Luận văn Kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh thương mại qua thực tiễn tỉnh Thái Bình

Nội dung text: Luận văn Kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh thương mại qua thực tiễn tỉnh Thái Bình

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THANH TÌNH KÊ BIÊN, XỬ LÝ TÀI SẢN TRONG THI HÀNH ÁN KINH DOANH THƢƠNG MẠI QUA THỰC TIỄN TỈNH THÁI BÌNH ƢỚNG Nguyễn Amểu Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. Hà Thị Mai Hiên HÀ NỘI, 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận văn Lê Thanh Tình
3. MỤC LỤC Mở đầu 01 Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của pháp luật về kê biên tài sản trong thi hành án kinh doanh, thƣơng mại 06 1.1. Khái niệm và đặc điểm kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại 06 1.2. Quy định chung về cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án 13 1.3. Nguyên tắc áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án dân sự .14 1.4. Quy định của pháp luật về kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại .15 Chƣơng 2. Thực hiện pháp luật về kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thƣơng mại qua thực tiễn tỉnh Thái Bình 37 2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội và cơ cấu tổ chức bộ máy cơ quan thi hành án dân sự tỉnh Thái Bình 37 2.2. Tình hình thi hành án kinh doanh, thương mại tại Thái Bình 38 2.3. Một số vụ việc thi hành án kinh doanh, thương mại điển hình tại Thái Bình 43 Chƣơng 3. Những hạn chế, khó khăn, vƣớng mắc, nguyên nhân và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thƣơng mại .59 3.1. Những hạn chế và khó khăn, vướng mắc trong việc kê biên, xử lý tài sản thi hành án kinh doanh, thương mại qua thực tiễn tỉnh Thái Bình .59 3.2. Nguyên nhân .66 3.3. Một số giài pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại 67 Kết luận 73 Danh mục tài liệu tham khảo 74
4. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trải qua 70 năm hình thành và phát triển, từ năm 1946 đến nay công tác thi hành án dân sự đã đạt được nhiều thành công, khẳng định được vị thế trong đời sống pháp luật, xã hội và ngày càng nhận được sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước và nhân dân. Hoạt động thi hành án dân sự từ chỗ chỉ có nhân viên thi hành, sau đó hình thành Chấp hành viên thuộc Tòa án, đến năm 1993 cơ quan Thi hành án tách ra từ Tòa án và cho đến nay là hệ thống Thi hành án dân sự độc lập. Thi hành án kinh doanh, thương mại là một loại việc trong thi hành án dân sự. Những năm gần đây, cả nước nói chung và tại tỉnh Thái Bình nói riêng, số vụ việc thi hành án kinh doanh, thương mại ngày càng nhiều, số tiền phải thi hành chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số tiền thi hành án dân sự. Việc tổ chức thi hành loại án này gặp rất nhiều khó khăn phức tạp, như: người phải thi hành án hầu hết đều liên quan đến doanh nghiệp, tài sản phải xử lý cũng hết sức đa dạng, phong phú, mang tính đặc thù, như: nhà xưởng, thiết bị máy móc, nguyên vật liệu, đất đai Để thi hành loại án này nhất là phải áp dụng biện pháp kê biên cần thiết phải có sự tham gia phối hợp tích cực của rất nhiều cơ quan hữu quan và liên quan đến nhiều quy định pháp luật khác nhau. Việc tiếp cận với án kinh doanh, thương mại của Chấp hành viên cơ quan Thi hành án còn nhiều hạn chế, trình tự thủ tục và các vấn đề liên quan đến tổ chức thi hành án cũng còn nhiều bất cập. Hiện nay, tỷ lệ thi hành án kinh doanh, thương mại kết quả rất thấp, đặc biệt số tiền phải thi hành chuyển kỳ sau rất lớn, dẫn đến việc một số năm gần đây nhiều cơ quan thi hành án không hoàn thành chỉ tiêu thi hành án về tiền, quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và công dân không được đảm bảo. Xuất phát từ những trăn trở về công tác thi hành án dân sự nói chung và thi hành án kinh doanh, thương mại nói riêng, mong muốn nâng cao nhận thức cho bản thân và hy vọng sẽ đóng góp được một phần nhỏ bé vào việc nâng cao chất lượng hiệu quả trong hoạt động thi hành án kinh doanh, thương mại, nhất là công tác này ở tỉnh Thái Bình, tôi đã chọn đề tài “Kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại qua thực tiễn tỉnh Thái Bình” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. 1
5. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định Nhà nước cộng hòa xã chủ nghĩa Việt Nam là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân. Để đảm bảo những yêu cầu đó, trong nhà nước pháp quyền phải có hình thức tổ chức quyền lực nhà nước thích hợp và có cơ chế giám sát sự tuân thủ pháp luật, xử lý các vi phạm pháp luật, bảo đảm cho pháp luật được áp dụng chuẩn xác, nhưng không mất đi sự linh hoạt, tính sáng tạo. Trong những năm vừa qua, công tác thi hành án dân sự đã từng bước được xây dựng và trưởng thành cả về cơ sở pháp lý và thực tiễn áp dụng. Với các văn bản pháp luật về thi hành án dân sự như Luật Thi hành án dân sự năm 2008 và các văn bản hướng dẫn thi hành, Luật sửa đổi, bổ sung Luật Thi hành án dân sự năm 2014, các văn bản hướng dẫn thi hành ngày càng được cải cách và phù hợp với thực tiễn hơn. Văn bản quy phạm pháp luật liên quan như Luật Ngân hàng Nhà nước năm 2010, Luật các Tổ chức tín dụng năm 2010, Bộ luật dân sự 2015, Luật Đất đai 2013, Luật Doanh nghiệp năm 2014 . và các văn bản dưới luật với những điểm mới, hoàn thiện và tiến bộ đã giúp cho việc tổ chức thi hành án dân sự được thực hiện một cách có hiệu quả trong thực tiễn. Trước đòi hỏi khách quan của công tác thi hành án dân sự thời gian qua đã có một số công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề thi hành án dân sự, cụ thể là: - Đề tài: "Thi hành án dân sự, thực trạng và hướng hoàn thiện của Dự án VIE/98/001" do Bộ Tư pháp chủ trì thực hiện dự án. - Luận án tiến sĩ Luật học: "Hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện nay", của Nguyễn Thanh Thủy, năm 2008; - Luận văn Thạc sỹ “Thực tiễn thi hành án dân sự ở tỉnh Thái Bình” của tác giả Đỗ Thị Lý, năm 2011; - Thực tiễn áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản thi hành án dân sự và một số khuyến nghị - Tác giả: Ths. Trần Công Thịnh, Tạp chí Khoa học Đại học quốc gia Hà Nội; 2
6. - Những khó khăn, vướng mắc khi thi hành bản án, quyết định của Tòa án liên quan đến các tổ chức tín dụng để thu hồi nợ - Tác giả: Phạm Quang Dũng – Chi cục Thi hành án dân sự quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội; Bên cạnh đó là Sổ tay Chấp hành viên của Nhà xuất bản Thống kê năm 2009 và Nhà xuất bản Tư pháp năm 2012; Tài liệu tập huấn triển khai các nội dung mới của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án dân sự, các văn bản hướng dẫn thi hành; một số bài viết đăng trên các tạp chí Dân chủ và pháp luật, Tạp chí Luật học, Tạp chí Nhà nước và pháp luật Những công trình nêu trên đã có nội dung nghiên cứu về thi hành án dân sự ở những khía cạnh, góc độ và mức độ khác nhau. Trong một số công trình cũng đã đề cập đến việc áp dụng một biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự ở một số địa phương cụ thể, nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu biện pháp cưỡng chế kê biên, bán đấu giá theo luật thi hành án được sửa đổi, bổ sung năm 2014 ở tỉnh Thái Bình trong điều kiện pháp luật thi hành án dân sự đã có sự thay đổi căn bản như hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu của luận văn Thông qua luận văn, tôi đề cập về thể chế và thực trạng việc kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại tại tỉnh Thái Bình trong những năm gần đây. Nêu và phân tích những nguyên nhân của những khó khăn, vướng mắc trong việc kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại tại tỉnh Thái Bình. Từ đó, đưa ra một số giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả công tác thi hành án dân sự nói chung và việc kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại tại tỉnh Thái Bình nói riêng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn Thứ nhất, nghiên cứu tổ chức, kết quả hoạt động THADS, đặc biệt là hoạt động cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại qua thực tiễn tỉnh Thái Bình sau khi Luật THADS đã được sửa đổi, bổ sung và có hiệu lực pháp luật từ ngày 01/7/2014. 3
