Luận văn Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong cung cấp và sử dụng điện tại Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2025

Nội dung text: Luận văn Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong cung cấp và sử dụng điện tại Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2025

1. BỘ GIÁO D ỤC VÀ ĐÀO T ẠO TR ƯỜNG ĐẠI H ỌC KINH T Ế TP. H Ồ CHÍ MINH VÕ MINH ĐỊNH NÂNG CAO HI ỆU QU Ả QU ẢN LÝ NHÀ N ƯỚC TRONG CUNG C ẤP VÀ S Ử DỤNG ĐIỆN TẠI THÀNH PH Ố HỒ CHÍ MINH ĐẾN N ĂM 2025 LU ẬN V ĂN TH ẠC S Ĩ KINH T Ế TP. H ồ Chí Minh - Năm 2016
2. BỘ GIÁO D ỤC VÀ ĐÀO T ẠO TR ƯỜNG ĐẠI H ỌC KINH T Ế TP. H Ồ CHÍ MINH VÕ MINH ĐỊNH NÂNG CAO HI ỆU QU Ả QU ẢN LÝ NHÀ N ƯỚC TRONG CUNG C ẤP VÀ S Ử DỤNG ĐIỆN TẠI THÀNH PH Ố HỒ CHÍ MINH ĐẾN N ĂM 2025 Chuyên ngành : Kinh t ế chính tr ị Mã s ố : 60310102 LU ẬN V ĂN TH ẠC S Ĩ KINH T Ế NG ƯỜI H ƯỚNG D ẪN KHOA H ỌC PGS. TS. V Ũ ANH TU ẤN TP. H ồ Chí Minh - Năm 2016
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan lu ận v ăn “Nâng cao hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung cấp và s ử dụng điện t ại Thành ph ố Hồ Chí Minh đến n ăm 2025", là công trình nghiên c ứu c ủa chính tác gi ả, n ội dung được đúc k ết t ừ quá trình h ọc t ập và nghiên cứu th ực ti ễn trong th ời gian qua, s ố li ệu s ử dụng là trung th ực và có trích d ẫn rõ ràng. Lu ận v ăn được th ực hi ện d ưới s ự hướng d ẫn khoa h ọc c ủa Phó giáo s ư, Ti ến sĩ Vũ Anh Tu ấn. Tác gi ả Lu ận v ăn VÕ MINH ĐỊNH
4. i MỤC L ỤC Trang ph ụ bìa Lời cam đoan Mục l ục Danh m ục t ừ vi ết t ắt Danh m ục b ảng Danh m ục hình MỞ ĐẦU 1 Ch ươ ng 1: C ơ s ở lý lu ận v ề hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện 5 1.1. Nhà n ước và qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 5 1.1.1. Khái ni ệm nhà n ước 5 1.1.2. S ự cần thi ết khách quan c ủa Nhà n ước trong n ền kinh t ế th ị tr ường 8 1.1.3. Khái ni ệm v ề qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 9 1.2. Hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 11 1.2.1. M ục tiêu c ủa qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 11 1.2.2. Ph ươ ng pháp qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 12 1.2.3. Công c ụ qu ản lý kinh t ế 14 1.2.4. Đánh giá hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 18 1.3. Đánh giá hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện 20 1.3.1. N ăng l ượng điện trong n ền kinh t ế 20 1.3.2. Đặc điểm c ủa s ản ph ẩm điện n ăng 23 1.3.3. Qu ản lý nhà n ước đối v ới cung c ấp và s ử dụng điện 27 1.3.4. M ục tiêu c ủa qu ản lý nhà n ước v ề cung c ấp và s ử dụng điện 29 1.3.5. M ột s ố tiêu chí đánh giá hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện 30
5. ii Tóm t ắt ch ươ ng 1 34 Ch ươ ng 2: Hi ện tr ạng qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM giai đoạn 2005 – 2015 35 2.1. Quá trình hình thành qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM 35 2.1.1. S ơ l ược ngành điện ở Vi ệt Nam 35 2.1.2. Qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM 37 2.2. Hi ện tr ạng cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM giai đoạn 2005-2015 39 2.2.1. Chi ến l ược và m ục tiêu c ủa qu ản lý nhà n ước v ề lãnh v ực điện t ại TP. HCM giai đoạn 2005-2015 39 2.2.2. Hi ện tr ạng th ực hi ện so v ới m ục tiêu c ụ th ể giai đoạn 2005-2015 40 2.2.3. Hi ện tr ạng th ực hi ện các m ục tiêu c ủa qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện 41 2.3. Nh ận xét và đánh giá hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM 59 2.3.1. Nh ững điểm thành công 59 2.3.2. Nh ững điểm h ạn ch ế 60 2.3.3. Nguyên nhân c ủa t ồn t ại, h ạn ch ế 60 2.3.4. V ấn đề cần gi ải quy ết 61 Tóm t ắt ch ươ ng 2 63 Ch ươ ng 3: M ột s ố gi ải pháp nh ằm nâng cao hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung cấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM giai đoạn 2016 – 2025 64 3.1. Nh ững quan điểm, định h ướng 64 3.1.1. Quan điểm, định h ướng chung c ủa Đảng và nhà n ước 64 3.1.2. Quan điểm, định h ướng đối v ới TP. HCM 65
6. iii 3.1.3. Quan điểm c ủa các gi ải pháp đề xu ất 66 3.2. Các nhóm gi ải pháp 66 3.2.1. Nhóm gi ải pháp v ề hành chính 66 3.2.2. Nhóm gi ải pháp v ề kinh t ế 72 3.2.3. Nhóm gi ải pháp v ề giáo d ục, tuyên truy ền 79 3.3. Ki ến ngh ị 82 Tóm t ắt ch ươ ng 3 83 KẾT LU ẬN 84 Tài li ệu tham kh ảo
7. iv DANH M ỤC T Ừ VI ẾT T ẮT A : Ampère ( đơ n v ị đo cường độ dòng điện). CHXHCN : C ộng hoà Xã h ội Ch ủ ngh ĩa. CT ĐL : Công ty Điện l ực. ĐVT : Đơ n v ị tính. EVNHCMC : T ổng Công ty Điện l ực Thành ph ố Hồ Chí Minh. GDP : Gross of Dometic Product (T ổng s ản ph ẩm qu ốc n ội). hot-line : Đường dây đang có điện. km : ki-lô-mét ( đơ n v ị đo chi ều dài). kV : ki-lô-Volt ( đơ n v ị đo điện áp). kVA : ki-lô-Volt-Ampère (dung l ượng máy bi ến áp). kW : ki-lô-Watt ( đơ n v ị đo công su ất điện n ăng). kWh : ki-lô-Watt-gi ờ (đơ n v ị đo s ản l ượng điện n ăng). SAIFI : System Average Interruption Frequency Index (s ố lần m ất điện c ủa m ột khách hàng trong m ột n ăm). SAIDI : System Average Interruption Duration Index (th ời gian m ất điện c ủa m ột khách hàng trong m ột n ăm). TP. HCM : Thành ph ố Hồ Chí Minh. UBND : U ỷ Ban Nhân Dân. V : Volt ( đơ n v ị đo điện th ế). W : Watt ( đơ n v ị đo công su ất).
