Luận văn Kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu theo pháp luật hải quan hiện nay từ thực tiễn cục hải quan tỉnh Quảng Ngãi

Nội dung text: Luận văn Kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu theo pháp luật hải quan hiện nay từ thực tiễn cục hải quan tỉnh Quảng Ngãi

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ KIM UYÊN KIỂM TRA SAU THÔNG QUAN ĐỐI VỚI HÀNG HÓA NHẬP KHẨU THEO PHÁP LUẬT HẢI QUAN HIỆN NAY TỪ THỰC TIỄN CỤC HẢI QUAN TỈNH QUẢNG NGÃI Chuyên ngành : Luật Kinh tế Mã số : 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. TRẦN ĐÌNH HẢO HÀ NỘI, năm 2016
2. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đƣợc luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn đến Ban giám đốc, các khoa, phòng và quý thầy, cô trong Học viện Khoa học Xã hội đã tận tình và tạo điều kiện giúp đỡ cho tôi trong quá trình học tập. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Thầy giáo PGS.TS. Trần Đình Hảo, ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn đề tài cho tôi với tất cả lòng nhiệt tình và sự quan tâm sâu sắc. Bên cạnh đó, tôi cũng gửi lời cảm ơn đến các bạn bè, đồng nghiệp, luôn quan tâm, tạo điều kiện, chia sẻ, động viên tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện luận văn. Mặc dù đã rất cố gắng trong quá trình thực hiện nhƣng luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi mong nhận đƣợc sự góp ý của quý thầy, cô, đồng nghiệp và bạn bè. Tôi xin chân thành cảm ơn!
3. LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn Thạc sĩ Luật Kinh tế với đề tài “Kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu theo pháp luật hải quan hiện nay từ thực tiễn Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tác giả, hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực. Tác giả xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Kim Uyên
4. MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC HÌNH MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT VỀ KIỂM TRA SAU THÔNG QUAN ĐỐI VỚI HÀNG HÓA NHẬP KHẨU 5 1.1. Khái niệm kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu 5 1.2. Pháp luật về kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu 10 Kết luận chƣơng 1 19 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM TRA SAU THÔNG QUAN ĐỐI VỚI HÀNG HÓA NHẬP KHẨU TẠI TỈNH QUẢNG NGÃI 21 2.1. Khái quát hoạt động hải quan trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi 21 2.2. Thực trạng hoạt động KTSTQ của Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi đối với hàng hóa nhập khẩu 28 2.3. Đánh giá chung những kết quả thực hiện pháp luật về KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu tại tỉnh Quảng Ngãi 50 Kết luận chƣơng 2 58 CHƢƠNG 3. CÁC GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM TRA SAU THÔNG QUAN ĐỐI VỚI HÀNG HÓA NHẬP KHẨU TẠI CỤC HẢI QUAN TỈNH QUẢNG NGÃI 60 3.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về kiểm tra sau thông quan 60 3.2. Hoàn thiện hệ thống tổ chức bộ máy kiểm tra sau thông quan 64 3.3. Nâng cao năng lực của công chức làm công tác kiểm tra sau thông quan65 3.4. Hoàn thiện cơ chế phối hợp phục vụ kiểm tra sau thông quan 66 3.5. Tuyên truyền, nâng cao ý thức thực hiện pháp luật kiểm tra sau thông quan 68 3.6. Tăng cƣờng trang thiết bị cơ sở vật chất và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin 70 Kết luận chƣơng 3 73 KẾT LUẬN 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT GATT : General Agreement on Tariffs and Trade Hiệp định chung về thuế quan và thương mại GTGT : Giá trị gia tăng GTT : Giá tính thuế KTSTQ : Kiểm tra sau thông quan QLRR : Quản lý rủi ro TNHH : Trách nhiệm hữu hạn VCIS : Vietnam Customs Intelligence Information System Hệ thống thông tin phân luồng Hải quan Việt Nam VNACCS : Vietnam Automated Cargo And Port Consolidated System Hệ thống một cửa thông quan hàng hóa tự động Việt Nam XNK : Xuất nhập khẩu WCO : World Customs Organization Tổ chức Hải quan thế giới
6. DANH MỤC CÁC HÌNH Sơ đồ 1.1. Quy trình kiểm tra sau thông quan 17 Sơ đồ 2.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi 22 Sơ đồ 2.2. Quy trình KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu 48
