Luận văn Kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Đà Nẵng

Nội dung text: Luận văn Kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Đà Nẵng

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN VĂN KHÁNH KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN VỀ MA TÚY THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, Năm 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN VĂN KHÁNH KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN VỀ MA TÚY THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN VĂN HIỂN HÀ NỘI, Năm 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam kết luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các tài liệu, tư liệu được sử dụng trong luận văn có nguồn dẫn rõ ràng, các kết quả nghiên cứu là quá trình lao động trung thực của tôi. Tác giả luận văn Nguyễn Văn Khánh
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN VỀ MA TÚY CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 7 1.1. Những vấn đề lý luận về hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy 7 1.2. Kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự 13 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN VỀ MA TÚY CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG TỪ NĂM 2010 – 2015 32 2.1. Khái quát kết quả hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy của Viện kiểm sát nhân dân thành phố Đà Nẵng 32 2.2. Một số hạn chế, bất cập trong kiểm sát điều tra các tội phạm về ma túy của Viện kiểm sát nhân dân thành phố Đà Nẵng 40 CHƯƠNG 3. NHỮNG GIẢI PHÁP NHẰMNÂNG CAO HIỆU QUẢ TRONG HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁTĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN MA TÚY CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG 51 3.1. Dự báo tình hình tội phạm về ma túy trong thời gian tới 52 3.2. Các giải pháp nâng cao năng lực kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy . 53 KẾT LUẬN 72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
5. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự CQĐT Cơ quan điều tra ĐTV Điều tra viên KSV Kiếm sát viên KSĐT Kiểm sát điều tra KSXX Kiểm sát xét xử NCTN Người chưa thành niên TAND Tòa án nhân dân TANDTC Tòa án nhân dân tối cao THQCT Thực hành quyền công tố TNHS Trách nhiệm hình sự TTHS Tố tụng hình sự VKSND Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao
6. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 2.1. Số vụ án, bị can VKS phải thụ lý KSĐT 34 2.2. Số vụ án, bị can VKS phải xử lý 35
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trước nhiệm vụ phát triển và bảo vệ đất nước, trước yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và để đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm ở nước ta trong tình hình hiện nay đòi hỏi phải đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật, trong đó việc đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND là một nội dung quan trọng được thể hiện trong nhiều nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp. Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, trong đó xác định nhiều nội dung về đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp, về VKSND, Nghị quyết nêu rõ: “Trước mắt, VKSND giữ nguyên chức năng như hiện nay là thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. VKSND được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức của Tòa án. Nghiên cứu việc chuyển VKS thành Viện công tố, tăng cường trách nhiệm của công tố trong hoạt động điều tra”; Nghị quyết số 08/NQTW ngày 2/1/2002 của Bộ chính trị đã đặt ra yêu cầu: "VKS các cấp thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp. Hoạt động công tố phải được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ án và trong suốt quá trình tố tụng nhằm bảo đảm không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội, xử lý kịp thời những trường hợp sai phạm của những người tiến hành tố tụng làm nhiệm vụ. Tăng cường công tác kiểm sát việc bắt, giam, giữ, bảo đảm đúng pháp luật; những trường hợp chưa cần bắt, tạm giữ, tạm giam thì kiên quyết không phê chuẩn bắt, tạm giữ, tạm giam; phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp oan, sai trong bắt, giữ. VKS các cấp chịu trách nhiệm về những oan, sai trong việc bắt, tạm giữ, tạm giam thuộc phạm vi thẩm quyền 1