8. v DANH M ỤC B ẢNG Bảng 2.1: K ết qu ả th ực hi ện so v ới m ục tiêu đã đề ra giai đoạn 2005-2015 40 Bảng 2.2: Tình hình phát tri ển dân s ố, khách hàng, điện th ươ ng ph ẩm và GDP 42 Bảng 2.3: Kh ối l ượng phát tri ển l ưới điện giai đoạn 2006-2015 44 Bảng 2.4: Tình hình s ự cố trên l ưới điện giai đoạn 2006-2015 44 Bảng 2.5: S ố li ệu x ử lý vi ph ạm hành lang an toàn l ưới điện cao áp 46 Bảng 2.6: S ố li ệu độ tin c ậy h ệ th ống điện giai đoạn 2006-2015 46 Bảng 2.7: S ố li ệu x ử lý vi ph ạm s ử dụng điện 52 Bảng 2.8: X ếp h ạng ch ỉ số ti ếp c ận điện n ăng t ừ năm 2012-2015 53 Bảng 2.9: S ố li ệu t ổn th ất điện n ăng giai đoạn 2006-2015 57 Bảng 2.10: C ơ c ấu tiêu th ụ điện n ăng t ại TP.HCM trong giai đoạn 2010-2015 58
9. vi DANH M ỤC HÌNH Hình 1.1: Khái quát quá trình qu ản lý 10 Hình 1.2: M ối quan h ệ gi ữa công c ụ kế ho ạch hóa và vi ệc đánh giá hi ệu qu ả 20 Hình 1.3: S ơ đồ đơ n gi ản c ủa h ệ th ống s ản xu ất, truy ền t ải và phân ph ối điện 23 Hình 2.1: Mô hình qu ản lý nhà n ước v ề lãnh v ực điện t ại TP. HCM 39 Hình 2.2: M ức độ phát tri ển GDP và điện th ươ ng ph ẩm 43 Hình 2.3: S ơ đồ phân vùng khu v ực n ội ngo ại thành 47 Hình 2.4: Bi ểu đồ ph ụ tải n ăm 2015 c ủa TP. HCM 54 Hình 2.5: T ốc độ tăng tr ưởng điện th ươ ng ph ẩm, GDP và h ệ số đàn h ồi 57
10. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính c ấp thi ết c ủa đề tài Ngày nay, n ăng l ượng điện có vai trò quan tr ọng, nó ảnh h ưởng tr ực ti ếp đến nền kinh t ế cũng nh ư đời s ống sinh ho ạt c ủa xã h ội. N ăng l ượng điện hi ện di ện trong h ầu h ết các ngành kinh t ế và an sinh xã h ội, tr ở thành y ếu t ố đầu vào quan tr ọng c ủa n ền kinh t ế. Trong nh ững n ăm g ần đây, kinh t ế của TP. HCM đã phát tri ển m ạnh. GDP bình quân c ủa TP. HCM t ăng cao h ơn m ức bình quân c ả nước và t ươ ng ứng là nhu cầu s ử dụng điện c ũng t ăng cao. Trong giai đoạn 2005-2015, m ức t ăng điện n ăng th ươ ng ph ẩm c ủa TP. HCM bình quân là 5,6%/ n ăm, t ươ ng ứng v ới m ức t ăng GDP bình quân trong giai đoạn là 9,6%. Đảm b ảo cung c ấp điện để ph ục v ụ cho TP. HCM đã tr ở thành v ấn đề rất cần được các c ấp qu ản lý nhà n ước lưu ý và quan tâm đúng m ức. Trong Ngh ị quy ết H ội ngh ị lần th ứ tư Ban Ch ấp hành Trung ươ ng khoá XI, ngày 16/11/2012 "V ề xây d ựng h ệ th ống k ết c ấu h ạ tầng đồng b ộ nh ằm đư a n ước ta cơ b ản tr ở thành n ước công nghi ệp theo hướng hi ện đại vào n ăm 2020", đã đư a ra mục tiêu: "V ề hạ tầng cung c ấp điện, b ảo đảm cung c ấp đủ điện cho s ản xu ất và sinh ho ạt, đáp ứng yêu c ầu công nghi ệp hoá, hi ện đại hoá đất n ước; đi đôi v ới ti ết ki ệm, gi ảm tiêu hao điện n ăng". N ội hàm c ủa m ục tiêu này cho th ấy c ần xem c ả về hai phía, phía cung c ấp điện ph ải đảm b ảo cho s ản xu ất và sinh ho ạt, phía s ử dụng điện ph ải ti ết ki ệm và gi ảm th ấp m ức tiêu hao điện n ăng. Từ th ực ti ễn và định h ướng đã đề ra, c ần thi ết ph ải có nghiên c ứu hi ện tr ạng cung c ấp và s ử dụng điện giai đoạn 2005-2015, thông qua đó, đề xu ất các gi ải pháp nh ằm nâng cao hi ệu qu ả qu ản lý c ủa nhà n ước trong vi ệc cung c ấp và s ử dụng điện trên địa bàn TP. HCM giai đoạn 2016-2025. Vì v ậy, tác gi ả ch ọn tên lu ận v ăn nghiên c ứu là: "Nâng cao hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM đến n ăm 2025".