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Một trong những biện pháp quan trọng giúp đẩy nhanh quá trình thông quan chính là công tác kiểm tra sau thông quan (KTSTQ). Đặc biệt KTSTQ còn có ý nghĩa to lớn hơn khi Việt Nam đã tham gia ký kết Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dƣơng (TPP). Một trong những thỏa thuận thƣơng mại đa quốc gia lớn nhất từ trƣớc đến nay. KTSTQ là một hoạt động còn non trẻ của Hải quan Việt Nam, từ khi luật Hải quan năm 2001 có hiệu lực đến nay, mặc dù công tác KTSTQ đã đạt đƣợc một số thành công đáng kể, tuy nhiên so với yêu cầu của cải cách, phát triển và hiện đại hóa ngành Hải quan thì cần phải tiếp tục đổi mới và hoàn thiện công tác này nhiều hơn. Chính vì vậy nên việc nghiên cứu pháp luật về KTSTQ trong giai đoạn hiện nay là hết sức cần thiết và có ý nghĩa cả về mặt lý luận cũng nhƣ thực tiễn góp phần đƣa KTSTQ thực sự trở thành một công cụ quản lý hiện đại trong xu thế hội nhập. Hơn nữa, hoạt động KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu có vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ mà ngành Hải quan đã đề ra và cũng là một nhiệm vụ rất quan trọng đối với Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi. Do vậy, tôi đã chọn đề tài nghiên cứu: “KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu theo pháp luật hải quan hiện nay từ thực tiễn Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi” làm luận văn tốt nghiệp. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài KTSTQ là một vấn đề tƣơng đối mới của Hải quan Việt Nam, đối với đề tài này thì trong nội bộ ngành cũng có một số bài viết và đề tài nghiên cứu cụ thể đối với công tác KTSTQ trong toàn ngành hoặc từng Cục Hải quan địa 1
8. phƣơng, tuy nhiên nghiên cứu riêng về nội dung công tác KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu tại Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi thì chƣa có công trình nào. Một số bài viết, công trình nghiên cứu tiêu biểu về nội dung liên quan đến đề tài: - Báo Hải quan (2016), Tăng thu hàng trăm tỷ đồng từ hậu kiểm. - Cục Kiểm tra sau thông quan (2016), Tài liệu Hội nghị tập huấn công tác KTSTQ. - Cao Ngọc Tâm (2016), Kiểm tra sau thông quan đối với hàng gia công, sản xuất xuất khẩu theo Luật Hải quan 2014, Tạp chí Nghiên cứu Hải quan, (số 5), tr. 9 – 12. - Tạp chí nghiên cứu Hải quan (2015), Vướng mắc xử lý vi phạm sau thông quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu có điều kiện. Những công trình nghiên cứu trên là những tƣ liệu quý để tác giả kế thừa trong việc nghiên cứu, góp phần đạt tới mục tiêu chính của luận văn là nêu đƣợc thực trạng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu của Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Với mục đích làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về pháp luật KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu của Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi đồng thời luận văn cũng đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu và đƣa ra các kiến nghị nhằm góp phần xây dựng hệ thống pháp luật về KTSTQ ngày càng hiệu quả hơn. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn tập trung giải quyết các nhiệm vụ chủ yếu sau: 2
9. - Nghiên cứu một cách có hệ thống và làm rõ thêm những quy định của pháp luật về KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu của Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi. - Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu của Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam về KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là pháp luật KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu của Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu pháp luật về kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu của các doanh nghiệp trên địa bàn Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi quản lý dƣới góc độ của pháp luật Việt Nam. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1 Phương pháp luận Để thực hiện mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra, luận văn dựa trên phƣơng pháp luận của Chủ nghĩa Mác – Lênin, sử dụng tổng hợp một số phƣơng pháp nhƣ thống kê, so sánh, phân tích và tổng hợp, tổng kết thực tiễn. Ngoài ra, luận văn cũng kế thừa kết quả nghiên cứu của các công trình nghiên cứu liên quan, đồng thời dựa vào chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng, pháp luật của Nhà nƣớc về quản lý hoạt động KTSTQ trong tình hình hiện nay. 5.2 Phương pháp nghiên cứu Các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học cơ bản đƣợc áp dụng trong nghiên cứu đề tài bao gồm: - Phƣơng pháp phân tích và tổng hợp. 3
10. - Phƣơng pháp thống kê và so sánh. - Phƣơng pháp chuyên gia. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1 Ý nghĩa lý luận Luận văn khái quát tổng thể các quy phạm pháp luật Việt Nam về kiểm tra sau thông quan. Đánh giá những ƣu điểm, nhƣợc điểm của hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động Kiểm tra sau thông quan. 6.2 Ý nghĩa thực tiễn Phân tích, đánh giá đúng thực trạng hoạt động kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu của Cục Hải quan tỉnh Quảng Ngãi. Đề xuất kiến nghị một số giải pháp nhằm đẩy mạnh thực hiện pháp luật về kiểm tra sau thông quan nói chung và kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu tại tỉnh Quảng Ngãi nói riêng. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn đƣợc chia thành 03 chƣơng. Chƣơng 1: Những vấn đề lý luận về pháp luật về KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu. Chƣơng 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu tại tỉnh Quảng Ngãi. Chƣơng 3: Các giải pháp đẩy mạnh thực hiện pháp luật về KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu tại tỉnh Quảng Ngãi. 4
11. CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT VỀ KIỂM TRA SAU THÔNG QUAN ĐỐI VỚI HÀNG HÓA NHẬP KHẨU 1.1. Khái niệm kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu 1.1.1. Cơ sở hình thành nghiệp vụ kiểm tra sau thông quan Cùng với tốc độ phát triển mạnh mẽ theo chiều hƣớng toàn cầu hóa của nền kinh tế thế giới, quan hệ giao lƣu kinh tế giữa các quốc gia cũng ngày càng gia tăng. Thƣơng mại quốc tế đã thực sự trở thành động lực phát triển của mỗi quốc gia cũng nhƣ của nền kinh tế thế giới và dẫn đến sự ra đời của các hiệp định thƣơng mại quốc tế song phƣơng và đa phƣơng. Các hiệp định này một mặt tạo điều kiện thuận lợi cho thƣơng mại quốc tế phát triển nhƣng mặt khác lại luôn luôn đòi hỏi giảm bớt thủ tục phiền hà, giải phóng hàng hóa ra các cửa khẩu hải quan một cách nhanh chóng. Từ thực tế này đã tạo ra một sức ép vô cùng lớn cho ngành Hải quan đó là khối lƣợng hàng hóa cần phải kiểm tra tăng lên, thời gian lƣu giữ hàng hóa để kiểm tra bị rút ngắn lại nhƣng vẫn phải đảm bảo thực hiện tốt nhiệm vụ chống gian lận thƣơng mại và ngăn chặn tình trạng thất thu ngân sách. Khó khăn và thách thức đối với nhiệm vụ chống gian lận thƣơng mại của ngành Hải quan là thiếu thông tin về hàng hóa, trị giá tính thuế và một điều không thể phủ nhận là trình độ nghiệp vụ của nhân viên Hải quan tại các cửa khẩu còn nhiều hạn chế trong khi các chủng loại mặt hàng thì lại đa dạng. Trong một khoảng thời gian rất khiêm tốn thì nhân viên Hải quan không thể thực hiện kiểm tra toàn bộ hàng hóa mà chỉ có thể kiểm tra theo xác suất không quá 10% lô hàng và các chứng từ do chủ hàng xuất trình thì đó mới chỉ là kiểm tra phần cơ bản của bề mặt thông tin và số liệu trên chứng từ. Phần 5