7. Thứ hai, đánh giá chân thực và toàn diện thực trạng áp dụng các biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại tại Thái Bình, từ đó đi sâu phân tích những kết quả đã đạt được và những hạn chế, tồn tại trong việc áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại và làm rõ nguyên nhân của thực trạng đó. Thứ ba, xây dựng những quan điểm, đề xuất các giải pháp kịp thời và lâu dài nhằm đảm bảo việc áp dụng các biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong THADS nói chung và trong loại án kinh doanh, thương mại nói riêng được chuẩn xác, thống nhất trong hệ thống cơ quan THADS ở Việt Nam. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn Kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại là vấn đề tương đối rộng, có thể nhìn nhận, đánh giá từ nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, luận văn chỉ tập trung nghiên cứu về các quy định cơ bản về thi hành án kinh doanh, thương mại với thực trạng kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại tại tỉnh Thái Bình. Luận văn có sự tiếp thu và kế thừa một cách có chọn lọc những kết luận đã được công bố trong thời gian qua. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu của Triết học duy vật biện chứng và Triết học duy vật lịch sử Mác - Lênin, chú trọng các phương pháp kết hợp lý luận với thực tiễn, phân tích, tổng hợp, lịch sử, cụ thể và một số phương pháp nghiên cứu khác như so sánh, thống kê tổng hợp, tham khảo các tài liệu về lĩnh vực thi hành án dân sự của một số địa phương để qua đó đánh giá thực trạng việc kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại tại tỉnh Thái Bình từ năm 2013 đến tháng 6 năm 2016 (9 tháng năm 2016). 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Luận văn đã đưa ra và luận giải được một số quan điểm cơ bản về khái niệm kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại; trình tự, thủ tục thực hiện việc cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại; góp phần bổ sung, làm phong phú thêm cho hoạt động nghiên cứu khoa học về pháp luật trong lĩnh vực THADS. 4
8. - Đánh giá đúng thực trạng áp dụng các biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại tại tỉnh Thái Bình hiện nay, phân tích những kết quả đã đạt được, những hạn chế còn tồn tại, nguyên nhân trong thực tiễn áp dụng của những hoạt động cưỡng chế này. - Đưa ra những giải pháp đảm bảo các biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án dân sự nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực, chất lượng công tác thi hành án dân sự và thi hành án kinh doanh, thương mại. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn trình bày các nội dung chính sau: Chương 1: Cơ sở lý luận của pháp luật về kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại; Chương 2: Thực hiện pháp luật về kiên biên kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại qua thực tiễn tỉnh Thái Bình; Chương 3: Những hạn chế, khó khăn, vướng mắc và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh thương mại. 5
9. CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ KÊ BIÊN, XỬ LÝ TÀI SẢN TRONG THI HÀNH ÁN KINH DOANH, THƢƠNG MẠI 1.1. Khái niệm và đặc điểm kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thƣơng mại 1.1.1. Khái niệm kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thƣơng mại. Điều 106 Hiến pháp năm 2013 quy định “Bản án, quyết định của Tòa án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng; cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành”. Để các bản án, quyết định của Tòa án được thi hành trên thực tế, trong quá trình tổ chức thi hành án cơ quan thi hành án luôn lựa chọn biện pháp vận động, thuyết phục người phải thi hành án tự nguyện thi hành án. Tuy nhiên, không phải lúc nào người phải thi hành án cũng tự nguyện thi hành án theo đúng phán quyết của Tòa án. Trong rất nhiều trường hợp, người phải thi hành án có điều kiện nhưng không tự nguyện thi hành án, buộc cơ quan thi hành án phải tổ chức cưỡng chế theo quy định của Luật Thi hành án dân sự và các văn bản hướng dẫn thi hành. Cưỡng chế Thi hành án là biện pháp mà các cơ quan Thi hành án áp dụng để buộc người phải thi hành án chấp hành phán quyết của Tòa án. Liên quan đến các quy định về cưỡng chế thi hành án tại Luật Thi hành án dân sự năm 2008 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án dân sự năm 2014 có đến 69/183 điều. Theo các quy định hiện hành của pháp luật Thi hành án dân sự thì có 06 biện pháp cưỡng chế thi hành án, trong đó biện pháp kê biên, xử lý tài sản chỉ áp dụng trong trường hợp người phải thi hành án có nghĩa vụ thi hành án bằng tiền, được quy định tại khoản 3 Điều 71 Luật Thi hành án dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2014. Đây là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất, chiếm tỷ lệ lớn nhất trong các biện pháp cưỡng chế mà cơ quan thi hành án áp dụng. Việc kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án chính là việc cơ quan Thi hành án dân sự tước đi quyền định đoạt đối với tài sản của chủ sở hữu, sử dụng, quản lý tài sản. Do đó, bên cạnh việc đảm bảo quyền và lợi ích của người 6
10. được thi hành án theo phán quyết của Tòa án thì cũng phải đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người phải thi hành án đối với tài sản bị kê biên, xử lý nên trình tự thủ tục kê biên, xử lý được quy định hết sức chặt chẽ qua nhiều giai đoạn từ tiến hành kê biên, định giá tài sản, bán đấu giá tài sản và giao tài sản cho người mua trúng đấu giá. Theo khái niệm của Từ điển Luật học thì: Kê biên, xử lý tài sản là biện pháp cưỡng chế nhằm đảm bảo việc thi hành án. Trong thời gian kê biên, đối tượng bị áp dụng bị hạn chế quyền về tài sản [19, tr 243]. Như vậy có thể nói kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại là một trong các biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự do cơ quan Thi hành án có thẩm quyền áp dụng nhằm đảm bảo việc thi hành các bản án kinh doanh, thương mại. Trong thời gian kê biên, đối tượng bị áp dụng biện pháp kê biên bị hạn chế quyền về tài sản. 1.1.2. Đặc điểm kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thƣơng mại Kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại có những đặc điểm chung của biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án. Đồng thời, cũng mang đặc điểm riêng của việc kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại. 1.1.2.1. Đặc điểm chung của biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản: - Thể hiện quyền năng đặc biệt của Nhà nước và được đảm bảo thực hiện bằng sức mạnh của Nhà nước; - Được Chấp hành viên áp dụng trong trường hợp người phải thi hành án không tự nguyện thi hành án nhằm buộc họ phải thực hiện nghĩa vụ của mình theo bản án, quyết định của Tòa án; - Đối tượng của các biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự là tài sản hoặc hành vi của người phải thi hành án mà cụ thể đối tượng của biện pháp kê biên là tài sản của người phải thi hành án; 7