11. 2 2. T ổng quan tình hình nghiên c ứu Đây là m ột lãnh v ực t ươ ng đối m ới. Tr ước đây đã có m ột s ố ch ủ tr ươ ng và một s ố nghiên c ứu đề cập v ề lĩnh v ực này, có th ể kể đến nh ư sau: - Ngh ị định s ố 80-HĐBT, ngày 19/7/1983 c ủa H ội đồng B ộ tr ưởng, v ề vi ệc ban hành điều l ệ cung ứng và s ử dụng điện, đã nh ấn m ạnh : " Điện n ăng là d ạng năng l ượng r ất quý, m ột lo ại v ật t ư k ỹ thu ật có tính ch ất chi ến l ược dùng làm động lực trong t ất c ả các ngành kinh t ế qu ốc dân, có v ị trí quan tr ọng trong vi ệc t ăng cường Qu ốc phòng, c ủng c ố an ninh và nâng cao đời s ống c ủa nhân dân. Đặc điểm của điện n ăng là s ản xu ất và s ử dụng x ảy ra đồng th ời, nên hai khâu đó có quan h ệ mật thi ết v ới nhau và có ảnh h ưởng tr ực ti ếp l ẫn nhau. Ở nước ta, điện n ăng là tài sản xã h ội ch ủ ngh ĩa, m ọi ngành, m ọi ng ười ph ải có trách nhi ệm b ảo v ệ và s ử dụng điện v ới hi ệu qu ả kinh t ế cao nh ất." - Lu ật Điện l ực số 28/2004/QH11, được Qu ốc h ội nước CHXHCN Vi ệt Nam thông qua, có hi ệu l ực t ừ ngày 01/07/2005 và Lu ật s ửa đổi, b ổ sung m ột s ố điều c ủa Lu ật Điện l ực số 24/2012/QH13, có hi ệu l ực t ừ ngày 01/07/2013. - Nguy ễn Bá Ân (2012), "Xây d ựng h ệ th ống k ết c ấu h ạ tầng đồng b ộ hi ện đại ph ục v ụ sự nghi ệp công nghi ệp hóa, hi ện đại hóa đất n ước giai đoạn 2011-2020". Vũ Anh Tu ấn (2001), "Các gi ải pháp phát huy n ội l ực ph ục v ụ mục tiêu phát tri ển kinh t ế trên địa bàn TP. HCM đến n ăm 2010", đã đề cập đến vi ệc ph ải th ực hi ện t ốt qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện nh ằm đáp ứng yêu c ầu phát tri ển kinh tế. - Lu ận án Ti ến s ĩ "M ột s ố gi ải pháp ch ủ yếu để qu ản lý có hi ệu qu ả ngành điện lực Vi ệt Nam" (Nguy ễn H ữu Quy ền, 2002) và Lu ận v ăn th ạc s ĩ "M ột s ố gi ải pháp phát tri ển Công ty Điện l ực TP. HCM đến n ăm 2010 và 2020" (Nguy ễn V ăn Lý, 2004) t ập trung ch ủ yếu vào phát tri ển trong n ội b ộ ngành điện. Cho đến nay, s ố lượng sách tham kh ảo và tài li ệu v ề qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện không nhi ều. Đó là m ột trong nh ững khó kh ăn trong quá trình th ực hi ện nghiên c ứu.
12. 3 3. M ục tiêu nghiên c ứu - Hệ th ống hóa c ơ s ở lý lu ận v ề hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và sử dụng điện. - Phân tích, đánh giá hi ện tr ạng v ề hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM trong giai đoạn 2005-2015. - Đề xu ất nh ững gi ải pháp c ơ b ản nhằm nâng cao hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM giai đoạn 2016 – 2025. 4. Đối t ượng và ph ạm vi nghiên c ứu - Đối t ượng nghiên c ứu: hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM. - Gi ới h ạn ph ạm vi nghiên c ứu: + Gi ới h ạn v ề góc độ nghiên c ứu: hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM theo t ầm nhìn t ổng th ể, d ưới góc độ khoa h ọc kinh t ế chính tr ị. + Gi ới h ạn v ề không gian: t ại TP. HCM. + Gi ới h ạn v ề th ời gian: t ừ năm 2005 đến n ăm 2015. 5. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu và ngu ồn s ố li ệu 5.1. Ph ươ ng pháp lu ận Nghiên c ứu s ử dụng ph ươ ng pháp lu ận c ủa tri ết h ọc Mác - Lênin: - Ph ươ ng pháp bi ện ch ứng duy v ật: khi xem xét các đối t ượng nghiên c ứu, ph ải trên c ơ s ở xem xét m ối liên h ệ gi ữa chúng v ới nhau, S ự tác động l ẫn nhau trong m ột quá trình là không ng ừng phát tri ển. - Ph ươ ng pháp logic th ống nh ất v ới l ịch s ử: Trong quá trình nghiên c ứu, c ần đảm b ảo tính logic th ống nh ất v ới l ịch s ử; đòi h ỏi vi ệc nghiên c ứu v ừa ph ải xem xét các đối t ượng nghiên c ứu trong các giai đoạn phát tri ển c ủa chúng, v ừa ph ải tìm ra cái chung chi ph ối s ự phát tri ển đó. 5.2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu - Nghiên c ứu mô t ả: mô t ả các v ấn đề trong nghiên c ứu, cung c ấp cái nhìn tổng quan v ề nội dung nghiên c ứu.