12. còn lại là những chứng từ, sổ sách kế toán, các chứng từ ngân hàng khác thì do chủ hàng nắm giữ, trong đó có những chứng từ chỉ phát sinh sau khi hàng hóa đã đƣợc thông quan. Theo kinh nghiệm thực tế của Hải quan một số nƣớc tiên tiến cho thấy nếu chỉ kiểm tra, kiểm soát tại cửa khẩu thì không những không thể phát hiện và ngăn chặn đƣợc các trƣờng hợp cố ý gian lận mà còn gây ách tắc cho hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa. Trƣớc tình hình thực tế nhƣ vậy, đòi hỏi ngành Hải quan phải tăng cƣờng quản lý một cách có hiệu quả công tác của mình bằng cách áp dụng các biện pháp nghiệp vụ kéo dài thời hiệu kiểm tra, mở rộng phạm vi và đối tƣợng kiểm tra, kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu. KTSTQ đã thực sự trở thành một công cụ quản lý hiện đại và đã thỏa mãn yêu cầu của thực tế nêu trên. Thực ra KTSTQ là việc kiểm tra tính xác thực các thông tin do chủ hàng đã khai báo với cơ quan Hải quan thông qua việc kiểm tra các chứng từ thƣơng mại, sổ sách kế toán, hồ sơ chứng từ ngân hàng có liên quan đến hàng hóa xuất nhập khẩu. Để thực hiện việc kiểm tra theo mô hình KTSTQ, công chức hải quan phải nắm đƣợc các thông lệ thƣơng mại quốc tế, vận dụng các kiến thức chuyên ngành nhƣ: thƣơng mại quốc tế, nghiệp vụ ngoại thƣơng, ngân hàng, kế toán, ngoại ngữ và các nghiệp vụ về hải quan trên cơ sở tƣ duy kiểm toán để phát hiện những gian lận hoặc sai sót. Xuất phát từ yêu cầu nghiệp vụ này mà Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) và Hải quan các nƣớc gọi nghiệp vụ này là “Kiểm toán sau thông quan” hoặc “Kiểm toán hải quan”, Việt Nam gọi là “Kiểm tra sau thông quan”. 1.1.2. Khái niệm kiểm tra sau thông quan KTSTQ là thuật ngữ chuyên môn đƣợc thể hiện bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau trên thế giới, tiếng Anh là “Post Clearance Audit” và tiếng Việt là 6
13. “Kiểm tra trên cơ sở kiểm toán”. Ngày nay thuật ngữ tiếng Việt đƣợc sử dụng phổ biến là “Kiểm tra sau thông quan”. KTSTQ là hoạt động kiểm tra của cơ quan hải quan đối với hồ sơ hải quan, sổ kế toán, chứng từ kế toán và các chứng từ khác, tài liệu, dữ liệu có liên quan đến hàng hóa; kiểm tra thực tế hàng hóa trong trƣờng hợp cần thiết và còn điều kiện sau khi hàng hóa đã đƣợc thông quan [18]. 1.1.3. Nội dung, đặc điểm của kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu Nội dung: Kiểm tra hồ sơ hải quan, sổ kế toán, chứng từ kế toán và các chứng từ khác, tài liệu, dữ liệu có liên quan đến hàng hóa nhập khẩu của ngƣời khai hải quan (gồm tài liệu giấy và dữ liệu lƣu giữ dƣới mọi hình thức), kiểm tra thực tế hàng hóa trong trƣờng hợp cần thiết và còn điều kiện. Kiểm tra việc thực hiện các quy định khác của pháp luật về hải quan, thuế liên quan đến hàng hóa nhập khẩu của ngƣời khai hải quan. Trong quá trình kiểm tra, nội dung kiểm tra đƣợc ghi nhận tại các biên bản kiểm tra, kèm các hồ sơ, chứng từ ngƣời khai hải quan giải trình, chứng minh. Đặc điểm: Nghiệp vụ KTSTQ là một trong những nghiệp vụ kiểm tra của cơ quan Hải quan, KTSTQ đƣợc quy định trong luật Hải quan và các văn bản pháp quy, quy định cụ thể quyền hạn, nghĩa vụ, thẩm quyền của lực lƣợng hải quan và quy trình KTSTQ. KTSTQ là phƣơng pháp kiểm tra ngƣợc thời gian, diễn ra sau khi hàng hóa xuất nhập khẩu đã đƣợc thông quan. KTSTQ đƣợc tiến hành để xác định tính đầy đủ, chính xác các thông tin doanh nghiệp khai báo trong tờ khai hải quan và các hồ sơ, chứng từ đi kèm. Đây là đặc điểm quan trọng của KTSTQ vì qua việc kiểm tra tính đầy đủ, 7
14. chính xác này doanh nghiệp cũng nâng cao đƣợc trách nhiệm tự giác, trung thực trong khai báo hải quan. KTSTQ thực hiện kiểm tra tất cả các thông tin liên quan đến hàng hóa xuất nhập khẩu, bao gồm cả dữ liệu điện tử do các cá nhân, tổ chức có liên quan cung cấp nhằm thẩm định tính chính xác, trung thực của khai báo hải quan. Công chức hải quan tiến hành thu thập thông tin, chứng cứ và tiến hành phân tích, đánh giá trên cơ sở quy định của pháp luật, từ đó xác định đƣợc đối tƣợng KTSTQ cho phù hợp và khi tiến hành KTSTQ thì doanh nghiệp có sự hợp tác cao. KTSTQ là hoạt động nghiệp vụ của cơ quan Hải quan nhằm đảm bảo chức năng nhiệm vụ đƣợc giao. KTSTQ là hoạt động kiểm tra do cơ quan Hải quan thực hiện theo trình tự và thủ tục do pháp luật quy định. KTSTQ đƣợc tiến hành nhằm xác định việc khai hải quan có tuân thủ các yêu cầu của Luật Hải quan và các quy định liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu hay không. KTSTQ đƣợc tiến hành cùng với sự hỗ trợ từ các nguồn thông tin liên quan. KTSTQ không chỉ áp dụng với đối tƣợng khai hải quan mà còn áp dụng với các cá nhân, tổ chức tham gia vào thƣơng mại quốc tế. 1.1.4. Vai trò của kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu Kiểm tra sau thông quan là mô hình đã đƣợc xây dựng và phát triển có hiệu quả hầu hết ở các nƣớc phát triển trên thế giới, tuy khác nhau về tên gọi, cơ cấu tổ chức nhƣng lại hoàn toàn giống nhau về chức năng cơ bản đó là một khâu nghiệp vụ rất quan trọng không thể thiếu trong việc quản lý nhà nƣớc về hải quan hiện đại ngày nay, là một trong những công cụ để phát hiện 8
