Luận văn Kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác từ thực tiễn quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội

Nội dung text: Luận văn Kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác từ thực tiễn quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐẶNG VĂN SỸ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA TỘI CỐ Ý GÂY THƢƠNG TÍCH HOẶC GÂY TỔN HẠI CHO SỨC KHỎE CỦA NGƢỜI KHÁC TỪ THỰC TIỄN QUẬN ĐỐNG ĐA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN VĂN HIỂN HÀ NỘI, 2017
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Học Viện Khoa học xã hội. Vậy tôi xin viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật – Học Viện Khoa học xã hội xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN ĐẶNG VĂN SỸ
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA TỘI CỐ Ý GÂY THƢƠNG TÍCH HOẶC GÂY TỔN HẠI CHO SỨC KHỎE CỦA NGƢỜI KHÁC 6 1.1. Khai quát về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác .6 1.2. Một số vấn đề chung về kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác 11 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ TỘI CỐ Ý GÂY THƢƠNG TÍCH HOẶC GÂY TỔN HẠI CHO SỨC KHỎE CỦA NGƢỜI KHÁC TẠI QUẬN ĐỐNG ĐA, HÀ NỘI 34 2.1. Tình hình kinh tế - xã hội và cơ cấu tổ chức bộ máy của Viện kiểm sát nhân dân quận Đống Đa, Hà Nội tác động đến kiểm sát điều tra cơ bản 34 2.2. Khái quát về thực trạng điều tra, truy tố, xét xử tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trên địa bàn quận Đống Đa 36 2.3. Thực trạng hoạt động kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trên địa bàn quận Đống Đa, Hà Nội 38 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA TỘI CỐ Ý GÂY THƢƠNG TÍCH HOẶC GÂY TỔN HẠI CHO SỨC KHỎE CỦA NGƢỜI KHÁC 58 3.1. Dự báo những yếu tố tác động ảnh hưởng đến hoạt động kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác 58 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác 63 KẾT LUẬN 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 75
4. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. BLHS BLHS 2. BLTTHS BLTTHS 3. CQĐT CQĐT 4. VKSND Viện kiểm sát nhân dân 5. VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao 6. KSĐT Kiểm sát điều tra 7. CYGTT Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Dưới sự lãnh đạo của Đảng, công cuộc đổi mới của đất nước trong những năm qua đã đạt được nhiều thành tựu to lớn trên nhiều mặt về kinh tế. chính trị, văn hóa xã hội, đời sống của nhân dân ngày càng nâng cao, đất nước ta ngày càng vững bước đi trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Cùng với những thành tựu đã đạt được, nhiều vấn đề tiêu cực trong xã hội cũng nảy sinh, trong đó tình hình tội phạm nói chung, tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác (gọi tắt là tội cố ý gây thương tích (CYGTT)) nói riêng có nhiều diễn biến phức tạp và có chiều hướng gia tăng. Là một trong những quận nằm ở trung tâm thành phố Hà Nội, với mật độ dân cư bố trí đông đúc (nhiều nhất trong các quận) và nhiều thành phần, Quận Đống Đa là một trong những quận có tỉ lệ án hình sự lớn nhất trên cả nước, trong đó đặc biệt là loại tội phạm cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác. Do đặc điểm của loại tội phạm CYGTT mang tính bạo lực, xâm phạm trực tiếp đến khách thể quan trọng là quyền bất khả xâm phạm về thân thể của công dân. Hậu quả của tội phạm này gây ra không chỉ là thương tích, làm tổn hại sức khỏe của người khác, mà còn ảnh hưởng đến tình hình an ninh, trật tự ở địa phương, gây bất bình trong nhân dân. Bên cạnh đó, hung thủ thực hiện tội phạm CYGTT thường có mối quan hệ quen biết từ trước với nạn nhân, nhân chứng và những người liên quan nên họ sợ bị trả thù hoặc ngại cung cấp thông tin. Đây là nguyên nhân làm