13. 4 - Nghiên c ứu l ịch s ử: nghiên c ứu th ực tr ạng c ủa vi ệc cung c ấp và s ử dụng điện tại TP.HCM, xác định nh ững thành công, h ạn ch ế và nguyên nhân. - Nghiên c ứu t ươ ng quan: đúc k ết kinh nghi ệm c ủa các n ước v ề cung c ấp và sử dụng điện để tham kh ảo khi xây d ựng các nhóm gi ải pháp. - Nghiên c ứu định tính: nghiên c ứu trong điều ki ện kinh t ế, chính tr ị, xã h ội và điều ki ện t ự nhiên c ụ th ể của TPHCM. - Ph ươ ng pháp tr ừu t ượng hóa khoa h ọc: xác định b ản ch ất c ốt lõi c ủa các v ấn đề nghiên c ứu, đư a ra được nh ững gi ải pháp kh ả thi tác động tr ực ti ếp vào nh ững vấn đề mà mục tiêu nghiên c ứu đặt ra - Ngu ồn s ố li ệu: để phân tích th ực tr ạng, đề tài s ử dụng ngu ồn s ố li ệu th ứ cấp được cung c ấp qua C ổng thông tin điện t ử của Chính Ph ủ; C ục th ống kê TP. HCM; Các báo cáo c ủa T ổng Công ty Điện l ực TP. HCM; Các trang web trong n ước và qu ốc t ế; C ơ s ở dữ li ệu n ội sinh c ủa th ư vi ện tr ường Đại h ọc Kinh t ế TP. HCM. 6. Ý ngh ĩa nghiên c ứu - Bằng vi ệc đi sâu nghiên c ứu hi ện tr ạng v ề hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện c ủa TP. HCM để đư a ra m ột s ố đề xu ất phù h ợp v ới th ực ti ễn trong giai đoạn s ắp t ới (2016 – 2025). - Kết qu ả nghiên c ứu s ẽ là c ứ li ệu tham kh ảo để th ực hi ện các nghiên c ứu ti ếp theo nh ằm gi ải quy ết các v ấn đề nâng cao hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện c ủa TP. HCM. 7. K ết c ấu c ủa nghiên c ứu Ngoài ph ần m ở đầu, k ết lu ận và danh m ục tài li ệu tham kh ảo, lu ận v ăn được chia làm ba ch ươ ng: - Ch ươ ng 1: C ơ s ở lý lu ận v ề hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện. - Ch ươ ng 2: Hi ện tr ạng hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM giai đoạn 2005 – 2015. - Ch ươ ng 3: M ột s ố gi ải pháp nh ằm nâng cao hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước trong cung c ấp và s ử dụng điện t ại TP. HCM giai đoạn 2016-2025.
14. 5 Ch ươ ng 1: Cơ s ở lý lu ận v ề hi ệu qu ả qu ản lý nhà nước trong cung c ấp và s ử dụng điện 1.1. Nhà n ước và qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 1.1.1. Khái ni ệm nhà n ước 1.1.1.1 Ngu ồn g ốc c ủa nhà n ước Trong l ịch s ử phát tri ển c ủa xã h ội, đã có r ất nhi ều quan điểm và h ọc thuy ết khác nhau v ề ngu ồn g ốc ra đời c ủa nhà n ước. Thuy ết th ần h ọc cho r ằng th ần thánh là ng ười s ắp đặt tr ật t ự xã h ội, nhà n ước là do th ần thánh sáng t ạo ra để bảo v ệ tr ật t ự chung, do v ậy, nhà n ước là l ực l ượng siêu nhiên, quy ền l ực nhà n ước là v ĩnh c ửu và s ự ph ục tùng quy ền l ực là c ần thi ết và t ất y ếu. Thuy ết gia tr ưởng cho r ằng nhà n ước ra đời là k ết qu ả phát tri ển c ủa gia đình và quy ền gia tr ưởng, là hình th ức t ổ ch ức t ự nhiên c ủa cu ộc s ống con ng ười; vì vậy c ũng nh ư gia đình, nhà n ước t ồn t ại trong m ọi xã h ội, quy ền l ực nhà n ước v ề bản ch ất c ũng gi ống nh ư quy ền l ực gia tr ưởng c ủa ng ười đứng đầu gia đình. Thuy ết bạo l ực cho r ằng nhà n ước xu ất hi ện tr ực ti ếp t ừ vi ệc s ử dụng b ạo l ực c ủa th ị tộc này đối v ới m ột th ị tộc khác, mà k ết qu ả là th ị tộc chi ến th ắng đặt m ột h ệ th ống c ơ quan đặc bi ệt là nhà n ước, để nô d ịch k ẻ chi ến b ại. Thuy ết “kh ế ước xã h ội" cho rằng s ự ra đời c ủa nhà n ước là s ản ph ẩm c ủa m ột kh ế ước xã h ội được ký k ết tr ước hết gi ữa nh ững con ng ười s ống trong tr ạng thái t ự nhiên không có nhà n ước. Ch ủ quy ền nhà n ước thu ộc v ề nhân dân, trong tr ường h ợp nhà n ước không gi ữ được vai trò c ủa mình, các quy ền t ự nhiên b ị vi ph ạm thì kh ế ước s ẽ mất hi ệu l ực và nhân dân có quy ền l ật đổ nhà n ước và ký k ết kh ế ước m ới. Thuy ết tâm lý thì cho r ằng nhà n ước xu ất hi ện do nhu c ầu v ề tâm lý c ủa con ng ười nguyên th ủy luôn mu ốn ph ụ thu ộc vào các th ủ lĩnh, giáo s ĩ. Với cách nhìn duy v ật bi ện ch ứng c ủa h ọc thuy ết Mác, quan điểm được coi là khoa h ọc và h ợp lý nh ất khi nghiên c ứu v ề sự xu ất hi ện nhà n ước, học thuy ết Mác đã ch ỉ ra r ằng: Nhà n ước không ph ải là hi ện t ượng siêu nhiên hay là sản ph ẩm c ủa tự nhiên, c ũng không ph ải là v ĩnh c ửu và b ất bi ến mà là m ột ph ạm trù l ịch s ử, có quá trình phát sinh, phát tri ển và tiêu vong. Nhà n ước n ảy sinh t ừ xã h ội, là s ản
