Luận văn Kiểm sát điều tra vụ án hình sự các tội phạm về ma túy từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

Nội dung text: Luận văn Kiểm sát điều tra vụ án hình sự các tội phạm về ma túy từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN THỊ THANH BẮC KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – năm 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN THỊ THANH BẮC KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự Mã số: 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN VĂN HIỂN HÀ NỘI – năm 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả trong luận văn thạc sĩ Luật học là hoàn toàn trung thực và không trùng lắp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Trần Thị Thanh Bắc
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY CỦA CƠ QUAN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 6 1.1. Những vấn đề lý luận về vụ án hình sự các tội phạm về ma túy và hoạt động điều tra vụ án hình sự các tội phạm về ma túy 6 1.2. Những vấn đề lý luận và pháp luật về kiểm sát điều tra vụ án hình sự các tội phạm về ma túy của cơ quan VKSND 18 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY CỦA CÁC CƠ QUAN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG NAM 36 2.1. Khái quát tình hình điều tra, truy tố, xét xử tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2011 đến năm 2015 36 2.2. Thực trạng hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hình sự các tội phạm về ma túy của các Cơ quan VKSND tỉnh Quảng Nam 42 2.3. Đánh giá kết quả hoạt động kiểm sát điều tra vụ án ma túy của các cơ quan VKSND tỉnh Quảng Nam 54 2.4. Những hạn chế bất cập và nguyên nhân trong KSĐT đối với các vụ án ma túy 55 CHƢƠNG 3. CÁC BIỆN PHÁP BẢO ĐẢM KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY 60 3.1. Dự báo những yếu tố tác động ảnh hưởng đến hoạt động kiểm sát điều tra vụ án ma túy của Cơ quan VKSND 60 3.2. Các biện pháp bảo đảm kiểm sát điều tra vụ án hình sự các tội phạm về ma túy của các Cơ quan VKSND 62 KẾT LUẬN 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
5. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự CQĐT : Cơ quan điều tra ĐTV : Điều tra viên KSV : Kiểm sát viên KSĐT : Kiểm sát điều tra THQCT : Thực hành quyền công tố VKS : Viện kiểm sát VKSND : Viện kiểm sát nhân dân
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khi bàn về hoạt động tư pháp ở nước ta hiện nay, đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đã quán triệt quan điểm cơ bản là “Cải cách tổ chức, nâng cao chất lượng và hoạt động của các cơ quan tư pháp, nâng cao tinh thần trách nhiệm của cơ quan và cán bộ tư pháp trong công tác điều tra, bắt, giam, giữ, truy tố, xét xử thi hành án, không để xảy ra những trường hợp oan, sai. Viện Kiểm sát nhân dân thực hiện chức năng công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp”. Trước yêu cầu bức xúc trong hoạt động xét xử, Nghị quyết số 08 – NQ /TW ngày 2/10/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới đã chỉ rõ “ Chất lượng công tác tư pháp nói chung chưa ngang tầm với nhu cầu và đòi hỏi của nhân dân; còn nhiều trường hợp bỏ lọt tội phạm, làm oan người vô tội; vi phạm các quyền tự do, dân chủ của công dân, làm giảm sút lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và các cơ quan tư pháp”. Nghị quyết cũng đã nhấn mạnh: “Viện Kiểm sát các cấp thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong hoạt động tư pháp. Hoạt động công tố phải được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ án và trong quá trình tố tụng nhằm bảo đảm không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội Thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp là chức năng của Viện kiểm sát Nhân dân (VKSND) đã được quy định trong Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Viêt Nam năm 2013 và Luật tổ chức VKSND năm 2014. Báo cáo chính trị của Ban chấp hành trung ương Đảng tại Đại hội toàn quốc lần thứ IX đã chỉ rõ: “Tăng cường lãnh đạo và quản lý phong trào toàn dân đấu tranh phòng chống tội phạm, giữ gìn trật tự kỷ cương xã hội, ngăn chặn và bài trừ các tệ nạn xã hội nhất là tệ nạn mại dâm, ma túy”. Như vậy Đảng và Nhà nước ta đã có chủ trương phát động phong trào phòng chống ma túy trong quần chúng nhân dân đồng thời xử lý nghiêm minh đối với loại tội phạm này, cương quyết đấu tranh phòng chống tội phạm về ma túy nhằm loại bỏ ma túy ra khỏi đời sống xã hội. Do đó, công tác đấu tranh chống tội phạm ma túy luôn được coi trọng, ngày càng nhiều vụ án ma túy lớn được khám phá và được đưa ra xét xử nghiêm minh. Tuy nhiên tệ nạn ma túy và các 1
7. tội phạm về ma túy vẫn còn diễn biến phức tạp, chưa bị đẩy lùi, công tác điều tra phát hiện loại tội phạm này còn nhiều hạn chế. Quảng Nam là một tỉnh trung tâm của miền Trung, được xác định là một trong những địa bàn trọng điểm phức tạp về hoạt động của tội phạm ma túy, đặc biệt chủ yếu là tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy. Với phương thức, thủ đoạn hoạt động của loại tội phạm này rất tinh vi, xảo quyệt nên công tác phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm ma túy trên địa bàn tỉnh cũng gặp không ít khó khăn, hoạt động của VKSND tỉnh trong giai đoạn điều tra còn chưa kịp thời, chưa thật chủ động, việc phát hiện những vi phạm trong hoạt động điều tra các vụ án ma túy chưa được thường xuyên, kiên quyết, các yêu cầu điều tra chưa cụ thể, sát thực. Tình hình trên do nhiều nguyên nhân, một trong những nguyên nhân cơ bản là nhận thức của cán bộ, Kiểm sát viên (KSV) về hoạt động Kiểm sát điều tra (KSĐT) các vụ án ma túy còn chưa đầy đủ và thống nhất. Nhận thức được những vấn đề nêu trên, hoạt động KSĐT các vụ án hình sự nói chung và vụ án ma túy nói riêng của các Cơ quan VKSND tỉnh Quảng Nam trong những năm gần đây đã có những bước tiến bộ đáng kể, góp phần đấu tranh phòng chống tội phạm, bảo vệ quyền tự do dân chủ của nhân dân Tuy nhiên, hoạt động trên cũng đã bộc lộ không ít những hạn chế, thiếu sót. Từ nhận thức về nội dung, phạm vi KSĐT đối với án ma túy và quan hệ phối hợp lực lượng để thực hiện các hoạt động trên, cho đến việc bổ sung biên chế, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, phẩm chất đạo đức nghề nghiệp của cán bộ KSV vẫn còn bộc lộ rất nhiều thiếu sót. Trong khi đó hệ thống pháp luật và các văn bản hướng dẫn của ngành Kiểm sát cũng như của các cơ quan chức năng cũng không đầy đủ, thiếu thống nhất. Việc tổng kết để đánh giá thực trạng KSĐT đối với các vụ án ma túy cũng không được quan tâm thực hiện một cách nghiêm túc. Từ đó, chất lượng KSĐT nói chung, KSĐT các vụ án ma túy nói riêng chưa cao. Hầu hết các KSV chưa thấy hết những khó khăn, những nét đặc thù do chính tính chất, đặc điểm, phương thức, thủ đoạn hoạt động của tội phạm về ma túy đem lại để KSĐT các vụ án ma túy đạt kết quả cao, đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng chống loại tội phạm này hiện nay ở địa phương. Từ thực tiễn phân tích nêu trên tác giả chọn đề tài “Kiểm sát điều tra vụ án hình sự các tội phạm về ma túy từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam” để làm luận văn thạc sĩ luật học chuyên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự. 2
8. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm qua, việc nghiên cứu về hoạt động KSĐT các vụ án hình sự nói chung và các vụ án ma túy nói riêng chưa được chú ý nhiều. Tuy nhiên, đã có nhiều bài báo, đề tài khoa học của các cán bộ quản lý các nhà khoa học và của các học viên, nghiên cứu sinh đề cập nghiên cứu về vấn đề Quyền công tố, thực hành quyền công tố và KSĐT ở Việt Nam, cụ thể như: Lê Thị Tuyết Hoa “Quyền công tố ở Việt Nam” Luận án tiến sĩ, năm 2002 Viện Nhà nước pháp luật. Tiến sĩ Lê Hữu Thể “ Những vấn đề lý luận về quyền công tố và thực tiễn hoạt động công tố ở Việt Nam từ năm 1945 đến nay” Đề tài khoa học cấp bộ - VKSND Tối cao, năm 1999. Nguyễn Thị Mai Nga “Thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án