cho việc điều tra thu thập tài liệu, chứng cứ của các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung, hoạt động của VKSND (VKSND) trong giai đoạn điều tra đối với loại án này gặp nhiều khó khăn. Việc tăng cường công tác thực hiện chức năng của VKSND trong giai đoạn điều tra đối với các loại tội phạm này là một đòi hỏi cấp thiết. Điều tra tội phạm là một trong những hoạt động tư pháp quan trọng của Nhà nước ta nhằm đảm bảo mọi hành vi phạm tội phải được điều tra, làm rõ. Kiểm sát điều tra (KSĐT) là một trong những hoạt động của VKSND trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, bắt đầu từ khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm xảy ra đến khi kết thúc điều tra. Tiếp đó, VKSND ra quyết định truy tố hoặc ra các quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ theo quy định của pháp luật. Làm tốt công tác này, sẽ góp phần đảm bảo cho mọi hành vi phạm tội đều phải được 1
6. khởi tố, điều tra và xử lý kịp thời, không để lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội. Không để người nào bị khởi tố, bị bắt, bị tạm giữ, tạm giam, bị hạn chế các quyền công dân, bị xâm phạm tính mạng, sức khỏe, tài sản, tự do, danh dự và nhân phẩm một cách trái pháp luật; Việc điều tra phải khách quan, toàn diện, đầy đủ, chính xác, đúng pháp luật; những vi phạm pháp luật trong quá trình điều tra phải được phát hiện kịp thời, khắc phục và xử lý nghiêm minh; việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với bị can phải có căn cứ, đúng pháp luật. Thực tiễn kiểm sát điều tra đối với tội CYGTT trước yêu cầu cải cách tư pháp hình sự đã bộc lộ một số mặt tồn tại, hạn chế gây ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm. Những tồn tại, hạn chế đó do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan khác nhau. Kiểm sát điều tra các tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại thể hiện chức năng của VKSND, bảo đảm việc xử lý các tội phạm về đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội. Đồng thời còn là biểu hiện của việc thực hiện quyền lực nhà nước góp phần ổn định xã hội, phát triển kinh tế và bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, Nghị quyết số 08/NQTW ngày 2/1/2002 của Bộ chính trị đã đặt ra yêu cầu: "Viện kiểm sát các cấp thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp. Hoạt động công tố phải được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ án và trong suốt quá trình tố tụng nhằm bảo đảm không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội, xử lý kịp thời những trường hợp sai phạm của những người tiến hành tố tụng làm nhiệm vụ Tăng cường công tác kiểm sát việc bắt, giam, giữ, bảo đảm đúng pháp luật; những trường hợp chưa cần bắt, tạm giữ, tạm giam thì kiên quyết không phê chuẩn lệnh bắt, tạm giữ, tạm giam; phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp oan, sai trong bắt, giữ. Viện kiểm sát các cấp chịu trách nhiệm về những oan, sai trong việc bắt, tạm giữ, tạm giam thuộc phạm vi thẩm quyền phê chuẩn của mình". Việc nâng cao chất lượng kiểm sát điều tra các vụ án cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là mang lại hiệu quả cao trong công tác, giúp cho quá trình điều tra tiến hành được thuận lợi và nhanh chóng, bảo đảm cho việc khởi tố, điều tra đúng người, đúng tội, đúng theo quy định của pháp luật. Vì những lý do đã nêu trên, tác giả chọn đề tài: “Kiểm sát điều tra các tội cố ý gây thương tích hoặc gây 2