15. 6 ph ẩm có điều ki ện c ủa xã h ội loài ng ười. "Nhà n ước là s ản ph ẩm c ủa xã h ội đã phát tri ển đến m ột trình độ nh ất định, khi xu ất hi ện t ư h ữu, xu ất hi ện giai c ấp và các giai cấp đó có quy ền l ợi kinh t ế mâu thu ẫn v ới nhau thì c ần có m ột l ực l ượng t ựa h ồ trên xã h ội, có nhi ệm v ụ làm gi ảm b ớt xung đột và gi ữ cho xung đột đó n ằm trong vòng "trật t ự" và l ực l ượng đó n ảy sinh t ừ xã h ội, đứng trên xã h ội và ngày càng xa r ời xã hội" (Mác-Ăng ghen, 1984). 1.1.1.2. Vai trò và ch ức n ăng c ủa Nhà n ước đối v ới xã h ội Mặc dù v ẫn ch ưa th ống nh ất v ề ngu ồn g ốc c ủa nhà n ước, nh ưng các h ọc thuy ết v ẫn có điểm chung. Đó là nhà n ước đóng vai trò quy ết định xã h ội và là nhân tố cơ b ản nh ất giúp cho xã h ội t ồn t ại, ho ạt động, phát tri ển ho ặc suy thoái. Vai trò của nhà n ước th ể hi ện ở ch ỗ ph ải b ảo v ệ được s ự an toàn, yên ổn cho m ọi công dân trong xã h ội; gi ữ vững độc l ập ch ủ quy ền và toàn v ẹn lãnh th ổ. Không ch ỉ dừng ở đó, nhà n ước còn ph ải đảm b ảo cho xã h ội phát tri ển và v ăn minh. Xu ất phát t ừ vai trò, ch ức n ăng c ủa nhà n ước được th ể hi ện thông qua nh ững mặt ho ạt động c ơ b ản c ủa nhà n ước. C ăn c ứ vào nh ững ph ươ ng di ện ho ạt động c ủa nhà n ước, các ch ức n ăng c ủa nhà n ước được chia thành ch ức n ăng đối n ội và ch ức năng đối ngo ại. - Ch ức n ăng đối n ội là nh ững ph ươ ng di ện ho ạt động ch ủ yếu c ủa nhà n ước trong n ội b ộ đất n ước nh ư: kinh t ế, chính tr ị, v ăn hóa - giáo d ục và xã hội. Trong các ch ức n ăng này thì ch ức n ăng kinh t ế có vai trò quan tr ọng nh ất - Ch ức n ăng đối ngo ại th ể hi ện vai trò c ủa nhà n ước trong b ảo v ệ đất n ước, quan h ệ với các nhà n ước và qu ốc gia (v ề kinh t ế, chính tr ị, ngo ại giao) 1.1.1.3. Ch ức n ăng c ủa Nhà n ước v ề kinh t ế Để th ực hi ện ch ức n ăng đối n ội và đối ngo ại, t ất c ả các Nhà n ước đều ph ải có cơ s ở kinh t ế nh ất định. Theo quan điểm bi ện ch ứng c ủa h ọc thuy ết Mác-Lê thì trong xã h ội có giai c ấp, giai c ấp nào th ống tr ị về kinh t ế thì c ũng chi ếm địa v ị th ống tr ị về mặt chính tr ị và đời s ống tinh th ần c ủa xã h ội. Vì v ậy, Nhà n ước v ới t ư cách là công c ụ th ống tr ị của giai c ấp ph ải n ắm l ấy kinh t ế, th ực hi ện ch ức n ăng kinh t ế để ph ục v ụ cho giai c ấp th ống tr ị. H ơn n ữa, kinh t ế là n ền t ảng c ủa đời s ống
16. 7 xã h ội, là cơ s ở của h ệ th ống chính tr ị, nên Nhà n ước càng ph ải th ực hi ện t ốt ch ức năng kinh t ế và qu ản lý kinh t ế. Trong các Nhà n ước ngày nay, không có Nhà n ước nào đứng trên kinh t ế hay đứng ngoài kinh t ế. T ừ th ời c ổ đại, vai trò kinh t ế của Nhà n ước đã được nghiên c ứu dưới nhi ều góc độ khác nhau nh ư chính tr ị học, tri ết h ọc, lu ật h ọc th ể hi ện qua các quan điểm c ủa các nhà tri ết h ọc Hy L ạp, La Mã, Trung Qu ốc nh ư Aristoteles (384- 322 TCN), Platon (427-347 TCN), M ạnh T ử (372-289 TCN), Kh ổng T ử (551-479 TCN) Khi ch ủ ngh ĩa t ư b ản phát tri ển đến giai đoạn cách m ạng t ư s ản l ật đổ ch ế độ phong ki ến, nhi ều lý thuy ết kinh t ế chính tr ị đã đi sâu tìm hi ểu v ề cơ ch ế tác dụng c ủa Nhà n ước đối v ới n ền kinh t ế, trong đó tiêu bi ểu nh ư: Adam Smith (1723- 1790) v ề nền kinh t ế tự do, lý thuy ết c ủa John Maynard Keynes (1883-1946) v ề nền kinh t ế có s ự điều ti ết c ủa Nhà n ước, lý thuy ết c ủa Paul Anthony Samuelson (1915- 2009) v ề nền kinh t ế hỗn h ợp. Và l ịch s ử đã ch ứng minh các n ền kinh t ế th ị tr ường thành công đều không phát tri ển m ột cách t ự phát mà c ần có s ự can thi ệp và h ỗ tr ợ từ phía Nhà n