8. phê chuẩn của mình". Vì vậy, để nâng cao chất lượng công tác thực hành quyền công tố và KSĐT, thì yêu cầu đặt ra là phải gắn hoạt động công tố với hoạt động điều tra. Từ đó, đặt ra yêu cầu VKSND cần phải nâng cao chất lượng KSĐT các vụ án về ma túy để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn công tác cũng như yêu cầu của cải cách tư pháp. Như chúng ta đã biết, điều tra là hoạt động có ý nghĩa hết sức quan trọng trong TTHS. Điều tra là giai đoạn đầu tiên trong quá trình tố tụng, đồng thời nó cũng là giai đoạn rất quan trọng bởi vì, hầu hết các tội phạm được xác minh và làm rõ trong quá trình điều tra. Chính vì vậy, chức năng KSĐT của VKS là yêu cầu tất yếu nhằm hạn chế tình trạng oan sai, bỏ lọt tội phạm. Tuy nhiên, hiện nay tình trạng vi phạm các quy định trong việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can, lạm dụng việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, vi phạm trong hoạt động đình chỉ, tạm đình chỉ, tình trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung vẫn còn tồn tại. Thông qua thực tiễn công tác, tác giả quyết định chọn đề tài: “Kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng” làm luận văn thạc sỹ luật học nhằm đi sâu vào tìm hiểu những quy định của pháp luật về áp dụng pháp luật trong KSĐT của VKSND. Bên cạnh đó, đề tài cho chúng ta cái nhìn khách quan về thực trạng về hoạt động KSĐT đồng thời đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác KSĐT các vụ án về ma túy cũng như các vụ án hình sự trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm qua, việc nghiên cứu về hoạt động điều tra hình sự cũng như hoạt động KSĐT các vụ án về ma túy và án hình sự của VKSND đã thu hút được nhiều nhà hoạt động thực tiễn nghiên cứu. Đã có nhiều bài báo, 2
9. đề tài khoa học của các cán bộ quản lý, các nhà khoa học và của các học viên, nghiên cứu sinh, giáo trình của các trường Đại học Luật, tạp chí chuyên ngành cũng như các luận án, luận văn tiến sỹ, thạc sỹ đề cập nghiên cứu về vấn đề này, cụ thể như: - Sổ tay Kiểm sát viên hình sự của Viện Khoa học hình sự Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao, Nxb Văn hóa dân tộc; Kỹ năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội; Lê Hữu Thể “Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra”. Nxb Tư pháp – Hà Nội; Trịnh Duy Tám, “Áp dụng pháp luật trong thực hành quyền công tố ở giai đoạn điều tra của Viện Kiểm sát nhân dân ở Việt Nam hiện nay”, năm 2014; Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng, “Hoàn thiện các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về quan hệ giữa Viện Kiểm sát và Cơ quan điều tra trong tố tụng hình sự”, Tạp chí chuyên ngành.; Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng, “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn của việc khởi tố vụ án hình sự và việc kiểm sát việc khởi tố vụ án”, Tạp chí Kiểm sát.; Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Ngọc Quang, “Hoàn thiện thủ tục khởi tố vụ án, khởi tố bị can trong tố tụng hình sự đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp”, Tạp chí Kiểm sát số 8/2015.; Tiến sĩ Trần Công Phàn, “Viện Kiểm sát nhân dân các cấp cần làm tốt việc tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra”, Tạp chí Kiểm sát số 16/2015. Những công trình nghiên cứu, bài viết trên đã tập trung nghiên cứu về thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra của VKSND. Đây là tài liệu rất có giá trị để tham khảo. Riêng địa bàn thành phố Đà Nẵng chưa có công trình nào nghiên cứu về việc áp dụng pháp luật trong hoạt động KSĐT các vụ án về ma túy theo pháp luật TTHS. 3
10. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu đề tài luận văn là làm rõ các vấn đề lý luận và thực trạng hoạt động KSĐT vụ án hình sự các tội phạm về ma túy của các cơ quan VKSND thành phố Đà Nẵng, chỉ rõ những hạn chế tồn tại và các nguyên nhân của vấn đề trên. Từ đó đề xuất hệ thống các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả KSĐT vụ án ma túy của các Cơ quan VKSND thành phố Đà Nẵng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Trên cơ sở mục đích nghiên cứu được xác định, đề tài luận văn có các nhiệm vụ cụ thể sau: + Nghiên cứu phân tích làm rõ các vấn đề lý luận về tội phạm ma túy, điều tra vụ án ma túy, KSĐT vụ án ma túy của cơ quan Viện kiểm sát. + Đánh giá thực trạng hoạt động KSĐT vụ án ma túy của các Cơ quan VKSND thành phố Đà Nẵng. + Đề xuất hệ thống giải pháp để nâng cao hiệu quả KSĐT vụ án hình sự các tội phạm về ma túy của các cơ quan VKSND thành phố Đà Nẵng trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung vào những vấn đề sau: + Những vấn đề lý luận về thi hành pháp luật và thi hành pháp luật trong hoạt động KSĐT các vụ án về ma túy. + Thực tiễn thi hành pháp luật trong KSĐT đối với hoạt động của CQĐT. + Nguyên nhân phát sinh những tồn tại trong thi hành pháp luật của quá trình KSĐT và của CQĐT. + Những giải pháp góp phần nâng cao chất lượng hoạt động KSĐT các 4
11. vụ án về ma túy của VKS. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu những quy định của pháp luật TTHS về việc thi hành pháp luật của VKSND trong KSĐT các vụ án về ma túy. Về thời gian: Tính từ ngày 01/12/2010 đến 01/12/2015. Về địa bàn: Luận văn chọn khảo sát thực tế tại VKSND thành phố Đà Nẵng. 5. Phương pháp lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; các quan điểm của Đảng và pháp luật TTHS hiện hành quy định về việc thi hành pháp luật của VKSND đối với hoạt động KSĐT các vụ án về ma túy. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp: Lôgíc, thống kê, phân tích, tổng hợp. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Qua kết quả nghiên cứu và những kiến nghị của luận văn có ý nghĩa góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của VKSND nói chung cũng như là của KSV nói riêng trong công tác KSĐT. Thông qua kết quả nghiên cứu và các kiến nghị, tác giả mong muốn góp phần hoàn thiện những quy định của pháp luật TTHS hiện hành để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn công tác. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các cán bộ đang làm công tác tại VKS, đặc biệt là các KSV giải quyết án hình sự. Bên cạnh đó, luận văn có thể được sử dụng trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học 5
12. tại các trường Kiểm sát, Công an nhân dân, Tòa án, các Học viện, trường đại học đào tạo cử nhân Luật. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn được kết cấu gồm 03 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy của các cơ quan Viện Kiểm sát nhân dân. Chương 2: Thực trạng kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy của Viện Kiểm sát nhân dân thành phố Đà Nẵng từ năm 2011-2015. Chương 3: Những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy của Viện Kiểm sát nhân dân thành phố Đà Nẵng 6
13. CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN VỀ MA TÚY CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 1.1. Những vấn đề lý luận về hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy 1.1.1. Khái niệm về ma túy và những vấn đề lý luận về điều tra các vụ án về ma túy Ma túy là gì? Và có từ bao giờ cho đến nay vẫn chưa có câu trả lời chính xác nhất mà chỉ có thể khẳng định rằng từ xa xưa, do trình độ nhận thức của con người còn thấp, nền y học chưa phát triễn, việc chữa bệnh của con người phần lướn là sử dụng các loại cây cỏ, trong đó có những loại cây cỏ có tính đặc trị một số bệnh và được lưu truyền cho đén nay, trong những loại cây chữa bệnh có cả cây thuốc phiện, cây cần sa và cây côca. Trong quá trình sử dụng, bên cạnh tác dụng của những loại cây này trong việc chữa một số bệnh, thì người ta cũng phát hiện ra tác hại của nó. Tuy được coi là dược phẩm, song vẫn đề là phải sản xuất quản lý hợp lý và sử dụng chính đáng, nếu sử dụng không chính đáng hoặc lạm dụng, thì các chất được gọi là “dược phẩm” đó sẻ mất đi hàm ý và tác dụng về mặc y học, dần dần bị người ta coi là “chất độc”, nó làm cho con người mê mẫn, ngây ngất, túy lúy, không làm chủ được hành vi, có nhiều hành xử lạc chuẩn với đạo đức, bị xã hội lên án. Đứng trước quan điểm pháp luật mà xét thì ma túy được lý giải là một chất đặc biệt có hại nghiêm trọng đến con người và xã hội, thuộc chất bị cấm, là loại hàng hóa bị pháp luật quản lý nghiêm ngặt và khống chế sử dụng. Tuy quan điểm và định nghĩa về chất ma túy ở các quốc gia có sự khá nhau, song có một điểm chung đó là về việc ban hành luật kiểm soát ma túy của các nước đều đề cập và 7
14. khẳng định: ma túy bao gồm các chất gây nghiện và các chất hướng thần. Hiện có nhiều khái niệm khác nhau về ma tuý như: Theo Liên Hợp Quốc: Ma tuý là các chất hóa học có nguồn gốc tự nhiên hoặc nhân tạo, khi xâm nhập vào cơ thể con người sẽ có tác dụng làm thay đổi tâm trạng, ý thức trí tuệ của con người, làm cho người lệ thuộc vào các chất đó, gây nên những tổn thương cho từng cá nhân và cộng đồng. Do vậy, việc sản xuất, vận chuyển, buôn bán, sử dụng các chất đó phải được quy định chặt chẽ trong các văn bản pháp luật và chịu sự kiểm soát của cơ quan bảo vệ pháp luật. Theo Từ điển bách khoa Công an nhân dân: “Ma túy là thuật ngữ dùng để chỉ các hợp chất có nguồn gốc tự nhiên hoặc tổng hợp được quy định trong các danh mục do Chính phủ ban hành, có tác dụng kích thích, gây ức chế thần kinh hoặc gây ảo giác khiến người sử dụng bị lệ thuộc vào chúng”. Theo Bộ luật hình sự năm 1999 của Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã quy định các tội phạm về ma túy. Theo đó: Ma tuý bao gồm: nhựa thuốc phiện, nhựa cần sa, cao côca, lá hoa, quả của cây cần sa, lá côca, quả thuốc phiện khô, quả thuốc phiện tươi, herôin, côcain, các chất ma tuý khác ở thể lỏng, các chất ma tuý khác ở thể rắn. Theo Luật phòng, chống ma tuý quy định Chất ma tuý là các chất gây nghiện, chất hướng thần được quy định trong các danh mục do Chính phủ ban hành. Chất gây nghiện là chất kích thích hoặc ức chế thần kinh, dễ gây tình trạng nghiện đối với người sử dụng. Chất hướng thần là chất kích thích, ức chế thần kinh hoặc gây ảo giác, nếu sử dụng nhiều lần có thể dẫn tới tình trạng nghiện đối với người sử dụng. Tiền chất là các hóa chất không thể thiếu được trong quá trình điều chế, sản xuất chất ma tuý, được quy định trong danh mục do Chính phủ ban 8
15. hành. Thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần là các loại thuốc chữa bệnh được quy định trong các danh mục do Bộ Y tế ban hành, có chứa các chất quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 2 Luật phòng, chống ma túy. Từ những khái niệm trên ta có thể đưa ra khái niệm về ma túy như sau: “Ma túy là các chất có nguồn gốc tự nhiên hay tổng hợp, khi được đưa vào cơ thể con người (bằng cách: tiêm, chích, hút, hít, nhai, nuốt ) nó sẽ làm thay đổi trạng thái ý thức và sinh lý người đó. Nếu lạm dụng ma tuý, con người sẽ lệ thuộc vào nó, khi đó sẽ gây tổn thương và nguy hại cho người sử dụng, cho gia đình và cộng đồng, được quy định trong các công ước của Liên Hợp Quốc và luật pháp Việt Nam về kiểm soát ma tuý.” Tại khoản 1- Điều 8 BLHS năm 1999 của Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định: Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa. Từ quy định trên ta có thể đưa ra khái niệm tội phạm về ma túy như sau: Tội phạm về ma túy là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý xâm phạm chế độ quản lý các chất ma túy của Nhà nước. Đối với tội phạm về ma túy, Pháp luật hình sự Việt Nam quy định trong 9