15. và ngăn chặn gian lận thƣơng mại trong hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa, đồng thời qua KTSTQ cũng sẽ tạo điều kiện thuận lợi, mang đến những lợi ích chính đáng cho các doanh nghiệp tuân thủ tốt pháp luật. Hiện nay, việc kiểm tra thực tế hàng hóa tại cửa khẩu là rất ít, chủ yếu tập trung phát hiện hàng hóa cấm xuất nhập khẩu, hàng hóa bị hạn chế xuất nhập khẩu. Thời gian kiểm tra tối đa của việc kiểm tra thực tế hàng hóa là 8 giờ, trong trƣờng hợp đặc biệt gia hạn không quá 2 ngày. Việc kiểm tra bộ chứng từ trong quá trình thông quan cũng đã quy định tối đa là 2 giờ làm việc kể từ khi tiếp nhận để giải quyết thủ tục thông quan. Do đó, việc tăng cƣờng hoạt động KTSTQ thay thế cho phƣơng thức kiểm tra tại cửa khẩu có vai trò rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả công tác quản lý nhà nƣớc về hải quan. KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu có một số vai trò quan trọng sau: - Thực hiện việc chống gian lận thƣơng mại có hiệu quả hơn mà vẫn giải quyết đƣợc công việc thông quan hàng hóa nhanh chóng tại các cửa khẩu góp phần tích cực vào việc phát triển thƣơng mại quốc tế. - Đảm bảo việc chấp hành Luật Hải quan, Luật Quản lý thuế, Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, các quy định về xuất nhập khẩu của các Bộ, ngành có liên quan và các hiệp định thƣơng mại quốc tế mà Việt Nam đã tham gia ký kết. - Giúp cho khâu lƣu thông hàng hóa trên thị trƣờng nội địa phát triển thuận lợi và bảo vệ sản xuất trong nƣớc tích cực hơn. - Phát hiện và ngăn ngừa trình trạng gian lận và hoàn thuế giá trị gia tăng (GTGT) đối với hàng hóa nhập khẩu của doanh nghiệp. - Ngăn chặn tình trạng gian lận và trốn thuế nhập khẩu hàng hóa thuộc đối tƣợng chịu thuế, đảm bảo thu đúng, thu đủ chống thất thu ngân sách nhà nƣớc. - Phát hiện và ngăn ngừa việc nhập khẩu các mặt hàng cấm nhập khẩu, các mặt hàng quản lý hạn ngạch nhập khẩu. 9
16. 1.2. Pháp luật về kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu 1.2.1. Đối tượng, nguyên tắc, thời hạn và phạm vi KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu Đối tượng KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu chỉ kiểm tra các đơn vị có liên quan trực tiếp hay gián tiếp đến kinh doanh xuất nhập khẩu đang hoạt động trong phạm vi quốc gia. Không phân biệt thành phần kinh tế, nguồn vốn chủ sở hữu cũng không chờ đợi sự thỏa thuận hoặc văn bản yêu cầu của doanh nghiệp. - Các chủ thể liên quan trực tiếp đến kinh doanh xuất nhập khẩu chính là các chủ hàng xuất nhập khẩu (doanh nghiệp hoặc cá nhân). - Các chủ thể liên quan gián tiếp đến hoạt động xuất nhập khẩu có thể là: Các đại lý khai thuê/môi giới hải quan nắm giữ các chứng từ thƣơng mại, chứng từ hải quan, các thông tin khác về hàng hóa và trị giá; Các doanh nghiệp xuất nhập khẩu ủy thác nắm giữ các thông tin giao dịch trƣớc khi ký hợp đồng thƣơng mại và thực hiện hợp đồng; Các doanh nghiệp kho vận, logistics nắm giữ các chứng từ vận chuyển hàng hóa, số lƣợng, bản chất, chủng loại, đơn giá, tổng trị giá hàng hóa; Các hãng vận tải hàng hóa xuất nhập khẩu phát hành và lƣu trữ chứng từ vận chuyển hàng hóa, hành trình của phƣơng tiện vận tải, cƣớc phí vận tải (để xác định trị giá hải quan và xuất xứ hàng hóa), báo cáo tổn hại hàng hóa (để xem xét trƣờng hợp tổn thất giá trị thƣơng mại của hàng hóa là yếu tố trực tiếp tới việc xét giảm số tiền thuế phải nộp thƣờng dễ bị lợi dụng để gian lận tiền thuế); Các hãng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu phát hành và nắm giữ các chứng từ bảo hiểm, phí bảo hiểm (một yếu tố cấu thành trị giá hải quan) và các chứng từ khác (trị giá bảo hiểm, số tiền bảo hiểm) để xác định trị giá hải quan, mối quan hệ tƣơng tác về thời gian ghi trên các chứng từ khác có ý nghĩa quan trọng trong nghiệp vụ xét 10