ước. Vì v ậy vai trò “bàn tay h ữu hình” c ủa Nhà n ước ngày càng th ể hi ện rõ và tr ở thành y ếu t ố không th ể thi ếu đối v ới n ền kinh t ế. (V ũ Anh Tu ấn, 2015). Song hành cùng s ự phát tri ển lý thuy ết c ủa n ền kinh t ế th ị tr ường là n ền kinh tế kế ho ạch hoá c ủa h ệ th ống các n ước xã h ội ch ủ ngh ĩa. N ền kinh t ế này v ận động theo c ơ ch ế kế ho ạch hoá t ập trung, trong đó Nhà n ước là ng ười qu ản lý tr ực ti ếp mọi ho ạt động s ản xu ất - kinh doanh b ằng k ế ho ạch và các ch ỉ tiêu pháp l ệnh khá ch ặt ch ẽ. C ơ ch ế qu ản lý đó đã có tác d ụng nh ất định trong vi ệc thúc đẩy n ền kinh t ế phát tri ển theo chi ều r ộng, th ực hi ện m ột s ố mục tiêu kinh t ế - xã h ội nh ất định, nh ưng nhìn t ổng th ể, đó là m ột c ơ ch ế thi ếu động l ực, kìm hãm s ự phát tri ển. Từ nh ững quan ni ệm và th ực ti ễn cho th ấy vai trò và ch ức n ăng quan tr ọng c ủa nhà n ước v ề kinh t ế. N ền kinh t ế hi ện đại mu ốn phát tri ển ph ải v ận động theo c ơ ch ế th ị tr ường và có s ự điều ti ết c ủa Nhà n ước.
17. 8 1.1.2. Sự cần thi ết khách quan c ủa Nhà n ước trong n ền kinh t ế th ị tr ường Nền kinh t ế th ị tr ường là n ền kinh t ế vận hành theo c ơ ch ế th ị tr ường. C ơ ch ế th ị tr ường là m ột hình th ức t ổ ch ức kinh t ế trong đó ng ười tiêu dùng và các nhà kinh doanh tác động l ẫn nhau thông qua giá c ả th ị tr ường để xác định ba v ấn đề trung tâm c ủa t ổ ch ức kinh t ế: S ản xu ất cái gì? S ản xu ất nh ư th ế nào? S ản xu ất cho ai? Trong n ền kinh t ế th ị tr ưòng, các quan h ệ kinh t ế của các n ước, các doanh nghi ệp đều bi ểu hi ện qua mua bán hàng hoá, d ịch v ụ trên th ị tr ường. Kinh t ế th ị tr ường xu ất hi ện nh ư là m ột yêu c ầu khách quan không th ế thi ếu được c ủa n ền kinh t ế hàng hoá và là giai đoạn phát tri ển cao c ủa kinh t ế hàng hoá. Cơ ch ế th ị tr ường là t ổng th ể các nhân t ố, quan h ệ cơ b ản v ận động d ưới s ự chi ph ối c ủa các quy lu ật th ị tr ường trong môi tr ường c ạnh tranh, nh ằm m ục tiêu l ợi nhu ận. C ạnh tranh là môi tr ường và động l ực thúc đẩy s ản xu ất phát tri ển, thúc đẩy tăng n ăng su ất lao động và t ăng hi ệu qu ả của s ản xu ất. Cơ ch ế th ị tr ường là m ột c ơ ch ế kích thích và điều ti ết kinh t ế có hi ệu qu ả. Nh ưng nó còn có các khuy ết t ật c ố hữu c ủa nó. Theo Paul Anthony Samuelson thì nh ững khuy ết t ật này có th ể là do tác động bên ngoài gây nên nh ư ô nhi ễm môi tr ường mà doanh nghi ệp không ph ải tr ả giá cho s ự hủy ho ại đó; ho ặc là nh ững th ất bại th ị tr ường do tình tr ạng độc quy ền phá ho ại c ơ ch ế tự do c ạnh tranh; ho ặc là các tệ nạn nh ư kh ủng ho ảng, th ất nghi ệp, l ạm phát và cu ối cùng là s ự phân ph ối thu nh ập b ất bình đẳng do h ệ th ống th ị tr ường mang l ại. (V ũ Anh Tu ấn, 2015). Do tính t ự phát v ốn có, kinh t ế th ị tr ường có th ể mang l ại không ch ỉ sự ti ến b ộ mà còn c ả suy thoái, kh ủng ho ảng và xung đột xã h ội nên c ần ph ải có s ự can thi ệp của Nhà n ước. - Một là , c ần có m ột b ộ ph ận điều hành v ĩ mô b ằng vi ệc ho ạch định ch ươ ng trình, chi ến l ược và k ế ho ạch phát tri ển v ới các m ục tiêu v ĩ mô c ủa toàn b ộ nền kinh tế qu ốc dân. B ộ ph ận điều hành v ĩ mô đó không ai khác là Nhà n ưóc - ch ủ th ể kinh tế của m ỗi qu ốc gia. - Hai là , nhà n ước v ới t ư cách là ch ủ th ể nền kinh t ế qu ốc dân v ới m ục tiêu kinh t ế vĩ mô, c ần thi ết ph ải nắm và đảm b ảo cho xã h ội nh ững lo ại hàng hoá và