7. tổn hại cho sức khỏe người khác, từ thực tiễn quận Đống Đa, Hà Nội” làm đề tài luận văn thạc sĩ nhằm giải quyết một số vấn đề lý luận và thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của VKSND trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm cố ý gây thương tích ở Hà Nội nói chung và quận Đống Đa nói riêng trong giai đoạn hiện nay là rất cần thiết, mang tính tất yếu và khách quan. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm qua, tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác cũng đã được một số tác giả nghiên cứu ở những khía cạnh khác nhau. Dưới góc độ tội phạm học, trên bình diện cả nước có công trình nghiên cứu của tác giả Nguyễn Hữu Cầu "Đặc điểm tội phạm học của tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác ở Việt Nam hiện nay và các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa" (Luận án Tiến sĩ luật học, Học viện Cảnh sát nhân dân, Hà Nội 2002); trên bình diện địa phương, gần đây có các công trình nghiên cứu của tác giả Ngô Việt Hồng "Đấu tranh phòng chống tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác trên địa bàn Thành phố Hà Nội" (Luận văn Thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội 2005), của tác giả Nguyễn Quang Thưởng "Biện pháp đấu tranh ngăn chặn làm giảm tội phạm cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác của lực lượng Cảnh sát nhân dân - Công an thành phố Hà Nội" (Luật văn Thạc sĩ luật học, Trường Đại học Cảnh sát nhân dân, Hà Nội 1999) Các công trình kể trên đã làm rõ tình hình tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác nói chung hoặc ở một số địa phương, góp phần nhất định vào phòng ngừa và chống tội phạm này. Tuy nhiên, hiện chưa có công trình nào nghiên cứu về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác trên địa bàn Quận Đống Đa. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài Qua việc nghiên cứu những vấn đề chung về kiểm sát điều tra các tội cố ý gây thương tích, làm rõ thực trạng, tìm hiểu nguyên nhân của những kết quả đã đạt được, hạn chế, tồn tại, luận văn dự báo tình hình tội phạm và đề xuất các giải pháp đảm bảo cho hoạt động kiểm sát điều tra về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức 3
8. khỏe của người khác trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội thực hiện đúng quy định của pháp luật, đáp ứng được yêu cầu cải cách tư pháp trong tình hình mới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Để thực hiện mục đích nghiên cứu trên, luận văn có những nhiệm vụ sau đây: Nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về kiểm sát điều tra của VKSND trong giai đoạn điều tra các vụ án CYGTT. Phân tích, đánh giá thực trạng, làm rõ tồn tại, hạn chế, nguyên nhân công tác kiểm sát điều tra của VKSND quận Đống Đa, thành phố Hà Nội trong điều tra các vụ án CYGTT ở giai đoạn từ năm 2012 đến năm 2016. Dự báo tình hình tội phạm và đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động kiểm sát điều tra về tội CYGTT của VKSND quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là cơ sở lý luận công tác kiểm sát điều tra các vụ án cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác và thực tiễn hoạt động kiểm sát điều tra của VKSND trong giai đoạn điều tra các vụ án cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. Cụ thể bắt đầu từ khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm xảy ra đến khi kết thúc việc điều tra, Viện kiểm sát ra quyết định truy tố hoặc đình chỉ vụ án theo quy định của pháp luật. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn hoạt động kiểm sát điều tra của VKSND trong giai đoạn điều tra các vụ án cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác theo quy định tại Điều 104 BLHS trên địa bàn quận Đống Đa từ năm 2012 đến năm 2016. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về tăng cường pháp chế XHCN, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân. 4