17. đoán chứng từ; Các ngân hàng thƣơng mại nắm giữ các chứng từ ghi nhận số tiền thực tế ngƣời mua đã chuyển trả cho ngƣời bán, để từ đó phân tích với nội dung hợp đồng mua bán hàng hóa về hình thức thanh toán, phƣơng thức thanh toán, thời điểm thanh toán là cơ sở để kiểm tra sự trung thực của trị giá mà doanh nghiệp khai báo với cơ quan hải quan; Các cơ quan, tổ chức giám định hàng hóa phát hành và nắm giữ các chứng từ giám định về hàng hóa nhƣ số lƣợng, trọng lƣợng, chất lƣợng hàng hóa là yếu tố xét đoán về trị giá khai báo, tổng trị giá của hợp đồng và là yếu tố thƣờng đƣợc lợi dụng để gian lận trị giá khai báo và gian lận tiền thuế phải nộp. Mục đích KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu: KTSTQ là kiểm tra việc chấp hành Luật Hải quan, Luật Quản lý thuế, Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu cũng nhƣ các quy định khác có liên quan đến xuất nhập khẩu, từ đó phát hiện, ngăn chặn tình trạng gian lận trốn thuế và/hoặc vi phạm Luật Hải quan, vi phạm chính sách mặt hàng, nhằm mục đích: - Xác minh tính chính xác và trung thực của việc khai báo hải quan do đối tƣợng kiểm tra đã thực hiện trong quá khứ. - Đƣa ra những biện pháp cần thiết nhằm điều chỉnh các khoản chênh lệch về thuế trong quá trình khai báo hải quan, bao gồm cả việc chƣa nộp đủ thuế đối với đối tƣợng kiểm tra và các đơn vị Hải quan liên quan. - Khuyến khích đối tƣợng kiểm tra nâng cao mức tuân thủ các luật và quy định về Hải quan. Nguyên tắc KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu: Nguyên tắc KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu là những quy định cơ bản, ổn định và chuẩn mực để hƣớng dẫn thực hiện nghiệp vụ KTSTQ, cụ thể gồm những nguyên tắc sau: Nguyên tắc một: Đảm bảo đúng quy định của pháp luật 11
18. Nguyên tắc này đòi hỏi mọi hoạt động KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu đảm bảo tuân thủ đúng các quy định của pháp luật quốc gia, các điều ƣớc, chuẩn mực quốc tế, Luật Hải quan, Luật Quản lý thuế, Công ƣớc Kyoto, quy tắc xuất xứ, Nguyên tắc xác định xuất xứ theo Hiệp định chung về thuế quan và thƣơng mại (GATT), Tổ chức thƣơng mại thế giới (WTO) KTSTQ phải đƣợc thực hiện đúng quy định về trình tự theo quy trình KTSTQ. Nguyên tắc hai: Chính trực, khách quan, độc lập, không gây cản trở đến hoạt động sản xuất kinh doanh bình thƣờng của đơn vị đƣợc kiểm tra. - Chính trực: Nguyên tắc này đòi hỏi công chức Hải quan phải là ngƣời ngay thẳng, trung thực và có lƣơng tâm nghề nghiệp, không đƣợc phép để cho sự định kiến thiên lệch lấn át tính khách quan. Mọi hành vi định kiến, thiên vị thiếu khách quan đƣợc coi là vi phạm đạo đức nghề nghiệp. - Khách quan: Yêu cầu bắt buộc mọi hoạt động kiểm tra phải luôn tôn trọng thực tế khách quan. Mọi phân tích, nhận xét và kết luận của công chức Hải quan đều phải xuất phát từ thực tế khách quan. - Độc lập: Nguyên tắc này luôn yêu cầu công chức Hải quan chỉ đƣa ra những kết luận mà tự bản thân mình xét thấy những kết luận đó có căn cứ vững chắc, phù hợp với những chuẩn mực và đạo đức nghề nghiệp. Trong quá trình kiểm tra, công chức Hải quan có thể tranh thủ ý kiến hay sử dụng tƣ liệu của những ngƣời khác nhƣng chỉ đƣợc tin vào chính mình và phải tự chịu trách nhiệm về kết luận của mình. Không ai có quyền ép buộc công chức Hải quan đƣa ra những kết luận mà bản thân công chức Hải quan chƣa thấy thỏa đáng. - Không gây cản trở đến hoạt động sản xuất kinh doanh bình thƣờng của đơn vị đƣợc kiểm tra: Nguyên tắc này đòi hỏi mọi hoạt động kiểm tra trong quá trình KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu tại đơn vị không gây phiền hà, sách nhiễu để ảnh hƣởng đến sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. 12