ma túy ở Việt Nam” Luận án tiến sĩ năm 2010, Học viện Cảnh sát nhân dân. Bên cạnh đó, còn có nhiều bài viết về cơ bản đã nghiên cứu và giải quyết được một số vấn đề luận và thực tiễn thực hành quyền công tố và KSĐT của các cơ quan Kiểm sát các cấp. Tuy nhiên, do những khác biệt về nội dung phạm vi nghiên cứu ở các góc độ khác nhau, mà cho đến nay chưa có đề tài, bài viết nào đi sâu nghiên cứu một cách toàn diện về KSĐT vụ án ma túy của các Cơ quan VKSND tỉnh Quảng Nam. Cho nên, việc lựa chọn nghiên cứu đề tài “Kiểm sát điều tra vụ án hình sự các tội phạm về ma túy từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam” một cách có hệ thống của tác giả để làm luận văn cao học luật là vấn đề cần thiết, có ý nghĩa cả về lý luận lẫn thực tiễn, đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm về ma túy, đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội tại địa phương. Nội dung nghiên cứu không bị trùng lặp với bất cứ đề tài nào đã được công bố trước đây. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Đề tài luận văn là làm rõ nhận thức lý luận và thực trạng hoạt động KSĐT vụ án hình sự các tội phạm về ma túy của các cơ quan VKSND tỉnh Quảng Nam, chỉ rõ những hạn chế tồn tại và các nguyên nhân của vấn đề trên. Từ đó đề xuất hệ thống các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả KSĐT vụ án ma túy của các Cơ quan VKSND tỉnh Quảng Nam. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở mục đích nghiên cứu được xác định, đề tài luận văn có các nhiệm vụ 3
9. cụ thể sau: Nghiên cứu phân tích làm rõ nhận thức lý luận về tội phạm ma túy, điều tra vụ án ma túy, KSĐT vụ án ma túy của cơ quan Viện kiểm sát; Kiểm sát và đánh giá thực trạng tình hình tội phạm ma túy và việc KSĐT vụ án ma túy của các Cơ quan VKSND tỉnh Quảng Nam; Đề xuất hệ thống giải pháp khoa học để nâng cao công tác KSĐT vụ án hình sự các tội phạm về ma túy của các cơ quan VKSND tỉnh Quảng Nam trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài được xác định là hoạt động KSĐT vụ án hình sự các tội phạm về ma túy của các cơ quan thuộc VKSND tỉnh Quảng Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của đề tài được xác định là hoạt động KSĐT các vụ án ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2011 đến năm 2015. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài luận văn lựa chọn cơ sở phương pháp luận cho việc nghiên cứu là phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về tổ chức bộ máy nhà nước nói chung và các cơ quan tư pháp nói riêng trong đấu tranh phòng chống tội phạm. Trên cơ sở đó, quá trình nghiên cứu đề tài luận văn còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể như: phương pháp tổng kết; thống kê hình sự; so sánh, phân tích; trao đổi; chuyên gia; điều tra khảo sát thực tế để thu thập tài liệu làm sáng tỏ các nội dung nghiên cứu của luận văn. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận của đề tài là những lý luận khoa học Luật hình sự, Luật tố tụng hình sự, các văn bản pháp luật, tài liệu lý luận có liên quan đến hoạt động điều tra các vụ án ma túy, hoạt động KSĐT các vụ án ma túy của VKSND tỉnh Quảng Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 6.1. Ý nghĩa lý luận Đề tài không những góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về hoạt động KSĐT vụ án hình sự các tội phạm về ma túy của VKSND tỉnh Quảng Nam mà còn 4