9. 5.1. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp của triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử như kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, phân tích và tổng hợp. Ngoài ra còn sử dụng các phương pháp như: thống kê, so sánh, hệ thống hóa; trực tiếp khảo sát trao đổi nghiệp vụ với đội ngũ Kiểm sát viên tại đơn vị. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm phong phú thêm kho tàng lý luận chung về công tác kiểm sát điều tra đối với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể sử dụng làm tư liệu tham khảo phục vụ yêu cầu nâng cao chất lượng công tác kiểm sát điều tra đối với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác của VKSND trong giai đoạn hiện nay. Mặt khác, nội dung của luận văn có thể sử dụng nhằm xây dựng kỹ năng nghề nghiệp, thao tác nghiệp vụ của người cán bộ, Kiểm sát viên trước yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Chương 2: Thực trạng kiểm sát điều tra vụ án hình sự tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác của cơ quan VKSND quận Đống Đa, Hà Nội. Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác của cơ quan VKSND quận Đống Đa, Hà Nội. 5
10. Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA TỘI CỐ Ý GÂY THƢƠNG TÍCH HOẶC GÂY TỔN HẠI CHO SỨC KHỎE CỦA NGƢỜI KHÁC 1.1. Một số vấn đề chung về tội cố ý gây thƣơng tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của ngƣời khác Tại điều 8 BLHS năm 1999 quy định: “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nên văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp vủa tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa” [21]. Qua khái niệm tội phạm, chúng ta thấy tội phạm có các dấu hiệu cơ bản là: Tính nguy hiểm cho xã hội, có lỗi, trái pháp luật và tính phải chịu hình phạt [44]. 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác Tội phạm CYGTT` là tội phạm có sử dụng bạo lực được quy định muộn hơn so với các loại tội phạm khác trong nhóm tội phạm có sử dụng bạo lực. Kể từ Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến đầu năm 1955, tội CYGTT được áp dụng theo luật cũ. Ở Bắc Kỳ áp dụng An Nam Hình Luật; ở Nam Kỳ áp dụng Hình Pháp Tu Chính; ở Trung Kỳ áp dụng Hoàng Việt Hình luật. Tội CYGTT lúc bấy giờ là tội “cố ý đả thương”. Từ sau ngày miền Bắc được giải phóng, Chính phủ ban hành Thông tư số 442/TTg ngày 19/1/1955 (được áp dụng ở miền Bắc từ năm 1955 đến 1976), đã chính thức quy định tội CYGTT, cụ thể là tại điểm 3 Thông tư quy định: “đánh bị thương thì phạt tù từ 3 tháng đến 5 năm; đánh bị thương có tổ chức hay gây thành cố tật hay gây chết người thì phạt tù đến 20 năm”. Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam ban hành Sắc luật số 03-SL/76 quy định về tội phạm và hình phạt, trong đó có tội CYGTT. Tháng 6/1985, BLHS đầu tiên của 6
11. nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được han hành, tội CYGTT được quy định tại Điều 109 Chương I (Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, phẩm chất, danh dự của con người). Tháng 12/1999, Quốc hội thông qua BLHS năm 1999 quy định về tội CYGTT tại Điều 104 Chương XII (Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người) [28]. Nội dung Điều 104 quy định tội CYGTT hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Tội CYGTT thực chất là hai tội được ghi trong cùng một điều luật, đó là tội gây thương tích cho người khác và tội gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác. Gây thương tích cho người khác, nghĩa là hành vi của họ đã gây ra và để lại các dấu vết trên thân thể làm ảnh hưởng đến sức khoẻ của con người (trong thực tế, những trường hợp này Hội đồng Y khoa giám định, kết luận tỷ lệ phần trăm thương tật. Còn gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác, nghĩa là làm mất mát, hư hại một phần, không còn nguyên vẹn như trước đối với sức khoẻ con người nữa. Tuy nhiên, do hành vi và hậu quả của