16. BLHS năm 1999, tội phạm về ma túy được quy định tại Chương XVIII, gồm có 10 điều, từ điều 192 đến điều 201. Như vậy BLHS năm 2015 các tội phạm về ma túy quy định tại Chương XX , gồm 13 điều luật, so với BLHS năm 1999 tăng thêm 3 điều luật (từ Điều 247 - Điều 259). 1.1.2. Khái niệm về kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy Theo quy định của Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, BLTTHS năm 2003, Viện kiểm sát vừa được giao trách nhiệm THQCT, vừa thực hiện chức năng KSĐT vụ án hình sự, nhằm đảm bảo việc khởi tố, điều tra có căn cứ và hợp pháp, không làm oan người vô tội, không để lọt tội phạm và người phạm tội, góp phần bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích nhà nước; quyền và lợi ích hơp pháp của công dân, góp phần giữ vững an ninh chính trị và trật tự xã hội. Trong lĩnh vực hình sự, THQCT và KSĐT là khâu công tác quan trọng, có ý nghĩa nền tảng, then chốt, làm cơ sở cho toàn bộ quá trình thực hiện chức năng của Viện kiểm sát trong TTHS. Hai chức năng này độc lập có đối tượng tác động và nội dung khác nhau nhưng chúng có quan hệ chặt chẽ với nhau. Kết quả của hoạt động kiểm sát là cơ sở cho hoạt động công tố có hiệu quả và ngược lại kết quả việc THQCT cũng là tiền đề cho hoạt động KSĐT. KSĐT các vụ án hình sự về ma túy được hiểu là hoạt động của Viện kiểm sát, kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật hình sự phát sinh trong giai đoạn điều tra, nhằm đảm bảo cho quá trình điều tra vụ án được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. Pháp luật TTHS nước ta quy định, CQĐT phải áp dụng mọi biện pháp hpựp pháp để xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ, làm rõ chứng cứ xác định có tội và chứng cứ xác định vô tội, những tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can. Các biện pháp mà CQĐT áp dụng trong điều tra rất nhiều, tuy nhiên có thể xem xét ở hai nhóm sau: 10
17. Thứ nhất, các biện pháp tố tụng nhằm thu thập và kiểm tra chứng cứ gồm: Khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi, lấy lời khai người làm chứng, người bị hại, khám xét, thu giữ vật chứng, giám định, nhận dạng Việc áp dụng các biện pháp TTHS để tiến hành điều tra các vụ án về ma túy của CQĐT được gọi là các hoạt động điều tra. Trong đó VKSND mà chủ thể là KSV được phân công có trách nhiệm kiểm sát hoạt động điều tra nhằm đảm bảo cho các hoạt động này đúng theo quy định của pháp luật. Thứ hai, các biện pháp nhằm thực hiện các Quyết định tố tụng quan trọng của các Cơ quan tiến hành tố tụng như: Quyết định khởi tố vụ án, bị can; áp dụng thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn (bắt, tạm giữ, tạm giam); đình chỉ điều tra vụ án; tạm đình chỉ điều tra các vụ án về ma túy. Các biện pháp trên khi áp dụng đều liên quan trực tiếp tới các quyền cơ bản của công dân nên đòi hỏi việc áp dụng phải tuân thủ đúng về trình tự theo quy định của pháp luật. Nên rất cần việc giám sát chặt chẽ đảm bảo quá trình điều tra các vụ án về ma túy được thực hiện theo đứng quy định của BLTTHS năm 2003 là trách nhiệm của VKSND. KSĐT các vụ án về ma túy của VKSND thực chất là kiểm sát việc tuân theo pháp luật các hoạt động tư pháp của CQĐT và các Cơ quan khác được giao tiến hành một số hoạt động điều tra trong qua trình giải quyết các vụ án về ma túy nhằm bảo đảm việc khởi tố, điều tra đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không để lọt tội phạm và người phạm tội. Từ những vấn đề trên, chúng ta cần xem xét đối tượng và phạm vi của hoạt động KSĐT các vụ án về ma túy. Đối tượng của hoạt động KSĐT các vụ án về ma túy là sự tuân thủ pháp luật của các chủ thể tiến hành hoạt động điều tra (về thẩm quyền, thời hạn, thủ tục điều tra ) và các chủ thể khác tham gia quan hệ pháp luật TTHS phát sinh trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự gồm: + Sự tuân thủ pháp luật của CQĐT khi tiến hành các hoạt động tố tụng 11