19. Nguyên tắc ba: Bí mật thông tin Trong quá trình KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu, việc đảm bảo bí mật thông tin đƣợc thực hiện trên cơ sở thực hiện nghiêm túc quy định của pháp luật, trách nhiệm của công dân đối với cộng đồng và xã hội. Công chức Hải quan không đƣợc sử dụng thông tin liên quan đến KTSTQ cho các mục đích cá nhân hoặc tự ý chuyển cho ngƣời khác, mà thông tin này phải đƣợc quản lý và sử dụng đúng chế độ bảo mật theo quy định của ngành. Nguyên tắc bốn: Dẫn chứng bằng tài liệu Trong quá trình KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu, công chức Hải quan phải thu thập và ghi chép đầy đủ, khoa học và chính xác mọi tài liệu liên quan đến cuộc kiểm tra. Các nội dung ghi nhận phải đƣợc dẫn chứng bằng tài liệu để chứng minh rằng công việc kiểm tra đã đƣợc tiến hành phù hợp với nguyên tắc kiểm tra cơ bản và quy định của pháp luật. Thời hạn KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu: Đối với hình thức kiểm tra tại trụ sở cơ quan hải quan: Thời gian kiểm tra đƣợc xác định trong quyết định kiểm tra, nhƣng tối đa là 05 ngày làm việc. Đối với hình thức kiểm tra tại trụ sở ngƣời khai hải quan: Thời hạn KTSTQ đƣợc xác định trong quyết định kiểm tra, nhƣng tối đa là 10 ngày làm việc. Thời gian kiểm tra đƣợc tính từ ngày bắt đầu kiểm tra, trƣờng hợp phạm vi kiểm tra lớn, nội dung phức tạp thì ngƣời đã ký quyết định kiểm tra có thể gia hạn một lần không quá 10 ngày làm việc [18]. Phạm vi KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu: KTSTQ chỉ kiểm tra hồ sơ hải quan, sổ sách kế toán, chứng từ kế toán và các chứng từ khác, tài liệu, dữ liệu có liên quan đến hàng hóa trong trƣờng hợp cần thiết và còn điều kiện sau khi hàng hóa đã đƣợc thông quan. Thời hạn KTSTQ là 05 năm kể từ ngày đăng ký tờ khai hải quan [18]. 13
20. 1.2.2. Hình thức kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu Theo phƣơng pháp quản lý rủi ro mà cơ quan hải quan đang áp dụng hiện nay thì KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu đƣợc thực hiện dƣới hai hình thức là cơ quan hải quan KTSTQ theo kế hoạch hàng năm và kiểm tra theo trọng tâm, trọng điểm về mặt hàng nghi vấn và đối tƣợng nghi vấn theo cơ sở thông tin, phân tích dữ liệu đƣợc quản lý bởi cơ quan hải quan. Kiểm tra theo kế hoạch là việc KTSTQ đƣợc xác lập kế hoạch của cơ quan hải quan, đƣợc thống nhất chung trong toàn ngành. Kiểm tra theo trọng tâm, trọng điểm là hình thức kiểm tra theo chuyên đề thƣờng là đột xuất đối với một số mặt hàng cụ thể, trọng tâm cần phải tiến hành KTSTQ trong thời gian sớm nhất có thể để kịp thời ngăn chặn các hành vi gian lận của doanh nghiệp. Hình thức cụ thể tiến hành KTSTQ hiện nay là: - KTSTQ tại trụ sở cơ quan hải quan: Đây là hoạt động thƣờng xuyên của cơ quan hải quan đối với hồ sơ hải quan, hàng hóa nhập khẩu đã đƣợc thông quan trong thời gian 60 ngày kể từ ngày hàng hóa đƣợc thông quan đến ngày thông báo kiểm tra. - KTSTQ tại trụ sở ngƣời khai hải quan: Trụ sở ngƣời khai hải quan bao gồm trụ sở chính, chi nhánh, cửa hàng, nơi sản xuất, nơi lƣu giữ hàng hóa [18]. 1.2.3. Trình tự kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu Trình tự tiến hành KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu cơ bản giống trình tự KTSTQ nói chung. Đây là một trình tự linh hoạt tùy thuộc vào điều kiện thực tế và phụ thuộc một phần vào tƣ duy kiểm tra xem xét của đội ngũ công chức thực hiện KTSTQ và trƣởng đoàn kiểm tra. Không có một khuôn mẫu trình tự nhất định áp dụng cho mọi cuộc KTSTQ, nhƣng xét về mặt khái quát thì trình tự tiến hành KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu phải đƣợc thực hiện qua 5 bƣớc cơ bản: Bước một: Thu thập, phân tích, xử lý thông tin phục vụ KTSTQ 14