11. - Người bị áp dụng biện pháp kê biên tài sản thi hành án ngoài việc phải thực hiện các nghĩa vụ trong bản án, quyết định của Tòa án mà họ còn phải chịu mọi chi phí cưỡng chế thi hành án dân sự; - Biện pháp cưỡng chế được Chấp hành viên quyết định áp dụng có hiệu lực đối với người phải thi hành án dân sự và các cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan; - Mọi tài sản của người phải thi hành án đều có thể bị kê biên để thi hành án trừ những tài sản không được kê biên đã được quy định tại Điều 87 Luật Thi hành án dân sự (THADS). - Trường hợp người phải thi hành án không còn tài sản nào khác hoặc có tài sản nhưng không đủ để thi hành án, Chấp hành viên có quyền kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án đang cầm cố, thế chấp nếu giá trị của tài sản đó lớn hơn nghĩa vụ được bảo đảm và chi phí cưỡng chế thi hành án (khoản 1 Điều 90 Luật THADS); - Kể từ thời điểm bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật, nếu người phải thi hành án chuyển đổi, tặng cho, bán, chuyển nhượng, thế chấp, cầm cố tài sản cho người khác mà không sử dụng khoản tiền thu được để thi hành án và không còn tài sản nào khác hoặc tài sản khác không đủ để đảm bảo nghĩa vụ thi hành án thì tài sản đó vẫn bị kê biên, xử lý để thi hành án, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác (khoản 1 Điều 24 Nghị định số 62). - Trường hợp có tranh chấp về tài sản kê biên thì Chấp hành viên vẫn tiến hành kê biên cưỡng chế và yêu cầu đương sự, người có tranh chấp khởi kiện ra Tòa án hoặc đề nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét giải quyết (khoản 1 Điều 75 Luật THADS). - Đối với tài sản kê biên thuộc diện phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng đất hoặc đăng ký giao dịch bảo đảm theo quy định của pháp luật thì khi kê biên, xử lý tài sản đã kê biên Chấp hành viên phải thông báo cho các cơ quan liên quan biết (Điều 89 Luật THADS). 8
12. 1.1.2.2. Đặc điểm riêng của kê biên tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại Ngoài những đặc điểm chung của việc kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án dân sự nói chung, có thể thấy rằng chủ thể của án kinh doanh, thương mại chủ yếu là các doanh nghiệp - “Doanh nghiệp là tổ chức kinh tế được thành lập nhằm mục đích chủ yếu là thực hiện các hoạt động kinh doanh, nghĩa là thực hiện một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình đầu tư từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc thực hiện dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích sinh lợi” [30, tr 133] do vậy, việc kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại ngoài những đặc điểm của kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án dân sự còn có những đặc điểm riêng như sau: - Thứ nhất: Chủ thể của án kinh doanh, thương mại thường là doanh nghiệp. Do vậy, khi kê biên, xử lý tài sản đối với các chủ thể này cần phải xác định rõ loại hình doanh nghiệp để có cơ sở pháp lý xem xét tư cách chủ thể, từ đó mới có thể có cơ chế giải quyết đối với từng chủ thể trong vụ việc cụ thể ví dụ như chủ thể là doanh nghiệp tư nhân thì chủ doanh nghiệp tham gia giải quyết và có thể có ý kiến quyết định vế các nội dung liên quan trong quá trình giải quyết vụ việc nhưng vụ việc thi hành án mà đương sự là công ty cổ phần thì phải xem xét xem tại điều lệ công ty xem có quy định cho tổng giám đốc, giám đốc có đại diện để giải quyết các vấn đề xử lý tài sản doanh nghiệp hay không hay người đó chỉ đại diện và quyết định trong các quan hệ trong sản xuất kinh doanh hoặc một số công việc nhất định - trong trường hợp này cơ quan thi hành án phải hết sức thận trọng trong quá trình tiến hành các trình tự thủ tục thi hành án, tránh tình trạng người tham gia ký kết văn bản không có thẩm quyền để quyết định những nội dung, những vấn đề mà họ không có quyền quyết định, ký kết. - Thứ hai: Đối với tài sản phải kê biên, xử lý trong thi hành án kinh doanh, thương mại cũng phức tạp hơn tài sản phải kê biên, xử lý trong các loại việc dân sự khác. Tài sản phải kê biên, xử lý để thi hành án kinh doanh, thương mại có tình đặc thù - hầu hết là tài sản của doanh nghiệp phải kê biên như nhà xưởng, máy móc, 9