18. như khám nghiệm hiện trường, khởi tố vụ án, bị can, áp dụng các biện pháp ngăn chặn, hỏi cung bị can Với đối tượng tác động này, hoạt động KSĐT nhằm hướng tới mục đích đảm bảo sự tuân thủ pháp luật của CQĐT trong giai đọan điều tra. Theo quy định của pháp luật thì các CQĐT gồm có: CQĐT của Công an nhân dân; CQĐT trong Quân đội nhân dân; CQĐT của VKSNDTC + Sự tuân thủ pháp luật của các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra như Biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, Cảnh sát biển, Kiểm ngư + Sự tuân theo pháp luật của những người tham gia tố tụng trong quá trình điều tra vụ án, gồm có người bị tạm giữ, bị can, người bị hại, người làm chứng, người có quyền và nghĩa vụ liên quan. Phạm vi của KSĐT các vụ án về ma túy bắt đầu từ khi có sự kiện phạm tội xảy ra hoặc phát hiện được dấu hiệu của tội phạm cho tới khi kết thúc điều tra bằng bản kết luận điều tra của cơ quan có thẩm quyền chuyển Viện kiểm sát đề nghị truy tố hoặc khi CQĐT đình chỉ, tạm đình chỉ điều tra vụ án. Việc xác định phạm vi như vậy là thế hiện tính đầy đủ, toàn diện của hoạt động điều tra vụ án hình sự của VKSND, cũng như thể hiện đầy đủ bản chất pháp lý của hoạt động kiểm sát tuân theo pháp luật trong khởi tố, điều tra vụ án hình sự, trong đó có các vụ án về ma túy, là kiểm tra tính có căn cứ và tính hợp pháp trong hoạt động tố tụng của cơ quan tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra. Từ những nội dung trên, có thể định nghĩa về KSĐT các vụ án về ma túy như sau: KSĐT các vụ án về ma túy là chức năng hiến định của VKSND, có nội dung là giám sát trực tiếp mọi hoạt động tổ tụng của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng trong quá trình khởi tố, điều tra các vụ án về ma túy, nhằm đảm bảo cho pháp luật TTHS được thực hiện một cách nghiêm chỉnh và thống nhất. 12
19. 1.2. Kiểm sát điều tra các vụ án về ma túy theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự 1.2.1. Kiểm sát việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với các vụ án về ma túy Trong giai đoạn này, KSV được phân công KSĐT có trách nhiệm phải kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc tiếp nhận, giải quyết đối với các tố giác, tin báo về tội phạm; kiểm tra giám sát chặt chẽ tính hợp pháp đối với quyết định khởi tố, hoạt động khởi tố của CQĐT. - Theo quy định tại điều 103 BLTTHS thì CQĐT có nhiệm vụ tiếp nhận, giải quyết các tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố do các cá nhân, cơ quan, tổ chức cung cấp. Là một trong những cơ quan trực tiếp đấu tranh chống tội phạm, bảo vệ pháp luật, qua nhiều nguồn thông tin trực tiếp và gián tiếp, VKSND có trách nhiệm tiếp nhận đầy đủ mọi tố giác, tin báo về tội phạm do các cơ quan, tổ chức, đơn vị vũ trang và cá nhân chuyển đến, sau đó chuyển ngay các tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố kèm theo các tài liệu có liên quan đã tiếp nhận cho CQĐT có thẩm quyền. Song song với việc trực tiếp tiếp nhận, xử lý tố giác, tin báo về tội phạm, VKSND phải tiến hành hoạt động kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết của CQĐT đối với tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố, thông qua việc yêu cầu CQĐT cùng cấp thông báo đầy đủ cho VKSND các tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố mà CQĐT đã tiếp nhận được, đồng thời phối hợp để phân loại, xử lý kịp thời. - Kiểm sát việc khởi tố các vụ án về ma túy là nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND được pháp luật quy định. Thông qua hoạt động này, VKSND có trách nhiệm bảo đảm việc khởi tố các vụ án về ma túy của cơ quan có thẩm quyền là có căn cứ và hợp pháp, kịp thời phát hiện tội phạm và người phạm tội để điều tra, xử lý theo pháp luật. 13
