kinh doanh - thương mại. Theo đó, mục đích giao dịch của hợpđồng kinh doanh - thương mại nói chung, hợp đồng mua bán hàng hóa nói riêng thì yếu tố quantrọng chính là mục đích lợi nhuận. Đối với hai bên chủ thể là thương nhân với nhauthì mục đích là lợi nhuận. Ví dụ Công ty A mua nguyên liệu của cá nhân B kinh doanh nguyên liệu về để sản xuất, vậy thì cả Công ty A, cá nhân B đều có mục đích lợi nhuận khi giao dịch. Trong hợp đồng mua bán hàng hóa ngoài chủ thể là thương nhân thì còn có các tổ chức, cá nhân không phải là thương nhân, trong trường hợp này mục đích củaviệc thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa là dành cho mục đích sinh hoạt, tiêu dùng hay phục vụ hoạt động của các cơ quan tổ chức. 1.1.2. Nội dung hợp đồng mua bán hàng hóa Hợp đồng mua bán hàng hóa là sự thỏa thuận của các bên về việc xác lập quyền và nghĩa vụ của họ trong việc mua bán. Do đó, nội dung của hợp đồng mua bán hàng hóa trước hết là những điều khoản do các bên thỏa thuận. Các bên có quyền quyết định nội dung của hợp đồng. Bởi vì quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ hợp đồng phát sinh chủ yếu từ những điều khoản mà các bên thỏa thuận đó. Vì vậy mà các bên thỏa thuận các điều khoản trong hợp đồng càng rõ ràng bao nhiêu thì càng thuận lợi trong việc thực hiện hợp đồng bấy nhiêu. Xuất phát từ nguyên tắc tự do hợp đồng, pháp luật không giới hạn các điều khoản mà các bên thỏa thuận với nhau. Pháp luật chỉ quy định nội dung chủ yếu của hợp đồng hoặc các điều khoản mang tính khuyến nghị để định hướng cho các bên trong việc thỏa thuận. Nội dung của hợp đồng trước hết là những điều khoản mà các bên phải thỏa thuận được với nhau. Điều 398, Bộ luật Dân sự năm 2015 cũng chỉ quy 14
19. định các bên “có thể thỏa thuận” mà không đòi hỏi phải thỏa thuận những nội dung chủ yếu nào. Mặc dù nội dung chủ yếu của hợp đồng mua bán hàng hóa có thể xác định được dựa trên những quy định mang tính “khuyến nghị”, “định hướng” của pháp luật, thói quen và tập quán thương mại, nhưng trong điều kiện nhận thức của nhà kinh doanh còn nhiều hạn chế, thì điều này tiềm ẩn những nguy cơ pháp lý, những tranh chấp trong hoạt động mua bán hàng hóa. Đặc biệt là trong điều kiện nước ta hiện nay. Trên cơ sở các quy định của Bộ luật Dân sự và Luật Thương mại, xuất phát từ tính chất của quan hệ mua bán hàng hóa trong thương mại, có thể thấy những điều khoản quan trọng của hợp đồng mua bán hàng hóa bao gồm: đối tượng, chất lượng, giá cả, phương thức thanh toán, thời hạn và địa điểm giao nhận hàng [24]. Mặc dù nội dung của hợp đồng do các bên thỏa thuận, nhưng trong mọi quan hệ hợp đồng nói chung và trong quan hệ mua bán hàng hóa nói riêng, các bên không chỉ chịu sự ràng buộc bởi các điều khoản mà các bên thỏa thuận mà còn chịu sự ràng buộc bởi những quy định của pháp luật. Ví dụ, các bên không thỏa thuận trong hợp đồng về điều khoản bồi thường thiệt hại cho nhau khi một bên vi phạm hợp đồng, nhưng bên vi phạm hợp đồng vẫn phải có nghĩa vụ bồi thường nếu việc vi phạm đó gây thiệt hại cho bên đối tác (quy định tại Điều 299 và 302 Luật Thương mại 2005). Như vậy, cấu trúc của hợp đồng mua bán hàng hóa không chỉ là các điều khoản do các bên thỏa thuận mà còn có thể bao gồm cả những điều khoản do các bên không thỏa thuận nhưng theo quy định của pháp luật các bên có nghĩa vụ phải thực hiện [19]. 1.2. Khái quát pháp luật về nghĩa vụ bảo hành của Bên Bán hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa 1.2.1. Khái niệm và căn cứ phát sinh nghĩa vụ bảo hành 1.2.1.1. Khái niệm Theo Điều 274, Bộ Luật dân sự năm 2015 về Nghĩa vụ thì: Nghĩa vụ là việc mà theo đó, một hoặc nhiều chủ thể (sau đây gọi chung là bên có nghĩa vụ) 15
20. phải chuyển giao hàng hóa, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc hoặc không được thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác (sau đây gọi chung là bên có quyền) [24]. Trong luật La-tinh, nghĩa vụ được hình dung như một mối liên hệ pháp lý mà theo đó, một người, người có quyền, có thể đòi hỏi ở một người khác, người có nghĩa vụ, chuyển giao một quyền, làm một việc hoặc không làm một việc. Dựa vào quan niệm đó mà luật phân biệt hai nhóm nghĩa vụ: làm hoặc không làm một việc; và chuyển giao một quyền. Cũng dựa vào quan niệm đó mà luật phân biệt nghĩa vụ, như là một quyền đối nhân, với quyền đối hàng hóa: quyền đối nhân được thực hiện chống lại một người; trong khi quyền đối hàng hóa (ví dụ: quyền sở hữu) được thực hiện trực tiếp trên một hàng hóa mà không cần thông qua vai trò của một người khác. Quan hệ nghĩa vụ gồm ba yếu tố: chủ thể có (người có quyền), chủ thể nợ (người có nghĩa vụ) và đối tượng của nghĩa vụ (nội dung sự đáp ứng của chủ thể nợ đối với chủ thể có). Luật Việt Nam cũng thừa nhận rằng quan hệ nghĩa vụ gồm có ba yếu tố như trên. Nhưng đối tượng của nghĩa vụ trong luật Việt Nam, không như trong luật phương Tây, chỉ có thể là làm hoặc không làm một việc. Với cách quan niệm đó, thì nghĩa vụ chuyển giao một quyền trong luật Việt Nam được coi như nghĩa vụ làm một việc. Thực ra, nghĩa vụ làm hoặc không làm một việc, trong quan niệm phương Tây, là loại nghĩa vụ mà trong trường hợp người có nghĩa vụ không tự giác thực hiện, chỉ có thể được cưỡng chế thực hiện bằng cách phạt vạ; nếu đã phạt vạ mà người có nghĩa vụ vẫn không thực hiện, thì mọi nghĩa vụ làm hoặc không làm một việc đều được quy về nghĩa vụ trả một số tiền; và nếu nghĩa vụ làm một việc không phải là nghĩa vụ trả tiền, thì nghĩa vụ trả tiền được áp đặt gọi là nghĩa vụ bồi thường thiệt hại hoặc nghĩa vụ thay thế. Trong khi đó, nghĩa vụ chuyển một quyền, nếu không được tự giác thực hiện, thì có thể được cưỡng chế thực hiện đến cùng nhờ có vai trò của các cơ quan bảo vệ pháp luật. Trong 16