13. nguyên nhiên vật liệu, hàng hóa, những tài sản này nhiều khi có giá trị rất lớn, mang yếu tố kỹ thuật, công nghệ do vậy nếu không nắm được các quy định của pháp luật có liên quan và xử lý không triệt để sẽ dẫn đến khiếu nại, vi phạm và nhiều trường hợp phải bồi thường số tiền rất lớn. Nhiều tài sản của người phải thi hành án là doang nghiệp còn gắn với đất thuê trả tiền hàng năm của Nhà nước nên khi kê biên, xử lý thì gắn với nhiều vấn đề nảy sinh phải giải quyết ví như: tiền doanh nghiệp bỏ ra để san lấp, tiền xây tường dậu, các đầu tư khác, rất nhiều vấn đề liên quan phải xử lý đối với tài sản kê biên trong các vụ án kinh doanh, thương mại. Liên quan đến xử lý tài sản kê biên để thi hành án kinh doanh, thương mại đối với công ty cổ phần còn phải xem xét đến việc thực hiện phần vốn góp của các thành viên góp vốn mới có thể xử lý đảm bảo việc thi hành án, đảm bảo quyền lợi cho người được thi hành án theo quy định của pháp luật. - Thứ ba: Việc kê biên xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh thương mại trên thực tế nảy sinh rất nhiều vấn đề liên quan đến người lao động, đây là vấn đề rất nhạy cảm và phức tạp mà về mặt pháp luật cũng rất hạn chế, hầu như không có quy định làm cơ sở để giải quyết phát sinh trong vấn đề này, thực tiễn khi kê biên tài sản của các doanh nghiệp đang có người lao động là vấn đề rất phức tạp và khó khăn, nhiều trường hợp cơ quan thi hành án lúng túng không biết xử lý ra sao, dẫn đến chậm trễ thi hành án hoặc vi phạm khác, có trường hợp còn dẫn đến khiếu kiện đông người, gây mất ổn định an ninh, chính trị địa phương. - Thứ tư: Tài sản phải kê biên xử lý trong thi hành án kinh doanh, thương mại thường liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và đặc biệt liên quan đến vấn đề an sinh xã hội và người lao động nên không kê biên các tài sản: „„Số thuốc phục vụ việc phòng, chữa bệnh cho người lao động; lương thực, thực phẩm, dụng cụ và tài sản khác phục vụ bữa ăn cho người lao động; nhà trẻ, trường học, cơ sở y tế và thiết bị, phương tiện, tài sản khác thuộc các cơ sở này, nếu không phải là tài sản để kinh doanh; trang thiết bị, phương tiện, công cụ bảo đảm an toàn lao động, phòng, chống cháy nổ, phòng, chống ô nhiễm môi trường” (Khoản 3 Điều 87 Luật THADS). 10
14. Cơ quan thi hành án dân sự chỉ kê biên tài sản khác của doanh nghiệp phải thi hành án, nếu sau khi đã khấu trừ tài khoản, xử lý vàng, bạc, đá quý, kim khí quý khác, giấy tờ có giá của doanh nghiệp đang do doanh nghiệp quản lý hoặc đang do người thứ ba giữ mà vẫn không đủ để thi hành án, trừ trường hợp bản án, quyết định có quyết định khác hoặc đương sự có thỏa thuận khác (Khoản 5 Điều 24 Nghị định số 62) - Thứ năm: Việc kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại phải tiến hành đồng bộ nhiều thủ tục, không chỉ với doanh nghiệp phải thi hành án mà còn liên quan đến nhiều cơ quan, tổ chức và cá nhân như cơ quan quản lý kinh doanh, cơ quan bảo hiểm, cơ quan tài nguyên môi trường, chính quyền sở tại nên rất khó khăn và phức tạp, lượng việc mà cơ quan thi hành án phải thực hiện là rất nhiều và khó thực hiện. - Thứ sáu: Hiện nay hầu hết các án kinh doanh, thương mại tài sản phải kê biên, xử lý để thi hành án liên quan đến thế chấp tại các tổ chức tín dụng, do đó theo quy định của pháp luật dân sự thì khi xử lý tài sản phải ưu tiên thanh toán cho bên nhận thế chấp, cầm cố. Tuy nhiên Luật thi hành án quy định nếu tài sản đó lớn hơn nghĩa vụ thế chấp thì cơ quan thi hành án phải kê biên, xử lý để đảm bảo quyền lợi cho người được thi hành án nhưng hiện không có quy định để thực hiện việc xác định xem tài sản đó có lớn hơn nghĩa vụ thế chấp hay không. - Thứ bẩy: Đối với kê biên tài sản chung hay giải quyết tranh chấp về hợp đồng bán đấu giá, Luật Thi hành án dân sự quy định đương sự hoặc Chấp hành viên yêu cầu Tòa án giải quyết nhưng Bộ luật tố tụng dân sự và các văn bản hướng dẫn chưa quy định cách thức, thủ tục để thực hiện nội dung này. Do đó, trên thực tế phát sinh những vấn đề này rất khó xử lý, giải quyết. Trước khi Luật Thi hành án dân sự ra đời, tại Thông tư liên tịch số 119- TT/LT ngày 04/6/1997 của Bộ Tư pháp và Bộ Tài chính hướng dẫn kê biên tài sản của doanh nghiệp để đảm bảo thi hành án. 11