20. Theo quy định tại Điều 100, BLTTHS năm 2003 thì chỉ được khởi tố vụ án hình sự khi đã xác định các dấu hiệu của tội phạm, việc xác định dấu hiệu phạm tội dựa trên cơ sở: “Tin báo của công dân; tin báo của cơ quan Nhà nước hoặc tổ chức xã hội; tin báo trên các thông tin đại chúng; CQĐT, VKSND, Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng cảnh sát biển và các cơ quan khác của Công an nhân dân trực tiếp phát hiện tội phạm; người phạm tội tự thú” [16]. - Kiểm sát việc khởi tố bị can phạm tội về ma túy là nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong công tác KSĐT nhằm đảm bảo cho mọi quyết định khởi tố bị can đều có căn cứ, họp pháp, đúng người, đúng tội trên cơ sở đó tiến hành điều tra, xử lý theo pháp luật, + Đảm bảo tính hợp pháp của việc khởi tố bị can phạm tội về ma túy: Thẩm quyền ra quyết định khởi tố bị can; nội dung, hình thức của quyết định khởi tố bị can phải theo đúng quy định tại khoản 2, Điều 126, BLTTHS năm 2003: “Quyết định khởi tố bị can phải ghi rõ thời gian, địa điểm ra quyết định; họ tên, ngày tháng năm sinh, nghề nghiệp, hoàn cảnh gia đình của bị can; bị can bị khởi tố về tội gì, theo điều nào của BLHS; thời gian, địa điểm phạm tội và những tình tiết khác của tội phạm” [16]. Việc pháp luật quy định chặt chẽ như vậy để tránh nhầm lẫn các bị can (nếu trong vụ án có nhiều bị can) hoặc để cho chính bị can nắm chắc mình bị khởi tố về tội gì, khung hình phạt mà bị can phải gánh chịu là bao nhiêu để bị can biết hướng bào chữa hay nhờ người bào chữa, bảo vệ quyền lợi cho mình. Cũng như việc khởi tố vụ án ma túy, trong quá trình điều tra, nếu có căn cứ xác định hành vi phạm tội của bị can không phạm tội vào tội ma túy đã bị khởi tố hoặc còn hành vi phạm tội khác thì CQĐT, VKS ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can. Như vậy, thay đổi quyết định khởi tố bị can là trường hợp việc xác định tội danh trong quyết định khởi tố bị can 14
21. chưa đúng, cần phải áp dụng khung, khoản khác, điều khác hoặc có sai sót trong quyết định khởi tố bị can cần phải sửa chữa, bổ sung; ví dụ, nhầm ngày tháng, năm sinh. Bổ sung quyết định khởi tố bị can là trường hợp quá trình điều tra đã xác định bị can có thêm hành vi phạm tội mới hoặc trước đây bị can đã thực hiện các tội phạm khác. Kiểm sát việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can là những hoạt động thực hành quyền công tố và KSĐT rất quan trọng của VKS. Đó là những hoạt động đầu tiên của một vụ án hình sự, của một công dân chính thức bị nghi vấn là thực hiện hành vi phạm tội. Do đó, hoạt động của VKS được xem như là một “trạm kiểm duyệt” sự oan sai, tránh bỏ lọt tội phạm của VKS đối với CQĐT ngay từ giai đoạn đầu của quá trình tố tụng. Chính vì vậy, yêu cầu đặt ra cho KSV phải có tinh thần trách nhiệm thì mới có thể làm tốt công tác này. 1.2.2. Kiểm sát việc áp dụng, thay đồi, hủy bỏ các biện pháp ngăn chặn Các biện pháp ngăn chặn được quy định trong TTHS gồm: Bắt bị can để tạm giam; bắt người trong trường họp khẩn cấp; bắt người trong trường hợp phạm tội quả tang; tạm giữ; tạm giam; biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú, biện pháp bảo lĩnh; biện pháp cho đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm. Hoạt động kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn nhằm: đảm bảo tính đúng đắn, có căn cứ và tính cần thiết của việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của người phạm tội. Đối tượng kiểm sát là việc tuân theo pháp luật của các cơ quan và người có thẩm quyền trong việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn đối với tội về ma túy. Phạm vi kiểm sát bắt đầu từ khi có người bị áp dụng biện pháp ngăn chặn đến khi kết thúc, bị hủy bỏ, chấm dứt. Kiểm sát việc phạm tội quả tang: Kiểm sát việc bắt quả tang có đúng là bắt quả tang không; việc bắt có đúng thủ tục không. Theo quy định tại khoản 15