10. góp phần vào việc xây dựng và hoàn thiện lý luận về hoạt động KSĐT các vụ án hình sự nói chung, các vụ án ma túy nói riêng của VKSND trong điều kiện hiện nay. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Đề tài là một công trình nghiên cứu có hệ thống cả về lý luận và thực tiễn về các vụ án ma túy xảy ra trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. Bên cạnh đó, nội dung và kết quả nghiên cứu của đề tài có thể khai thác, sử dụng làm tài liệu tham khảo cho hoạt động nghiên cứu, hội thảo tập huấn chuyên đề, giúp cho các KSV trực tiếp làm công tác KSĐT án ma túy tham khảo, vận dụng vào hoạt động nghiệp vụ và công tác, nâng cao chất lượng công tác thực hành quyền công tố và KSĐT các vụ án ma túy của các cơ quan VKSND tỉnh Quảng Nam. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu bố cục gồm 3 chương, 8 tiết Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về Kiểm sát điều tra vụ án hình sự các tội phạm ma túy của Cơ quan VKSND Chương 2: Thực trạng Kiểm sát điều tra vụ án hình sự các tội phạm ma túy của Các cơ quan VKSND tỉnh Quảng Nam Chương 3: Các biện pháp bảo đảm Kiểm sát điều tra vụ án hình sự các tội phạm về ma túy. 5
11. CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY CỦA CƠ QUAN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 1.1. Những vấn đề lý luận về vụ án hình sự các tội phạm về ma túy và hoạt động điều tra vụ án hình sự các tội phạm về ma túy 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm vụ án hình sự các tội phạm về ma túy thuộc thẩm quyền kiểm sát điều tra của cơ quan VKSND 1.1.1.1. Khái niệm, đặc điểm pháp lý tội phạm về ma túy Khái niệm chất ma túy lần đầu tiên được sử dụng trong Công ước Quốc tế La Hay (Hà Lan) năm 1912 về kiểm soát ma túy và chống buôn lậu ma túy. Theo gốc Hán - Việt ma túy có nghĩa là "mê mẩn"; theo gốc Hy Lạp "ma túy" dùng để chỉ chất "gây ngủ, gây mê". Theo từ điển tiếng Việt: “Ma túy là tên gọi chung cho tất cả các chất có tác dụng gây trạng thái ngây ngất, đờ đẫn, dùng quen thành nghiện”. Theo quan điểm của Liên hiệp quốc thì Ma túy là những chất có nguồn gốc tự nhiên hoặc tổng hợp, khi xâm nhập vào cơ thể con người có tác dụng làm thay đổi ý thức trí tuệ, làm cho con người lệ thuộc vào nó [1]. Ngày nay, người ta dùng từ chất ma túy để chỉ các chất tự nhiên và tổng hợp có khả năng gây nghiện. Tuy nhiên cho đến nay khái niệm ma túy còn có những quan điểm khác nhau do xuất phát từ mục đích nghiên cứu khác nhau. Căn cứ vào quy định của Công ước quốc tế về kiểm soát ma túy và Luật phòng chống ma túy được Quốc hội thông qua ngày 09/12/2000, năm 2001 Chính phủ đã ra Nghị định quy định danh mục chất ma túy cần kiểm soát ở Việt Nam gồm 249 chất, trong đó có 227 chất ma túy và 22 tiền chất; được chia làm 4 loại với mức độ gây nghiện khác nhau và chế độ quản lý, kiểm soát cũng khác nhau. Điều 2 Luật Phòng chống ma túy quy định về chất ma túy như sau: Chất ma túy là các chất gây nghiện, chất hướng thần được quy định trong danh mục do Chính phủ ban hành; Chất gây nghiện là chất kích thích hoặc ức chế thần kinh, dễ gây tình trạng nghiện đối với người sử dụng; Chất hướng thần là chất kích thích, ức chế thần kinh hoặc gây ảo giác, nếu sử dụng nhiều lần có thể dẫn tới tình trạng nghiện đối với người sử dụng. 6
12. Như vậy từ các quan điểm Liên hiệp quốc và pháp luật Việt Nam chúng ta có thể hiểu: Ma túy là chất có nguồn gốc tự nhiên hoặc tổng hợp khi được đưa vào cơ thể con người, nó có tác dụng làm thay đổi trạng thái, ý thức và tâm lý của người đó. Nếu lạm dụng ma túy con người sẽ lệ thuộc vào nó, khi đó gây hại cho người sử dụng và cộng đồng. Ở Việt Nam sau khi cách mạng giành chính quyền tháng 8 năm 1945 thuật ngữ ma túy chưa xuất hiện mà chỉ có thuật ngữ "thuốc phiện" một trong những chất quan trọng trong các chất ma túy. Năm 1952, Chính phủ đã ra Chỉ thị về quản lý việc trồng, mua bán thuốc phiện và ra Nghị định xử lý hành vi tàng trữ, vận chuyển, mua bán thuốc phiện. Sau khi đất nước thống nhất, ngày 25/03/1977 Hội đồng Chính phủ đã ban hành Nghị định 76-CP về chống buôn lậu thuốc phiện và các cơ quan tư pháp cũng đã ban hành các thông tư hướng dẫn áp dụng pháp luật khi điều tra, truy tố, xét xử về tội buôn lậu thuốc phiện. Đến năm 1985, thuật ngữ ma túy lần đầu tiên được quy định trong Bộ luật hình sự (BLHS) Việt Nam. Để nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và tội phạm về ma tuý nói riêng, ngày 28-12-1989 Quốc hội Nýớc Cộng hoà XHCN Việt Nam thông qua Luật sửa ðổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự (BLHS). Trong đó, bổ sung điều 96a: Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép các chất ma tuý, với mức hình phạt cao nhất là tử hình, điều này nói lên chính sách hình sự nhất quán của Nhà nước ta là nghiêm trị đối với tội phạm về ma tuý. Nhằm đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm ma tuý trong tình hình mới, ngày 10-5-1997 Quốc hội Nước Cộng hoà XHCN Việt Nam đã thông qua Luật sửa đổi bổ sung một số điều của BLHS trong đó quy định tội phạm về ma túy thành một chương riêng, đó là Chương VII: Các tội phạm về ma tuý. Trong lần sửa đổi này, ngoài việc tách Điều 96a và Điều 203 BLHS 1985 thành các hành vi phạm tội độc lập, có chế tài nghiêm khắc, luật còn quy định thêm một số tội danh mới, định lượng các chất ma túy trong từng khung hình phạt, tăng nặng mức hình phạt, nâng hình phạt tiền và tịch thu tài sản, thêm một số hình phạt bổ sung khác. Do nhu cầu điều chỉnh quan hệ xã hội bằng pháp luật hình sự đối với các hành vi về ma túy cụ thể hơn, ngày 21/12/1999 Quốc hội đã thông qua Bộ luật hình sự năm 1999 và có hiệu lực từ ngày 01/07/2000. Bộ luật đã sửa Chương VIIA BLHS năm 7
13. 1985 thành Chương 18, gồm 10 điều quy định 10 tội phạm về ma túy, thể hiện chính sách hình sự mới của Nhà nước ta đối với các tội phạm về ma túy. Đến ngày 19/06/2009 Quốc hội tiếp tục thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS, quy định 09 tội phạm về ma túy (bỏ tội Sử dụng trái phép chất ma túy - Điều 199 BLHS). Đó là: Tội trồng cây thuốc phiện hoặc các loại cây khác có chứa chất ma túy (Điều 192); Tội sản xuất trái phép chất ma túy (Điều 193); Tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt chất ma túy (Điều 194); Tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán hoặc chiếm đoạt tiền chất dùng vào việc sản xuất trái phép chất ma túy (Điều 195); Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, mua bán các phương tiện, dụng cụ dùng vào việc sản xuất hoặc sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 196); Tội tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 197); Tội chứa chấp việc sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 198); Tội cưỡng bức hoặc lôi kéo người khác sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 200); Tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng thuốc gây nghiện hoặc các chất ma túy khác (Điều 201). Ngoài các quy định của BLHS, trong pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính và luật phòng chống ma túy còn có biện pháp cai nghiện, giáo dục tại cộng đồng (biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn) và giáo dục cai nghiện tập trung tại các cơ sở giáo dục cai nghiện của các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương để áp dụng bắt buộc đối với người nghiện, người có vi phạm chưa đến mức xử lý hình sự. Từ những phân tích như trên, chúng tôi rút ra khái niệm tội phạm về ma túy như sau: Tội phạm về ma túy là hành vi nguy hiểm cho xã hội do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, vi phạm các quy định của Nhà nước về sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, mua bán, quản lý, sử dụng các chất ma túy và tiền chất ma túy được quy định trong Bộ luật hình sự xâm phạm đến trật tự an toàn xã hội, tính mạng sức khỏe và nòi giống của dân tộc. Đặc điểm pháp lý của các tội phạm về ma túy Các tội phạm về ma túy quy định tại BLHS có đặc điểm chung nhất là bất cứ hành vi phạm tội nào cũng trực tiếp hoặc gián tiếp liên quan đến ma túy và bao gồm tính nguy hiểm cho xã hội, tính trái pháp luật, tính có lỗi và tính chịu hình phạt được quy định trong BLHS. 8