chúng có quan hệ chặt chẽ với nhau, không tách rời nhau, cái trước làm tiền đề cho cái sau, cái sau là hệ quả của cái trước. Do vậy mà, hai loại tội này được các nhà làm luật xếp vào một điều luật [27]. Về khái niệm tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác đã có một số công trình đưa ra. Có tác giả cho rằng: “Tội cố ý gây thương tích là hành vi cố ý dùng sức mạnh vật chất để tác động lên cơ thể người khác, gây thương tích hoặc tổn hại cho sức khỏe của người bị tác động ở một mức độ nhất định mà pháp luật quy định” [28]. Tác giả khác đưa ra khải niệm:“Tội phạm cố ý gây thương tích là loại tội phạm mang tính bạo lực, người phạm tội cố ý sử dụng sức mạnh thể chất hoặc các thủ đoạn khác tác động trực tiếp lên cơ thể của người bị hại để gây thương tích hoặc gây tổn hại về sức khỏe của người bị hại một cách trái pháp luật, đến mức bị coi là tội phạm” [39] Nhìn chung ở các khái niệm này đã đưa ra được những đặc điểm chính của loại tội phạm này. Thứ nhất, tội phạm cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác phải là hành vi của con người: người phạm tội phải có hành vi tác động đến thân thể của người khác làm cho người này bị thương, bị tổn hại đến sức khoẻ như: đâm, chém, đấm đá, đốt cháy, đầu độc Hành vi này về hình thức cũng giống hành vi của tội giết người, nhưng tính chất và mức độ nguy hiểm thấp hơn. Thứ hai, hành vi của người phạm tội được thực hiện do lỗi cố ý, tức là nhận thức rõ hành vi 7
12. của mình có thể gây ra thương tích hoặc tổn hại cho sức khoẻ của người khác; mong muốn hoặc có ý thức để mặc cho hậu quả đó xảy ra. So với tội giết người, thì sự cố ý trong trường hợp gây thương tích mức độ nguy hiểm có thấp hơn, vì người phạm tội chỉ mong muốn hoặc để mặc cho nạn nhân bị thương, bị tổn hại đến sức khoẻ chứ không mong muốn nạn nhân chết. Nạn nhân chết là ngoài ý muốn chủ quan của người phạm tội [9]. Thứ ba, nạn nhân phải bị thương tích hoặc bị tổn thương đến sức khoẻ ở mức đáng kể. Nếu thương tích không đáng kể thì chưa phải là tội phạm. So với Điều 109 BLHS năm 1985, thì Điều 104 BLHS năm 1999 lấy tỷ lệ thương tật của nạn nhân làm căn cứ để xác định trách nhiệm hình sự và định khung hình phạt đối với người phạm tội. Theo quy định tại khoản 1 Điều 104 BLHS thì người bị thương tích hoặc bị tổn hại đến sức khỏe phải có tỷ lệ thương tật từ 11% trở lên hoặc dưới 11% nhưng thuộc một trong các trường hợp được quy định thì người phạm tội mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Căn cứ để xác định tỉ lệ thương tật là kết luận của Hội đồng giám định y khoa. Căn cứ vào và tài liệu y khoa, thương tích của nạn nhân và Bảng tiêu chuẩn thương tật quy định tại Thông tư liên bộ 28/2013/TTLB/BYT-BLĐTB & XH, ngày 27/9/2013 của Bộ Y tế - Bộ lao động, thương binh và xã hội quy định về tỷ lệ tổn thương cơ thể do thương tích, bệnh tật và bệnh nghề nghiệp để ban hành bản Kết luận giám định tỷ lệ tổn thương cơ thể do thương tích gây nên tại thời điểm giám định [2]. Điều 104 BLHS năm 1999, đã được sửa đổi bổ sung năm 2009 (sau đây gọi là BLHS năm 1999) quy định về hành vi cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, với tội danh “Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác”. Tội phạm “Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác” nằm trong chương XII thuộc nhóm “Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người” của BLHS. Như vậy, có thể hiểu: "Tội cố gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác là hành vi nguy hiểm cho xã hội của người phạm tội cố ý dùng sức mạnh vật chất để tác động lên cơ thể người khác gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người bị tác động ở một mức độ nhất định được quy định trong BLHS. Trong đó, thương tích được hiểu là tổn hại cho sức khoẻ thể hiện qua dấu vết để lại trên cơ 8