15. Đến Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 2004 thì việc quy định các tài sản không được kê biên của doanh nghiệp không được ghi nhận tại Pháp lệnh mà chỉ được ghi nhận tại khoản 2 Điều 22 Nghị định số 173/2004/NĐ-CP ngày 30/9/2004 của Chính phủ quy định về thủ tục, cưỡng chế và xử phạt vi phạm hành chính trong thi hành án dân sự. Có thể thấy, từ Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 1993 đến Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 2004 và các văn bản hướng dẫn thi hành tương ứng đã có sự vận động và hoàn thiện dần các quy phạm để phù hợp với bản chất các mối quan hệ sản xuất, kinh doanh, dịch vụ của các doanh nghiệp. Đặc biệt, từ chỗ Thông tư liên tịch số 119 quy định việc Chấp hành viên không được kê biên tài sản đã được cầm cố, thế chấp hợp pháp (điểm Đ khoản 3 Mục I) thì tại khoản 4 Điều 41 Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 2004 và tại Điều 90 Luật Thi hành án dân sự năm 2008 và Luật Thi hành án dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2014 đã cho phép Chấp hành viên vẫn có quyền kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án đang cầm cố, thế chấp nếu giá trị của tài sản đó lớn hơn nghĩa vụ được bảo đảm và chi phí cưỡng chế thi hành án. Điều này thể hiện sự tiến bộ, công bằng của thể chế đối với quyền lợi của không những người nhận cầm cố, thế chấp tài sản mà còn bảo đảm quyền lợi của người được thi hành án. Chấp hành viên thu tiền từ hoạt động kinh doanh của người phải thi hành án theo định kỳ hàng ngày, tuần, tháng, quý hoặc năm tùy theo tính chất ngành nghề kinh doanh của người phải thi hành án. Khi xác định mức tiền thu từ hoạt động kinh doanh của người phải thi hành án, Chấp hành viên căn cứ vào kết quả kinh doanh trên cơ sở sổ sách, giấy tờ và tình hình kinh doanh thực tế của người phải thi hành án (khoản 1 Điều 22 Nghị định số 62). Như vậy có thể thấy rằng, kê biên xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh thương mại có những đặc điểm rất riêng, có thể khẳng định nó có tính chất 12
16. phức tạp hơn kê biên xử lý tài sản trong thi hành án dân sự rất nhiều bởi những vấn đề như tác giả đã nêu ở trên. 1.2. Quy định chung về cƣỡng chế kê biên, xử lý tài sản của ngƣời phải thi hành án 1.2.1. Cơ sở pháp lý Cưỡng chế thi hành án dân sự là một biện pháp nghiêm khắc nhất trong quá trình Chấp hành viên tổ chức thi hành án. Do đó, Luật Thi hành án dân sự năm 2008 và Luật sửa đổi, bổ sung Luật thi hành án dân sự năm 2014 quy định rất chặt chẽ về cưỡng chế trong thi hành án dân sự, đặc biệt biện pháp kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án. Tại Điều 70 Luật Thi hành án dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2014 thì căn cứ để cưỡng chế kê biên tài sản thi hành án bao gồm: “1. Bản án, quyết định; 2. Quyết định thi hành án; 3. Quyết định cưỡng chế thi hành án, trừ trường hợp bản án, quyết định đã tuyên kê biên, phong toả tài sản, tài khoản và trường hợp thi hành quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời của Toà án”. Về cơ bản, Điều 70 Luật sửa đổi, bổ sung vẫn giữ nguyên 03 căn cứ để cưỡng chế thi hành án theo quy định tại Điều 70 Luật THADS 2008. Tuy nhiên, đã bổ sung bản án, quyết định được làm căn cứ để cưỡng chế thi hành án là phán quyết của Trọng tài thương mại và quyết định của Tòa án giải quyết phá sản. Mặt khác, theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 7 Luật sửa đổi, bổ sung thì thì người được thi hành án cũng có quyền yêu cầu áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án. - Điều 9 Luật THADS năm 2008 quy định "Người phải thi hành án có điều kiện thi hành án mà không tự nguyện thi hành thì bị cưỡng chế thi hành án theo quy định của Luật này”. 13