18. 9 dịch v ụ công c ộng c ũng nh ư nh ững hàng hoá mà n ếu n ằm trong tay t ư nhân s ẽ làm thi ệt h ại đến l ợi ích toàn xã h ội. - Ba là , nhà n ước ph ải đảm b ảo v ề ổn định v ề chính tr ị, xã h ội và kinh t ế nh ằm tạo điều ki ện cho c ơ ch ế th ị tr ưòng v ận động. - Bốn là , để bảo v ệ lợi ích qu ốc gia và l ợi ích giai c ấp, Nhà n ước ph ải tr ực ti ếp tác động đến nh ững quan h ệ kinh t ế đối ngo ại nh ằm kh ống ch ế nh ững ho ạt động b ất lợi và phát huy nh ững ho ạt động có l ợi cho n ền kinh t ế qu ốc dân. - Năm là , nhà n ước không ch ỉ điều ti ết, kh ống ch ế, định h ướng b ằng pháp lu ật, các đòn b ẩy kinh t ế và các chính sách, bi ện pháp kích thích, mà còn b ằng th ực lực kinh t ế của Nhà n ước - tức b ằng s ức m ạnh c ủa h ệ th ống kinh t ế nhà n ước và các công c ụ kinh t ế đặc bi ệt khác. Th ực t ế đang n ảy sinh ở các n ước có n ền kinh t ế th ị tr ường phát tri ển là s ự lớn m ạnh c ủa các t ập đoàn kinh t ế tư nhân, t ừ ch ỗ lũng đoạn nền kinh t ế ti ến tới l ũng đoạn th ể ch ế chính tr ị xã h ội. (Đỗ Hoàng Toàn và Mai V ăn Bưu, 2005). 1.1.3. Khái ni ệm v ề qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 1.1.3.1. Khái ni ệm qu ản lý Xu ất phát t ừ nh ững góc độ nghiên c ứu khác nhau, các tr ường phái qu ản lý h ọc đã đư a ra nhi ều cách ti ếp cận khác nhau, trong đó n ổi b ật là: - Ti ếp c ận qu ản lý d ưới góc độ kinh t ế - kỹ thu ật. Cách ti ếp c ận này cho r ằng Qu ản lý là hoàn thành công vi ệc c ủa mình thông qua ng ười khác và bi ết được m ột cách chính xác h ọ đã hoàn thành công vi ệc m ột cách t ốt nh ất và rẻ nh ất" (Frederick Winslow Taylor, 1911). - Ti ếp c ận qu ản lý theo quy trình thì quan ni ệm r ằng quản lý là m ột ti ến trình bao g ồm t ất c ả các khâu: l ập k ế ho ạch, t ổ ch ức, phân công điều khi ển và ki ểm soát các n ỗ lực c ủa cá nhân, b ộ ph ận và s ử dụng có hi ệu quả các ngu ồn l ực v ật ch ất khác của t ổ ch ức đề đạt được m ục tiêu đề ra (Henri Fayol, 1949). - Ti ếp c ận theo hành vi t ổ ch ức thì quan ni ệm quản lý là ti ến trình ho ạch định, tổ ch ức, lãnh đạo và ki ểm soát nh ững hành động c ủa các thành viên trong t ổ ch ức
19. 10 và s ử dụng t ất c ả các ngu ồn l ực khác c ủa t ổ ch ức nh ằm đạt được m ục tiêu đã đặt ra. (Stephen P. Robbins và Timothy A. Judge, 2012) Tổng h ợp nh ững cách ti ếp c ận trên, chúng ta th ấy r ằng qu ản lý luôn luôn ch ứa đựng (i) m ục tiêu c ụ th ể; (ii) ph ươ ng th ức th ực hi ện m ục tiêu đã đề ra; và (iii) ngu ồn lực. Nh ư v ậy, qu ản lý là quá trình th ực hi ện s ử dụng ngu ồn l ực (bao g ồm s ắp x ếp, t ổ ch ức, khai thác, s ử dụng ngu ồn l ực: nhân l ực, tài chính, công ngh ệ và thiên nhiên) một cách hi ệu qu ả nh ất nh ằm đạt được m ục tiêu đã đặt ra. NGU ỒN L ỰC QUÁ TRÌNH QU ẢN LÝ MỤC TIÊU Hình 1.1: Khái quát quá trình qu ản lý 1.1.3.2. Qu ản lý nhà n ước: Khi nhà n ước ra đời, để th ực hi ện m ục tiêu c ủa mình, qu ản lý nhà n ước xu ất hi ện. Qu ản lý nhà n ước mang đầy đủ các vai trò và ch ức n ăng c ủa nhà n ước, nh ằm vào m ục tiêu ph ục v ụ nhân dân, duy trì s ự ổn định và phát tri ển c ủa toàn xã h ội . Để th ực hi ện m ục tiêu, nhà n ước thi ết l ập m ột b ộ máy quy ền l ực để điều hành, sử dụng các ngu ồn l ực c ủa đời s ống xã h ội. B ộ máy quy ền l ực nhà n ước được c ụ th ể hoá b ằng pháp lu ật, chính sách có tính b ắt bu ộc chung đối v ới m ọi t ổ ch ức, m ọi thành viên trong xã h ội. Nh ư v ậy, có th ể hi ểu qu ản lý nhà n ước là m ột d ạng qu ản lý xã h ội; mang tính quy ền l ực nhà n ước, s ử dụng pháp lu ật và chính sách để điều ch ỉnh hành vi c ủa cá nhân, t ổ ch ức trên t ất c ả các m ặt c ủa đời s ống xã h ội do các c ơ quan trong b ộ máy nhà n ước th ực hi ện, nh ằm ph ục vụ nhân dân, duy trì s ự ổn định và phát tri ển c ủa xã hội. 1.1.3.3. Qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế Qu ản lý c ủa Nhà n ước đối v ới n ền kinh t ế qu ốc dân (g ọi v ắn t ắt là qu ản lý nhà nước v ề kinh t ế) là s ự tác động có t ổ ch ức và b ằng pháp quy ền c ủa Nhà n ước lên nền kinh t ế qu ốc dân nh ằm s ử dụng có hi ệu qu ả nh ất các ngu ồn l ực kinh t ế trong và ngoài n ước, các c ơ h ội có th ể có, để đạt được các m ục tiêu phát tri ển kinh t ế đất