13. thể con người, tổn thương khác được hiểu là tổn hại cho sức khoẻ mà không thể hiện thành dấu vết trên cơ thể con người". 1.1.2. Dấu hiệu pháp lý của tội cố gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác 1.1.2.1. Khách thể của tội phạm Trong khoa học luật hình sự, khách thể của tội phạm được hiểu là những quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại. Trong tội “Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác” thì khách thể trực tiếp chính là sức khoẻ của con người. Là hành vi cố ý làm cho người khác bị thương hoặc bị tổn hại đến sức khoẻ. Khi nói đến sức khoẻ của con người, nghĩa là chúng ta nói đến một con người đang còn sống (mới sinh ra cho đến trước lúc chết), không phụ thuộc vào tuổi đời, giới tính, bệnh tật hoặc địa vị xã hội của người đó [3]. Từ đó, khẳng định rằng, trong tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác, tội phạm đã xâm phạm trực tiếp đến quyền được bảo hộ về sức khoẻ của con người được quy định tại Điều 71 của Hiến pháp 2013. 1.1.2.2. Mặt khách quan của tội phạm Mặt khách quan của tội phạm được hiểu là mặt bên ngoài của tội phạm, đó chính là các biểu hiện của tội phạm diễn ra trong thế giới khách quan mà con người có thể nhận biết được. Các biểu hiện của tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội; hậu quả nguy hiểm cho xã hội, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả; các dấu hiệu khách quan khác có ý nghĩa quyết định đến việc xác định trách nhiệm hình sự của người phạm tội như: công cụ, phương tiện, phương thức, thủ đoạn, thời gian, hoàn cảnh, địa điểm phạm tội Hành vi khách quan gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác: được hiểu là hành vi tác động vào cơ thể của người khác làm cho người đó bị thương tích hoặc tổn hại sức khỏe. Hành vi gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác có thể được thực hiện với sự hỗ trợ của công cụ, phương tiện phạm tội (dùng dao, súng ) hoặc không dùng các công cụ, phương tiện đó mà dùng sự tác động bằng thực thể (đá, đấm ) hay thông qua súc vật hay cơ thể của người khác (cho chó cắn ). Cũng có trường hợp người phạm tội bắt người bị hại tự làm tổn hại cho sức khỏe của mình (buộc tự chọc vào mắt mình, chặt ngón tay ) [25]. 9
14. Trong mọi trường hợp, giữa hành vi của người phạm tội và hậu quả xảy ra làm tổn thương sức khoẻ của người khác phải có quan hệ nhân quả (vết thương hoặc tổn hại sức khoẻ của người bị hại phải là hậu quả của chính hành vi xâm hại của người phạm tội). Tội phạm hoàn thành từ khi gây ra vết thương hoặc làm tổn hại sức khoẻ của người khác. Cần lưu ý là, hậu quả xảy ra phải ở mức động đáng kể; theo quy định hiện hành thì tỷ lệ thương tật phải từ 11% trở lên hoặc thuộc một trong các trường hợp quy định từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều 104 BLHS thì hành vi đó bị truy cứu trách nhiệm hình sự. 1.1.2.3. Chủ thể của tội phạm Trong khoa học luật hình sự, chủ thể của tội phạm được hiểu là một con người cụ thể, có năng lực TNHS, đạt độ tuổi nhất định và đã thực hiện một tội phạm. Người có đủ năng lực TNHS phải là người không bị mắc bệnh tâm thần, hoặc bệnh hiểm nghèo làm mất khả năng nhận thức; là người có đủ khả năng nhận thức và khả năng điều chỉnh hành vi của mình - tức là người đó nhận thức được tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi mà mình sẽ thực hiện, biết được hành vi đó đúng, sai, có phù hợp với pháp luật và đạo đức hay không [45]. Cơ sở pháp lý để xác định chủ thể của tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác chính là Điều 12 và Điều 104 BLHS. Theo những quy định trên, chủ thể của tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác phải là người có đủ điều kiện sau: Người