17. - Điều 46 Luật THADS quy định "Hết thời hạn quy định tại khoản 1 Điều 45 của Luật này, người phải thi hành án có điều kiện thi hành án mà không tự nguyện thi hành án thì bị cưỡng chế ”. Luật Thi hành án dân sự đã được sửa đổi, bổ sung năm 2014 còn quy định riêng Chương IV, từ Điều 66 đến Điều 113 về áp dụng biện pháp bảo đảm và cưỡng chế thi hành án dân sự liên quan đến biện pháp kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án. Ngoài ra, việc cưỡng chế thi hành án còn được quy định cụ thể hơn trong Nghị định 62/2015/NĐ-CP ngày 18/7/2015 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật thi hành án dân sự tại Điều 13 và từ Điều 17 đến Điều 27. 1.2.2. Điều kiện áp dụng biện pháp cƣỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án Để áp dụng được biện pháp cưỡng chế thi hành án, cần phải hội đủ các điều kiện sau đây: Người phải thi hành án phải thực hiện nghĩa vụ về tài sản hoặc phải thực hiện hành vi theo bản án, quyết định của Tòa án, quyết định của Trọng tài thương mại, quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh của Hội đồng xử lý vụ việc cạnh tranh; người phải thi hành án có điều kiện thi hành án nhưng không tự nguyện thi hành án. Và theo khoản 6 Điều 3 Luật THADS năm 2008, “có điều kiện thi hành án là trường hợp người phải thi hành án có tài sản, thu nhập để thi hành nghĩa vụ về tài sản; tự mình hoặc thông qua người khác thực hiện nghĩa vụ thi hành án”. 1.3. Nguyên tắc áp dụng biện pháp cƣỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án dân sự Cưỡng chế thi hành án dân sự là một biện pháp nghiêm khắc nhất, do đó, Chấp hành viên trong quá trình tổ chức thi hành án không được áp dụng một cách tùy tiện mà phải tuân thủ những nguyên tắc nhất định sau: - Chỉ được áp dụng biện pháp cưỡng chế sau khi đã hết thời hạn tự nguyện thi hành án trừ trường hợp cần ngăn chặn người phải thi hành án có hành vi tẩu tán, hủy hoại tài sản hoặc trốn tránh nghĩa vụ thi hành án. 14
18. - Cơ quan thi hành án không tổ chức cưỡng chế thi hành án trong thời gian từ 22 giờ đến 06 giờ sáng ngày hôm sau, các ngày nghỉ, ngày lễ theo quy định của pháp luật và các trường hợp đặc biệt khác do Chính phủ quy định (khoản 2 Điều 46 Luật Thi hành án dân sự). - Cơ quan thi hành án dân sự không tổ chức cưỡng chế có huy động lực lượng trong thời gian 15 ngày trước và sau Tết Nguyên đán; các ngày truyền thống đối với các đối tượng chính sách, nếu họ là người phải thi hành án; các trường hợp đặc biệt khác ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội, phong tục, tập quán tại địa phương (khoản 2 Điều 13 Nghị định 62/2015/NĐ-CP ngày 18/7/2015 của Chính phủ). - Việc tổ chức cưỡng chế phải tương ứng với nghĩa vụ của người phải thi hành án và các chi phí cần thiết khác, trừ trường hợp quy định tại khoản 4 Điều 24 Nghị định 62. Chấp hành viên phải ước tính giá trị tài sản để làm cơ sở cho việc áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án. Trường hợp người phải thi hành án chỉ có một tài sản duy nhất lớn hơn nhiều lần so với nghĩa vụ phải thi hành án mà tài sản đó không thể phân chia được hoặc việc phân chia sẽ làm giảm đáng kể giá trị của tài sản thì Chấp hành viên vẫn có quyền áp dụng biện pháp bảo đảm, cưỡng chế thi hành án (điểm 2 khoản 1 Điều 13 Nghị định 62/2015/NĐ-CP ngày 18/7/2015 của Chính phủ). 1.4. Quy định của pháp luật về kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thƣơng mại Kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại là một biện pháp cưỡng chế thi hành án theo quy định của khoản 3 Điều 71 Luật THADS: “Điều 71. Biện pháp cưỡng chế thi hành án 3. Kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án, kể cả tài sản đang do người thứ ba giữ. ” Do vậy, để thực hiện việc kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh, thương mại, pháp luật cũng có những quy định cụ thể như sau: 15