Luận văn Mô tả hoạt động nghề nghiệp của người bán thuốc tại cơ sở bán lẻ 1 đạt chuẩn GPP - Nghiên cứu trường hợp tại địa bàn tỉnh Tây Ninh

Nội dung text: Luận văn Mô tả hoạt động nghề nghiệp của người bán thuốc tại cơ sở bán lẻ 1 đạt chuẩn GPP - Nghiên cứu trường hợp tại địa bàn tỉnh Tây Ninh

1. Các nguyên tắc GPP Đặt Cung cấp thuốc Tham gia vào Góp phần lợi ích của đảm bảo chất hoạt động tự đẩy mạnh ngƣời lƣợng kèm theo điều trị, bao việc kê đơn bệnh và thông tin về gồm cung cấp phù hợp, sức khoẻ thuốc, tƣ vấn thuốc và tƣ vấn kinh tế và của cộng thích hợp cho dùng thuốc, tự việc sử dụng đồng lên ngƣời sử dụng và điều trị triệu thuốc an trên hết theo dõi việc sử chứng của các toàn, hợp lý, dụng thuốc của bệnh đơn giản có hiệu quả họ BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC DƢỢC HÀ NỘI NGUYỄN PHƢỚC HIỆP MÔ TẢ HOẠT ĐỘNG NGHỀ NGHIỆP CỦA NGƢỜI BÁN THUỐC TẠI CƠ SỞ BÁN LẺ ĐẠT CHUẨN GPP - NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP TẠI ĐỊA BÀN TỈNH TÂY NINH LUẬN VĂN DƢỢC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP I HÀ NỘI 2017
2. BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC DƢỢC HÀ NỘI NGUYỄN PHƢỚC HIỆP MÔ TẢ HOẠT ĐỘNG NGHỀ NGHIỆP CỦA NGƢỜI BÁN THUỐC TẠI CƠ SỞ BÁN LẺ ĐẠT CHUẨN GPP - NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP TẠI ĐỊA BÀN TỈNH TÂY NINH LUẬN VĂN DƢỢC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP I CHUYÊN NGÀNH: TỔ CHỨC QUẢN LÝ DƢỢC MÃ SỐ: CK 60 72 04 12 Ngƣời hƣớng dẫn: TS. Nguyễn Thị Phƣơng Nhung ThS. Nguyễn Thị Phƣơng Thúy Thời gian thực hiện: từ 06/2016 đến tháng 11/2016 HÀ NỘI 2017
3. LỜI CẢM ƠN Trƣớc hết, tôi xin gửi đến cô giáo ThS. Nguyễn Thị Phƣơng Thúy là ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn tôi lời cảm ơn chân thành và lòng kính trọng sâu sắc nhất. Thời gian qua, cô đã ân cần chỉ bảo, quan tâm hƣớng dẫn, giúp đỡ, động viên, dìu dắt và truyền ngọn lửa đam mê, nhiệt huyết cho tôi trong suốt thời gian tôi thực hiện đề tài này. Với tình cảm chân thành, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Phƣơng Nhung đã tận tình giúp đỡ, hƣớng dẫn cẩn thận, chỉ bảo ân cần, quan tâm, tƣ vấn, đóng góp ý kiến, tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành đề tài này. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới GS. TS. Nguyễn Thanh Bình - Trƣởng Bộ môn Quản lý và Kinh tế Dƣợc, cùng các thầy cô giáo trong bộ môn đã giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành khóa luận. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô trong Ban Giám Hiệu, Phòng sau đại học và toàn thể các thầy cô giáo trƣờng Đại học Dƣợc Hà Nội đã dạy dỗ và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập tại trƣờng, đã mang đến cho tôi những kiến thức bổ ích và nhiều kinh nghiệm quý báu giúp tôi vững vàng kiến thức chuyên môn sâu hơn về nhiều lĩnh vực chuyên ngành. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình tôi. Cám ơn bạn bè tôi đã luôn chia sẻ, đốc thúc tôi tìm hiểu, viết bài, luôn cổ vũ, động viên, là chỗ dựa tinh thần cho tôi trong suốt quá trình tôi học tập và nghiên cứu. Hà Nội, 28 tháng 2 năm 2017 Học viên Nguyễn Phƣớc Hiệp
4. MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN ............................................................................. 3 1.1. Một số quy định liên quan hoạt động tại cơ sở bán lẻ thuốc đạt tiêu chuẩn GPP .................................................................................................................... 3 1.1.1. Yêu cầu cơ bản ........................................................................................ 3 1.1.2. Hoạt động chủ yếu tại cơ sở bán lẻ thuốc theo tiêu chuẩn GPP ............. 4 1.1.3. Quy trình thao tác chuẩn tại cơ sở bán lẻ thuốc ...................................... 