21. Thu thập, xử lý thông tin là hoạt động nghiệp vụ thƣờng xuyên của công chức thực hiện KTSTQ. Các nguồn thông tin phục vụ KTSTQ gồm: - Từ hệ thống cơ sở dữ liệu hải quan: Hệ thống thông tin nghiệp vụ hải quan; Hệ thống thông tin điện tử tập trung; Hệ thống thông tin quản lý rủi ro; Hệ thống thông tin vi phạm; Hệ thống thông tin quản lý dữ liệu giá tính thuế; Hệ thống thông tin kế toán xuất nhập khẩu tập trung; Hệ thống thông quan tàu biển xuất nhập cảnh; Hệ thống thông tin quản lý cơ sở dữ liệu phân loại và mức thuế; Hệ thống thông tin quản lý doanh nghiệp phục vụ KTSTQ và quản lý rủi ro; Hệ thống thu thập xử lý thông tin nghiệp vụ hải quan; Các danh mục rủi ro hàng hóa xuất nhập khẩu; Các hệ thống thông tin, dữ liệu khác có liên quan (nếu có). - Từ hoạt động nghiệp vụ hải quan: đăng ký, giám sát, kiểm tra thực tế hàng hóa, kiểm tra hồ sơ, tham vấn giá, kết quả giám định hàng hóa, xác định trƣớc mã số, trị giá - Từ bộ phận quản lý rủi ro, chống buôn lậu thu thập, phát hiện trong quá trình thực hiện nghiệp vụ chuyển. - Từ kết quả KTSTQ của lực lƣợng KTSTQ chuyển. - Từ các nguồn thông tin khác. Thu thập thông tin bằng văn bản từ ngƣời khai hải quan: Ƣu tiên thu thập thông tin từ các nguồn thông tin trên các hệ thống cơ sở dữ liệu và hoạt động nghiệp vụ của ngành hải quan. Trong trƣờng hợp kết quả thu thập thông tin từ cơ quan hải quan có dấu hiệu rủi ro nhƣng chƣa đầy đủ, rõ ràng thì ngƣời có thẩm quyền quyết định tiến hành thu thập thêm thông tin từ ngƣời khai hải quan. Phân tích, xử lý thông tin phục vụ KTSTQ Bước hai: Xác định đối tượng, quyết định kiểm tra Xác định đối tƣợng đề xuất kiểm tra bao gồm: Lựa chọn đối tƣợng đề 15
22. xuất kiểm tra gồm lựa chọn đối tƣợng KTSTQ tại cơ quan hải quan và tại trụ sở ngƣời khai hải quan; Đề xuất kiểm tra. Phê duyệt, ký ban hành quyết định kiểm tra: Xem xét, phê duyệt; Ban hành quyết định kiểm tra; Văn bản thông báo kiểm tra (nếu có). Bước ba: Thực hiện kiểm tra Chuẩn bị các điều kiện để thực hiện KTSTQ. Công bố quyết định kiểm tra/thông báo kiểm tra. Tiến hành kiểm tra: tại trụ sở cơ quan hải quan và tại trụ sở ngƣời khai hải quan. Báo cáo, đề xuất, xử lý kết quả kiểm tra. Thông báo kiểm tra/kết luận kiểm tra. Bước bốn: Xử lý công việc liên quan đến kết quả kiểm tra Quyết định ấn định thuế (nếu có). Xử phạt vi phạm hành chính (nếu có). Giải quyết khiếu nại (nếu có) Tham gia giải quyết tố tụng hành chính (nếu có) Bước năm: Theo dõi, báo cáo, phản hồi, cập nhật thông tin và lưu trữ hồ sơ Theo dõi khai bổ sung và chuyển hồ sơ, hình thức kiểm tra. Báo cáo, phản hồi kết quả kiểm tra trong hệ thống KTSTQ. Cập nhật thông tin và lƣu trữ hồ sơ [21]. 16
23. Sơ đồ 1.1. Quy trình kiểm tra sau thông quan Nguồn: Tổng cục Hải quan, Quyết định số 1410/QĐ-TCHQ ngày 14/5/2015 về việc ban hành Quy trình kiểm tra sau thông quan [21] 17
24. 1.2.4. Mô hình tổ chức kiểm tra sau thông quan đối với hàng hóa nhập khẩu Mô hình tổ chức KTSTQ đối với hàng hóa nhập khẩu hiện nay đang thực hiện theo 3 cấp thống nhất: Cấp Tổng cục Hải quan: - Tổng cục trƣởng Tổng cục Hải quan tổ chức, chỉ đạo, quản lý điều hành hoạt động KTSTQ trên toàn quốc; ký quyết định kiểm tra, xử lý kết quả kiểm tra đối với trƣờng hợp: Quyết định kiểm tra đối với trƣờng hợp doanh nghiệp ƣu tiên đƣợc công nhận theo quyết định của Tổng cục trƣởng Tổng cục Hải quan; Quyết định kiểm tra đối với doanh nghiệp thực hiện các dự án trọng điểm quốc gia; Các tập đoàn, tổng công ty có nhiều chi nhánh hoạt động xuất nhập khẩu tại nhiều địa bàn thuộc nhiều Cục Hải quan. - Cục trƣởng Cục kiểm tra sau thông quan có trách nhiệm: Tham mƣu chỉ đạo, quản lý, kiểm tra hoạt động KTSTQ, hƣớng dẫn nghiệp vụ KTSTQ trong phạm vi toàn quốc và tổ chức thực hiện các cuộc KTSTQ, chỉ đạo, tổ chức, quản lý các đoàn kiểm tra trong quá trình kiểm tra tại trụ sở ngƣời khai hải quan để đảm bảo việc thực hiện và xử lý kết quả kiểm tra theo quy định; Ký quyết định kiểm tra, tổ chức thực hiện quyết định kiểm tra, xử lý kết quả kiểm tra, ký quyết định ấn định thuế (nếu có); Thừa ủy quyền ký quyết định, tổ chức thực hiện KTSTQ và kết luận kiểm tra, xử lý kết quả KTSTQ; Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan theo thẩm quyền quy định về xử phạt vi phạm hành chính. Cấp Cục Hải quan địa phương: - Cục trƣởng Cục Hải quan chịu trách nhiệm chỉ đạo, quản lý, kiểm tra hoạt động KTSTQ trong phạm vi địa bàn quản lý, tổ chức thực hiện các cuộc KTSTQ hoặc phân công Chi cục trƣởng Chi cục KTSTQ tổ chức thực hiện, chỉ đạo, tổ chức, quản lý đoàn kiểm tra trong quá trình kiểm tra tại trụ sở ngƣời khai 18