14. Khách thể của các tội phạm về ma túy Ma túy là loại độc dược gây nghiện do Nhà nước độc quyền quản lý nên Nhà nước nghiêm cấm việc trồng cây thuốc phiện hoặc các loại cây khác có chất ma túy, nghiêm cấm các hoạt động sản xuất, tàng trữ, mua bán, vận chuyển, chiếm đoạt, sử dụng các chất ma túy cũng như các tiền chất dùng vào việc sản xuất trái phép chất ma túy [3]. Điều 3 Luật phòng chống ma túy cũng quy định cấm 8 nhóm hành vi có liên quan đến ma túy. Vì vậy các tội phạm về ma túy xâm phạm chế độ độc quyền quản lý Nhà nước ta về các chất ma túy; xâm phạm trật tự an toàn xã hội, xâm phạm sức khỏe và sự phát triển giống nòi của dân tộc Mặt khách quan của các tội phạm về ma túy - Trồng cây thuốc phiện hoặc các loại cây khác có chất ma túy là hành vi gieo trồng, chăm bón hoặc thu hoạch các bộ phận (như lá, hoa, quả, thân) của cây thuốc phiện và các loại cây có chứa chất gây nghiện, chất hướng thần theo quy định của Chính phủ. Người thực hiện hành vi trồng cây có chứa chất ma túy chỉ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo điều 192 BLHS khi đã được áp dụng đầy đủ cả ba biện pháp: “Đã được giáo dục nhiều lần”, “đã được tạo điều kiện ổn định cuộc sống” và “đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm”. Người nào biết người khác gieo trồng, chăm bón hoặc thu hoạch cây có chứa chất ma túy, đã được áp dụng đầy đủ cả ba biện pháp trên mà vẫn giúp họ thực hiện một trong các hành vi đó thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự với vai trò đồng phạm về tội này [3]. - Tội sản xuất trái phép chất ma túy quy định tại điều 193 BLHS là hành vi làm ra chất ma túy như chiết xuất, điều chế bằng thủ công hoặc có áp dụng khoa học công nghệ từ cây có chất ma túy, từ các tiền chất và các hóa chất hoặc làm ra chất ma túy này từ chất ma túy khác mà không được phép của cơ quan có thẩm quyền hoặc không đúng với nội dung đã được cơ quan có thẩm quyền cho phép. Đối với các hành vi nhằm tạo thuận lợi cho việc sử dụng chất ma túy đã có sẵn như pha chế thuốc phiện thành dung dịch để tiêm chích, nghiền hêroin từ bánh thành bột để hít thì không coi là hành vi sản xuất trái phép chất ma túy [3]. - Đối với tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán và chiếm đoạt trái phép chất ma túy quy định tại điều 194 BLHS thì hành vi tàng trữ trái phép là cất giữ, cất giấu bất hợp pháp chất ma túy ở bất cứ nơi nào (như trong nhà, trong người, phương tiện ) mà 9
15. không nhằm mục đích mua bán, vận chuyển hay sản xuất trái phép chất ma túy. Vận chuyển là hành vi chuyển dịch bất hợp pháp chất ma túy từ nơi này đến nơi khác dưới bất kỳ hình thức nào mà không nhằm mục đích mua bán, tàng trữ hay sản xuất trái phép chất ma túy khác. Người giữ hộ hoặc vận chuyển trái phép chất ma túy cho người khác, mà biết rõ mục đích mua bán trái phép chất ma túy của người đó, thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội mua bán trái phép chất ma túy với vai trò đồng phạm. Mua bán trái phép chất ma túy bao gồm các hành vi sau đây: + Mua, xin, tàng trữ, vận chuyển chất ma túy nhằm bán trái phép cho người khác + Bán trái phép chất ma túy cho người khác bao gồm cả việc bán hộ chất ma túy cho người khác để hưởng tiền công hoặc lợi ích vật chất khác + Dùng chất ma túy nhằm trao đổi, thanh toán trái phép hoặc dùng tài sản không phải là tiền đem trao đổi, thanh toán lấy chất ma túy nhằm bán lại trái phép cho người khác Chiếm đoạt chất ma túy là một trong các hành vi trộm cắp, lừa đảo, lạm dụng tín nhiệm, cưỡng đoạt, cướp giật chất ma túy của người khác. Người nào tàng trữ, vận chuyển trái phép hoặc chiếm đoạt chất ma túy với số lượng sau đây không nhằm mục đích mua bán hay sản xuất trái phép chất ma túy khác thì áp dụng khoản 4 điều 8 BLHS, theo đó không truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng phải bị xử lý hành chính: + Nhựa thuốc phiện, nhựa cần sa hoặc cao coca có trọng lượng dưới một gam + Hêroin hoặc côcain có trọng lượng dưới 0,1gam + Lá, hoa, quả cây cần sa hoặc lá côca có trọng lượng dưới 01 kilogam + Quả thuốc phiện khô có trọng lượng dưới 05 kilogam, quả thuốc phiện tươi dưới 01 kilogam + Các chất ma túy khác ở thể rắn có trọng lượng dưới 01 gam + Các chất ma túy khác ở thể lỏng từ mười mililit trở xuống [31]. - Đối với Tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán hoặc chiếm đoạt tiền chất dùng vào việc sản xuất trái phép chất ma túy và tội sản xuất, vận chuyển, mua bán các phương tiện, dụng cụ dùng vào việc sản xuất hoặc sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 195 và 196 BLHS) thì các hành vi khách quan như tàng trữ, vận chuyển, mua bán và chiếm đoạt tương tự tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán và chiếm đoạt trái phép chất ma túy 10