20. 11 nước đã đặt ra. Qu ản lý kinh t ế là n ội dung c ốt lõi c ủa qu ản lý xã h ội nói chung và nó ph ải g ắn ch ặt v ới các ho ạt động qu ản lý khác c ủa x ă h ội. (Đỗ Hoàng Toàn và Mai V ăn B ưu, 2005). 1.2. Hi ệu qu ả qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 1.2.1. Mục tiêu c ủa qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 1.2.1.1. Khái ni ệm Cũng nh ư các ho ạt động qu ản lý khác, qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế kh ởi đầu với vi ệc xác định m ục tiêu. Đây chính là c ăn c ứ đầu tiên c ủa quá trình qu ản lý. Mục tiêu là xu ất phát điểm c ủa quá trình qu ản lý.Trong l ĩnh v ực qu ản lý nhà nước v ề kinh t ế, các m ục tiêu ch ỉ ra ph ươ ng h ướng và định l ượng các ho ạt động qu ản lý c ủa Nhà n ước nh ằm gi ải quy ết các v ấn đề kinh t ế - xã h ội c ơ b ản. Nh ững m ục tiêu này ph ải th ể hi ện m ột cách t ập trung để tạo ra nh ững bi ến đổi quan tr ọng c ủa n ền kinh t ế và đời s ống xã h ội, nh ững c ột m ốc m ới ph ải đạt được để phát tri ển qu ốc gia. 1.2.1.2. Hệ th ống m ục tiêu qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế Qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế có 3 nhóm m ục tiêu là: t ăng tr ưởng kinh t ế, ổn định kinh t ế, công b ằng kinh t ế. a) Mục tiêu t ăng tr ưởng kinh t ế Mục tiêu t ăng tr ường kinh t ế bao g ồm: (i) t ốc độ tăng tr ưởng GDP; (ii) s ự chuy ển d ịch c ơ c ấu kinh t ế theo h ướng công nghi ệp hoá, hi ện đại hoá; (iii) Đư a ti ến bộ công ngh ệ vào ứng d ụng; (iv) Gia t ăng xu ất kh ẩu và c ủa t ăng v ốn đầu t ư n ước ngoài; (v) Hoàn thi ện th ể ch ế kinh t ế và ph ươ ng th ức qu ản lý. Ngoài các định h ướng v ĩ mô nh ư trên, m ục tiêu t ăng tr ưởng kinh t ế có th ể đư a ra nh ững con s ố cụ th ể tu ỳ thu ộc vào tình hình th ực t ế của n ền kinh t ế. b) Mục tiêu ổn định kinh t ế Mục tiêu ổn định kinh t ế bao g ồm: (i) Ổn định v ật giá, ng ăn ng ừa và k ềm ch ế lạm phát; (ii) Ổn định vi ệc làm, h ạn ch ế th ất nghi ệp; (iii) Duy trì t ăng tr ưởng kinh tế; (iv) Đảm b ảo cân b ằng thu - chi ngân sách và cán cân thanh toán qu ốc t ế; (v) Đảm b ảo cân b ằng c ơ c ấu c ủa t ổng cung xã h ội và t ổng c ầu xã h ội.
21. 12 So v ới m ục tiêu t ăng tr ưởng kinh t ế, m ục tiêu ổn định kinh t ế rất khó quy k ết thành m ục tiêu s ố lượng c ụ th ể. M ục tiêu cu ối cùng c ủa ổn định kinh t ế là b ảo đảm ổn định đời s ống các thành viên xã h ội. c) Mục tiêu công b ằng xã h ội Mục tiêu công b ằng xã h ội bao g ồm: (i) Công b ằng v ề phân ph ối thu nh ập xã hội; (ii) Công b ằng v ề cạnh tranh gi ữa các thành ph ần kinh t ế; (iii) Công b ằng v ề cơ hội th ị tr ường. Đây là m ục tiêu v ĩ mô th ứ cấp, được đánh giá thông qua m ục tiêu t ăng tr ưởng kinh t ế và ổn định kinh t ế. 1.2.2. Ph ươ ng pháp qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế 1.2.2.1. Khái ni ệm ph ươ ng pháp qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế Ph ươ ng pháp qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế là t ổng th ể các cách th ức tác động của nhà n ước đến quá trình kinh t ế - xã h ội nh ằm đạt được các m ục tiêu do nhà nước đặt ra. Các ph ươ ng pháp qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế được hình thành trên c ơ s ở yêu cầu c ủa các quy lu ật khách quan và các nguyên t ắc chung v ề qu ản lý. M ục tiêu, nhi ệm v ụ của qu ản lý ch ỉ được th ực hi ện thông qua tác động c ủa các ph ươ ng pháp qu ản lý. Ph ươ ng pháp qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế có tính n ăng động, linh ho ạt và th ường xuyên thay đổi trong t ừng tình hu ống c ụ th ể. Tác động c ủa ph ươ ng pháp qu ản lý luôn luôn là tác động có m ục đích nh ằm ph ối h ợp ho ạt động, b ảo đảm s ự th ống nh ất. Trong qu ản lý nói chung và qu ản lý nhà n ước nói riêng, có r ất nhi ều phươ ng pháp qu ản lý và gi ữa chúng có m ối quan h ệ ch ặt ch ẽ với nhau, do đó r ất c ần có s ự ph ối h ợp các ph ươ ng pháp qu ản lý nh ằm nâng cao hi ệu qu ả qu ản lý. 1.2.2.2. Các ph ươ ng pháp qu ản lý nhà n ước v ề kinh t ế a) Ph ươ ng pháp hành chính Ph ươ ng pháp hành chính trong qu ản lý kinh t ế là cách th ức tác động tr ực ti ếp bằng các quy ết định mang tính ch ất b ắt bu ộc c ủa nhà n ước đối v ới đối t ượng qu ản