từ đủ 16 tuổi trở lên (đối với hành vi quy định tại khoản 1, 2 Điều 104 BLHS) hoặc từ đủ 14 tuổi trở lên (đối với những hành vi được quy định tại khoản 3, 4 Điều 104 BLHS) và có năng lực trách nhiệm hình sự. 1.1.2.4. Mặt chủ quan của tội phạm Tội phạm được thực hiện do lỗi cố ý. Người phạm tội ý thức được tính chất nguy hiểm của hành vi mà mình sẽ thực hiện, thấy trước được hậu quả do hành vi mình thực hiện nhất định sẽ gây ra thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho người khác hoặc mong muốn, hoặc là để mặc cho hậu quả xảy ra là cho nạn nhân bị thương tích hoặc tổn hại sức khỏe [45]. 10
15. 1.2. Một số vấn đề chung về kiểm sát điều tra tội cố ý gây thƣơng tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của ngƣời khác 1.2.1. Khái niệm kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác Để đưa ra được khái niệm kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, trước tiên phải làm rõ khái niệm: “Kiểm sát hoạt động tư pháp”. Hiện nay, vẫn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về kiểm sát các hoạt động tư pháp: Quan điểm thứ nhất cho rằng, kiểm sát các hoạt động tư pháp chỉ bao gồm nội dung kiểm sát các hoạt động tố tụng như điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Cách hiểu này có sự phù hợp với tinh thần và nội dung của Luật tổ chức VKSND năm 2002, Luật tổ chức VKSND năm 2014 [46]. Quan điểm thứ hai cho rằng, kiểm sát các hoạt động tư pháp bao gồm việc kiểm sát hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và phần “tư pháp” trong thi hành án. Quan điểm này dựa trên cơ sở những lập luận rằng, thi hành án là bước tiếp theo của xét xử, nó không phải là hoạt động tư pháp thuần túy mà mang tính chất hành chính – tư pháp [42] Quan điểm thứ ba cho rằng, việc kiểm sát các hoạt động tư pháp bao gồm cả kiểm sát các hoạt động bổ trợ tư pháp như hoạt động của tổ chức luật sư, các tổ chức giám định tư pháp, các cơ quan công chứng, hộ tịch, lý lịch tư pháp, bởi vì hoạt động này tuy không phải là hoạt động tư pháp thuần túy nhưng đóng vai trò rất quan trọng (nhiều khi có tính chất quyết định trong việc xác định sự thật của vụ án). Nếu không có sự kiểm sát chặt chẽ từ phía Viện kiểm sát thì hiệu quả đóng góp của các cơ quan, tổ chức này sẽ bị hạn chế và sự thật của vụ án nhiều khi không được làm sáng tỏ [43]. Qua phân tích, theo tác giả luận văn trước hết phải khẳng định kiểm sát các hoạt động tư pháp là chức năng hiến định của Viện kiểm sát. Kiểm sát hoạt động tư pháp là một dạng giám sát nhà nước về tư pháp, đây là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước. Tuy nhiên, khác với hoạt động giám sát nhà nước nói chung về tư pháp, kiểm sát các hoạt động tư pháp là sự giám sát trực tiếp các hoạt động cụ thể của các cơ quan tư pháp và các cơ quan được giao một số nhiệm vụ, thẩm quyền tư pháp trong quá trình 11
16. tố tụng. Mục đích của Kiểm sát các hoạt động tư pháp hình sự là nhằm bảo đảm cho pháp luật được áp dụng nghiêm chỉnh và thống nhất trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự. Trong các giai đoạn của tố tụng hình sự, Viện kiểm sát có trách nhiệm áp dụng những biện pháp do BLTTHS quy định để loại trừ việc vi phạm pháp luật của bất kỳ cơ quan tư pháp hoặc cán bộ tư pháp nào. Theo quy định của pháp luật hiện hành ở nước ta, hoạt động kiểm sát các hoạt động tư pháp hình sự chỉ do một chủ thể duy nhất tiến hành, đó là Viện kiểm sát. Hoạt động này được thực hiện bởi các Kiểm sát viên là người tiến hành tố tụng trong tố tụng hình sự, trên cơ sở các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát được ghi nhận trong Luật tổ chức VKSND và BLTTHS. “Kiểm sát các hoạt động tư pháp hình sự là hoạt động thực hiện quyền lực nhà nước, do Quốc hội giao cho Viện kiểm sát nhằm