16. (điều 194). Ngoài ra, trường hợp không chứng minh được mục đích nhằm sản xuất trái phép chất ma túy hoặc mục đích nhằm bán lại cho người khác để họ sản xuất trái phép chất ma túy thì không phải chịu trách nhiệm hình sự tại điều 195 BLHS, trong trường hợp tiền chất có trọng lượng dưới 50 gam (tiền chất ở thể rắn) hoặc dưới 75 mililít (tiền chất ở thể lỏng) thì không truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng phải bị xử lý hành chính. Đối với trường hợp sản xuất, tàng trữ, vận chuyển hoặc mua bán từ năm bộ dụng cụ, phương tiện (có thể cùng loại, có thể khác loại) trở xuống tại điều 196 BLHS thì không truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng phải bị xử lý hành chính. - Tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy là chỉ huy, phân công, điều hành các hoạt động đưa trái phép chất ma túy vào cơ thể người khác hoặc chuẩn bị địa điểm (thuê địa điểm, mượn hoặc sử dụng địa điểm không thuộc quyền chiếm hữu của mình), chuẩn bị phương tiện, dụng cụ dùng vào việc sử dụng trái phép chất ma túy dưới bất kỳ hình thức nào (mua, xin, tàng trữ ) nhằm đưa trái phép chất ma túy vào người khác, tìm người sử dụng chất ma túy để đưa trái phép chất ma túy vào cơ thể của họ. Tuy nhiên nếu người nghiện ma túy có chất ma túy cho người nghiện ma túy khác chất ma túy để cùng sử dụng trái phép thì không bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội tổ chức sử dụng trái phép ma túy (điều 197 BLHS) mà có thể bị truy cứu về tội tàng trữ chất ma túy. - Chứa chấp việc sử dụng trái phép chất ma túy là hành vi của người có địa điểm thuộc quyền chiếm hữu của mình hoặc do mình quản lý biết người khác là đối tượng sử dụng trái phép chất ma túy nhưng vẫn cho họ mượn hoặc thuê địa điểm để họ trực tiếp sử dụng trái phép chất ma túy. Có bất kỳ hành vi nào khác chứa chấp là trường hợp người có địa điểm thuộc quyền chiếm hữu của mình hoặc do mình quản lý, biết người khác là đối tượng sử dụng trái phép chất ma túy và để mặc cho họ hai lần sử dụng hoặc để mặc cho nhiều người sử dụng trái phép chất ma túy. Tuy nhiên cần lưu ý người nghiện ma túy cho người nghiện ma túy khác cùng sử dụng trái phép chất ma túy tại địa điểm thuộc quyền sở hữu, chiếm hữu hoặc quản lý của mình thì không phải chịu trách nhiệm hình sự về tội chứa chấp sử dụng chất ma túy (điều 198 BLHS) - Tội cưỡng bức người khác sử dụng trái phép chất ma túy là hành vi dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực hoặc các thủ đoạn khác uy hiếp tinh thần của người khác để buộc họ phải sử dụng trái phép chất ma túy trái ý muốn của họ. Lôi kéo là hành vi 11
17. rủ rê, dụ dỗ, xúi giục hoặc bằng các thủ đoạn khác nhằm khêu gợi sự ham muốn của người khác để họ sử dụng trái phép chất ma túy. - Tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng thuốc gây nghiện hoặc các chất ma túy khác (điều 201 BLHS) được hiểu là hành vi của người có trách nhiệm trong việc nghiên cứu, giám định, sản xuất, xuất nhập khẩu, vận chuyển, mua bán, cấp phát thuốc gây nghiện và các chất ma túy khác đã không làm đúng quy định của Nhà nước hoặc thiếu trách nhiệm về quản lý và sử dụng các chất đó (như không thực hiện đúng với giấy phép quy định về số lượng, chủng loại, chất lượng, sai với các quy trình hoạt động hoặc phân phối, cấp phát không đúng đối tượng, để xảy ra mất mát hoặc hư hỏng ) [3]. Chủ thể của tội phạm ma tuý Chủ thể của tội phạm về ma túy là những người có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi theo quy