6 1.2. Hoạt động bán thuốc tại cơ sở bán lẻ thuốc ............................................. 10 1.2.1. Yêu cầu chung ....................................................................................... 10 1.2.2. Các quy định về tƣ vấn cho ngƣời mua ................................................ 14 1.2.3. Quy định về ghi nhãn, đóng gói ............................................................ 15 1.3. Thực trạng về hoạt động của ngƣời bán thuốc tại cơ sở bán thuốc ......... 16 CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............. 29 2.1. Đối tƣợng, địa điểm và thời gian nghiên cứu .......................................... 29 2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................ 29 2.1.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ......................................................... 29 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 29 2.2.1. Mẫu nghiên cứu ..................................................................................... 29 2.2.2. Nội dung và các biến số nghiên cứu ..................................................... 30 2.2.3. Một số khái niệm sử dụng trong nghiên cứu ........................................ 35 2.2.4. Tiêu chí đo lƣờng .................................................................................. 35 2.2.5. Phƣơng pháp thu thập số liệu ................................................................ 37 2.2.6. Phƣơng pháp xử lý và phân tích số liệu ................................................ 38 2.2.7. Phƣơng pháp trình bày số liệu .............................................................. 42
5. 2.3. Vấn đề đạo đức ......................................................................................... 43 CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ....................................................... 44 3.1. Mô tả đặc điểm mẫu nghiên cứu .............................................................. 44 3.1.1. Đặc điểm của các cơ sở bán lẻ đã khảo sát ........................................... 44 3.1.2. Đặc điểm của khách hàng mua thuốc ................................................... 45 3.2. Mô tả một số hoạt động hàng ngày của ngƣời bán thuốc ........................ 46 3.3. Mô tả hoạt động bán thuốc của ngƣời bán thuốc ..................................... 47 3.3.1. Mô tả tình huống khách hàng mua thuốc .............................................. 47 3.3.1.1. Tình huống khách hàng mua thuốc có đơn ........................................ 49 3.3.1.2. Tình huống khách hàng mua thuốc không có đơn, kể bệnh/triệu chứng 50 3.3.1.3. Tình huống khách hàng mua thuốc không có đơn, yêu cầu thuốc cụ thể .................................................................................................................... 52 3.3.2.Hoạt động cấp phát thuốc của ngƣời bán thuốc ..................................... 55 3.3.3.Kết quả quá trình cung cấp dịch vụ của ngƣời bán thuốc ...................... 59 BÀN LUẬN .................................................................................................... 63 1. Một số hoạt động trong ngày của ngƣời bán thuốc ..................................... 63 2. Hoạt động bán thuốc của ngƣời bán thuốc ................................................. 64 2.1. Tình huống khách hàng mua thuốc .......................................................... 64 2.1.1. Tình huống khách hàng mua thuốc có đơn ........................................... 64 2.1.2. Tình huống khách hàng mua thuốc không có đơn, kể bệnh/triệu chứng ... 65 2.1.3. Tình huống khách hàng mua thuốc không có đơn, yêu cầu thuốc cụ thể .. 66 2.2. Hoạt động cấp phát thuốc của ngƣời bán thuốc ....................................... 71 2.3. Kết quả quá trình cung cấp dịch vụ của ngƣời bán thuốc ........................ 73 3. Hạn chế của đề tài và hƣớng nghiên cứu tiếp theo ..................................... 74 3.1. Hạn chế của nghiên cứu ........................................................................... 74 3.2. Đề xuất hƣớng nghiên cứu tiếp theo ........................................................ 76 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO
6. DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ Chữ Chú giải nghĩa Chú giải nghĩa viết tắt viết tắt FIP Liên đoàn dƣợc phẩm BN Bệnh nhân quốc tế BYT Bộ Y tế (Federation CĐ Cao đẳng International CSBL Cơ sở bán lẻ Pharmaceutical) GPP Thực hành tốt nhà CSKCB Cơ sở khám chữa bệnh thuốc (Good Pharmacy CSSK Chăm sóc sức khỏe Practice) DSĐH Dƣợc sĩ Đại học NSAIDs Thuốc giảm đau chống DSPT Dƣợc sĩ phụ trách viêm phi steroid HDSD Hƣớng dẫn sử dụng (Non Steroid Anti – KH Khách hàng Inflammatory Drugs) KS Kháng sinh OTC Thuốc không kê đơn NBT Ngƣời bán thuốc (Over The Counter) SD Độ lệch chuẩn SOP Quy trình thao tác STT Số thứ tự chuẩn (Standard TB Trung bình Operating Procedure) TDKMM Tác dụng không mong muốn SPSS Phần mềm chƣơng TDP Tác dụng phụ trình thống kê xã hội THCS Trung học cơ sở học THPT Trung học phổ thông (Statistical Package for TT Thông tƣ the Social Sciences) WHO Tổ chức y tế thế giới (World Health Organization)
7. DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Tóm tắt kết quả nghiên cứu đánh giá hoạt động hỏi, khuyên, hƣớng dẫn sử dụng thuốc của ngƣời bán tại Việt Nam .............................................. 21 Bảng 1.2. Tóm tắt kết quả nghiên cứu đánh giá hoạt động cấp phát thuốc (dispensing) theo chỉ số của WHO ................................................................. 25 Bảng 1.3. Tóm tắt kết quả nghiên cứu đánh giá hoạt động cấp phát thuốc tại VN ................................................................................................................... 26 Bảng 2.1. Các biến số nghiên cứu ................................................................... 31 Bảng 2.2. Các chỉ số nghiên cứu ..................................................................... 39 Bảng 3.1. Đặc điểm của các cơ sở bán lẻ đã khảo sát..................................... 44 Bảng 3.2. Đặc điểm của khách hàng đã phỏng vấn ........................................ 45 Bảng 3.3. Một số hoạt động hàng ngày của ngƣời bán thuốc ......................... 46 Bảng 3.4. Các tình huống khách hàng mua thuốc đã khảo sát ....................... 48 Bảng 3.5. Hoạt động của ngƣời bán thuốc trong các tình huống khách hàng mua thuốc có đơn ............................................................................................ 49 Bảng 3.6. Các bệnh/triệu chứng khách hàng kể khi mua thuốc không có đơn ...... 50 Bảng 3.7. Hoạt động của ngƣời bán thuốc trong các tình huống khách hàng kể bệnh/triệu chứng khi mua thuốc không có đơn ............................................... 51 Bảng 3.8. Các thuốc khách hàng yêu cầu khi mua thuốc không có đơn ........ 53 Bảng 3.9. Hoạt động của ngƣời bán thuốc trong các tình huống khách hàng yêu cầu mua thuốc cụ thể khi mua thuốc không có đơn ................................. 54 Bảng 3.10. Số thuốc đã bán ............................................................................. 56 Bảng 3.11. Thời gian giao tiếp giữa ngƣời mua và ngƣời bán thuốc ............. 59 Bảng 3.12. Một số nội dung hiểu biết của khách hàng sau khi mua............... 60
8. DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 1.1. Các nguyên tắc GPP của Việt Nam . ................................................ 3 Hình 1.2. Các tiêu chuẩn GPP của Việt Nam ................................................... 4 Hình 1.3. Quy trình “WHAT–STOP–GO” và “CARER” .............................. 12 Hình 3.1. Tỷ lệ các tình huống khách hàng mua thuốc đã khảo sát ............... 48 Hình 3.2. Tỷ lệ thuốc kê đơn/không kê đơn đã bán ........................................ 56 Hình 3.4. Tỷ lệ nhãn thuốc phù hợp và không phù hợp.................................. 58 Hình 3.5. Tỷ lệ nội dung tƣ vấn của ngƣời bán và hiểu biết của khách hàng . 62
9. ĐẶT VẤN ĐỀ Cơ sở bán lẻ thuốc đóng vai trò rất quan trọng trong hệ thống chăm sóc sức khỏe cho ngƣời dân trong cộng đồng. Đây chính là nơi thực hiện cung ứng thuốc trực tiếp cho ngƣời sử dụng các thuốc có chất lƣợng, hiệu quả và an toàn, phù hợp với từng đối tƣợng. Chính vì vậy, khi hệ thống cơ sở bán lẻ có năng lực cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tốt còn góp phần nâng cao sức khỏe của ngƣời dân và giảm tải cho hệ điều trị bệnh viện. Tại Việt Nam, hơn 80% số ngƣời dân sẽ trực tiếp tới các nhà thuốc khi có vấn đề sức khỏe [37]. Mạng lƣới cơ sở bán lẻ phát triển mạnh mẽ góp phần đáp ứng nhu cầu về thuốc cho ngƣời dân trong cộng đồng. Tuy nhiên, thực trạng cung ứng thuốc tại cơ sở bán lẻ thuốc ở Việt Nam vẫn còn nhiều bất cập và tồn tại. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng có 70% - 80% thuốc kháng sinh đƣợc mua bởi các cơ sở bán lẻ mà không cần đơn thuốc và tƣ vấn đƣa ra rất ít [21], [25], [46]. Từ năm 2007, Bộ Y tế đã ban hành nguyên tắc, tiêu chuẩn "Thực hành tốt nhà thuốc - GPP” để góp phần nâng cao chất lƣợng của hệ thống bán lẻ thuốc [9]. Nhiều nghiên cứu trong những năm gần đây cho thấy dƣờng nhƣ việc thực hiện GPP chỉ mang tính “hình thức”, phần lớn đã đáp ứng yêu cầu về cơ sở vật chất, trang thiết bị, nhƣng chất lƣợng trong hoạt động chuyên môn và quá trình tƣ vấn sức khỏe cho ngƣời bệnh còn rất hạn chế [21], [25], [27], [37], [39]. Sự vắng mặt phổ biến của dƣợc sĩ phụ trách chuyên môn khi nhà thuốc/quầy thuốc GPP thực sự đi vào hoạt động là một trong những lý do dẫn đến tình trạng trên [50]. Theo kết quả điều tra tại các nhà thuốc quận Ba Đình, Hà Nội (2007) thì có đến 97,2% nhà thuốc vắng mặt dƣợc sĩ phụ trách chuyên môn khi nhà thuốc hoạt động [8]. Khi đó, liệu có phải dƣợc sĩ phụ trách chuyên môn đã phó mặc hoàn toàn hoạt động của nhà thuốc cho nhân viên hỗ trợ điều hành? Do vậy mà các hoạt động thực hành dƣợc tại nhà thuốc 1
10. chƣa đƣợc quan tâm, chú trọng theo nguyên tắc, tiêu chuẩn GPP đã đăt ra ban đầu. Đặc biệt, việc tƣ vấn sử dụng thuốc của ngƣời bệnh lúc này phụ thuộc chính vào nhân viên hỗ trợ, mà đa số họ có trình độ trung học dƣợc (thời gian đào tạo 2 năm). Hàng ngày hoạt động tƣ vấn, cấp phát thuốc diễn ra nhƣ thế nào tại nhà thuốc, quầy thuốc? Nhân viên nhà thuốc (dƣợc sĩ phụ trách, nhân viên hỗ trợ) thực hiện công việc hàng ngày ra sao? Thời gian phân bổ cho các hoạt động cụ thể nhƣ thế nào? Nhằm trả lời các câu hỏi trên, nghiên cứu trƣờng hợp tại nhà thuốc, quầy thuốc đƣợc tiến hành. Do thuận lợi về điều kiện quan sát, theo dõi, lấy mẫu, chúng tôi lựa chọn nhà thuốc, quầy thuốc trên địa bàn tỉnh Tây Ninh thực hiện đề tài: “Mô tả hoạt động nghề nghiệp của ngƣời bán thuốc tại cơ sở bán lẻ 1 đạt chuẩn GPP - nghiên cứu trƣờng hợp tại địa bàn tỉnh Tây Ninh” với mục tiêu, cụ thể là: Mô tả hoạt động hàng ngày của ngƣời bán thuốc tại nhà thuốc, quầy thuốc đạt tiêu chuẩn GPP thông qua nghiên cứu trƣờng hợp tại Tây Ninh năm 2016. Với mong muốn cung cấp dẫn chứng về hoạt động thực tế hàng ngày của ngƣời bán thuốc tại nhà thuốc, quầy thuốc đạt tiêu chuẩn GPP. Từ đó, giúp hình thành giả thuyết cho các nghiên cứu tiếp theo. Từ đó, chỉ rõ ra những bất cập đang tồn tại và đề xuất những biện pháp nhằm nâng cao chất lƣợng thực hành dƣợc của các cơ sở bán lẻ thuốc đạt GPP trên địa bàn tỉnh Tây Ninh. 2