bảo đảm pháp chế trong hoạt động tư pháp hình sự”. Theo quy định của Luật tổ chức VKSND và BLTTHS, công tác kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong các hoạt động tư pháp hình sự được chia thành các lĩnh vực khác nhau, gắn liền với từng giai đoạn tố tụng hình sự và gọi tên là kiểm sát điều tra các vụ án hình sự, kiểm sát xét xử vụ án hình sự, kiểm sát việc thi hành án hình sự Mối công tác kiểm sát tư pháp hình sự trên đây có đối tượng, phạm vi và nhiệm vụ, quyền hạn riêng, nhưng đều có mối quan hệ mật thiết với nhau, cùng thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong các hoạt đông tư pahsp của các cơ quan tư pháp. KSĐT các vụ án hình sự nói chung và kiểm sát điều tra đối với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác nói riêng là hoạt động của VKSND kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật TTHS phát sinh trong giai đoạn điều tra, nhằm đảm bảo cho quá trình điều tra vụ án được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. Sự tuân thủ pháp luật của CQĐT khi tiến hành các hoạt động tố tụng như khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi, khởi tố vụ án, khởi tố bị can, áp dụng các biện pháp ngăn chặn, hỏi cung bị can, lấy lời khai người làm chứng, lấy lời khai người bị hại, nhận dạng, đối chất Với đối tượng tác động này, hoạt động KSĐT nhằm hướng tới mục đích đảm bảo sự tuân thủ pháp luật của CQĐT trong giai đoạn điều tra. 12
17. Các cơ quan điều tra gồm có: CQĐT trong lực lượng Công an nhân dân; CQĐT trong Quân đội nhân dân; CQĐT của VKSNDTC. Sự tuân thủ pháp luật của các cơ quan được giao tiến hành một số hoạt động điều tra. Các cơ quan này gồm có: Bộ đội biên phòng; Hải quan; Kiểm lâm; Lực lượng cảnh sát biển; các cơ quan khác của Công an nhân dân, Quân đội nhân dân được giao tiến hành một số hoạt động điều tra. Quyền hạn điều tra của các cơ quan này được quy định tại Điều 111 BLTTHS năm 2003. Sự tuân thủ pháp luật của những người tham gia tố tụng trong quá trình điều tra vụ án, gồm có người bị tạm giữ, bị can, người bị hại, người làm chứng, người có nghĩa vụ, quyền lợi liên quan, người giám định, người phiên dịch, người bào chữa Kiểm sát việc tuân theo pháp luật của nhóm đối tượng này nhằm đảm bảo sự tuân thủ pháp luật của họ trong suốt quá trình tham gia vào hoạt động điều tra vụ án. 1.2.2. Phạm vi kiểm sát điều tra tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác Theo quy định tại Điều 2 Quy chế thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều tra các vụ án hình sự ban hành kèm theo Quyết định số 07/2008/QĐ-VKSTC ngày 2/1/2008 của Viện trưởng VKSND tối cao (gọi tắt là Quy chế THQCT và KSĐT) [53], phạm vi công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự bắt đầu từ khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm đến khi kết thúc việc điều tra, Viện kiểm sát ra quyết định truy tố hoặc đình chỉ vụ án theo quy định của pháp luật. Như vậy, công tác kiểm sát điều tra bắt đầu từ khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm. Dấu hiệu tội phạm được xác định dựa trên cơ sở tin báo, tố giác về tội phạm và kiến nghị khởi tố của công dân, của cơ quan, tổ chức, các phương tiện thông tin đại chúng, Khi nhận được các tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố, CQĐT phải tiến hành kiểm tra, xác minh và giải quyết. Theo quy định tại Khoản 1 Điều 9 Thông tư liên tịch số 06/2013, "Sau khi tiếp nhận thông tin liên quan đến tội phạm, CQĐT phải tiến hành phân loại, xác minh sơ bộ ban đầu. Nếu xác định thông tin đó là tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố, thuộc thẩm quyền giải quyết của cơ quan mình thì trong thời hạn 03 ngày làm việc, Thủ trưởng CQĐT phải ra Quyết định phân công giải quyết tố giác, tin báo về tội 13