22. 1, Điều 82, BLTTHS năm 2003: “Đối với người đang thực hiện tội phạm hoặc ngay sau khi thực hiện hành vi tội phạm thì bị phát hiện hoặc bị đuổi bắt, cũng như người đang bị truy nã thì bất kỳ người nào cũng có quyềnbắt và giải ngay người bị bắt đến cơ quan Công an, VKSND hoặc Ủy ban nhân dân nơi gần nhất ” [16]. Sau khi VKSND nhận được thông báo có tội phạm về ma túy bị bắt quả tang, VKSND phải cử KSV sang CQĐT và yêu cầu cung cấp biên bản phạm tội quả tang, biên bản ghi lời khai của người bị bắt; nếu cần thiết thì hỏi người bị bắt để kiểm tra xem việc bắt đó có thoả mãn các điều kiện quy định tại Điều 303, BLTTHS năm 2003. Nếu phát hiện đối tượng phạm tôi về ma túy không đủ các điều kiện bắt quả tang thì yêu cầu CQĐT trả tự do ngay cho người bị bắt. Kiểm sát việc bắt khẩn cấp người phạm tội về ma túy: Kiểm sát việc bắt khẩn cấp nhằm kiểm sát tính có căn cứ, tính họp pháp về thẩm quyền, thủ tục của việc bắt khẩn cấp, bảo đảm việc bắt khẩn cấp phải đúng theo quy định của pháp luật. Theo quy định tại khoản 1, Điều 81, BLTTHS năm 2003, Người phạm tội về ma túy có thể bị bắt khẩn cấp nếu: “Khi có căn cứ cho rằng người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng; khi người bị hại hoặc người có mặt tại nơi xảy ra tội phạm chính mắt trông thấy và xác nhận đúng là người đó đã thực hiện hành vi phạm tội mà xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn; khi có dấu vết của tội phạm ở người hoặc chỗ ở của người bị nghi thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ” [16]. Lệnh bắt người trong trường hợp khẩn cấp mang tính cấp bách nên không cần có sự phê chuẩn trước của VKS, nhưng trong mọi trường hợp, sau khi đã bắt người, người ra lệnh bắt phải báo ngay cho VKS cùng cấp bằng văn bản kèm theo tài liệu liên quan đến việc bắt khẩn cấp để xét phê chuẩn. Trường hợp CQĐT trả 16
23. tự do cho người bị bắt thì CQĐT vẫn phải thông báo cho VKS. Trong trường hợp CQĐT đã ra quyết định tạm giữ, nhưng không đủ căn cứ để phê chuẩn việc bắt khẩn cấp, thì VKS ra quyết định không phê chuẩn và yêu cầu CQĐT ra quyết định huỷ bỏ tạm giữ và trả tự do ngay cho người bị bắt. Kiểm sát việc Bắt người đang bị truy nã phạm tội về ma túy: Là bắt người đã thực hiện tội phạm, đã bị khởi tố bị can, đang trốn tránh việc điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và đang bị cơ quan có thẩm quyền ra lệnh truy nã, thông báo rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng, được niêm yết công khai nơi công cộng để mọi người phát hiện, bắt giữ. Pháp luật tố tụng quy định bất kỳ người nào cũng có thể bắt, tước vũ khí, hung khí của người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã và giải ngay người đó đến cơ quan VKS, ủy ban nhân dân nơi gần nhất để các cơ quan này tiến hành lập biên bản và giải người bị bắt đến cơ quan có thẩm quyền. Như đã nêu trên, theo quy định tại Điều 82 BLTTHS thì người nào cũng có quyền bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã, nên chức năng, nhiệm vụ của VKS chưa thể hiện rõ trong giai đoạn này. - Biện pháp tạm giữ :Tạm giữ là một biện pháp ngăn chặn trong TTHS, do cơ quan có thẩm quyền áp dụng đối với người bị bắt trong trường hợp bắt khẩn cấp, phạm tội quả tang hoặc đối với bị can bị bắt theo lệnh truy nã; người phạm tội tự thú, đầu thú. Tuy nhiên, thực tế áp dụng pháp luật của các địa phương thì không phải tất cả các đối tượng trên đều có thể bị tạm giữ mà chỉ quyết định tạm giữ khi cần đủ thời gian để CQĐT có thể thẩm tra, xác minh tính chất, mức độ tội phạm, nơi cư trú, nhân thân người bị bắt thì mới áp dụng việc tạm giữ. Về thẩm quyền, thủ tục, thời hạn tạm giữ được quy định tại Điều 86 BLTTHS năm 2003. Để đảm bảo công tác kiểm sát việc tạm giữ, KSV cần: Kiểm tra tính có 17