định của BLHS. Theo quy định tại điều 8 BLHS thì căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi thì tội phạm được phân thành tội phạm ít nghiêm trọng có mức cao nhất của khung hình phạt đến 03 năm tù; tội phạm nghiêm trọng có mức cao nhất đến 07 năm tù; tội phạm rất nghiêm trọng có mức hình phạt cao nhất đến 15 năm tù và tội đặc biệt nghiêm trọng có mức hình phạt từ 15 tù trở lên. Điều 12 BLHS cũng quy định người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm và người từ đủ 14 tuổi trở lên nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng. Như vậy, trong 09 tội phạm về ma túy, thì tội trồng cây thuốc phiện hoặc các loại cây khác có chứa chất ma túy (Điều 192) là tội phạm nghiêm trọng (có khung hình phạt cao nhất đến 07 năm tù) nên chủ thể của tội phạm là người đủ từ 16 tuổi trở lên. Đối với 07 tội phạm ma túy từ điều 193 đến điều 200 BLHS thì người phạm tội quy định tại khoản 2 (tội phạm rất nghiêm trọng) trở lên ở các tội này nên chủ thể của tội phạm phải là người từ đủ 14 tuổi trở lên. Riêng tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng thuốc gây nghiện hoặc các chất ma túy khác (Điều 201 BLHS) thì chủ thể là người có trách nhiệm trong công tác này (chủ thể đặc biệt) và người từ đủ 14 tuổi trở lên chịu trách nhiệm hình sự quy định từ khoản 3 (tội phạm đặc biệt nghiêm trọng) trở lên (có thể trong trường hợp đồng phạm với người có trách nhiệm). 12
18. Mặt chủ quan của tội phạm ma túy Hầu hết các tội phạm về ma túy đều được thực hiện với lỗi cố ý, tức là nhận thức rõ hành vi của mình bị pháp luật cấm, thấy trước được tác hại của hành vi trồng cây thuốc phiện, sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, mua bán, chiếm đoạt trái phép chất ma túy hoặc tổ chức, chứa chấp việc sử dụng ma túy. Riêng đối với tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng thuốc gây nghiện hoặc các chất ma túy khác (Điều 201) thì thực hiện với lỗi vô ý. Người phạm tội tuy thấy hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, nhưng cho rằng hậu quả đó không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được, hoặc không thấy hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại. Thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm về ma túy ở nước ta trong thời gian qua cho thấy mới chỉ phát hiện, xử lý tập trung một số tội như: Tàng trữ, mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy; Tổ chức sử dụng trái phép ma túy. Đối với các hành vi khác ít xảy ra, thậm chí chưa phát hiện được. Các chất ma túy được phát hiện ở nước ta chủ yếu là thuốc phiện, heroin, methamphetamine, côcain, cần sa và một số chất ma túy tổng hợp dưới dạng viên nén. 1.1.1.2. Vụ án hình sự các tội phạm về ma túy thuộc thẩm quyền kiểm sát điều tra của các cơ quan VKSND Vụ án hình sự phải là một vụ việc có tính hình sự đã xảy ra trong thực tế được các cơ quan có thẩm quyền theo luật định, tiếp nhận xử lý thông tin tội phạm, kiểm tra xác minh, xác định có dấu hiệu tội phạm và quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với vụ án đó để điều tra giải quyết theo thủ tục tố tụng hình sự Như vậy có thể hiểu: Vụ án hình sự các tội phạm về ma túy là những vụ việc có các hành vi vi phạm các quy định về quản lý chất ma túy của Nhà nước đã xảy ra, được các cơ quan có thẩm quyền theo luật định tiến hành kiểm tra xác minh và xác định vụ việc đó có dấu hiệu tội phạm về ma túy và đã quyết định khởi tố vụ án về ma túy đối với vụ việc đó để tiến hành điều tra giải quyết theo trình tự tố tụng hình sự Hiện nay theo quy định của điều 104, 111 BLTTHS năm 2003, khi xác định vụ việc có dấu hiệu tội phạm ma túy, thì Cơ quan cảnh sát điều tra phải ra quyết định khởi tố vụ án, thủ trưởng đơn vị Bộ đội biên phòng, cơ quan Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng Cảnh sát biển, Kiểm ngư ra quyết định khởi tố vụ án ma túy, thực hiện điều tra giai đoạn ban đầu, sau đó chuyển hồ sơ cho CQĐT có thẩm quyền. Theo hướng dẫn tại 13